افزودن پیوند

    طرح خاورمیانه بزرگ، غرب و کشورهاى مسلمان زمینه‌ها، چیستى و پیامدها (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - '== پانویس ==↵{{پانویس}}↵[[رده:' به '== پانویس == {{پانویس}} [[رده:')
    جز (جایگزینی متن - 'ى' به 'ی')
    خط ۹: خط ۹:
    |-
    |-
    |عنوان مقاله
    |عنوان مقاله
    |طرح خاورمیانه بزرگ، غرب و کشورهاى مسلمان (زمینه‌ها، چیستى و پیامدها)
    |طرح خاورمیانه بزرگ، غرب و کشورهای مسلمان (زمینه‌ها، چیستی و پیامدها)
    |-
    |-
    |نویسنده
    |نویسنده
    خط ۲۵: خط ۲۵:
    |}
    |}
    </div>
    </div>
    '''طرح خاورمیانه بزرگ، غرب و کشورهاى مسلمان زمینه‌ها، چیستى و پیامدها''' عنوان مقاله‌ای از بخش اندیشه [[اندیشه تقریب (فصلنامه)|فصلنامه اندیشه تقریب]] شماره سوم می‌باشد که به قلم دکتر مرتضی شیرودی<ref>عضو هیأت علمى ـ پژوهشى پژوهشکده تحقیقات اسلامى و مدرس دانشگاه، محقق و نویسنده.</ref> و به اهتمام [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] منتشر شده است. این مقاله در فصل تابستان سال 1384 منتشر شده است.</div>
    '''طرح خاورمیانه بزرگ، غرب و کشورهای مسلمان زمینه‌ها، چیستی و پیامدها''' عنوان مقاله‌ای از بخش اندیشه [[اندیشه تقریب (فصلنامه)|فصلنامه اندیشه تقریب]] شماره سوم می‌باشد که به قلم دکتر مرتضی شیرودی<ref>عضو هیأت علمی ـ پژوهشی پژوهشکده تحقیقات اسلامی و مدرس دانشگاه، محقق و نویسنده.</ref> و به اهتمام [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] منتشر شده است. این مقاله در فصل تابستان سال 1384 منتشر شده است.</div>
    <br />
    <br />
    =چکیده=
    =چکیده=
    کوتاه زمانى است که واژه و اصطلاح طرح خاورمیانه بزرگ به عرصه واژگان علوم سیاسى وارد شده است. از این رو از طرح خاورمیانه بزرگ در فرهنگ نامه‌هاى علوم سیاسى خبرى نیست. از آن جا که آمریکا و متحدان اروپایى‌اش ارائه‌دهنده این طرح‌اند، تلاش‌هاى غربى فراوانى براى تحقق بخشى به آن صورت گرفته و به سخنى رایج در عرصه دیپلماسى و رسانه‌هاى جهانى و منطقه‌اى تبدیل شده است. با وجود این، هنوز مفهوم روشنى از طرح خاورمیانه بزرگ در دست نیست و تنها کلیاتى از آن ارائه مى‌شود؛ پس طبیعى خواهد بود که سؤال از چیستى طرح خاورمیانه بزرگ، دغدغه‌اى براى ذهن‌هاى کنجکاو باشد. مقاله حاضر در پى آن است براى چیستى این طرح و سؤالات پیرامون آن، پاسخى بیابد. <br>
    کوتاه زمانی است که واژه و اصطلاح طرح خاورمیانه بزرگ به عرصه واژگان علوم سیاسی وارد شده است. از این رو از طرح خاورمیانه بزرگ در فرهنگ نامه‌های علوم سیاسی خبری نیست. از آن جا که آمریکا و متحدان اروپایی‌اش ارائه‌دهنده این طرح‌اند، تلاش‌های غربی فراوانی برای تحقق بخشی به آن صورت گرفته و به سخنی رایج در عرصه دیپلماسی و رسانه‌های جهانی و منطقه‌ای تبدیل شده است. با وجود این، هنوز مفهوم روشنی از طرح خاورمیانه بزرگ در دست نیست و تنها کلیاتی از آن ارائه می‌شود؛ پس طبیعی خواهد بود که سؤال از چیستی طرح خاورمیانه بزرگ، دغدغه‌ای برای ذهن‌های کنجکاو باشد. مقاله حاضر در پی آن است برای چیستی این طرح و سؤالات پیرامون آن، پاسخی بیابد. <br>


    کلید واژه‌ها: اسلام، کشورهاى مسلمان، خاورمیانه، آمریکا، اسرائیل، دموکراسى و آزادى. <br>
    کلید واژه‌ها: اسلام، کشورهای مسلمان، خاورمیانه، آمریکا، اسرائیل، دموکراسی و آزادی. <br>


    =مقدمه=
    =مقدمه=
    در تلاش براى یافتن پاسخى به سؤال اصلى این مقاله، نخست از تاریخچه واژه و اصطلاح خاورمیانه و از محدوه جغرافیایى و از مفهوم سیاسى گذشته و جدید آن سخن مى‌رود، سپس از بخش‌هاى مهم و اساسى طرح خاورمیانه بزرگ به همان‌گونه که در طرح غربى آن آمده، گفت وگو مى‌شود. آشنایى با مفروضه‌هایى که طرح خاورمیانه بزرگ را بر آن، نهاده‌اند، و نیز، هدف‌هاى غربى اجراى طرح، تصویر روشن‌ترى از ماهیت آن به منظور پاسخ‌یابى به چیستى این پدیده، فراهم مى‌کند. این طرح مى‌تواند موانع و مزایایى هم، براى کشورهاى مسلمان و رژیم صهیونیستى بیافریند که این موانع و مزایا، مواضع کشورهاى بالا را نسبت به آن، رقم مى‌زند، و سرانجام آن‌که، طرح خاورمیانه بزرگ با تناقضات و ابهامات بسیارى مواجه است که اجراى موفقیت‌آمیز آن را با مشکل روبه‌رو ساخته و مى‌سازد. <br>
    در تلاش برای یافتن پاسخی به سؤال اصلی این مقاله، نخست از تاریخچه واژه و اصطلاح خاورمیانه و از محدوه جغرافیایی و از مفهوم سیاسی گذشته و جدید آن سخن می‌رود، سپس از بخش‌های مهم و اساسی طرح خاورمیانه بزرگ به همان‌گونه که در طرح غربی آن آمده، گفت وگو می‌شود. آشنایی با مفروضه‌هایی که طرح خاورمیانه بزرگ را بر آن، نهاده‌اند، و نیز، هدف‌های غربی اجرای طرح، تصویر روشن‌تری از ماهیت آن به منظور پاسخ‌یابی به چیستی این پدیده، فراهم می‌کند. این طرح می‌تواند موانع و مزایایی هم، برای کشورهای مسلمان و رژیم صهیونیستی بیافریند که این موانع و مزایا، مواضع کشورهای بالا را نسبت به آن، رقم می‌زند، و سرانجام آن‌که، طرح خاورمیانه بزرگ با تناقضات و ابهامات بسیاری مواجه است که اجرای موفقیت‌آمیز آن را با مشکل روبه‌رو ساخته و می‌سازد. <br>
    =خاورمیانه بزرگ، محدوده جغرافیایى=
    =خاورمیانه بزرگ، محدوده جغرافیایی=
    واژه خاورمیانه نخستین بار در 1902 / 1281 توسط یک آمریکایى به نام «آلفردتایرماهان» براى توصیف منطقه بین خاور دور(هندوستان و قلمرو انگلیس و ماوراى آن) و خاور نزدیک (قلمرو امپراتورى عثمانى) به کار رفت. وى این پیشنهاد را طى مقاله‌اى در مورد دشوارى‌هاى خلیج فارس براى انگلیس در نشریه «نشنال ریویو» مطرح کرد. ‌اندکى بعد، این واژه از سوى روزنامه تایمز لندن و سپس در مکاتبات رسمى‌دولت انگلیس، و آنگاه توسط دولت‌هاى [[انگلیس]] و [[آمریکا]] در جنگ جهانى اول و دوم، مورد استفاده قرار گرفت. تأسیس اسرائیل غاصب در خاورمیانه و نیز آغاز و تداوم جنگ‌هاى متعدد اعراب و رژیم صهیونیستى و افزایش اهمیت جهانى نفت منطقه خاورمیانه، باعث کاربرد گسترده‌تر این واژه شد. <ref>شیرودى، 1383: 14.</ref> <br>
    واژه خاورمیانه نخستین بار در 1902 / 1281 توسط یک آمریکایی به نام «آلفردتایرماهان» برای توصیف منطقه بین خاور دور(هندوستان و قلمرو انگلیس و ماورای آن) و خاور نزدیک (قلمرو امپراتوری عثمانی) به کار رفت. وی این پیشنهاد را طی مقاله‌ای در مورد دشواری‌های خلیج فارس برای انگلیس در نشریه «نشنال ریویو» مطرح کرد. ‌اندکی بعد، این واژه از سوی روزنامه تایمز لندن و سپس در مکاتبات رسمی‌دولت انگلیس، و آنگاه توسط دولت‌های [[انگلیس]] و [[آمریکا]] در جنگ جهانی اول و دوم، مورد استفاده قرار گرفت. تأسیس اسرائیل غاصب در خاورمیانه و نیز آغاز و تداوم جنگ‌های متعدد اعراب و رژیم صهیونیستی و افزایش اهمیت جهانی نفت منطقه خاورمیانه، باعث کاربرد گسترده‌تر این واژه شد. <ref>شیرودی، 1383: 14.</ref> <br>
    واژه خاورمیانه در یکى از محدودترین تعریف‌ها، به منطقه نفوذ انگلیس در فاصله دو جنگ جهانى اول و دوم، یعنى به [[فلسطین]] و ماوراى [[اردن]] و [[عراق]] اطلاق مى‌شد(خاورمیانه کوچک) اما بعدها، خاورمیانه تعداد بیشترى از کشورها را در برگرفت. این کشورها شامل ایران، ترکیه، اردن، مصر، قبرس، شبه جزیره [[عربستان]]، [[پاکستان]]، [[افغانستان]]، [[عراق]]، [[فلسطین]]، [[سوریه]]، [[لبنان]] و [[سودان]] است (خاورمیانه میانى)<ref>على بابایى، 1380: 1/12.</ref> در سال‌هاى اخیر، واژه «خاورمیانه بزرگ» به عرصه واژگانى علوم سیاسى وارد شد که زمینه‌هاى آن پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 / 20 شهریور 1380 فراهم آمده است. <br>
    واژه خاورمیانه در یکی از محدودترین تعریف‌ها، به منطقه نفوذ انگلیس در فاصله دو جنگ جهانی اول و دوم، یعنی به [[فلسطین]] و ماورای [[اردن]] و [[عراق]] اطلاق می‌شد(خاورمیانه کوچک) اما بعدها، خاورمیانه تعداد بیشتری از کشورها را در برگرفت. این کشورها شامل ایران، ترکیه، اردن، مصر، قبرس، شبه جزیره [[عربستان]]، [[پاکستان]]، [[افغانستان]]، [[عراق]]، [[فلسطین]]، [[سوریه]]، [[لبنان]] و [[سودان]] است (خاورمیانه میانی)<ref>علی بابایی، 1380: 1/12.</ref> در سال‌های اخیر، واژه «خاورمیانه بزرگ» به عرصه واژگانی علوم سیاسی وارد شد که زمینه‌های آن پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 / 20 شهریور 1380 فراهم آمده است. <br>
    از جمله: "کالین پاول" وزیر خارجه وقت آمریکا در سال 2002 / 1381 در سخنرانى خود در بنیاد هرتیج، براى نخستین بار و به طور رسمى، طرح این کشور براى خاورمیانه را مبنى بر اصلاحات سیاسى، اقتصادى و آموزشى اعلام کرد. "جرج بوش پسر" در سال 2003 /1382، ‌اندکى پیش از تهاجم نظامى‌به عراق، طى سخنانى در انستیتوى آمریکایى اینترپرایز، عزم خود مبنى بر استقرار ارزش‌هاى دموکراتیک در خاورمیانه را ابراز داشت، و‌اندکى بعد، در جهت عملیاتى کردن ارزش‌هاى مورد نظر خود، پیشنهاد ایجاد منطقه مبادله آزاد میان آمریکا و خاورمیانه تا ده سال آینده را ارائه داد. <br>
    از جمله: "کالین پاول" وزیر خارجه وقت آمریکا در سال 2002 / 1381 در سخنرانی خود در بنیاد هرتیج، برای نخستین بار و به طور رسمی، طرح این کشور برای خاورمیانه را مبنی بر اصلاحات سیاسی، اقتصادی و آموزشی اعلام کرد. "جرج بوش پسر" در سال 2003 /1382، ‌اندکی پیش از تهاجم نظامی‌به عراق، طی سخنانی در انستیتوی آمریکایی اینترپرایز، عزم خود مبنی بر استقرار ارزش‌های دموکراتیک در خاورمیانه را ابراز داشت، و‌اندکی بعد، در جهت عملیاتی کردن ارزش‌های مورد نظر خود، پیشنهاد ایجاد منطقه مبادله آزاد میان آمریکا و خاورمیانه تا ده سال آینده را ارائه داد. <br>
    «دیک چینى» معاون رییس‌جمهور آمریکا در همین سال و در مجمع جهانى اقتصاد، صراحتاً سیاست رسمى‌دولت آمریکا مبنى بر دموکراتیک ساختن خاورمیانه را بیان داشت. روزنامه عرب زبان «الحیات» در سال 2004 / 1383، مفاد سند اجرایى طرح خاورمیانه بزرگ را که از سوى آمریکا براى طرح در نشست سران گروه هشت<ref>مراد از گروه هشت، اتحادیه هشت کشور صنعتى جهان است.</ref> در سى‌آیلند جورجیاى آمریکا ارائه شده بود، منتشر ساخت. این طرح داراى ابعاد جغرافیایى، سیاسى، فرهنگى و... است. در بعد جغرافیایى، خاورمیانه بزرگ علاوه بر کشورهایى که قبل از آن در خاورمیانه (میانى) قرار مى‌گرفتند، شامل کشورهاى آسیاى میانه چون ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان و کشورهاى حوزه قفقاز و ماوراى آن، یعنى آذربایجان، ارمنستان و گرجستان هم مى‌شود. خاورمیانه بزرگ در ابعاد سیاسى، فرهنگى و... را در مبحث زیرین پى مى‌گیریم: <br>
    «دیک چینی» معاون رییس‌جمهور آمریکا در همین سال و در مجمع جهانی اقتصاد، صراحتاً سیاست رسمی‌دولت آمریکا مبنی بر دموکراتیک ساختن خاورمیانه را بیان داشت. روزنامه عرب زبان «الحیات» در سال 2004 / 1383، مفاد سند اجرایی طرح خاورمیانه بزرگ را که از سوی آمریکا برای طرح در نشست سران گروه هشت<ref>مراد از گروه هشت، اتحادیه هشت کشور صنعتی جهان است.</ref> در سی‌آیلند جورجیای آمریکا ارائه شده بود، منتشر ساخت. این طرح دارای ابعاد جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی و... است. در بعد جغرافیایی، خاورمیانه بزرگ علاوه بر کشورهایی که قبل از آن در خاورمیانه (میانی) قرار می‌گرفتند، شامل کشورهای آسیای میانه چون ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان و کشورهای حوزه قفقاز و ماورای آن، یعنی آذربایجان، ارمنستان و گرجستان هم می‌شود. خاورمیانه بزرگ در ابعاد سیاسی، فرهنگی و... را در مبحث زیرین پی می‌گیریم: <br>


