شعبان

نام	شعبان
نامهای دیگر	شعبان یا شَعبان المُعَظّم
دعاها	مناجات شعبانیه • صلوات شعبانیه
احکام شرعی	سفارش بسیار بر روزه
مناسبت‌ها و وقایع	ولادت امام حسین(ع) • امام سجاد(ع) • امام مهدی(عج) • حضرت عباس(ع) • علی اکبر(ع)
سنت‌های عرفی	برگزاری گسترده جشن‌های نیمه شعبان
ماه قبل	ماه رجب
ماه بعد	ماه رمضان

ماه شعبان (شَعبان المُعَظّم) هشتمین ماه تقویم هجری قمری است. شعبان ماه رحمت و لطف الهی و فرصتی است برای شست‌وشوی دل از زنگارهای هواپرستی و دنیا زدگی و یکی از عزیزترین ماه‌های اسلامی و منسوب به پیامبر (ص). پیامبر اسلام(ص) در مورد فضیلت ماه شعبان فرمود: «شعبان ماه شریفی است و ماه من است و حاملین عرش آن‌ را بزرگ می‌دارند و قدرش را می‌شناسند.» وقایع تاریخی متعددی نیز در این ماه روی داده که مهمترین آنها ولادت امام حسین (ع)، امام علی بن الحسین (ع)، امام مهدی (عج) و حضرت ابوالفضل (ع) و حضرت علی اکبر (ع) است.

معانی ماه شعبان

این نام از آن جهت است که مردم در این ماه به گروه‌های متعدد تقسیم شده و بر سر آب‌هاى خویش و برای غارت می‌رفته‌اند و شعبان و انشعاب از یک ریشه به معنای دسته دسته شدن است.

وجه تسمیه ماه شعبان

در لغت به یک نحوه و در روایات به نحوه دیگری ذکر شده است، مثلاً در لسان العرب گفته شده است: "و شعبان اسم للشهر، سمی بذلک تشعبهم فیه ای تفرقهم فی طلب المیاه و قیل فی الغارات و قال ثعلب: قال بعضهم انما سمی شعبان شعبان لانه شعب ای ظهر بین شهری رمضان و رجب".

شعبان از ریشه شعب است و از آنجا که در این ماه روزی مؤمنان و حسنه در آن منشعب و بسیار می‌گردد، این ماه شعبان نام گرفت. شعبان یکی از ماه‌های قمری است و آن را شعبان نامیده‎اند چون مردم در این ماه برای طلب آب متفرق و پراکنده می‎شدند و در کتاب الغارات هم گفته شده همچنین ثعلب هم گفته است که: برخی می‎گویند شعبان را [شعبان نامیده‎اند چون بین دو ماه رجب و رمضان واقع شده است] در کتاب تاج‌العروس هم قریب به همین الفاظ و همین معانی را برای ماه شعبان و وجه تسمیه‌اش ذکر کرده است.

وجه تسمیه شعبان در روایات شریفه

۱. شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان در ابتدای اعمال شعبان المعظم روایتی را از امیرالمؤمنین ذکر فرموده است که در آن هست: [ای تازه کارها! امروز غره شعبان کریم است، نامیده است او را پروردگار ما شعبان به جهت پراکنده شدن خیرات [در آن]... و جلوه داده ابلیس شعبه‎‌های شرور خود را... ا.].

۲. قال رسول الله(ص) وقد تذاکر اصحابه عند فضائل شعبان، فقال صلی الله علیه وآله وسلم انما سمی شعبان لانه یتشعب فیه ارزاق المؤمنین رسول خدا(ص) در حالی که اصحابشان درباره فضائل ماه شعبان گفتگو می‌کردند فرمودند: [ماه شعبان، شعبان نامیده شده است؛ زیرا در آن روزی‌های مؤمنین تقسیم می‎شود].

۳. روی زیاد بن میمون ان النبی صلی الله علیه وآله قال انما سمی شعبان لانه یشعب فیه خیر کثیر لرمضان و شهر رمضان سمی بذلک لانه یرمض الذنوب [زیاد بن میمون می‎گوید پیغمبر خدا (ص) فرمودند: ماه شعبان را به این نام نامیده ‎اند زیرا از این ماه خیر زیادی به رمضان سرازیر می‌شود و ماه رمضان هم رمضان نامیده شده است زیرا گناهان را می‌‎ریزد].