    =محتواى طرح خاورمیانه بزرگ=
    =محتوای طرح خاورمیانه بزرگ=
    محتواى طرحى که خاورمیانه بزرگ نامیده مى‌شود، مؤلفه‌هاى زیر را در بر دارد:
    محتوای طرحی که خاورمیانه بزرگ نامیده می‌شود، مؤلفه‌های زیر را در بر دارد:
    طرح مسئله:به اعتقاد غرب، کاستى‌هاى سه گانه‌اى که در گزارش توسعه انسانى سازمان ملل متحد طى سال‌هاى 2002 و 2003 /1381 و 1382 آمده است، یعنى فقدان آزادى، سطح نازل دانش و جایگاه نامناسب زنان در کشورهاى خاورمیانه، مى‌تواند به عواقبى منجر شود که حتى منافع ملى هر یک از کشورهاى عضو گروه هشت را نیز تهدید کند. به بیان دیگر، غربى‌ها معتقدند: مادام که تعداد افراد محروم از حقوق سیاسى و اجتماعى و اقتصادى در خاورمیانه زیاد باشد، جهان شاهد افزایش روند افراط‌گرایى، تروریسم و جرایم بین‌المللى و مهاجرت غیرقانونى خواهد بود. آمار موجود که وضعیت کنونى خاورمیانه بزرگ را توصیف مى‌کند، در باور غربى‌ها وحشتناک است.<ref>عیدى، 1383: 16</ref>، از جمله: <br>
    طرح مسئله:به اعتقاد غرب، کاستی‌های سه گانه‌ای که در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد طی سال‌های 2002 و 2003 /1381 و 1382 آمده است، یعنی فقدان آزادی، سطح نازل دانش و جایگاه نامناسب زنان در کشورهای خاورمیانه، می‌تواند به عواقبی منجر شود که حتی منافع ملی هر یک از کشورهای عضو گروه هشت را نیز تهدید کند. به بیان دیگر، غربی‌ها معتقدند: مادام که تعداد افراد محروم از حقوق سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در خاورمیانه زیاد باشد، جهان شاهد افزایش روند افراط‌گرایی، تروریسم و جرایم بین‌المللی و مهاجرت غیرقانونی خواهد بود. آمار موجود که وضعیت کنونی خاورمیانه بزرگ را توصیف می‌کند، در باور غربی‌ها وحشتناک است.<ref>عیدی، 1383: 16</ref>، از جمله: <br>
    جمع کل در آمد داخلى کشورهاى بیست و دوگانه عضو اتحادیه عرب کمتر از درآمد اسپانیا است. حدود چهل درصد اعراب بالاى هیجده سال، یعنى 65 میلیون نفر، بى‌سوادند و زنان یک سوم این تعداد را تشکیل مى‌دهند. با ورود به سال 2010 / 1389 بیش از پنج میلیون جوان وارد بازار کار کشورهاى عربى مى‌شوند و با ورود به سال 2020/ 1399 این تعداد به ده میلیون مى‌رسد. از این رو، باید دست کم شش میلیون شغل جدید ایجاد شود، تا کشورهاى عرب بتوانند این افراد تازه‌وارد را جذب کنند، امّا اگر میزان بیکارى در همین سطح باشد، تا سال 2030 / 1389 شمار بیکاران به 25 میلیون نفر بالغ خواهد شد. یک سوم از افراد منطقه با درآمد کمتر از دو دلار در روز، زندگى مى‌کنند. براى بهبود شرایط زندگى در این منطقه، باید توسعه اقتصادى به دو برابر رشد کنونى برسد. در حال حاضر، این رشد، معادل سه درصد است و باید حداقل به شش درصد ترقى کند. تنها 1/6 درصد از مردم مى‌توانند از اینترنت استفاده کنند. این رقم بسیار پایین‌تر از هرجاى دیگرى در جهان حتى کشورهاى جنوب آفریقا است. زنان تقریباً 3/5 درصد از کرسى‌هاى پارلمان عرب را در اختیار دارند. یک مقایسه ساده نشان مى‌دهد که براى مثال این میزان در کشورهاى جنوب آفریقا، 8/4 درصد است. حدود 51 درصد از جوانان عرب تمایل دارند به سایر کشورها مهاجرت کنند. این مسئله را گزارش توسعه انسانى سازمان ملل در سال 2002/1381 نشان مى‌دهد. بهترین مقصد براى این جوانان کشورهاى اروپایى است. <ref>پاییز خطرناک... ، 1380: 141، به نقل از: محمدحسنین هیکل، ماه نامه جهات نظر، شماره 32، ص 11.</ref> <br>
    جمع کل در آمد داخلی کشورهای بیست و دوگانه عضو اتحادیه عرب کمتر از درآمد اسپانیا است. حدود چهل درصد اعراب بالای هیجده سال، یعنی 65 میلیون نفر، بی‌سوادند و زنان یک سوم این تعداد را تشکیل می‌دهند. با ورود به سال 2010 / 1389 بیش از پنج میلیون جوان وارد بازار کار کشورهای عربی می‌شوند و با ورود به سال 2020/ 1399 این تعداد به ده میلیون می‌رسد. از این رو، باید دست کم شش میلیون شغل جدید ایجاد شود، تا کشورهای عرب بتوانند این افراد تازه‌وارد را جذب کنند، امّا اگر میزان بیکاری در همین سطح باشد، تا سال 2030 / 1389 شمار بیکاران به 25 میلیون نفر بالغ خواهد شد. یک سوم از افراد منطقه با درآمد کمتر از دو دلار در روز، زندگی می‌کنند. برای بهبود شرایط زندگی در این منطقه، باید توسعه اقتصادی به دو برابر رشد کنونی برسد. در حال حاضر، این رشد، معادل سه درصد است و باید حداقل به شش درصد ترقی کند. تنها 1/6 درصد از مردم می‌توانند از اینترنت استفاده کنند. این رقم بسیار پایین‌تر از هرجای دیگری در جهان حتی کشورهای جنوب آفریقا است. زنان تقریباً 3/5 درصد از کرسی‌های پارلمان عرب را در اختیار دارند. یک مقایسه ساده نشان می‌دهد که برای مثال این میزان در کشورهای جنوب آفریقا، 8/4 درصد است. حدود 51 درصد از جوانان عرب تمایل دارند به سایر کشورها مهاجرت کنند. این مسئله را گزارش توسعه انسانی سازمان ملل در سال 2002/1381 نشان می‌دهد. بهترین مقصد برای این جوانان کشورهای اروپایی است. <ref>پاییز خطرناک... ، 1380: 141، به نقل از: محمدحسنین هیکل، ماه نامه جهات نظر، شماره 32، ص 11.</ref> <br>
    از نظر غرب، آمار یاد شده نشان مى‌دهد که این منطقه در معرض دو راهى قرار گرفته و این آمار در حال رشد است، به گونه‌اى که در هر سال به تعداد جوانانى افزوده مى‌شود که نیازمند سطح شایسته‌اى از زندگى، کار و آموزش هستند و از حقوق سیاسى خود محروم‌اند. این مسئله، تهدیدى مستقیم براى ثبات منطقه و منافع مشترک اعضاى گروه هشت خواهد بود. کشورهاى صنعتى اصلاحات را بهترین راه‌حل براى درمان مسائل منطقه خاورمیانه مى‌دانند و گزارش توسعه انسانى اعراب را بهانه مناسبى براى طرح خاورمیانه بزرگ تلقى کرده‌اند. بهانه‌اى که گاه برخى فعالان، دانشگاهیان و بخش خصوصى منطقه که متمایل به غرب‌اند، مطرح کرده‌اند. <br>
    از نظر غرب، آمار یاد شده نشان می‌دهد که این منطقه در معرض دو راهی قرار گرفته و این آمار در حال رشد است، به گونه‌ای که در هر سال به تعداد جوانانی افزوده می‌شود که نیازمند سطح شایسته‌ای از زندگی، کار و آموزش هستند و از حقوق سیاسی خود محروم‌اند. این مسئله، تهدیدی مستقیم برای ثبات منطقه و منافع مشترک اعضای گروه هشت خواهد بود. کشورهای صنعتی اصلاحات را بهترین راه‌حل برای درمان مسائل منطقه خاورمیانه می‌دانند و گزارش توسعه انسانی اعراب را بهانه مناسبی برای طرح خاورمیانه بزرگ تلقی کرده‌اند. بهانه‌ای که گاه برخی فعالان، دانشگاهیان و بخش خصوصی منطقه که متمایل به غرب‌اند، مطرح کرده‌اند. <br>
    البته بعضى از رهبران کشورهاى خاورمیانه، عملا به آن چه مفاد طرح خاورمیانه بزرگ به دنبال آن است، پاسخ مثبت داده و گام‌هایى را در جهت اصلاحات سیاسى، اجتماعى و اقتصادى برداشته‌اند. کشورهاى عضو گروه هشت نیز به نوبه خود این تلاش را تأیید کرده و با پیشنهادهاى خاص خود خواستار اصلاحات در منطقه خاورمیانه شده‌اند. طرح مشارکت اروپا و خاورمیانه و طرح مشارکت آمریکا و خاورمیانه و تلاش‌هاى چند جانبه براى بازسازى افغانستان و عراق، اشتیاق گروه هشت را براى انجام اصلاحات در منطقه آشکار ساخت <ref>رویکرد مشترک... ، 1383: 78.</ref> <br>
    البته بعضی از رهبران کشورهای خاورمیانه، عملا به آن چه مفاد طرح خاورمیانه بزرگ به دنبال آن است، پاسخ مثبت داده و گام‌هایی را در جهت اصلاحات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برداشته‌اند. کشورهای عضو گروه هشت نیز به نوبه خود این تلاش را تأیید کرده و با پیشنهادهای خاص خود خواستار اصلاحات در منطقه خاورمیانه شده‌اند. طرح مشارکت اروپا و خاورمیانه و طرح مشارکت آمریکا و خاورمیانه و تلاش‌های چند جانبه برای بازسازی افغانستان و عراق، اشتیاق گروه هشت را برای انجام اصلاحات در منطقه آشکار ساخت <ref>رویکرد مشترک... ، 1383: 78.</ref> <br>
    به هر روى، اولویت‌هاى طرح خاورمیانه بزرگ عبارت است از:اول:منطقه به سوى دموکراسى غرب‌گرایانه ترغیب شود. دوم: جوامع فرهیخته؟! در منطقه تأسیس گردد. سوم: فرصت‌هاى اقتصادى به سبک غرب توسعه یابد. این اولویت‌ها، راهى است به سوى توسعه غربى منطقه، زیرا دموکراسى، چارچوبى است که توسعه سرمایه‌دارى در درون آن تحقق پیدا مى‌کند. افرادى که از آموزش‌هاى دلخواه کاپیتالیسم برخوردار باشند، ابزارهاى توسعه بورژوازى هستند و طرح توسعه فرصت‌هاى اقتصادى بانک جهانى، ماشین توسعه به حساب مى‌آیند. توضیح هر یک از اولویت‌هاى یاد شده به این شرح است: <br>
    به هر روی، اولویت‌های طرح خاورمیانه بزرگ عبارت است از:اول:منطقه به سوی دموکراسی غرب‌گرایانه ترغیب شود. دوم: جوامع فرهیخته؟! در منطقه تأسیس گردد. سوم: فرصت‌های اقتصادی به سبک غرب توسعه یابد. این اولویت‌ها، راهی است به سوی توسعه غربی منطقه، زیرا دموکراسی، چارچوبی است که توسعه سرمایه‌داری در درون آن تحقق پیدا می‌کند. افرادی که از آموزش‌های دلخواه کاپیتالیسم برخوردار باشند، ابزارهای توسعه بورژوازی هستند و طرح توسعه فرصت‌های اقتصادی بانک جهانی، ماشین توسعه به حساب می‌آیند. توضیح هر یک از اولویت‌های یاد شده به این شرح است: <br>
    '''تشویق به تأسیس دموکراسى غرب‌مدار:''' در گزارش توسعه انسانى سال 2002 / 1381 اعراب آمده است:"از نظر سطح مشارکت، فاصله بزرگى بین کشورهاى عربى و سایر مناطق جهان وجود دارد. این کاستى در سطح آزادى دو چندان است که آن، یکى از جلوه‌هاى دردمندتر عقب‌ماندگى توسعه سیاسى محسوب مى‌شود، لذا، غرب و غرب‌گراها، دموکراسى و آزادى را براى شکوفایى فردى و جمعى کشورهاى فوق، لازم مى‌دانند؛ پدیده‌اى که آن را تا حدود زیادى در سراسر کشورهاى خاورمیانه بزرگ، نایاب مى‌بینند. در گزارش سال 2003 / 1382، تنها اسرائیل در خاورمیانه بزرگ آزاد توصیف شده، و نیز، چهار کشور دیگر، تا حدودى آزاد توصیف شده‌اند. گزارش توسعه انسانى کشورهاى عرب نشان داده که در اواخر دهه 1990/1370 از بین هفت منطقه در جهان، کشورهاى عرب مسلمان در کمترین سطح از آزادى قرار دارند. گزارش یاد شده با جدول‌هایى نشان داده که آزادى بیان و پاسخ‌گویى در کشورهاى عربى مسلمان در مقایسه با سایر کشورهاى جهان در پایین‌ترین سطح قرار دارد» <ref>همان.</ref> <br>
    '''تشویق به تأسیس دموکراسی غرب‌مدار:''' در گزارش توسعه انسانی سال 2002 / 1381 اعراب آمده است:"از نظر سطح مشارکت، فاصله بزرگی بین کشورهای عربی و سایر مناطق جهان وجود دارد. این کاستی در سطح آزادی دو چندان است که آن، یکی از جلوه‌های دردمندتر عقب‌ماندگی توسعه سیاسی محسوب می‌شود، لذا، غرب و غرب‌گراها، دموکراسی و آزادی را برای شکوفایی فردی و جمعی کشورهای فوق، لازم می‌دانند؛ پدیده‌ای که آن را تا حدود زیادی در سراسر کشورهای خاورمیانه بزرگ، نایاب می‌بینند. در گزارش سال 2003 / 1382، تنها اسرائیل در خاورمیانه بزرگ آزاد توصیف شده، و نیز، چهار کشور دیگر، تا حدودی آزاد توصیف شده‌اند. گزارش توسعه انسانی کشورهای عرب نشان داده که در اواخر دهه 1990/1370 از بین هفت منطقه در جهان، کشورهای عرب مسلمان در کمترین سطح از آزادی قرار دارند. گزارش یاد شده با جدول‌هایی نشان داده که آزادی بیان و پاسخ‌گویی در کشورهای عربی مسلمان در مقایسه با سایر کشورهای جهان در پایین‌ترین سطح قرار دارد» <ref>همان.</ref> <br>
    علاوه بر این، جهان عرب از نظر جایگاه زنان، تنها بر کشورهاى جنوب صحراى بزرگ آفریقا رجحان دارد. این نشانه‌ها، با تمایلات ساکنان این منطقه، هماهنگى ندارد. به عنوان مثال، در گزارش توسعه انسانى سال 2003/ 1382 اعراب، ساکنان این کشورها در صدر فهرست کسانى قرار دارند که در سراسر جهان مى‌گویند: دموکراسى بهتر از هر نو دیگر حکومت است. نیز بالاترین حد از عدم پذیرش حکومت‌هاى استبدادى را ابراز کرده‌اند. کشورهاى عضو گروه هشت با استناد به آمار و ارقام یاد شده، به نحوى که در سطور آتى مشاهده مى‌شود، از اصلاحات دموکراتیک در این منطقه حمایت مى‌کنند: <br>
    علاوه بر این، جهان عرب از نظر جایگاه زنان، تنها بر کشورهای جنوب صحرای بزرگ آفریقا رجحان دارد. این نشانه‌ها، با تمایلات ساکنان این منطقه، هماهنگی ندارد. به عنوان مثال، در گزارش توسعه انسانی سال 2003/ 1382 اعراب، ساکنان این کشورها در صدر فهرست کسانی قرار دارند که در سراسر جهان می‌گویند: دموکراسی بهتر از هر نو دیگر حکومت است. نیز بالاترین حد از عدم پذیرش حکومت‌های استبدادی را ابراز کرده‌اند. کشورهای عضو گروه هشت با استناد به آمار و ارقام یاد شده، به نحوی که در سطور آتی مشاهده می‌شود، از اصلاحات دموکراتیک در این منطقه حمایت می‌کنند: <br>
    1 ـ چند کشور در خاورمیانه بزرگ اعلام کرده‌اند،<ref>افغانستان، الجزایر، بحرین، لبنان، مغرب، قطر، عربستان سعودى، تونس، ترکیه و یمن براى انجام انتخابات در این سال‌ها برنامه‌ریزى مى‌کردند.</ref> که طى سال‌هاى 2004 تا 2006 / 1383 تا 1385 قصد دارند چند انتخابات را در سطوح ریاست جمهورى، پارلمان و شوراهاى محلى برگزار کنند. به منظور همکارى با کشورهایى که آمادگى جدى براى اجراى انتخابات آزاد و منصفانه به تعبیر غرب داشته باشند، گروه هشت مى‌تواند با ابتکار عمل خاص خود کمک‌هایى را براى مرحله پیش از انتخابات ارائه دهد. از جمله: <br>
    1 ـ چند کشور در خاورمیانه بزرگ اعلام کرده‌اند،<ref>افغانستان، الجزایر، بحرین، لبنان، مغرب، قطر، عربستان سعودی، تونس، ترکیه و یمن برای انجام انتخابات در این سال‌ها برنامه‌ریزی می‌کردند.</ref> که طی سال‌های 2004 تا 2006 / 1383 تا 1385 قصد دارند چند انتخابات را در سطوح ریاست جمهوری، پارلمان و شوراهای محلی برگزار کنند. به منظور همکاری با کشورهایی که آمادگی جدی برای اجرای انتخابات آزاد و منصفانه به تعبیر غرب داشته باشند، گروه هشت می‌تواند با ابتکار عمل خاص خود کمک‌هایی را برای مرحله پیش از انتخابات ارائه دهد. از جمله: <br>


    * ارائه کمک‌هاى فنى از طریق تبادل دیدارها یا فراخوان براى تأسیس یا تقویت کمیته‌هاى مستقل انتخابات به منظور نظارت و پاسخ‌گویى به شکایات و تحویل گرفتن گزارش‌ها. <br>
    * ارائه کمک‌های فنی از طریق تبادل دیدارها یا فراخوان برای تأسیس یا تقویت کمیته‌های مستقل انتخابات به منظور نظارت و پاسخ‌گویی به شکایات و تحویل گرفتن گزارش‌ها. <br>
    * ارائه کمک‌هاى فنى براى ثبت‌نام انتخاب‌کنندگان و تربیت نیرو براى کشورهایى که چنین تمایلى دارند، با تأکید خاص بر زنان انتخاب‌کننده.
    * ارائه کمک‌های فنی برای ثبت‌نام انتخاب‌کنندگان و تربیت نیرو برای کشورهایی که چنین تمایلی دارند، با تأکید خاص بر زنان انتخاب‌کننده.


    2 ـ به خاطر تقویت نقش پارلمان‌ها در روند دموکراتیزه کردن این کشورها، گروه هشت مایل است برنامه‌هایى براى دیدار اعضاى پارلمان‌ها با تأکید بر اهمیت قانون گذارى و اجراى اصلاحات قانونى و گزینش انتخاب‌کنندگان از غرب را ترتیب دهد. <br>
    2 ـ به خاطر تقویت نقش پارلمان‌ها در روند دموکراتیزه کردن این کشورها، گروه هشت مایل است برنامه‌هایی برای دیدار اعضای پارلمان‌ها با تأکید بر اهمیت قانون گذاری و اجرای اصلاحات قانونی و گزینش انتخاب‌کنندگان از غرب را ترتیب دهد. <br>
    3 ـ زنان در کشورهاى عرب فقط 3/5 درصد از کرسى‌هاى پارلمان را در اختیار دارند. به منظور افزایش مشارکت زنان در حیات سیاسى و اجتماعى، کشورهاى گروه هشت مى‌خواهند مؤسساتى را به راه‌اندازند که آموزش ویژه زنانى را بر عهده بگیرند که مایل به مشارکت در رقابت‌هاى انتخاباتى هستند، یا قصد تأسیس و راه‌اندازى سازمان‌هاى غیردولتى را دارند. این مؤسسات مى‌توانند دیدارهایى را بین زنان پیشگام در کشورهاى مجموعه گروه هشت و زنان منطقه فراهم سازند. <ref>کاستلز، 1381: 321.</ref> <br>
    3 ـ زنان در کشورهای عرب فقط 3/5 درصد از کرسی‌های پارلمان را در اختیار دارند. به منظور افزایش مشارکت زنان در حیات سیاسی و اجتماعی، کشورهای گروه هشت می‌خواهند مؤسساتی را به راه‌اندازند که آموزش ویژه زنانی را بر عهده بگیرند که مایل به مشارکت در رقابت‌های انتخاباتی هستند، یا قصد تأسیس و راه‌اندازی سازمان‌های غیردولتی را دارند. این مؤسسات می‌توانند دیدارهایی را بین زنان پیشگام در کشورهای مجموعه گروه هشت و زنان منطقه فراهم سازند. <ref>کاستلز، 1381: 321.</ref> <br>
    4 ـ در زمانى که آمریکا، اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد و بانک جهانى عملا طرح‌هاى زیادى را براى ترغیب اصلاحات قانونى و قضایى به اجرا مى‌گذارند، اکثر این طرح‌ها، در سطح ملى و در زمینه‌هایى مثل آموزش قضایى و مدیریت قضایى و اصلاح سیستم قانونى صرف مى‌شود. در عین حال، کشورهاى گروه هشت به دنبال آن هستند که با تأکید بر ارتقاى سطح مردم عادى، تلاش‌هاى خود را افزایش دهند تا به زعم خود، نسبت به عدالت احساس واقعى پدید آورند. مجموعه گروه هشت در پى آن‌اند مراکزى را تأسیس یا در مؤسساتى سرمایه‌گذارى کنند که طى آن، افراد بتوانند در مورد قوانین اجتماعى و جنایى یا مذهبى به مشاوره یا اطلاعات دست یابند، یا با حقوق دانان و وکلا ارتباط برقرار کنند؛ مسئله‌اى که در باور گروه هشت تا حد زیادى در کشورهاى منطقه وجود ندارد. آنها مایل‌اند چنین مراکزى را در دانشگاه‌هاى حقوق منطقه تأسیس نمایند.<ref>على بابایى، 1383:425.</ref> <br>
    4 ـ در زمانی که آمریکا، اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد و بانک جهانی عملا طرح‌های زیادی را برای ترغیب اصلاحات قانونی و قضایی به اجرا می‌گذارند، اکثر این طرح‌ها، در سطح ملی و در زمینه‌هایی مثل آموزش قضایی و مدیریت قضایی و اصلاح سیستم قانونی صرف می‌شود. در عین حال، کشورهای گروه هشت به دنبال آن هستند که با تأکید بر ارتقای سطح مردم عادی، تلاش‌های خود را افزایش دهند تا به زعم خود، نسبت به عدالت احساس واقعی پدید آورند. مجموعه گروه هشت در پی آن‌اند مراکزی را تأسیس یا در مؤسساتی سرمایه‌گذاری کنند که طی آن، افراد بتوانند در مورد قوانین اجتماعی و جنایی یا مذهبی به مشاوره یا اطلاعات دست یابند، یا با حقوق دانان و وکلا ارتباط برقرار کنند؛ مسئله‌ای که در باور گروه هشت تا حد زیادی در کشورهای منطقه وجود ندارد. آنها مایل‌اند چنین مراکزی را در دانشگاه‌های حقوق منطقه تأسیس نمایند.<ref>علی بابایی، 1383:425.</ref> <br>
    5 ـ گزارش توسعه انسانى سازمان ملل نشان مى‌دهد که براى هر هزار شهروند عرب، کمتر از 53 روزنامه یا نشریه وجود دارد. حال آن که این آمار در کشورهاى پیشرفته براى هر هزار نفر، 285 روزنامه و نشریه است. از سوى دیگر، غرب ادعا مى‌کند نشریات عرب، داراى کیفیت پایین بوده و اکثر برنامه‌هاى تلویزیونى منطقه در مالکیت یا کنترل دولت است و غالباً چون کیفیت پایینى دارند، نیازمند برنامه‌هایى هستند که به صورت گزارش‌هاى تحلیلى و واقعى باشد. غرب در تحلیل‌هاى خود معتقد است این کاستى به عدم توجه توده‌هاى مردم به رسانه‌هاى مکتوب برمى‌گردد و مانع آگاهى و اطلاعات کافى در بین آنها مى‌شود. به منظور حل این مشکل، گروه هشت اقدامات زیر را تعقیب مى‌کند: <br>
    5 ـ گزارش توسعه انسانی سازمان ملل نشان می‌دهد که برای هر هزار شهروند عرب، کمتر از 53 روزنامه یا نشریه وجود دارد. حال آن که این آمار در کشورهای پیشرفته برای هر هزار نفر، 285 روزنامه و نشریه است. از سوی دیگر، غرب ادعا می‌کند نشریات عرب، دارای کیفیت پایین بوده و اکثر برنامه‌های تلویزیونی منطقه در مالکیت یا کنترل دولت است و غالباً چون کیفیت پایینی دارند، نیازمند برنامه‌هایی هستند که به صورت گزارش‌های تحلیلی و واقعی باشد. غرب در تحلیل‌های خود معتقد است این کاستی به عدم توجه توده‌های مردم به رسانه‌های مکتوب برمی‌گردد و مانع آگاهی و اطلاعات کافی در بین آنها می‌شود. به منظور حل این مشکل، گروه هشت اقدامات زیر را تعقیب می‌کند: <br>


    * به راه‌انداختن یکسرى دیدارهاى متقابل بین روزنامه‌نگاران در رسانه‌هاى نوشتارى و شنیدارى. <br>
    * به راه‌انداختن یکسری دیدارهای متقابل بین روزنامه‌نگاران در رسانه‌های نوشتاری و شنیداری. <br>
    * به راه‌انداختن برنامه‌هاى آموزش روزنامه‌نگاران مستقل. <br>
    * به راه‌انداختن برنامه‌های آموزش روزنامه‌نگاران مستقل. <br>
    * ارائه بورس‌هاى تحصیلى به دانشجویان تا بتوانند تحصیلات خود را در زمینه روزنامه‌نگارى در منطقه یا خارج از آن، تداوم بخشند. هم‌چنین، سرمایه‌گذارى براى اعزام روزنامه‌نگاران یا اساتید این فن به منطقه براى برگزارى همایش‌هاى آموزشى در مورد مسائلى چون پوشش دادن به انتخابات یا برگزارى یک دوره تحصیلى و یا تدریس آن در آموزشگاه‌هاى منطقه <ref>استراتژى خاورمیانه... ، 1383: 98.</ref> <br>
    * ارائه بورس‌های تحصیلی به دانشجویان تا بتوانند تحصیلات خود را در زمینه روزنامه‌نگاری در منطقه یا خارج از آن، تداوم بخشند. هم‌چنین، سرمایه‌گذاری برای اعزام روزنامه‌نگاران یا اساتید این فن به منطقه برای برگزاری همایش‌های آموزشی در مورد مسائلی چون پوشش دادن به انتخابات یا برگزاری یک دوره تحصیلی و یا تدریس آن در آموزشگاه‌های منطقه <ref>استراتژی خاورمیانه... ، 1383: 98.</ref> <br>


    6 ـ گزارش بانک جهانى نشان مى‌دهد که فساد ادارى، مالى و اقتصادى، مهم‌ترین عامل توسعه‌نیافتگى کشورهاست. این مسئله در بسیارى از کشورهاى خاورمیانه بزرگ، ریشه گرفته است و گروه هشت مى‌کوشد: <br>
    6 ـ گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد که فساد اداری، مالی و اقتصادی، مهم‌ترین عامل توسعه‌نیافتگی کشورهاست. این مسئله در بسیاری از کشورهای خاورمیانه بزرگ، ریشه گرفته است و گروه هشت می‌کوشد: <br>


    * کشورهاى خاورمیانه را ترغیب کند، تا برنامه شفاف‌سازى و مبارزه با فساد را که در کشورهاى گروه هشت اجرا مى‌شود، اتخاذ کنند.
    * کشورهای خاورمیانه را ترغیب کند، تا برنامه شفاف‌سازی و مبارزه با فساد را که در کشورهای گروه هشت اجرا می‌شود، اتخاذ کنند.
    * کشورهاى گروه هشت باید به صورت علنى از پیشنهاد سازمان توسعه و تعاون اقتصادى برنامه سازمان ملل متحد در خاورمیانه و شمال آفریقا حمایت و پشتیبانى کند. رؤساى کشورها، کمک‌کنندگان و سازمان‌هاى غیردولتى متمایل به غرب مى‌کوشند از طریق این برنامه‌ها، شیوه‌هاى ملى مبارزه با فساد را بررسى و مخالفان آن را به پاسخ‌گویى وادارند. <br>
    * کشورهای گروه هشت باید به صورت علنی از پیشنهاد سازمان توسعه و تعاون اقتصادی برنامه سازمان ملل متحد در خاورمیانه و شمال آفریقا حمایت و پشتیبانی کند. رؤسای کشورها، کمک‌کنندگان و سازمان‌های غیردولتی متمایل به غرب می‌کوشند از طریق این برنامه‌ها، شیوه‌های ملی مبارزه با فساد را بررسی و مخالفان آن را به پاسخ‌گویی وادارند. <br>
    * کشورهاى گروه هشت باید در‌این‌باره یک یا چند برنامه تجربه شده در غرب را در کشورهاى خاورمیانه پیاده کنند. <br>
    * کشورهای گروه هشت باید در‌این‌باره یک یا چند برنامه تجربه شده در غرب را در کشورهای خاورمیانه پیاده کنند. <br>


    7 ـ نظر به این راهبرد که نیروى پیشبرنده اصلاحات واقعى در خاورمیانه بزرگ باید از داخل ناشى شوند، و این که بهترین شیوه‌ها براى تشویق اصلاحات از طریق سازمان‌هاى انتخابى صورت مى‌گیرد، غرب این امر را شایسته مى‌داند که سازمان‌هاى کارآمد در حوزه جامعه مدنى را در منطقه توسعه داده و تشویق به فعالیت کند (همان). هم‌چنین، کشورهاى گروه هشت مى‌توانند به اقدامات زیر دست بزنند: <br>
    7 ـ نظر به این راهبرد که نیروی پیشبرنده اصلاحات واقعی در خاورمیانه بزرگ باید از داخل ناشی شوند، و این که بهترین شیوه‌ها برای تشویق اصلاحات از طریق سازمان‌های انتخابی صورت می‌گیرد، غرب این امر را شایسته می‌داند که سازمان‌های کارآمد در حوزه جامعه مدنی را در منطقه توسعه داده و تشویق به فعالیت کند (همان). هم‌چنین، کشورهای گروه هشت می‌توانند به اقدامات زیر دست بزنند: <br>


    * کشورهاى منطقه را ترغیب کنند تا به سازمان‌هاى جامعه مدنى از جمله سازمان‌هاى غیردولتى، به ویژه در عرصه حقوق بشر و رسانه‌ها، اجازه دهند که بدون هرگونه فشار یا محدودیتى، آزادانه فعالیت نمایند. <br>
    * کشورهای منطقه را ترغیب کنند تا به سازمان‌های جامعه مدنی از جمله سازمان‌های غیردولتی، به ویژه در عرصه حقوق بشر و رسانه‌ها، اجازه دهند که بدون هرگونه فشار یا محدودیتی، آزادانه فعالیت نمایند. <br>
    * مستقیماً در سازمان‌هاى غیردولتى و فعال در حوزه دموکراسى، حقوق بشر، رسانه‌ها، زنان و غیره، سرمایه‌گذارى کنند. <br>
    * مستقیماً در سازمان‌های غیردولتی و فعال در حوزه دموکراسی، حقوق بشر، رسانه‌ها، زنان و غیره، سرمایه‌گذاری کنند. <br>
    * با سرمایه‌گذارى بیشتر در سازمان‌هاى محلى مثل مؤسسه وست مینستر در عربستان سعودى، توان تکنیکى سازمان‌هاى غیردولتى را در منطقه افزایش داده و به آنها آموزش دهند که چگونه برنامه‌ریزى کرده و بر دولت اثر بگذارند، یا استراتژى خاص مربوط به رسانه‌ها و کسب حمایت‌هاى مردمى‌را چگونه توسعه دهند. این برنامه‌ها هم‌چنین مى‌تواند شامل دیدارهاى متقابل و تأسیس شبکه‌هاى منطقه‌اى باشد. <br>
    * با سرمایه‌گذاری بیشتر در سازمان‌های محلی مثل مؤسسه وست مینستر در عربستان سعودی، توان تکنیکی سازمان‌های غیردولتی را در منطقه افزایش داده و به آنها آموزش دهند که چگونه برنامه‌ریزی کرده و بر دولت اثر بگذارند، یا استراتژی خاص مربوط به رسانه‌ها و کسب حمایت‌های مردمی‌را چگونه توسعه دهند. این برنامه‌ها هم‌چنین می‌تواند شامل دیدارهای متقابل و تأسیس شبکه‌های منطقه‌ای باشد. <br>
    * سرمایه‌گذارى در سازمان‌هاى غیردولتى مى‌تواند کارشناسان حقوق و رسانه‌اى منطقه را گردهم آورد تا ارزیابى‌هاى سالانه‌اى را در مورد تلاش‌هاى صرف شده به خاطر اصلاحات قضایى و آزادى و رسانه‌هاى عمومى‌منطقه ترتیب دهند. در‌این‌باره، گروه هشت بر این باور است که مى‌توان از الگوى پیشنهادى گزارش توسعه انسانى اعراب هم پیروى کرد.<ref>گزارش پژوهشى... ، 1381: 21.</ref> <br>
    * سرمایه‌گذاری در سازمان‌های غیردولتی می‌تواند کارشناسان حقوق و رسانه‌ای منطقه را گردهم آورد تا ارزیابی‌های سالانه‌ای را در مورد تلاش‌های صرف شده به خاطر اصلاحات قضایی و آزادی و رسانه‌های عمومی‌منطقه ترتیب دهند. در‌این‌باره، گروه هشت بر این باور است که می‌توان از الگوی پیشنهادی گزارش توسعه انسانی اعراب هم پیروی کرد.<ref>گزارش پژوهشی... ، 1381: 21.</ref> <br>


    '''تلاش براى ساختن جامعه مدنى:''' در گزارش توسعه انسانى سال 2002 / 1381 اعراب آمده است:شناخت و آگاهى، راهى است به سوى توسعه و رهایى، به ویژه در جهانى که با جهان‌گرایان گره خورده است. به هر روى، جهان غرب مى‌گوید:منطقه خاورمیانه بزرگ که روزگارى مهد اکتشافات علمى‌و معرفت بود، تا حد زیادى از جهان کنونى که رویکردى اطلاعاتى دارد، عقب‌مانده است. منطقه از شکاف اطلاعاتى خاصى رنج مى‌برد، به علاوه، فرار مغزها، چالش مهمى‌بر سر راه توسعه این کشورهاست. تولید کتاب در کشورهاى عربى تنها 1/1 درصد کل تولید کتاب جهانى است، در حالى که کتاب‌هاى دینى بیش از 15 درصد از این انتشارات را در بر مى‌گیرد. حدود یک چهارم فارغ‌التحصیلان دانشگاهى به خارج مهاجرت مى‌کنند و در مقابل، این کشورها تا حد زیادى، تکنولوژى مورد نیاز خود را وارد مى‌سازند. تعداد کتاب‌هاى ترجمه شده به زبان یونانى که تنها یازده میلیون نفر بدان تکلم دارند، پنج برابر آن چیزى است که به زبان عربى ترجمه مى‌شود. گروه هشت با تکیه بر تلاش‌هاى جارى منطقه‌اى، در حل و فصل مشکلات و چالش‌هاى بالا مى‌خواهد براى حل موانع آموزشى در منطقه به شیوه‌هاى زیر کمک کند و دانشجویان را یارى دهد تا به منظور موفقیت در بازار جهانى‌شده عصر کنونى، مهارت‌هاى لازم را کسب نمایند: <br>
    '''تلاش برای ساختن جامعه مدنی:''' در گزارش توسعه انسانی سال 2002 / 1381 اعراب آمده است:شناخت و آگاهی، راهی است به سوی توسعه و رهایی، به ویژه در جهانی که با جهان‌گرایان گره خورده است. به هر روی، جهان غرب می‌گوید:منطقه خاورمیانه بزرگ که روزگاری مهد اکتشافات علمی‌و معرفت بود، تا حد زیادی از جهان کنونی که رویکردی اطلاعاتی دارد، عقب‌مانده است. منطقه از شکاف اطلاعاتی خاصی رنج می‌برد، به علاوه، فرار مغزها، چالش مهمی‌بر سر راه توسعه این کشورهاست. تولید کتاب در کشورهای عربی تنها 1/1 درصد کل تولید کتاب جهانی است، در حالی که کتاب‌های دینی بیش از 15 درصد از این انتشارات را در بر می‌گیرد. حدود یک چهارم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به خارج مهاجرت می‌کنند و در مقابل، این کشورها تا حد زیادی، تکنولوژی مورد نیاز خود را وارد می‌سازند. تعداد کتاب‌های ترجمه شده به زبان یونانی که تنها یازده میلیون نفر بدان تکلم دارند، پنج برابر آن چیزی است که به زبان عربی ترجمه می‌شود. گروه هشت با تکیه بر تلاش‌های جاری منطقه‌ای، در حل و فصل مشکلات و چالش‌های بالا می‌خواهد برای حل موانع آموزشی در منطقه به شیوه‌های زیر کمک کند و دانشجویان را یاری دهد تا به منظور موفقیت در بازار جهانی‌شده عصر کنونی، مهارت‌های لازم را کسب نمایند: <br>
    1 ـ منطقه به علت کاهش سرمایه‌گذارى دولت و افزایش داوطلبان به موازات فشارهاى جمعیتى، از فقدان آموزش‌هاى اساسى رنج مى‌برد، کما این که اعتبارات فرهنگى لازم براى آموزش دختران نیز در دسترس نیست. کشورهاى گروه هشت مى‌توانند از طریق راهبردهایى، آموزش‌هاى اسلامى‌ را در منطقه گسترش دهند/ <ref>همان</ref>، مانند راهبردهاى زیر: <br>
    1 ـ منطقه به علت کاهش سرمایه‌گذاری دولت و افزایش داوطلبان به موازات فشارهای جمعیتی، از فقدان آموزش‌های اساسی رنج می‌برد، کما این که اعتبارات فرهنگی لازم برای آموزش دختران نیز در دسترس نیست. کشورهای گروه هشت می‌توانند از طریق راهبردهایی، آموزش‌های اسلامی‌ را در منطقه گسترش دهند/ <ref>همان</ref>، مانند راهبردهای زیر: <br>