فضیلت ماه شعبان از نگاه احادیث و روایات

رسول خدا (ص) فرمودند: ان رجب شهر الله، و شعبان شهری و شهر رمضان شهر امتی رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است. همچنین فرمودند: شعبان شهری، رحم اللّه من أعاننی علی شهری شعبان ماه من است خدا بیامرزد کسی که مرا به ماه من اعانت کند. و نیز در حدیثی دیگر پیامبر می‌فرماید: ماه شعبان ماهی است که اعمال انسانها بالا می‌رود در حالیکه مردم از آن غفلت می‌کنند. همینطور از امام علی (ع) گزارش شده که فرمودند: ماه شعبان ماه رسول خدا(ص) است.

اعیاد ماه شعبان

در این ماه وقایع شیرینی برای دوستداران اهل بیت (ع) اتفاق افتاد. سوم این ماه که مصادف با میلاد سید الاتقیاء، سید الشهداء ابا‌عبدالله (ع) در سال 4ه‍. ق بوده و در چهارمین روز این ماه و در سال 22 ه‍. ق میلاد مسعود حضرت اباالفضل العباس (ع) و مولود مبارک پنجمین روز این ماه و در سال 38ه‍ ق امام سیدالساجدین (ع) بوده است. و نور عین اباعبدالله (ع) وجود نازنین حضرت علی اکبر (ع) در روز یازدهم این ماه به دنیا آمد. مهمترین حادثه در نیمه این ماه شریف، اتفاق افتاد و آن میلاد مسعود امام دوازدهم حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه است.

باید در این شب خوشحال بود؛ اما ضمن ابراز این شادی، نباید مرتکب مسائلی شد که امام زمان عجل الله تعالی فرجه از آن راضی نیستند بلکه باید به دنبال اعمالی باشیم که رضایت آن بزرگوار را به همراه داشته باشد.

اعمال ماه شعبان

در کتاب مفاتیح الجنان در بخش اعمال ماه شعبان اعمال زیر ذکر شده است:

	اعمال ماه شعبان
اعمال مشترک	روزه گرفتن صلوات فرستادن صدقه دادن خواندن مناجات شعبانیه هر روز هفتاد مرتبه ذکر «اَسْتَغْفِرُاللهَ وَ اَسْئَلُهُ التَّوْبَةَ» گفته شود. هر روز هفتاد مرتبه ذکر «اَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لااِلهَ اِلاّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَىُّ الْقَیّوُمُ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ» گفته شود. در کل این ماه هزار بار ذکر «لا اِلهَ اِلا اللهُ وَلا نَعْبُدُ اِلاّ اِیّاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوُ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» گفته شود در هر پنجشنبه این ماه دو رکعت نماز اقامه شود؛ که در هر رکعت بعد از حمد، صد مرتبه سوره توحید و بعد از سلام صد بار صلوات فرستاده شود. هنگام ظهر و نیمه شب، صلوات شعبانیه که از امام سجاد(ع) روایت شده، خوانده شود:
شب اول	خواندن دوازده رکعت نماز که در هر رکعت حمد یک مرتبه و یازده مرتبه توحید
روز اول	روزه گرفتن
روز سوم	روزه گرفتن خواندن دعای «اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فى هذَا الْیَوْمِ»: خواندن دعای «اَللّهُمَّ اَنْتَ مُتَعالِى الْمَکانِ»:
شب سیزدهم	خواندن دو رکعت نماز که در هر رکعت حمد، یس، تَبارَک المُلْک و توحید خوانده شود.
شب پانزدهم	غسل کردن شب‏ زنده‏ دارى به نماز و دعا و استغفار خواندن دعای کمیل زیارت امام حسین (ع) که برترین اعمال این شب است(خواندن زیارتنامه زیر یا زیارت کتاب اقبال الاعمال). هر یک از ذکرهاى «سبحان اللّه» و «الحمد للّه» و «اللّه اکبر» و «لا اله الاّ اللّه» را صد مرتبه بگوید دو رکعت بعد از نماز عشاء با کیفیتی خاص و چهار رکعت، در هر رکعت بعد از حمد و صد بار سوره توحید و دعایی مخصوص در پایان نمازها دعای «اللهُمَّ اقْسِمْ لَنَا مِنْ خَشْیَتِکَ»: دعای «اللهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنَا وَ مَوْلُودِهَا»: دعای «أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ»: دعای «إِلَهِی تَعَرَّضَ لَکَ فِی هَذَا اللیْلِ الْمُتَعَرِّضُونَ»:
سه روز آخر	روزه گرفتن در روزهای پایانی این ماه، این دعا را زیاد بخواند: «اللهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِیمَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ»: خدایا اگر در آنچه از ماه شعبان گذشت ما را نیامرزیدى، پس در آن مقدار که از آن باقى مانده است ما را بیامرز.
شب آخر	دعای شب آخر:

بسیاری از مسلمانان، آخرین روز این ماه را به عنوان یوم الشک روزه می‌گیرند.