    * در سال 2003 / 1382 سازمان ملل متحد برنامه مبارزه با بى‌سوادى، تحت شعار محو بى‌سوادى به مثابه آزادى را طرح کرد. کشورهاى گروه هشت باید برنامه سازمان ملل متحد را از طریق تأکید بر نسلى رها از بى‌سوادى درخاورمیانه، طى یک دهه آینده تکمیل سازد و بکوشد تا با ورود به سال 2010 / 1389 میزان بى‌سوادى را در این منطقه، به نصف کاهش دهد. طرح کشورهاى گروه هشت مثل برنامه سازمان ملل متحد به حضور زنان و دختران، تأکید خواهد داشت. اگر طرح گروه هشت بر رنج‌ها و مشکلات 65 میلیون بى‌سواد بزرگ‌سال نیز تأکید کند، باید بکوشد از طریق برنامه‌هاى متنوع از جمله اصلاح شیوه‌هاى تدریس از طریق اینترنت، آموزش حضورى معلمان را توسعه بخشد. <br>
    * در سال 2003 / 1382 سازمان ملل متحد برنامه مبارزه با بی‌سوادی، تحت شعار محو بی‌سوادی به مثابه آزادی را طرح کرد. کشورهای گروه هشت باید برنامه سازمان ملل متحد را از طریق تأکید بر نسلی رها از بی‌سوادی درخاورمیانه، طی یک دهه آینده تکمیل سازد و بکوشد تا با ورود به سال 2010 / 1389 میزان بی‌سوادی را در این منطقه، به نصف کاهش دهد. طرح کشورهای گروه هشت مثل برنامه سازمان ملل متحد به حضور زنان و دختران، تأکید خواهد داشت. اگر طرح گروه هشت بر رنج‌ها و مشکلات 65 میلیون بی‌سواد بزرگ‌سال نیز تأکید کند، باید بکوشد از طریق برنامه‌های متنوع از جمله اصلاح شیوه‌های تدریس از طریق اینترنت، آموزش حضوری معلمان را توسعه بخشد. <br>
    * کشورهاى گروه هشت باید تلاش کنند تا سطح خواندن و نوشتن در بین دختران بهبود یابد. هم‌چنین، آموزشگاه‌هایى را براى آموزش معلمان به ویژه زنان، تأسیس نمایند و یا توسعه دهند. معلمان زن و افرادى که اختصاص به امر آموزش دارند، مى‌توانند در این آموزشگاه‌ها، زنان را براى سوادآموزى تربیت کنند، سپس آنها به نوبه خود، خواندن و نوشتن را به زنان و دختران دیگر مى‌آموزند. در این برنامه، هم‌چنین مى‌توان از رهنمودهاى برنامه سازمان یونسکو تحت عنوان آموزش براى همگان، به منظور آماده‌سازى گروه‌هاى مبارزه با بى‌سوادى استفاده کرد تا تعداد آنها در سال 2008/1387 به یک صد هزار معلم زن برسد.<ref>کاستلز، 1381: 321.</ref> <br>
    * کشورهای گروه هشت باید تلاش کنند تا سطح خواندن و نوشتن در بین دختران بهبود یابد. هم‌چنین، آموزشگاه‌هایی را برای آموزش معلمان به ویژه زنان، تأسیس نمایند و یا توسعه دهند. معلمان زن و افرادی که اختصاص به امر آموزش دارند، می‌توانند در این آموزشگاه‌ها، زنان را برای سوادآموزی تربیت کنند، سپس آنها به نوبه خود، خواندن و نوشتن را به زنان و دختران دیگر می‌آموزند. در این برنامه، هم‌چنین می‌توان از رهنمودهای برنامه سازمان یونسکو تحت عنوان آموزش برای همگان، به منظور آماده‌سازی گروه‌های مبارزه با بی‌سوادی استفاده کرد تا تعداد آنها در سال 2008/1387 به یک صد هزار معلم زن برسد.<ref>کاستلز، 1381: 321.</ref> <br>
    * گزارش توسعه انسانى اعراب کاستى مهمى‌را در ترجمه کتاب‌هاى اساسى در زمینه فلسفه، ادبیات، جامعه‌شناسى و علوم طبیعى نشان مى‌دهد و به وضعیت تأسف‌بار کتاب‌ها در دانشگاه‌ها اشاره دارد. کشورهاى گروه هشت بر پایه گزارش‌هایى چون گزارش یاد شده، به خود حق مى‌دهند در برنامه‌اى به منظور ترجمه کتاب‌هاى کلاسیک براى کشورهاى مسلمان، سرمایه‌گذارى کنند. هم‌چنین به نحوى که مناسب منافع دول غرب باشد، این دولت‌ها و انتشاراتى‌ها در یک مشارکت بین بخش خصوصى و عمومى، کتاب‌هاى کلاسیک و عربى کمیاب را چاپ و به مدارس و دانشگاه‌ها و کتابخانه‌هاى عمومى‌کشورهاى خاورمیانه هدیه کنند. <br>
    * گزارش توسعه انسانی اعراب کاستی مهمی‌را در ترجمه کتاب‌های اساسی در زمینه فلسفه، ادبیات، جامعه‌شناسی و علوم طبیعی نشان می‌دهد و به وضعیت تأسف‌بار کتاب‌ها در دانشگاه‌ها اشاره دارد. کشورهای گروه هشت بر پایه گزارش‌هایی چون گزارش یاد شده، به خود حق می‌دهند در برنامه‌ای به منظور ترجمه کتاب‌های کلاسیک برای کشورهای مسلمان، سرمایه‌گذاری کنند. هم‌چنین به نحوی که مناسب منافع دول غرب باشد، این دولت‌ها و انتشاراتی‌ها در یک مشارکت بین بخش خصوصی و عمومی، کتاب‌های کلاسیک و عربی کمیاب را چاپ و به مدارس و دانشگاه‌ها و کتابخانه‌های عمومی‌کشورهای خاورمیانه هدیه کنند. <br>
    * اردن اجراى طرح تأسیس مدارس علمى‌و اکتشافى را آغاز کرده و در این مدارس، از تکنولوژى پیشرفته و شیوه‌هاى جدید آموزشى استفاده مى‌شود. کشورهاى گروه هشت هم مى‌توانند این ابتکار را توسعه داده و از طریق سرمایه‌گذارى یا با کمک بخش خصوصى به سایر کشورهاى منطقه نیز انتقال دهند. <br>
    * اردن اجرای طرح تأسیس مدارس علمی‌و اکتشافی را آغاز کرده و در این مدارس، از تکنولوژی پیشرفته و شیوه‌های جدید آموزشی استفاده می‌شود. کشورهای گروه هشت هم می‌توانند این ابتکار را توسعه داده و از طریق سرمایه‌گذاری یا با کمک بخش خصوصی به سایر کشورهای منطقه نیز انتقال دهند. <br>
    * خاورمیانه باید به کمک گروه هشت، کنفرانس اصلاحات آموزشى در خاورمیانه را ترتیب دهد که همایشى خواهد بود براى جریان‌هاى آگاه نسبت به اصلاحات و بخش خصوصى و رهبران نهادهاى جامعه مدنى و اجتماعى منطقه و همتایان آنها در آمریکا و اتحادیه اروپا. هدف از این کار گفت و گو پیرامون راه‌هاى غلبه بر کاستى‌هاى موجود در حوزه‌هاى آموزشى در خاورمیانه است. کشورهاى گروه هشت نیز مى‌توانند به منظور گستردن طرح خاورمیانه بزرگ، در این کنفرانس شرکت جویند. <br>
    * خاورمیانه باید به کمک گروه هشت، کنفرانس اصلاحات آموزشی در خاورمیانه را ترتیب دهد که همایشی خواهد بود برای جریان‌های آگاه نسبت به اصلاحات و بخش خصوصی و رهبران نهادهای جامعه مدنی و اجتماعی منطقه و همتایان آنها در آمریکا و اتحادیه اروپا. هدف از این کار گفت و گو پیرامون راه‌های غلبه بر کاستی‌های موجود در حوزه‌های آموزشی در خاورمیانه است. کشورهای گروه هشت نیز می‌توانند به منظور گستردن طرح خاورمیانه بزرگ، در این کنفرانس شرکت جویند. <br>


    2 ـ از جهت استفاده و ارتباط با اینترنت، منطقه خاورمیانه در پایین‌ترین سطح قرار دارد. غربى‌ها مى‌گویند کاملا ضرورت دارد که با توجه به روند افزایش اطلاعات سپرده یا ذخیره شده در اینترنت و اهمیت آن در رابطه با آموزش و بازرگانى، شکاف اطلاعاتى بین خاورمیانه و جهان پر شود. کشورهاى گروه هشت توان آن را دارند که براى فراهم ساختن ارتباطات کامپیوترى یا توسعه شبکه‌هاى آن در کل منطقه، با بخش خصوصى و عمومى‌وارد همکارى شوند. این مسئله باید حتى بین روستاها و شهرهاى یک کشور نیز توسعه پیدا کند. براى بعضى مناطق شاید مناسب‌تر باشد که در دفاتر پستى کامپیوترهایى گذشته شود تا مثل شهرها و روستاهاى کشور روسیه، مردم از آنها استفاده کنند. این طرح در درجه اول مربوط به کشورهایى از خاورمیانه خواهد بود که کمتر از کامپیوتر استفاده مى‌کنند، مثل: [[عراق]]، [[افغانستان]]، [[یمن]]، [[سوریه]]، [[لیبى]]، [[الجزایر]]، [[مصر]] و [[مغرب]]. غرب بر پایه طرح خاورمیانه مى‌کوشد تا ضمن فراهم ساختن کمک‌هاى مالى، شرایطى را به وجود آورد که کامپیوتر به اکثر مدارس و دفاتر پستى کشورهاى منطقه ارسال شود. هم‌چنین، گروه هشت به دنبال آن است که طرح مجهز کردن مدارس به کامپیوتر را به طرح مبارزه با بى‌سوادى پیوند دهد تا مراکز تربیت مدرس، به منظور توسعه شیوه‌هاى آموزشى، آموزگاران مناطق را از طریق اینترنت آموزش دهند.<ref>تا سال 2002/1381، الجزایر، مصر، ایران، اسرائیل، ترکیه، کویت، امارات متحده عربى به اینترنت، عربستان سعودى بهBitnet و اردن و مراکش به Email دسترسى داشته‌اند.</ref> <br>
    2 ـ از جهت استفاده و ارتباط با اینترنت، منطقه خاورمیانه در پایین‌ترین سطح قرار دارد. غربی‌ها می‌گویند کاملا ضرورت دارد که با توجه به روند افزایش اطلاعات سپرده یا ذخیره شده در اینترنت و اهمیت آن در رابطه با آموزش و بازرگانی، شکاف اطلاعاتی بین خاورمیانه و جهان پر شود. کشورهای گروه هشت توان آن را دارند که برای فراهم ساختن ارتباطات کامپیوتری یا توسعه شبکه‌های آن در کل منطقه، با بخش خصوصی و عمومی‌وارد همکاری شوند. این مسئله باید حتی بین روستاها و شهرهای یک کشور نیز توسعه پیدا کند. برای بعضی مناطق شاید مناسب‌تر باشد که در دفاتر پستی کامپیوترهایی گذشته شود تا مثل شهرها و روستاهای کشور روسیه، مردم از آنها استفاده کنند. این طرح در درجه اول مربوط به کشورهایی از خاورمیانه خواهد بود که کمتر از کامپیوتر استفاده می‌کنند، مثل: [[عراق]]، [[افغانستان]]، [[یمن]]، [[سوریه]]، [[لیبی]]، [[الجزایر]]، [[مصر]] و [[مغرب]]. غرب بر پایه طرح خاورمیانه می‌کوشد تا ضمن فراهم ساختن کمک‌های مالی، شرایطی را به وجود آورد که کامپیوتر به اکثر مدارس و دفاتر پستی کشورهای منطقه ارسال شود. هم‌چنین، گروه هشت به دنبال آن است که طرح مجهز کردن مدارس به کامپیوتر را به طرح مبارزه با بی‌سوادی پیوند دهد تا مراکز تربیت مدرس، به منظور توسعه شیوه‌های آموزشی، آموزگاران مناطق را از طریق اینترنت آموزش دهند.<ref>تا سال 2002/1381، الجزایر، مصر، ایران، اسرائیل، ترکیه، کویت، امارات متحده عربی به اینترنت، عربستان سعودی بهBitnet و اردن و مراکش به Email دسترسی داشته‌اند.</ref> <br>
    3 ـ مجموعه گروه هشت در چارچوب بهبود سطح مدیریت به سبک غرب، در تمام منطقه خاورمیانه مى‌توانند بین مدارس حرفه‌اى کشورهاى خود و آموزشگاه‌هاى منطقه، اعم از دانشگاه‌ها، مشارکت‌هایى را در حوزه آموزش مدیریت به وجود آورند. کشورهاى گروه هشت مى‌توانند در گروه‌ها و مواد آموزشى این آموزشگاه‌هاى مشترک، سرمایه‌گذارى کنند. برنامه‌هاى آموزشى این گونه آموزشگاه‌ها مى‌تواند دوره‌هاى یک ساله یا دوره‌هاى کوتاه مدت تر باشد که در مواد مشخصى، مثل آماده‌سازى برنامه کار شرکت‌ها یا استراتژى بازاریابى، برگزار مى‌شود. نمونه‌اى از این آموزشگاه‌ها را مى‌توان مؤسسه پول و اعتبار بحرین توصیف کرد که با مدیریت آمریکا اداره مى‌شود و با چند دانشگاه آمریکایى ارتباط دارد. <br>
    3 ـ مجموعه گروه هشت در چارچوب بهبود سطح مدیریت به سبک غرب، در تمام منطقه خاورمیانه می‌توانند بین مدارس حرفه‌ای کشورهای خود و آموزشگاه‌های منطقه، اعم از دانشگاه‌ها، مشارکت‌هایی را در حوزه آموزش مدیریت به وجود آورند. کشورهای گروه هشت می‌توانند در گروه‌ها و مواد آموزشی این آموزشگاه‌های مشترک، سرمایه‌گذاری کنند. برنامه‌های آموزشی این گونه آموزشگاه‌ها می‌تواند دوره‌های یک ساله یا دوره‌های کوتاه مدت تر باشد که در مواد مشخصی، مثل آماده‌سازی برنامه کار شرکت‌ها یا استراتژی بازاریابی، برگزار می‌شود. نمونه‌ای از این آموزشگاه‌ها را می‌توان مؤسسه پول و اعتبار بحرین توصیف کرد که با مدیریت آمریکا اداره می‌شود و با چند دانشگاه آمریکایی ارتباط دارد. <br>
    '''توسعه‌بخشى به اقتصاد کاپیتالیستى:''' در باور کاپیتالیستى، پرکردن شکاف اقتصادى بین کشورهاى خاورمیانه و جهان غرب، به همان تحولى احتیاج دارد که تا حدودى در کشورهاى اروپاى شرقى با سابقه کمونیست اجرا شد. کلید این تحول در آزادسازى توان بخش خصوصى در منطقه به ویژه در طرح‌هاى کوچک و متوسط است که اصلى‌ترین موتور رشد اقتصادى و ایجاد فرصت‌هاى کارى به شمار مى‌رود. رشد و پیدایش یک طبقه با تجربه در کارها، مهم‌ترین عنصر براى رشد دموکراسى و آزادى به شیوه غرب است. کشورهاى گروه هشت در این رابطه مى‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند <ref>پیشینه و مؤلفه‌ها... ، 1383: 38</ref>: <br>
    '''توسعه‌بخشی به اقتصاد کاپیتالیستی:''' در باور کاپیتالیستی، پرکردن شکاف اقتصادی بین کشورهای خاورمیانه و جهان غرب، به همان تحولی احتیاج دارد که تا حدودی در کشورهای اروپای شرقی با سابقه کمونیست اجرا شد. کلید این تحول در آزادسازی توان بخش خصوصی در منطقه به ویژه در طرح‌های کوچک و متوسط است که اصلی‌ترین موتور رشد اقتصادی و ایجاد فرصت‌های کاری به شمار می‌رود. رشد و پیدایش یک طبقه با تجربه در کارها، مهم‌ترین عنصر برای رشد دموکراسی و آزادی به شیوه غرب است. کشورهای گروه هشت در این رابطه می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند <ref>پیشینه و مؤلفه‌ها... ، 1383: 38</ref>: <br>
    1 ـ تقویت کارآمدى بخش مالى، عنصرى ضرورى براى دست یافتن به میزان بالایى از رشد و ایجاد فرصت‌هاى کارى است که در غرب هم تجربه شده است. کشورهاى گروه هشت در تحقق هدف مورد اشاره مى‌توانند طرح مالى تکامل یافته‌اى را با مشخصات زیر آغاز کنند: <br>
    1 ـ تقویت کارآمدی بخش مالی، عنصری ضروری برای دست یافتن به میزان بالایی از رشد و ایجاد فرصت‌های کاری است که در غرب هم تجربه شده است. کشورهای گروه هشت در تحقق هدف مورد اشاره می‌توانند طرح مالی تکامل یافته‌ای را با مشخصات زیر آغاز کنند: <br>


    * در منطقه خاورمیانه، برخى مؤسسات در پروژه‌هاى کوچک سرمایه‌گذارى مى‌کنند، اما دست‌اندرکاران آن غالباً با کمبودهاى مالى فراوانى مواجه‌اند، زیرا براى سرمایه‌گذارى در این رابطه چیزى جز 5 درصد از آن چه را مى‌طلبند، پیدا نمى‌کنند و عموماً بیش از 7/0 درصد از مجموع پولى که در این بخش درخواست مى‌شود، پرداخت نمى‌گردد. مجموعه کشورهاى گروه هشت مى‌توانند از طریق سرمایه‌گذارى به خصوص با تأکید بر نوعى سرمایه‌گذارى به قصد سودآورى و خصوصاً در طرح‌هایى که زنان به انجام آنها روى مى‌آورند، این کاستى را جبران کنند. مؤسسات اعطاى وام با سودهاى کم مى‌توانند به راه خود ادامه دهند و به سرمایه‌گذارى اضافى براى رشد و ادامه کار نیاز ندارند. ارزیابى گروه هشت این است که امکان اعطاى وام 400 تا 500 میلیون دلارى در این مورد وجود دارد. این وام طى پنج سال به 2/1 میلیون فعال اقتصادى که 750 هزار نفر آنها زنان مى‌باشند، داده مى‌شود تا از فقر رهایى یابند و به رفاه موجود در غرب نزدیک شوند. <br>
    * در منطقه خاورمیانه، برخی مؤسسات در پروژه‌های کوچک سرمایه‌گذاری می‌کنند، اما دست‌اندرکاران آن غالباً با کمبودهای مالی فراوانی مواجه‌اند، زیرا برای سرمایه‌گذاری در این رابطه چیزی جز 5 درصد از آن چه را می‌طلبند، پیدا نمی‌کنند و عموماً بیش از 7/0 درصد از مجموع پولی که در این بخش درخواست می‌شود، پرداخت نمی‌گردد. مجموعه کشورهای گروه هشت می‌توانند از طریق سرمایه‌گذاری به خصوص با تأکید بر نوعی سرمایه‌گذاری به قصد سودآوری و خصوصاً در طرح‌هایی که زنان به انجام آنها روی می‌آورند، این کاستی را جبران کنند. مؤسسات اعطای وام با سودهای کم می‌توانند به راه خود ادامه دهند و به سرمایه‌گذاری اضافی برای رشد و ادامه کار نیاز ندارند. ارزیابی گروه هشت این است که امکان اعطای وام 400 تا 500 میلیون دلاری در این مورد وجود دارد. این وام طی پنج سال به 2/1 میلیون فعال اقتصادی که 750 هزار نفر آنها زنان می‌باشند، داده می‌شود تا از فقر رهایی یابند و به رفاه موجود در غرب نزدیک شوند. <br>
    * صندوق بین‌المللى پول و خاورمیانه بزرگ با کشورهاى گروه هشت مى‌توانند دریک مؤسسه مالى به سبک صندوق بین‌المللى پول سرمایه‌گذارى کنند که هدفش توسعه طرح‌هاى عملى در سطوح متوسط و بزرگ باشد تا بتوان به یک تکامل اقتصادى درمنطقه دست یافت. شاید بهتر باشد که مدیریت این صندوق به گروهى از دست‌اندرکاران بخش خصوصى گروه هشت واگذار شود تا کاردانى و مدیریت خود را به منطقه خاورمیانه بزرگ ارائه کنند.<ref>دموکراسى امریکایى... ، 1383: 69.</ref> <br>
    * صندوق بین‌المللی پول و خاورمیانه بزرگ با کشورهای گروه هشت می‌توانند دریک مؤسسه مالی به سبک صندوق بین‌المللی پول سرمایه‌گذاری کنند که هدفش توسعه طرح‌های عملی در سطوح متوسط و بزرگ باشد تا بتوان به یک تکامل اقتصادی درمنطقه دست یافت. شاید بهتر باشد که مدیریت این صندوق به گروهی از دست‌اندرکاران بخش خصوصی گروه هشت واگذار شود تا کاردانی و مدیریت خود را به منطقه خاورمیانه بزرگ ارائه کنند.<ref>دموکراسی امریکایی... ، 1383: 69.</ref> <br>
    * مجموعه کشورهاى گروه هشت باید بتوانند به منظور اعطاى وام به داوطلبان در خاورمیانه بزرگ، یک سازمان منطقه‌اى رشد به سبک بانک اروپایى توسعه و آبادانى، تأسیس کنند تا به کشورهایى که قصد انجام اصلاحات را دارند کمک کرده و نیازهاى اولیه آنها را تأمین نمایند. چنان که این مؤسسه جدید مى‌تواند توان‌هاى مالى کشورهاى غنى‌تر را یک‌پارچه کند و بر طرح‌هاى مربوط به توسعه و گسترش آموزش و مراقبت‌هاى بهداشتى و زیر ساخت‌هاى اصلى تأکید نماید. بانک توسعه خاورمیانه بزرگ مى‌تواند پشتیبان اعطاى کمک‌هاى تکنولوژیک و پیش بردن استراتژى‌هاى توسعه در کشورهاى منطقه باشد. اعطاى وام (یا کمک) باید منحصراً به این باشد که کشور وام گیرنده آن را اصلاحات ملموس و ضرورى صرف کند. <br>
    * مجموعه کشورهای گروه هشت باید بتوانند به منظور اعطای وام به داوطلبان در خاورمیانه بزرگ، یک سازمان منطقه‌ای رشد به سبک بانک اروپایی توسعه و آبادانی، تأسیس کنند تا به کشورهایی که قصد انجام اصلاحات را دارند کمک کرده و نیازهای اولیه آنها را تأمین نمایند. چنان که این مؤسسه جدید می‌تواند توان‌های مالی کشورهای غنی‌تر را یک‌پارچه کند و بر طرح‌های مربوط به توسعه و گسترش آموزش و مراقبت‌های بهداشتی و زیر ساخت‌های اصلی تأکید نماید. بانک توسعه خاورمیانه بزرگ می‌تواند پشتیبان اعطای کمک‌های تکنولوژیک و پیش بردن استراتژی‌های توسعه در کشورهای منطقه باشد. اعطای وام (یا کمک) باید منحصراً به این باشد که کشور وام گیرنده آن را اصلاحات ملموس و ضروری صرف کند. <br>
    * کشورهاى گروه هشت مى‌توانند به منظور اصلاح خدمات پولى در منطقه و بهبود روند ادغام آن، کشورها را به انجام اصلاحات اقتصادى تشویق نمایند. هدف از این مشارکت، آزادسازى خدمات پولى و توسعه و گسترش آن در تمام سطح منطقه است. این کار از طریق ارائه مجموعه‌اى از کمک‌هاى تکنولوژیک و کارشناسى در حوزه سازمان‌هاى مالى و با تأکید بر موارد زیر انجام مى‌شود: اجراى طرح‌هاى اصلاح گرایانه که سلطه دولت را بر خدمات پولى و مالى کاهش مى‌دهد؛ برداشتن موانع موجود بر سر راه تعاملات پولى بین کشورها؛ نوسازى خدمات بانکى، ارائه و بهبود و گسترش ابزارهاى لازم براى پشتیبانى از اقتصاد بازار آزاد؛ و تأسیس ساختارهاى سازمانى که از آزادسازى خدمات پولى پشتیبانى کند <ref>همان.</ref> <br>
    * کشورهای گروه هشت می‌توانند به منظور اصلاح خدمات پولی در منطقه و بهبود روند ادغام آن، کشورها را به انجام اصلاحات اقتصادی تشویق نمایند. هدف از این مشارکت، آزادسازی خدمات پولی و توسعه و گسترش آن در تمام سطح منطقه است. این کار از طریق ارائه مجموعه‌ای از کمک‌های تکنولوژیک و کارشناسی در حوزه سازمان‌های مالی و با تأکید بر موارد زیر انجام می‌شود: اجرای طرح‌های اصلاح گرایانه که سلطه دولت را بر خدمات پولی و مالی کاهش می‌دهد؛ برداشتن موانع موجود بر سر راه تعاملات پولی بین کشورها؛ نوسازی خدمات بانکی، ارائه و بهبود و گسترش ابزارهای لازم برای پشتیبانی از اقتصاد بازار آزاد؛ و تأسیس ساختارهای سازمانی که از آزادسازی خدمات پولی پشتیبانی کند <ref>همان.</ref> <br>


    2 ـ حجم تبادل تجارى در بین کشورهاى خاورمیانه بسیار پایین است و بیش از شش درصد از کل تجارت کشورهاى عربى را شامل نمى‌شود. اکثر کشورهاى خاورمیانه بزرگ با کشورهاى خارج از منطقه تبادل تجارى داشته و به جاى همسایگان خود ترجیح مى‌دهند با کشورهاى بسیار دورترى روابط تجارى داشته باشند. در نتیجه این کار، موانع گمرکى و غیرگمرکى تقریباً یک امر عادى است و تجارت از طریق مرزها به ندرت انجام مى‌گیرد. کشورهاى گروه هشت مى‌توانند طرح تازه‌اى را به منظور رونق بخشیدن به تجارت در خاورمیانه بزرگ به راه‌اندازند که داراى عناصرى چون پیوستن به سازمان تجارت جهانى و اجراى برنامه‌هایى براى تسهیل بازرگانى باشد. گروه هشت مى‌تواند بر پیوستن کشورهاى منطقه به سازمان تجارت جهانى بیشتر تأکید ورزد.<ref>براى کشورهایى که درخواست پیوستن به سازمان تجارت جهانى را داشته باشند، یک کمیته کارى وابسته به این سازمان تشکیل مى شود. الجزایر، لبنان، عربستان سعودى و یمن از کشورهاى خواهان پیوستن به سازمان تجارت جهانىاند، اما هنوز این درخواست ها بررسى نشده، ولى با درخواست ناظر بودن افغانستان، لیبى، سوریه و عراق، موافقت شده است.</ref> این سازمان به منظور اعطاى کمک‌هاى تکنولوژیک و مشاوره‌هایى براى حرکت به سمت اقتصاد غرب، داراى برنامه‌هایى است، بنابراین، کشورهاى گروه هشت مى‌توانند اصرار بیشترى بر پیوستن سایر کشورها نموده و نیز بر محدود کردن یا برداشتن موانع غیرگمرکى تأکید ورزند. وقتى روند پیوستن به سازمان تجارت جهانى انجام شود، مرکز توجه اعضا، پذیرش تعهدات اضافى، مثل ابعاد تجارى حقوق مالکیت فکرى و پیوند دادن تداوم کمک‌هاى تکنولوژیک به اجراى این گونه تعهدات خواهد بود. مى‌توان همین کمک‌هاى تکنولوژیک را به برنامه‌هاى دیگرى در سطح منطقه و زیر نظر گروه هشت، پیرامون اعطاى تسهیلات و بخش‌هاى حمایت مربوط به تعرفه‌هاى گمرکى پیوند داد که موانع ادارى و مادى را در برابر تبادل تجارى بین کشورهاى منطقه بردارد. <br>
    2 ـ حجم تبادل تجاری در بین کشورهای خاورمیانه بسیار پایین است و بیش از شش درصد از کل تجارت کشورهای عربی را شامل نمی‌شود. اکثر کشورهای خاورمیانه بزرگ با کشورهای خارج از منطقه تبادل تجاری داشته و به جای همسایگان خود ترجیح می‌دهند با کشورهای بسیار دورتری روابط تجاری داشته باشند. در نتیجه این کار، موانع گمرکی و غیرگمرکی تقریباً یک امر عادی است و تجارت از طریق مرزها به ندرت انجام می‌گیرد. کشورهای گروه هشت می‌توانند طرح تازه‌ای را به منظور رونق بخشیدن به تجارت در خاورمیانه بزرگ به راه‌اندازند که دارای عناصری چون پیوستن به سازمان تجارت جهانی و اجرای برنامه‌هایی برای تسهیل بازرگانی باشد. گروه هشت می‌تواند بر پیوستن کشورهای منطقه به سازمان تجارت جهانی بیشتر تأکید ورزد.<ref>برای کشورهایی که درخواست پیوستن به سازمان تجارت جهانی را داشته باشند، یک کمیته کاری وابسته به این سازمان تشکیل می شود. الجزایر، لبنان، عربستان سعودی و یمن از کشورهای خواهان پیوستن به سازمان تجارت جهانیاند، اما هنوز این درخواست ها بررسی نشده، ولی با درخواست ناظر بودن افغانستان، لیبی، سوریه و عراق، موافقت شده است.</ref> این سازمان به منظور اعطای کمک‌های تکنولوژیک و مشاوره‌هایی برای حرکت به سمت اقتصاد غرب، دارای برنامه‌هایی است، بنابراین، کشورهای گروه هشت می‌توانند اصرار بیشتری بر پیوستن سایر کشورها نموده و نیز بر محدود کردن یا برداشتن موانع غیرگمرکی تأکید ورزند. وقتی روند پیوستن به سازمان تجارت جهانی انجام شود، مرکز توجه اعضا، پذیرش تعهدات اضافی، مثل ابعاد تجاری حقوق مالکیت فکری و پیوند دادن تداوم کمک‌های تکنولوژیک به اجرای این گونه تعهدات خواهد بود. می‌توان همین کمک‌های تکنولوژیک را به برنامه‌های دیگری در سطح منطقه و زیر نظر گروه هشت، پیرامون اعطای تسهیلات و بخش‌های حمایت مربوط به تعرفه‌های گمرکی پیوند داد که موانع اداری و مادی را در برابر تبادل تجاری بین کشورهای منطقه بردارد. <br>
    3 ـ گروه هشت، مناطقى را در خاورمیانه بزرگ تأسیس خواهد کرد که هدفش بهبود تبادل تجارى در منطقه و مسائل مربوط به تعرفه‌هاى گمرکى خواهد بود. این مناطق مى‌توانند مجموعه‌اى متنوع از خدمات را به منظور فعال کردن تجارت در بخش خصوصى و ارتباط برقرار کردن بین طرح‌هاى خاص ارائه کنند و بازاریابى از یک منفذ براى سرمایه‌گذاران خارجى و ارتباط برقرارکردن با دفاتر گمرکى به منظور کاهش زمان نقل و انتقال و اتخاذ قوانینى یک‌پارچه براى تسهیل در ورود و خروج کالاها و خدمات از منطقه، از آن جمله است. به علاوه، با تکیه بر موفقیتى که مناطق صادراتى و مناطق ویژه تجارى به دست آورده‌اند، کشورهاى گروه هشت مى‌توانند کمک کنند تا این مناطق در خاورمیانه بزرگ تأسیس شود و هدفش ترغیب همکارى‌هاى منطقه‌اى در برنامه‌ریزى، ساخت و بازاریابى کالاها باشد. گروه هشت مى‌تواند نحوه ورود بهترى را براى بازاریابى این کالاها ارائه داده و کارشناسى‌هاى خود را در زمینه تأسیس این مناطق ارائه کند. <ref>کاستلز، 1381: 321.</ref> <br>
    3 ـ گروه هشت، مناطقی را در خاورمیانه بزرگ تأسیس خواهد کرد که هدفش بهبود تبادل تجاری در منطقه و مسائل مربوط به تعرفه‌های گمرکی خواهد بود. این مناطق می‌توانند مجموعه‌ای متنوع از خدمات را به منظور فعال کردن تجارت در بخش خصوصی و ارتباط برقرار کردن بین طرح‌های خاص ارائه کنند و بازاریابی از یک منفذ برای سرمایه‌گذاران خارجی و ارتباط برقرارکردن با دفاتر گمرکی به منظور کاهش زمان نقل و انتقال و اتخاذ قوانینی یک‌پارچه برای تسهیل در ورود و خروج کالاها و خدمات از منطقه، از آن جمله است. به علاوه، با تکیه بر موفقیتی که مناطق صادراتی و مناطق ویژه تجاری به دست آورده‌اند، کشورهای گروه هشت می‌توانند کمک کنند تا این مناطق در خاورمیانه بزرگ تأسیس شود و هدفش ترغیب همکاری‌های منطقه‌ای در برنامه‌ریزی، ساخت و بازاریابی کالاها باشد. گروه هشت می‌تواند نحوه ورود بهتری را برای بازاریابی این کالاها ارائه داده و کارشناسی‌های خود را در زمینه تأسیس این مناطق ارائه کند. <ref>کاستلز، 1381: 321.</ref> <br>
    4 ـ به منظور تشویق به همکارى‌هاى بهتر منطقه‌اى، گروه هشت مى‌تواند یک تریبون آزاد براى فرصت‌هاى اقتصادى خاورمیانه تأسیس کند تا مقامات بلندپایه کشورهاى گروه هشت و کشورهاى خاورمیانه بزرگ بتوانند مسائل مربوط به اصلاحات اقتصادى را به بحث و مذاکره بگذارند و هم‌چنین امکان نشست‌هاى جانبى را براى مسئولان و افراد غیردولتى به ویژه بازرگانان، فراهم سازند. این تریبون تا حدودى مى‌تواند بر الگوى همکارى‌هاى اقتصادى گروه آسیاـ اقیانوسیه، تکیه کند و مسائل مربوط به اقتصاد منطقه‌اى از جمله مسائل مالى و تجارى و آنچه را مربوط به قوانین آنها مى‌شود، تحت پوشش قرار دهد <ref>روزنامه شرق، ویژه‌نامه نوروز 1383: 20، به نقل از: الحیات.</ref> <br>
    4 ـ به منظور تشویق به همکاری‌های بهتر منطقه‌ای، گروه هشت می‌تواند یک تریبون آزاد برای فرصت‌های اقتصادی خاورمیانه تأسیس کند تا مقامات بلندپایه کشورهای گروه هشت و کشورهای خاورمیانه بزرگ بتوانند مسائل مربوط به اصلاحات اقتصادی را به بحث و مذاکره بگذارند و هم‌چنین امکان نشست‌های جانبی را برای مسئولان و افراد غیردولتی به ویژه بازرگانان، فراهم سازند. این تریبون تا حدودی می‌تواند بر الگوی همکاری‌های اقتصادی گروه آسیاـ اقیانوسیه، تکیه کند و مسائل مربوط به اقتصاد منطقه‌ای از جمله مسائل مالی و تجاری و آنچه را مربوط به قوانین آنها می‌شود، تحت پوشش قرار دهد <ref>روزنامه شرق، ویژه‌نامه نوروز 1383: 20، به نقل از: الحیات.</ref> <br>
    =پایه و هدف‌هاى طرح خاورمیانه بزرگ=
    =پایه و هدف‌های طرح خاورمیانه بزرگ=
    طرح خاورمیانه بزرگ بر چند پایه استوار است از جمله: <br>
    طرح خاورمیانه بزرگ بر چند پایه استوار است از جمله: <br>
    '''الف ـ مفروضه‌ها:''' مفروضه‌ها امورى‌اند که مسلّم و قطعى درنظر گرفته مى‌شوند. بخشى از آنها در طرح خاورمیانه بزرگ عبارت‌اند از: <br>
    '''الف ـ مفروضه‌ها:''' مفروضه‌ها اموری‌اند که مسلّم و قطعی درنظر گرفته می‌شوند. بخشی از آنها در طرح خاورمیانه بزرگ عبارت‌اند از: <br>
    '''1ـ حل نشدن مسئله فلسطین:''' مسئله فلسطین مهم‌ترین و قدیمى‌ترین مسئله منطقه‌اى است که پس از نیم قرن، هم‌چنان حل نشده باقى مانده و حتى رو به وخامت مى‌رود. با توجه به سیاست‌هاى جارى اسرائیل و آمریکا، چون ایجاد دیوار حائل، استمرار تروریسم اسرائیلى، ترور رهبران فلسطینى، حمایت‌هاى علنى آمریکا از این اقدامات و... تمایل و چشم‌اندازى براى حل این مسأله، در کوتاه‌مدت و میان‌مدت وجود ندارد و از دیدگاه آمریکا و اسرائیل، حل مطلوب این مسئله تنها در پایان فرآیند شکل‌گیرى خاورمیانه بزرگ، امکان‌پذیر است. <br>
    '''1ـ حل نشدن مسئله فلسطین:''' مسئله فلسطین مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مسئله منطقه‌ای است که پس از نیم قرن، هم‌چنان حل نشده باقی مانده و حتی رو به وخامت می‌رود. با توجه به سیاست‌های جاری اسرائیل و آمریکا، چون ایجاد دیوار حائل، استمرار تروریسم اسرائیلی، ترور رهبران فلسطینی، حمایت‌های علنی آمریکا از این اقدامات و... تمایل و چشم‌اندازی برای حل این مسأله، در کوتاه‌مدت و میان‌مدت وجود ندارد و از دیدگاه آمریکا و اسرائیل، حل مطلوب این مسئله تنها در پایان فرآیند شکل‌گیری خاورمیانه بزرگ، امکان‌پذیر است. <br>
    '''2 ـ نگرانى از اسلام سیاسى و فرهنگ دینى:''' در نگاه آمریکایى‌ها، تهدیدها علیه آن کشور، با نضج‌گرفتن اسلام سیاسى و رفتار ناشى از فرهنگ دینى مسلمانان، شکل نهادى به خود گرفته و توأم با نفرت رو به تزاید از سیاست‌هاى آمریکا در وسیع‌ترین سطوح اجتماعى و مردمى‌قرار دارد. در عین حال، اسلام سیاسى از کنترل رژیم‌هاى دوست آمریکا نیز خارج بوده و بعضاً رشد اسلام سیاسى نتیجه سیاست‌ها و ناتوانى‌هاى همین رژیم‌هاست.<ref>خاورمیانه بزرگ؛ زمینه‌ها و هدف‌ها، 1383: 42.</ref> <br>
    '''2 ـ نگرانی از اسلام سیاسی و فرهنگ دینی:''' در نگاه آمریکایی‌ها، تهدیدها علیه آن کشور، با نضج‌گرفتن اسلام سیاسی و رفتار ناشی از فرهنگ دینی مسلمانان، شکل نهادی به خود گرفته و توأم با نفرت رو به تزاید از سیاست‌های آمریکا در وسیع‌ترین سطوح اجتماعی و مردمی‌قرار دارد. در عین حال، اسلام سیاسی از کنترل رژیم‌های دوست آمریکا نیز خارج بوده و بعضاً رشد اسلام سیاسی نتیجه سیاست‌ها و ناتوانی‌های همین رژیم‌هاست.<ref>خاورمیانه بزرگ؛ زمینه‌ها و هدف‌ها، 1383: 42.</ref> <br>
    '''3 ـ عدم اعتماد به رژیم‌هاى موجود در خاورمیانه:''' آمریکا اغلب رژیم‌هاى منطقه را در ایجاد نفرت علیه غرب و آمریکا در میان اتباع‌شان به طور مستقیم و غیر مستقیم، مسئول مى‌شناسد، مثلا در رابطه با عربستان سعودى معتقد است بخشى از حاکمیت دولتى، حامى‌و مرتبط با گروه القاعده و شخص بن لادن است. این نگرش در گزارش کنگره آمریکا در واقعه 11 سپتامبر به وضوح دیده مى‌شود. اغلب رژیم‌هاى خاورمیانه نیز از طرح خاورمیانه بزرگ و اقدامات آمریکا در عراق ابراز نگرانى و عدم رضایت کرده‌اند، حتى متحدان عرب آمریکا در خاورمیانه، هم چون مصر و اردن، تنها امضاکنندگان پیمان صلح با اسرائیل، به چنین رویکرد هژمونیک از خود عکس‌العمل منفى نشان داده‌اند. مصر، اردن و عربستان سعودى در اواخر سال 2003/1382، طى بیانه‌اى ضمن واکنش به طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا اعلام کردند: هرگز اجازه نمى‌دهند که شکل خاصى از اصلاحات از خارج بر کشورهاى عربى تحمیل شود. <br>
    '''3 ـ عدم اعتماد به رژیم‌های موجود در خاورمیانه:''' آمریکا اغلب رژیم‌های منطقه را در ایجاد نفرت علیه غرب و آمریکا در میان اتباع‌شان به طور مستقیم و غیر مستقیم، مسئول می‌شناسد، مثلا در رابطه با عربستان سعودی معتقد است بخشی از حاکمیت دولتی، حامی‌و مرتبط با گروه القاعده و شخص بن لادن است. این نگرش در گزارش کنگره آمریکا در واقعه 11 سپتامبر به وضوح دیده می‌شود. اغلب رژیم‌های خاورمیانه نیز از طرح خاورمیانه بزرگ و اقدامات آمریکا در عراق ابراز نگرانی و عدم رضایت کرده‌اند، حتی متحدان عرب آمریکا در خاورمیانه، هم چون مصر و اردن، تنها امضاکنندگان پیمان صلح با اسرائیل، به چنین رویکرد هژمونیک از خود عکس‌العمل منفی نشان داده‌اند. مصر، اردن و عربستان سعودی در اواخر سال 2003/1382، طی بیانه‌ای ضمن واکنش به طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا اعلام کردند: هرگز اجازه نمی‌دهند که شکل خاصی از اصلاحات از خارج بر کشورهای عربی تحمیل شود. <br>
    '''4 ـ عقب ماندگى اقتصادى ـ اجتماعى خاورمیانه:''' خاورمیانه با برخوردارى از منابع سرشار کانى، انرژى و موقعیت بى‌بدیل ژئواستراتژیک، و هویت نسبتاً منسجم اسلامى‌، به دلایل مختلف، به ویژه وجود اسرائیل و استمرار بحران منطقه‌اى، همواره از فقدان توسعه اقتصادى ـ اجتماعى، رنج برده و از مزایاى اقتصاد جهانى به دور بوده است. از دید آمریکایى‌ها با چنین فضایى، مردم مسلمان خاورمیانه در فرآیند تحول اقتصادى و اجتماعى خود بر سر یک دو راهى تاریخى قرار گرفته‌اند که شرایط را به نفع واشنگتن رقم مى‌زند.<ref>طرح خاورمیانه بزرگ؛ ملزمات و پیامدها، 1383: 5.</ref> <br>
    '''4 ـ عقب ماندگی اقتصادی ـ اجتماعی خاورمیانه:''' خاورمیانه با برخورداری از منابع سرشار کانی، انرژی و موقعیت بی‌بدیل ژئواستراتژیک، و هویت نسبتاً منسجم اسلامی‌، به دلایل مختلف، به ویژه وجود اسرائیل و استمرار بحران منطقه‌ای، همواره از فقدان توسعه اقتصادی ـ اجتماعی، رنج برده و از مزایای اقتصاد جهانی به دور بوده است. از دید آمریکایی‌ها با چنین فضایی، مردم مسلمان خاورمیانه در فرآیند تحول اقتصادی و اجتماعی خود بر سر یک دو راهی تاریخی قرار گرفته‌اند که شرایط را به نفع واشنگتن رقم می‌زند.<ref>طرح خاورمیانه بزرگ؛ ملزمات و پیامدها، 1383: 5.</ref> <br>
    بنابراین به زعم آمریکایى‌ها، منشأ و خاستگاه افراط‌گرایى و تروریسم که منافع ملى غرب و امنیت بین‌المللى را تهدید مى‌کند، حوزه جغرافیایى شمال آفریقا، خاور نزدیک و خاورمیانه (خاورمیانه بزرگ) است. هم‌چنین، وضع تهدیدزایى منطقه، حاصل فقدان آزادى و دموکراسى، سطح پایین دانش، عدم توسعه علمى، جایگاه نامناسب زنان و وضعیت نامطلوب حقوق بشر است. به عبارت دیگر، توسعه نیافتگى و محرومیت مردم از حقوق سیاسى، اقتصادى و اجتماعى، باعث رشد افراط‌گرایى اسلامى‌، تروریسم، مهاجرت غیرقانونى و جرایم سازمان یافته بین‌المللى مى‌شود که عامل بى‌ثباتى و ناامنى منطقه‌اى و بین‌المللى است. به علاوه، بهترین راه‌حل براى درمان مشکلات و معضلات، توسعه همه جانبه در قالب اصلاحات سیاسى، اقتصادى و اجتماعى است. بنابراین، اولویت‌هاى توسعه منطقه عبارت‌اند از: توسعه سیاسى از طریق تشویق و هدایت کشورها به سوى مردم‌سالارى و حکومت‌هاى شایسته به زعم غرب، توسعه علمى‌و آموزشى به وسیله ایجاد جامعه‌اى مدنى و پیشرفته، توسعه اقتصادى از طریق ایجاد فرصت‌هاى اقتصادى، آزادسازى و خصوصى‌سازى اقتصاد.<ref>خاورمیانه بزرگ و امنیت ایران، 1383: 2.</ref> <br>
    بنابراین به زعم آمریکایی‌ها، منشأ و خاستگاه افراط‌گرایی و تروریسم که منافع ملی غرب و امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند، حوزه جغرافیایی شمال آفریقا، خاور نزدیک و خاورمیانه (خاورمیانه بزرگ) است. هم‌چنین، وضع تهدیدزایی منطقه، حاصل فقدان آزادی و دموکراسی، سطح پایین دانش، عدم توسعه علمی، جایگاه نامناسب زنان و وضعیت نامطلوب حقوق بشر است. به عبارت دیگر، توسعه نیافتگی و محرومیت مردم از حقوق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، باعث رشد افراط‌گرایی اسلامی‌، تروریسم، مهاجرت غیرقانونی و جرایم سازمان یافته بین‌المللی می‌شود که عامل بی‌ثباتی و ناامنی منطقه‌ای و بین‌المللی است. به علاوه، بهترین راه‌حل برای درمان مشکلات و معضلات، توسعه همه جانبه در قالب اصلاحات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. بنابراین، اولویت‌های توسعه منطقه عبارت‌اند از: توسعه سیاسی از طریق تشویق و هدایت کشورها به سوی مردم‌سالاری و حکومت‌های شایسته به زعم غرب، توسعه علمی‌و آموزشی به وسیله ایجاد جامعه‌ای مدنی و پیشرفته، توسعه اقتصادی از طریق ایجاد فرصت‌های اقتصادی، آزادسازی و خصوصی‌سازی اقتصاد.<ref>خاورمیانه بزرگ و امنیت ایران، 1383: 2.</ref> <br>
    '''ب ـ هدف‌ها:''' طرح خاورمیانه بزرگ، هدف‌هاى زیرین را دنبال مى‌کند:
    '''ب ـ هدف‌ها:''' طرح خاورمیانه بزرگ، هدف‌های زیرین را دنبال می‌کند:
    اهداف کلان آمریکا در خاورمیانه بزرگ، مسائلى چون حفظ منافع امنیتى آمریکا و هم‌پیمانانش، تثبیت رهبرى جهانى آمریکا، استتار نقاط ضعف اقتصادى و اطلاعاتى سیستم آمریکا و... مى‌باشد. در این راستا، حاکمیت آمریکا، چهار هدف مشخص را به شرح زیر در خاورمیانه بزرگ دنبال مى‌کند: <br>
    اهداف کلان آمریکا در خاورمیانه بزرگ، مسائلی چون حفظ منافع امنیتی آمریکا و هم‌پیمانانش، تثبیت رهبری جهانی آمریکا، استتار نقاط ضعف اقتصادی و اطلاعاتی سیستم آمریکا و... می‌باشد. در این راستا، حاکمیت آمریکا، چهار هدف مشخص را به شرح زیر در خاورمیانه بزرگ دنبال می‌کند: <br>
    1 ـ بر سرکار آمدن رژیم‌هاى دوست: پس از واقعه 11 سپتامبر، تعریف آمریکا از رژیم‌هاى دوست، تغییر کرده است. رژیم‌هاى دوست جدید، باید از سطح گسترده و مکفى مشارکت سیاسى مردم جهت برقرارى ثبات دراز مدت برخوردار شوند. آمریکا در جهت تحقق بخشى به هدف فوق، باید از طریق رسانه‌هاى آزاد و شکل‌گیرى نوعى جامعه مدنى، در ارتباط و تعامل فکرى مستقیم با ملت‌هاى منطقه قرار گیرد. در این راستا، تحول ساختارى، تغییر نخبگان، تغییر فرهنگ سیاسى و الگوهاى رفتارى در خاورمیانه، باید در دستور کار قرار گیرد. آمریکایى‌ها، هسته مرکزى تحول در ذهنیت جمعى مسلمانان منطقه را ارائه و تثبیت قرائت جدیدى از دین اسلام مى‌دانند و از آن به عنوان دین سازى و یا مدرنیزه کردن اسلام نام مى‌برند که از کانال جنگ با تروریسم محقق مى‌شود. دانیل پایپس از چهره‌هاى معروف محافظه کاران مى‌گوید:تغییر و تحول منطقه‌اى از طریق سیاست، تغییر رژیم‌هاى در جهت آینده‌سازى و امنیت‌سازى مطلق و به نفع غرب، محور این حرکت است. <ref>طرح خاورمیانه بزرگ‌تر، 1383: 5</ref> <br>
    1 ـ بر سرکار آمدن رژیم‌های دوست: پس از واقعه 11 سپتامبر، تعریف آمریکا از رژیم‌های دوست، تغییر کرده است. رژیم‌های دوست جدید، باید از سطح گسترده و مکفی مشارکت سیاسی مردم جهت برقراری ثبات دراز مدت برخوردار شوند. آمریکا در جهت تحقق بخشی به هدف فوق، باید از طریق رسانه‌های آزاد و شکل‌گیری نوعی جامعه مدنی، در ارتباط و تعامل فکری مستقیم با ملت‌های منطقه قرار گیرد. در این راستا، تحول ساختاری، تغییر نخبگان، تغییر فرهنگ سیاسی و الگوهای رفتاری در خاورمیانه، باید در دستور کار قرار گیرد. آمریکایی‌ها، هسته مرکزی تحول در ذهنیت جمعی مسلمانان منطقه را ارائه و تثبیت قرائت جدیدی از دین اسلام می‌دانند و از آن به عنوان دین سازی و یا مدرنیزه کردن اسلام نام می‌برند که از کانال جنگ با تروریسم محقق می‌شود. دانیل پایپس از چهره‌های معروف محافظه کاران می‌گوید:تغییر و تحول منطقه‌ای از طریق سیاست، تغییر رژیم‌های در جهت آینده‌سازی و امنیت‌سازی مطلق و به نفع غرب، محور این حرکت است. <ref>طرح خاورمیانه بزرگ‌تر، 1383: 5</ref> <br>
    2 ـ دسترسى آسان به منابع سرشار و بازار منطقه: دسترسى ارزان و آزادانه به منابع، عمدتاً انرژى و بازار پرجمعیت خاورمیانه بزرگ، از اهداف عمده آمریکاست. در این راستا، حذف یا دگرگونى اوپک و... گام بزرگ به سوى رهبرى جهانى است. به علاوه، اسرائیل به عنوان منشأ بحران‌ها و جنگ‌هاى نیم قرن اخیر منطقه، عامل اصلى جلوگیرى و ممانعت از توسعه پایدار کشورهاى مسلمان خاورمیانه بوده است. از دید واشنگتن و تل آویو، به‌هم‌ریزى صحنه فعلى منطقه(تغییر هژمونیک وضع موجود)، مسئله جدیدى را در برابر همه خاورمیانه‌اى‌ها قرار مى‌دهد و هر کس سرنوشت و آینده خود را در رابطه با اسرائیل و چگونگى مناسبات با این رژیم تعریف نموده و رقم مى‌زند، پس، خلع سلاح کشورهاى اسلامى‌، بخشى از رویکرد هژمونیک آمریکا در خاورمیانه بزرگ است. <br>
    2 ـ دسترسی آسان به منابع سرشار و بازار منطقه: دسترسی ارزان و آزادانه به منابع، عمدتاً انرژی و بازار پرجمعیت خاورمیانه بزرگ، از اهداف عمده آمریکاست. در این راستا، حذف یا دگرگونی اوپک و... گام بزرگ به سوی رهبری جهانی است. به علاوه، اسرائیل به عنوان منشأ بحران‌ها و جنگ‌های نیم قرن اخیر منطقه، عامل اصلی جلوگیری و ممانعت از توسعه پایدار کشورهای مسلمان خاورمیانه بوده است. از دید واشنگتن و تل آویو، به‌هم‌ریزی صحنه فعلی منطقه(تغییر هژمونیک وضع موجود)، مسئله جدیدی را در برابر همه خاورمیانه‌ای‌ها قرار می‌دهد و هر کس سرنوشت و آینده خود را در رابطه با اسرائیل و چگونگی مناسبات با این رژیم تعریف نموده و رقم می‌زند، پس، خلع سلاح کشورهای اسلامی‌، بخشی از رویکرد هژمونیک آمریکا در خاورمیانه بزرگ است. <br>
    3 ـ تحول اقتصادى ـ اجتماعى و ادغام در اقتصاد جهانى: از دید آمریکایى‌ها این تحولات مهم‌ترین بخش از تغییرات ساختارى در خاورمیانه بزرگ، جهت امنیت سازى از درون و به موازات آن، تغییرات امنیتى و سیاسى، خواهد بود، و از طریق آن، مردم منطقه، به ویژه جوانان و زنان، طى فرآیند برخوردارى نسبى از مواهب تحول اقتصادى ـ اجتماعى نسبت به اهداف آمریکا، متقاعد خواهند شد.<ref>همشهرى دیپلماتیک، 1383: 9</ref> آنچه در طرح خاورمیانه بزرگ، نزد افکار عمومى‌بزرگ نمایى شد، اغلب با محوریت تحولات اقتصادى اجتماعى بوده است، در حالى که هدف اصلى آمریکایى‌ها، وابسته و مرتبط کردن ارگانیک اقتصاد خاورمیانه بزرگ در کلیه حوزه‌ها به اقتصاد آمریکا و حفظ موجودیت اسرائیل به عنوان سر پل منطقه‌اى سرمایه دارى بزرگ آمریکاست تا تضمینى درازمدت جهت ترتیبات اولویت دار امنیتى و سیاسى به وجود آورد و بازگشت ناپذیرى طرح‌هاى هژمونیک خود را مسجل نماید. بنابراین، مهم‌ترین هدف خاورمیانه‌اى آمریکا، شامل حفظ امنیت و بقاى اسرائیل، انتقال آزادانه انرژى از خاورمیانه به غرب و کنترل منابع انرژى، جلوگیرى ازظهور هژمونى منطقه‌اى چالش گر با آمریکا، مهار جمهورى اسلامى‌ و تثبیت و تحکیم هژمونى آمریکا در نظام بین‌المللى مى‌باشد. <br>
    3 ـ تحول اقتصادی ـ اجتماعی و ادغام در اقتصاد جهانی: از دید آمریکایی‌ها این تحولات مهم‌ترین بخش از تغییرات ساختاری در خاورمیانه بزرگ، جهت امنیت سازی از درون و به موازات آن، تغییرات امنیتی و سیاسی، خواهد بود، و از طریق آن، مردم منطقه، به ویژه جوانان و زنان، طی فرآیند برخورداری نسبی از مواهب تحول اقتصادی ـ اجتماعی نسبت به اهداف آمریکا، متقاعد خواهند شد.<ref>همشهری دیپلماتیک، 1383: 9</ref> آنچه در طرح خاورمیانه بزرگ، نزد افکار عمومی‌بزرگ نمایی شد، اغلب با محوریت تحولات اقتصادی اجتماعی بوده است، در حالی که هدف اصلی آمریکایی‌ها، وابسته و مرتبط کردن ارگانیک اقتصاد خاورمیانه بزرگ در کلیه حوزه‌ها به اقتصاد آمریکا و حفظ موجودیت اسرائیل به عنوان سر پل منطقه‌ای سرمایه داری بزرگ آمریکاست تا تضمینی درازمدت جهت ترتیبات اولویت دار امنیتی و سیاسی به وجود آورد و بازگشت ناپذیری طرح‌های هژمونیک خود را مسجل نماید. بنابراین، مهم‌ترین هدف خاورمیانه‌ای آمریکا، شامل حفظ امنیت و بقای اسرائیل، انتقال آزادانه انرژی از خاورمیانه به غرب و کنترل منابع انرژی، جلوگیری ازظهور هژمونی منطقه‌ای چالش گر با آمریکا، مهار جمهوری اسلامی‌ و تثبیت و تحکیم هژمونی آمریکا در نظام بین‌المللی می‌باشد. <br>
    البته اگر بخواهیم از هدف‌هاى آمریکا از مطرح کردن خاورمیانه بزرگ به صورت عمیق ترى سخن بگوییم مى‌توانیم از مواردى چون تلاش براى حاکمیت بر ارو ـ آسیا، کنترل اتحادیه اروپا و اقتصاد روسیه با منزوى کردن این کشور به داخل مرزهایش، و تعویق درگیرى اقتصادى و سیاسى با چین نام برد. در ابتداى این اهداف، حاکمیت بر ارو ـ آسیا مطرح است. ارو ـ آسیا در مفهوم اتحاد دو قاره آسیا و اروپا، قدرت‌هایى چون اتحادیه اروپا، چین، [[روسیه]] و [[هندوستان]] را شامل مى‌شود و با پتانسیل خود قادر است در مقابل حاکمیت جهانى آمریکا بایستد. آمریکا با حمله به افغانستان به مرکز ارو ـ آسیا قدم گذاشته و به توانمندى جدى در تأمین استراتژى خود دست یافته است. سربازان آمریکایى در منطقه‌اى حضور دارند که امروز 3 درصد ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد.<ref>در حال حاضر، آمریکا ده درصد و اروپا سى درصد از نفت خود را از خاورمیانه تأمین مى کنند.</ref> علاوه بر این، در قرن بیست و یکم، نفت و پس از آن گاز طبیعى، منبع اصلى انرژى جوامع صنعتى و جوامع فراصنعتى را تشکیل مى‌دهد. بدین سبب است که میان حاکمیت بر این منابع و حاکمیت جهانى آمریکا، رابطه مستقیمى‌وجود دارد. کنترل انرژى یکى از مستندات اصلى آمریکا در تداوم سیاست تک قطبى خود در قرن بیست و یکم است. بدین جهت، ایجاد حاکمیت بر خاورمیانه که 65 درصد منابع نفتى جهان را در اختیار دارد، ضرورت حیاتى براى واشنگتن به حساب مى‌آید. پروژه خاورمیانه بزرگ آماده شد تا خاورمیانه که تعریف جدیدى از مرزهایش به عمل آمده، به سیاست‌هاى ضدآمریکایى دست نزدند و 11 سپتامبر زمینه جدیدى به وجود آورد تا خاورمیانه از حالت منطقه‌اى که استقرار جهانى و حاکمیت آمریکا را تهدید مى‌کند، خارج شود و در چارچوب دموکراسى غربى و اقتصاد بازار آزاد، وارد بازار جهانى گردد. <br>
    البته اگر بخواهیم از هدف‌های آمریکا از مطرح کردن خاورمیانه بزرگ به صورت عمیق تری سخن بگوییم می‌توانیم از مواردی چون تلاش برای حاکمیت بر ارو ـ آسیا، کنترل اتحادیه اروپا و اقتصاد روسیه با منزوی کردن این کشور به داخل مرزهایش، و تعویق درگیری اقتصادی و سیاسی با چین نام برد. در ابتدای این اهداف، حاکمیت بر ارو ـ آسیا مطرح است. ارو ـ آسیا در مفهوم اتحاد دو قاره آسیا و اروپا، قدرت‌هایی چون اتحادیه اروپا، چین، [[روسیه]] و [[هندوستان]] را شامل می‌شود و با پتانسیل خود قادر است در مقابل حاکمیت جهانی آمریکا بایستد. آمریکا با حمله به افغانستان به مرکز ارو ـ آسیا قدم گذاشته و به توانمندی جدی در تأمین استراتژی خود دست یافته است. سربازان آمریکایی در منطقه‌ای حضور دارند که امروز 3 درصد ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد.<ref>در حال حاضر، آمریکا ده درصد و اروپا سی درصد از نفت خود را از خاورمیانه تأمین می کنند.</ref> علاوه بر این، در قرن بیست و یکم، نفت و پس از آن گاز طبیعی، منبع اصلی انرژی جوامع صنعتی و جوامع فراصنعتی را تشکیل می‌دهد. بدین سبب است که میان حاکمیت بر این منابع و حاکمیت جهانی آمریکا، رابطه مستقیمی‌وجود دارد. کنترل انرژی یکی از مستندات اصلی آمریکا در تداوم سیاست تک قطبی خود در قرن بیست و یکم است. بدین جهت، ایجاد حاکمیت بر خاورمیانه که 65 درصد منابع نفتی جهان را در اختیار دارد، ضرورت حیاتی برای واشنگتن به حساب می‌آید. پروژه خاورمیانه بزرگ آماده شد تا خاورمیانه که تعریف جدیدی از مرزهایش به عمل آمده، به سیاست‌های ضدآمریکایی دست نزدند و 11 سپتامبر زمینه جدیدی به وجود آورد تا خاورمیانه از حالت منطقه‌ای که استقرار جهانی و حاکمیت آمریکا را تهدید می‌کند، خارج شود و در چارچوب دموکراسی غربی و اقتصاد بازار آزاد، وارد بازار جهانی گردد. <br>
    به نکات فوق، مى‌توان کنترل اتحادیه اروپا را نیز افزود. اتحادیه اروپا یکى از موانع احتمالى در برابر تحقق آرزوى آمریکا براى دست‌یابى به تک‌قطبى‌گرایى در قرن بیست و یکم است. سیاست‌هایى که بوش تعقیب مى‌کند، همکارى آمریکا ـ اتحادیه اروپایى را حتى براى آن عده از سیاست‌مداران اروپایى که به دیده مثبت به ناتو مى‌نگرند، مشکل مى‌سازد.<ref>خاورمیانه بزرگ: زمینه‌ها و هدف‌ها، 1383: 42.</ref> <br>
    به نکات فوق، می‌توان کنترل اتحادیه اروپا را نیز افزود. اتحادیه اروپا یکی از موانع احتمالی در برابر تحقق آرزوی آمریکا برای دست‌یابی به تک‌قطبی‌گرایی در قرن بیست و یکم است. سیاست‌هایی که بوش تعقیب می‌کند، همکاری آمریکا ـ اتحادیه اروپایی را حتی برای آن عده از سیاست‌مداران اروپایی که به دیده مثبت به ناتو می‌نگرند، مشکل می‌سازد.<ref>خاورمیانه بزرگ: زمینه‌ها و هدف‌ها، 1383: 42.</ref> <br>


    =خاورمیانه بزرگ و کشورهاى مسلمان=
    =خاورمیانه بزرگ و کشورهای مسلمان=
    با این‌که جزئیات دقیق نقشه و برنامه ضد اسلامى‌ خاورمیانه بزرگ هنوز در حال تدوین و تکوین است، منابع آگاه حدس مى‌زنند آمریکا در نظر دارد نظام لائیک ترکیه را الگوى کل خاورمیانه قرار دهد و در جهان اسلام، دین را از سیاست جدا کند، چون تجربه ایران نشان داده که عدم جدایى دین از سیاست، مانع بزرگى در مقابل استیلاى آمریکا برکشورهاست. براساس این طرح، روحانیان دست‌چین شده ترکیه به سراسر جهان اسلام اعزام خواهند شد تا اسلام غیر سیاسى را تبلیغ کنند؛ اسلامى‌ که به خانه و مسجد محدود مى‌شود. این روحانیان، هم‌چنین براى از بین بردن ریشه اسلام، ازدواج مسلمانان با غیر مسلمانان را نیز تبلیغ خواهند کرد. در نهایت، این طرح به دنبال آن است که اصولى چون حجاب، جهاد و شهادت را از جهان اسلام ریشه کن نماید. بوش دراین‌باره اعتراف کرد که حمایت شصت ساله آمریکا از رژیم‌هاى دست نشانده در خاورمیانه نتوانست آمریکا را ایمن سازد. وى توضیح داد بر آمریکا ثابت شده است که با این شیوه در دراز مدت نمى‌توان ثبات را تأمین کرد. منظور بوش از ثبات، اوضاع مورد رضایت آمریکا بود تا به قول مقام معظم رهبرى، منافع نامشروع این کشور را در سراسر جهان برآورده سازد.<ref>عترسى، 1383: 12.</ref> <br>
    با این‌که جزئیات دقیق نقشه و برنامه ضد اسلامی‌ خاورمیانه بزرگ هنوز در حال تدوین و تکوین است، منابع آگاه حدس می‌زنند آمریکا در نظر دارد نظام لائیک ترکیه را الگوی کل خاورمیانه قرار دهد و در جهان اسلام، دین را از سیاست جدا کند، چون تجربه ایران نشان داده که عدم جدایی دین از سیاست، مانع بزرگی در مقابل استیلای آمریکا برکشورهاست. براساس این طرح، روحانیان دست‌چین شده ترکیه به سراسر جهان اسلام اعزام خواهند شد تا اسلام غیر سیاسی را تبلیغ کنند؛ اسلامی‌ که به خانه و مسجد محدود می‌شود. این روحانیان، هم‌چنین برای از بین بردن ریشه اسلام، ازدواج مسلمانان با غیر مسلمانان را نیز تبلیغ خواهند کرد. در نهایت، این طرح به دنبال آن است که اصولی چون حجاب، جهاد و شهادت را از جهان اسلام ریشه کن نماید. بوش دراین‌باره اعتراف کرد که حمایت شصت ساله آمریکا از رژیم‌های دست نشانده در خاورمیانه نتوانست آمریکا را ایمن سازد. وی توضیح داد بر آمریکا ثابت شده است که با این شیوه در دراز مدت نمی‌توان ثبات را تأمین کرد. منظور بوش از ثبات، اوضاع مورد رضایت آمریکا بود تا به قول مقام معظم رهبری، منافع نامشروع این کشور را در سراسر جهان برآورده سازد.<ref>عترسی، 1383: 12.</ref> <br>
    اما با توجه به مشکلات روز افزونى که آمریکا در منطقه با آن روبه‌رو است، این طرح با شکست مواجه خواهد شد. یکى از دلایل شکست احتمالى این طرح، عدم هماهنگى و هم خوانى در سیاست‌هاى اعمالى آمریکا در قالب سیاست خارجى این کشور بعد از 11 سپتامبر است. تاکنون، آمریکا نتوانسته است راه‌حل قابل قبولى براى مناقشه اعراب و رژیم صهیونیستى پیدا کند و ادامه حمایت آمریکا از سیاست‌هاى توسعه طلبانه این رژیم اشغالگر و نبود چشم‌انداز درستى از استقلال و بازسازى عراق، براى واشنگتن اعتبارى باقى نگذاشته است تا بتواند در جهان اسلام و به خصوص در خاورمیانه رنج کشیده، سیاست‌هایش را به اجرا بگذارد. آمریکا، بعد از 11 سپتامبر بر آن بود که مبارزه با تروریسم، و در واقع جنگ با اسلام سیاسى، جهان را به مکانى بهتر براى زیستن تبدیل کند، اما با بیش از دو سال از آن واقعه، مسلمانان یا خود را تحت اشغال مستقیم نیروهاى آمریکایى و اسرائیلى مى‌بینند و یا در کشورهاى متحد آمریکا، زیر بدترین تبعیض‌ها و فشارها قرار دارند. تناقض این‌جاست که آمریکا براى تحت فشار قرار دادن مسلمانان، مجبور شده ادعاهایى را که بر دموکراسى دارد، فراموش کرده و به رژیم‌هاى غیردمکراتیک در خاورمیانه و منطقه آسیا نزدیک‌تر شود، در حالى که بسیارى از صاحب‌نظران آمریکایى معتقدند همین نزدیکى آمریکا به رژیم‌هاى سرکوب‌گر و دست‌نشانده در جهان اسلام بوده که باعث احیاى اسلام سیاسى و مبارز شده است. <ref>قلى‌پور، 1383:15.</ref> <br>
    اما با توجه به مشکلات روز افزونی که آمریکا در منطقه با آن روبه‌رو است، این طرح با شکست مواجه خواهد شد. یکی از دلایل شکست احتمالی این طرح، عدم هماهنگی و هم خوانی در سیاست‌های اعمالی آمریکا در قالب سیاست خارجی این کشور بعد از 11 سپتامبر است. تاکنون، آمریکا نتوانسته است راه‌حل قابل قبولی برای مناقشه اعراب و رژیم صهیونیستی پیدا کند و ادامه حمایت آمریکا از سیاست‌های توسعه طلبانه این رژیم اشغالگر و نبود چشم‌انداز درستی از استقلال و بازسازی عراق، برای واشنگتن اعتباری باقی نگذاشته است تا بتواند در جهان اسلام و به خصوص در خاورمیانه رنج کشیده، سیاست‌هایش را به اجرا بگذارد. آمریکا، بعد از 11 سپتامبر بر آن بود که مبارزه با تروریسم، و در واقع جنگ با اسلام سیاسی، جهان را به مکانی بهتر برای زیستن تبدیل کند، اما با بیش از دو سال از آن واقعه، مسلمانان یا خود را تحت اشغال مستقیم نیروهای آمریکایی و اسرائیلی می‌بینند و یا در کشورهای متحد آمریکا، زیر بدترین تبعیض‌ها و فشارها قرار دارند. تناقض این‌جاست که آمریکا برای تحت فشار قرار دادن مسلمانان، مجبور شده ادعاهایی را که بر دموکراسی دارد، فراموش کرده و به رژیم‌های غیردمکراتیک در خاورمیانه و منطقه آسیا نزدیک‌تر شود، در حالی که بسیاری از صاحب‌نظران آمریکایی معتقدند همین نزدیکی آمریکا به رژیم‌های سرکوب‌گر و دست‌نشانده در جهان اسلام بوده که باعث احیای اسلام سیاسی و مبارز شده است. <ref>قلی‌پور، 1383:15.</ref> <br>
    طرح خاورمیانه از آغاز مشکلات متعددى را براى مسلمانان پدید آورده است. به عنوان مثال، افغانى‌هایى که به اتهام فعالیت‌هاى ضدآمریکایى در افغانستان دستگیر و زندانى شده‌اند، بعد از آزادى، هر هفته باید خود را به پاسگاه محلى معرفى کنند. هم‌چنین هر از گاهى نیروهاى امنیتى محلى یا آمریکایى به سراغ شان رفته و آنها را براى بازجویى با خود مى‌برند. مثال دیگر، پاکستان است. پاکستانى‌هایى که از زندان‌هاى افغانستان آزاد و به کشورشان بر مى‌گردند، دوباره درکشور خود روانه زندان مى‌شوند. یک مقام پاکستانى مى‌گوید: ما آنها را رها نمى‌کنیم و براساس قوانین جدید با آنان برخورد خواهد شد. نباید فراموش کرد که آمریکا همزمان با تبلیغ دمکراسى در جهان اسلام نه تنها به تبلیغ یک دکترین تهاجمى‌مبتنى بر جنگ پیشگیرانه دست مى‌زند، بلکه به ایجاد روابط نزدیک تر با مستبدان این منطقه و آسیاى مرکزى هم مى‌پردازد. در آسیاى میانه، نیاز آمریکا به پایگاه‌هاى نظامى‌و دیگر اشکال ترتیبات امنیتى براى سرکوب مسلمانان، باعث گردیده تا این کشور با رهبران مستبد ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان روابط نزدیکى برقرار کند. دونالد رامسفلد در این راستا در سال 2002 /1381 به دیدار صفرمراد نیازف، دیکتاتور ترکمنستان رفت که جز ثروت‌اندوزى، تاراج، حیف و میل منابع ترکمنستان چیزى دیگرى نمى‌داند. گویا آمریکا فراموش کرده است تنها چیزى که در این کشورها رعایت نمى‌شود، حقوق بشر است و از دموکراسى در آنها خبرى نیست.<ref>استراتژى خاورمیانه... ، 1383: 98.</ref> <br>
    طرح خاورمیانه از آغاز مشکلات متعددی را برای مسلمانان پدید آورده است. به عنوان مثال، افغانی‌هایی که به اتهام فعالیت‌های ضدآمریکایی در افغانستان دستگیر و زندانی شده‌اند، بعد از آزادی، هر هفته باید خود را به پاسگاه محلی معرفی کنند. هم‌چنین هر از گاهی نیروهای امنیتی محلی یا آمریکایی به سراغ شان رفته و آنها را برای بازجویی با خود می‌برند. مثال دیگر، پاکستان است. پاکستانی‌هایی که از زندان‌های افغانستان آزاد و به کشورشان بر می‌گردند، دوباره درکشور خود روانه زندان می‌شوند. یک مقام پاکستانی می‌گوید: ما آنها را رها نمی‌کنیم و براساس قوانین جدید با آنان برخورد خواهد شد. نباید فراموش کرد که آمریکا همزمان با تبلیغ دمکراسی در جهان اسلام نه تنها به تبلیغ یک دکترین تهاجمی‌مبتنی بر جنگ پیشگیرانه دست می‌زند، بلکه به ایجاد روابط نزدیک تر با مستبدان این منطقه و آسیای مرکزی هم می‌پردازد. در آسیای میانه، نیاز آمریکا به پایگاه‌های نظامی‌و دیگر اشکال ترتیبات امنیتی برای سرکوب مسلمانان، باعث گردیده تا این کشور با رهبران مستبد ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان روابط نزدیکی برقرار کند. دونالد رامسفلد در این راستا در سال 2002 /1381 به دیدار صفرمراد نیازف، دیکتاتور ترکمنستان رفت که جز ثروت‌اندوزی، تاراج، حیف و میل منابع ترکمنستان چیزی دیگری نمی‌داند. گویا آمریکا فراموش کرده است تنها چیزی که در این کشورها رعایت نمی‌شود، حقوق بشر است و از دموکراسی در آنها خبری نیست.<ref>استراتژی خاورمیانه... ، 1383: 98.</ref> <br>
    آمریکا در راستاى طرح خاورمیانه بزرگ، خواستار اصلاحات دمکراتیک در هر کشور منطقه است که سیاست‌هاى واشنگتن را نمى‌پذیرد، اما در بیانیه‌هاى رسمى‌این کشور، مثلا از قزاقستان چنین درخواستى نشده است. علت آن وجود همکارى‌هاى نزدیک نورسلطان نظربایف دیکتاتور قزاق با آمریکا در زمینه نفت، گاز و مسائل امنیتى است. نگاهى دقیق‌تر به استراتژى ایجاد خاورمیانه بزرگ نشان مى‌دهد که بوش و مشاوران نومحافظه‌کارش دوست دارند به سیاست‌هاى دوران جنگ سرد رو کنند. اساساً به نظر مى‌رسد که آنان در ذهن خود خاورمیانه را جانشین اتحاد جماهیر شوروى کرده‌اند، آنها خاورمیانه را قلب جهان اسلام مى‌دانند و اسلام را تهدیدى براى خود. در نظر آنان اسلام سیاسى در قرن 21 جاى کمونیسم قرن 20 را گرفته است. <br>
    آمریکا در راستای طرح خاورمیانه بزرگ، خواستار اصلاحات دمکراتیک در هر کشور منطقه است که سیاست‌های واشنگتن را نمی‌پذیرد، اما در بیانیه‌های رسمی‌این کشور، مثلا از قزاقستان چنین درخواستی نشده است. علت آن وجود همکاری‌های نزدیک نورسلطان نظربایف دیکتاتور قزاق با آمریکا در زمینه نفت، گاز و مسائل امنیتی است. نگاهی دقیق‌تر به استراتژی ایجاد خاورمیانه بزرگ نشان می‌دهد که بوش و مشاوران نومحافظه‌کارش دوست دارند به سیاست‌های دوران جنگ سرد رو کنند. اساساً به نظر می‌رسد که آنان در ذهن خود خاورمیانه را جانشین اتحاد جماهیر شوروی کرده‌اند، آنها خاورمیانه را قلب جهان اسلام می‌دانند و اسلام را تهدیدی برای خود. در نظر آنان اسلام سیاسی در قرن 21 جای کمونیسم قرن 20 را گرفته است. <br>


    =نقش اسرائیل در طرح خاورمیانه بزرگ=
    =نقش اسرائیل در طرح خاورمیانه بزرگ=
    رژیم صهیونیستى از آن جا که مورد حمایت بى چون و چراى غرب، به ویژه آمریکا قرار دارد، در طرح خاورمیانه بزرگ با آمریکا همنواست، چرا که با پیاده شدن این طرح که به زعم آن دو کشور به فراگیرشدن دموکراسى در منطقه خاورمیانه مى‌انجامد، برقرارى صلح آمریکایى و اسرائیلى را نوید مى‌دهد؛ یعنى اجراى طرح خاورمیانه بزرگ، علاوه بر منافع آمریکا، تضمین امنیت اسرائیل را نیز در پى خواهد داشت. از این رو، اسرائیل با اهداف از پیش طراحى شده، از این طرح استقبال نموده و نهایت کوشش و تلاش خود را در راستاى تحقق آن به عمل آورده است. رژیم اشغال‌گر قدس با این همنوایى، درصدد است تا امنیت، موقعیت و مشروعیت خود و... ، را بیش از پیش تثبیت نماید و از آن جا که فلسطین منابع زیرزمینى کافى ندارد، با پیاده شدن این طرح، اسرائیل مى‌تواند مشکل انرژى، مواد خام و... ، خود را از طریق منطقه خاورمیانه تأمین نماید.<ref>عبدالمحمدى، 1383: 8.</ref> <br>
    رژیم صهیونیستی از آن جا که مورد حمایت بی چون و چرای غرب، به ویژه آمریکا قرار دارد، در طرح خاورمیانه بزرگ با آمریکا همنواست، چرا که با پیاده شدن این طرح که به زعم آن دو کشور به فراگیرشدن دموکراسی در منطقه خاورمیانه می‌انجامد، برقراری صلح آمریکایی و اسرائیلی را نوید می‌دهد؛ یعنی اجرای طرح خاورمیانه بزرگ، علاوه بر منافع آمریکا، تضمین امنیت اسرائیل را نیز در پی خواهد داشت. از این رو، اسرائیل با اهداف از پیش طراحی شده، از این طرح استقبال نموده و نهایت کوشش و تلاش خود را در راستای تحقق آن به عمل آورده است. رژیم اشغال‌گر قدس با این همنوایی، درصدد است تا امنیت، موقعیت و مشروعیت خود و... ، را بیش از پیش تثبیت نماید و از آن جا که فلسطین منابع زیرزمینی کافی ندارد، با پیاده شدن این طرح، اسرائیل می‌تواند مشکل انرژی، مواد خام و... ، خود را از طریق منطقه خاورمیانه تأمین نماید.<ref>عبدالمحمدی، 1383: 8.</ref> <br>
    اسرائیل نیز همچون آمریکا بر آن است که پیاده شدن دموکراسى در منطقه خاورمیانه به ریشه کنى تروریسم، آن هم تروریسم مذهبى منتهى مى‌شود، زیرا اکثریت در کشورهاى خاورمیانه بزرگ مسلمان‌اند و در دین اسلام مفاهیم مقدّسى مانند جهاد و شهادت وجود دارد و پاى‌بندى مسلمانان بر اعتقادات دینى خود انجام علمیات‌هاى شهادت طلبانه علیه دشمن را به دنبال مى‌آورد.<ref>پیشینه و مؤلفه‌ها، 1383: 38.</ref> از آن‌جا که آمریکا و اسرائیل و... در مقابله با این قبیل مبارزات، ذلیل و خلع سلاح شده‌اند، منشأ تروریسم را مفاهیم مذهبى دانسته و مرکزیت آن را خاورمیانه قلمداد مى‌کنند و تنها راه خلاصى از این خطر بزرگ را نفوذ در فرهنگ و سست کردن اعتقادات مردم منطقه بر مى‌شمارند. آنان از هرگونه تلاش در جهت تحقق طرح خاورمیانه بزرگ دریغ نمى‌کنند، چرا که تغییر فرهنگ دینى مردم منطقه، از طرفى روحیه استکبار و آمریکا و اسرائیل ستیزى را از بین خواهد برد و آمریکا و اسرائیل راحت‌تر مى‌توانند به غارت منابع منطقه بپردازند، و از سوى دیگر، با تسلط بر منطقه به لحاظ موقعیت استراتژیکى و دارا بودن قسمت عمده منابع مورد نیاز صنعت غرب و اروپا، از شکل‌گیرى قطب‌هاى قدرت دیگر، چون روسیه، چنین، اتحادیه اروپا و... جلوگیرى مى‌شود.<ref>سلمان‌زاده، 1382: 204.</ref> در این راه، اسرائیل یاور آمریکا بوده و خواهد بود. <br>
    اسرائیل نیز همچون آمریکا بر آن است که پیاده شدن دموکراسی در منطقه خاورمیانه به ریشه کنی تروریسم، آن هم تروریسم مذهبی منتهی می‌شود، زیرا اکثریت در کشورهای خاورمیانه بزرگ مسلمان‌اند و در دین اسلام مفاهیم مقدّسی مانند جهاد و شهادت وجود دارد و پای‌بندی مسلمانان بر اعتقادات دینی خود انجام علمیات‌های شهادت طلبانه علیه دشمن را به دنبال می‌آورد.<ref>پیشینه و مؤلفه‌ها، 1383: 38.</ref> از آن‌جا که آمریکا و اسرائیل و... در مقابله با این قبیل مبارزات، ذلیل و خلع سلاح شده‌اند، منشأ تروریسم را مفاهیم مذهبی دانسته و مرکزیت آن را خاورمیانه قلمداد می‌کنند و تنها راه خلاصی از این خطر بزرگ را نفوذ در فرهنگ و سست کردن اعتقادات مردم منطقه بر می‌شمارند. آنان از هرگونه تلاش در جهت تحقق طرح خاورمیانه بزرگ دریغ نمی‌کنند، چرا که تغییر فرهنگ دینی مردم منطقه، از طرفی روحیه استکبار و آمریکا و اسرائیل ستیزی را از بین خواهد برد و آمریکا و اسرائیل راحت‌تر می‌توانند به غارت منابع منطقه بپردازند، و از سوی دیگر، با تسلط بر منطقه به لحاظ موقعیت استراتژیکی و دارا بودن قسمت عمده منابع مورد نیاز صنعت غرب و اروپا، از شکل‌گیری قطب‌های قدرت دیگر، چون روسیه، چنین، اتحادیه اروپا و... جلوگیری می‌شود.<ref>سلمان‌زاده، 1382: 204.</ref> در این راه، اسرائیل یاور آمریکا بوده و خواهد بود. <br>
    وجود کشور اسرائیل در منطقه، یک ذخیره استراتژیک براى آمریکاست و اصلا انتظار آمریکا از اسرائیل این است که رژیم صهیونیستى مدافع منافع آمریکا در این منطقه باشد. از این رو، طرح خاورمیانه بزرگ، حداقل از نظر جغرافیایى، شباهت بسیار زیادى با ایده اصلى صهیونیست اسرائیل بزرگ، یعنى شعار از نیل تا فرات دارد. سوریه، لبنان، عراق، بخشى از جنوب ترکیه بخشى از کویت و شمال غرب عربستان سعودى جزء اسرائیل بزرگ مى‌باشد. تشکیل امپراتورى اسرائیل، از نیل تا فرات، از جمله اهدافى است که در پروتکل‌هاى صهیونیسم دیده مى‌شود و رهبران اسرائیل در گفتار و کردار خود، تلاش براى رسیدن به این آرمان را ابراز داشته‌اند، از جمله: <br>
    وجود کشور اسرائیل در منطقه، یک ذخیره استراتژیک برای آمریکاست و اصلا انتظار آمریکا از اسرائیل این است که رژیم صهیونیستی مدافع منافع آمریکا در این منطقه باشد. از این رو، طرح خاورمیانه بزرگ، حداقل از نظر جغرافیایی، شباهت بسیار زیادی با ایده اصلی صهیونیست اسرائیل بزرگ، یعنی شعار از نیل تا فرات دارد. سوریه، لبنان، عراق، بخشی از جنوب ترکیه بخشی از کویت و شمال غرب عربستان سعودی جزء اسرائیل بزرگ می‌باشد. تشکیل امپراتوری اسرائیل، از نیل تا فرات، از جمله اهدافی است که در پروتکل‌های صهیونیسم دیده می‌شود و رهبران اسرائیل در گفتار و کردار خود، تلاش برای رسیدن به این آرمان را ابراز داشته‌اند، از جمله: <br>
    بن گورین، اولین نخست وزیر اسرائیل، در مقابل گروهى از دانش‌آموزان و دانش‌جویان صهیونیستى چنین گفت: «... میهن اسرائیلى باید از نیل تا فرات را در برگیرد». وى ادعا مى‌کرد که: «این امپراتورى هم از راه تهاجم بنا خواهد شد، و هم از راه سیاست». هم‌چنین بر درب ورودى پارلمان رژیم صهیونیستى، دو خط موازى آبى رنگ و ستاره‌اى در بین آن دو قرار دارد که گفته مى‌شود این دو خط آبى نمایان‌گر رودهاى نیل و فرات است. اسرائیل با تلاش در تحقق خاورمیانه بزرگ در پى اهدافى است که در طرح اسرائیل بزرگ وجود دارد. آن اهداف عبارت‌اند از <ref>شیرودى، 1383: 90</ref>: <br>
    بن گورین، اولین نخست وزیر اسرائیل، در مقابل گروهی از دانش‌آموزان و دانش‌جویان صهیونیستی چنین گفت: «... میهن اسرائیلی باید از نیل تا فرات را در برگیرد». وی ادعا می‌کرد که: «این امپراتوری هم از راه تهاجم بنا خواهد شد، و هم از راه سیاست». هم‌چنین بر درب ورودی پارلمان رژیم صهیونیستی، دو خط موازی آبی رنگ و ستاره‌ای در بین آن دو قرار دارد که گفته می‌شود این دو خط آبی نمایان‌گر رودهای نیل و فرات است. اسرائیل با تلاش در تحقق خاورمیانه بزرگ در پی اهدافی است که در طرح اسرائیل بزرگ وجود دارد. آن اهداف عبارت‌اند از <ref>شیرودی، 1383: 90</ref>: <br>
    ایجاد امنیت براى رژیم صهیونیستى و حفظ موجودّیت آن؛ تشکیل حکومت از نیل تا فرات؛ و جذب مهاجران یهودى براى تأمین نیروى انسانى مورد نیاز و توسعه روابط با کشورهاى جهان براى کسب پرستیژ بین‌المللى و خروج از انزوا. طرح خاورمیانه بزرگ حاوى این مطلب است که رهایى کشورهاى خاورمیانه از فقر و عقب ماندگى، مستلزم وقوع اصلاحات همه جانبه در زمینه‌هاى سیاسى، اقتصادى، فرهنگى و... ، در این منطقه مى‌باشد و این امر، از عهده آمریکا، با همکارى و پشتیبانى اسرائیل ساخته است. <br>
    ایجاد امنیت برای رژیم صهیونیستی و حفظ موجودّیت آن؛ تشکیل حکومت از نیل تا فرات؛ و جذب مهاجران یهودی برای تأمین نیروی انسانی مورد نیاز و توسعه روابط با کشورهای جهان برای کسب پرستیژ بین‌المللی و خروج از انزوا. طرح خاورمیانه بزرگ حاوی این مطلب است که رهایی کشورهای خاورمیانه از فقر و عقب ماندگی، مستلزم وقوع اصلاحات همه جانبه در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... ، در این منطقه می‌باشد و این امر، از عهده آمریکا، با همکاری و پشتیبانی اسرائیل ساخته است. <br>
    رژیم صهیونیستى در حمایت از طرح خاورمیانه بزرگ، یعنى نهادینه شدن دموکراسى، روى کار آمدن حکومت‌هاى به اصطلاح مردمى، گستردن فناورى در جوامع خاورمیانه و ایجاد فرصت‌هاى مناسب اقتصادى که منافع دراز مدّت غرب، آمریکا و اسرائیل را تأمین مى‌کند، هم‌گام و هم‌نوا با آمریکا در پیاده کردن این طرح است. به عنوان مثال، اسرائیل با حضور در کشورهاى اشغال شده افغانستان و عراق و سعى در توسعه روابط اقتصادى با کشورهاى منطقه، بستن قراردادهاى نفتى و مهم‌تر از همه، کشتار وحشیانه مردم مظلوم فلسطین که مدافع حق مشروع خود (آزادسازى فلسطین) هستند، در قالب مبارزه با تروریسم، آمریکا را یارى نموده و تمام توان تبلیغاتى و عملى خود را بسیج و هماهنگ با آمریکا کرده است <ref>استراتژى صهیونیسم... ، 1363: 109.</ref> <br>
    رژیم صهیونیستی در حمایت از طرح خاورمیانه بزرگ، یعنی نهادینه شدن دموکراسی، روی کار آمدن حکومت‌های به اصطلاح مردمی، گستردن فناوری در جوامع خاورمیانه و ایجاد فرصت‌های مناسب اقتصادی که منافع دراز مدّت غرب، آمریکا و اسرائیل را تأمین می‌کند، هم‌گام و هم‌نوا با آمریکا در پیاده کردن این طرح است. به عنوان مثال، اسرائیل با حضور در کشورهای اشغال شده افغانستان و عراق و سعی در توسعه روابط اقتصادی با کشورهای منطقه، بستن قراردادهای نفتی و مهم‌تر از همه، کشتار وحشیانه مردم مظلوم فلسطین که مدافع حق مشروع خود (آزادسازی فلسطین) هستند، در قالب مبارزه با تروریسم، آمریکا را یاری نموده و تمام توان تبلیغاتی و عملی خود را بسیج و هماهنگ با آمریکا کرده است <ref>استراتژی صهیونیسم... ، 1363: 109.</ref> <br>
    همواره از هدف‌هاى آمریکا، دست‌یابى آسان به نفت و گاز فراوان و ارزان خاورمیانه و جذب دلارهاى نفتى از طریق افزایش صادرات کالا به کشورهاى نفت‌خیز و کنترل قدرت‌هاى دیگر است و این امر زمانى تحقق پیدا مى‌کند که موجودیت اسرائیل حفظ و تقویت شود، زیرا اسرائیل ابزارى مطمئن براى تأمین منافع غرب و آمریکا در منطقه به شمار مى‌رود، در حالى که بقاى اسرائیل هم بدون حمایت‌هاى غرب و آمریکا ممکن نیست. پس، اسرائیل با اجراى سیاست‌هاى نظامى، اقتصادى و فرهنگى خود در منطقه خاورمیانه، یک تهدید بالفعل براى کشورهاى منطقه مى‌باشد. <br>
    همواره از هدف‌های آمریکا، دست‌یابی آسان به نفت و گاز فراوان و ارزان خاورمیانه و جذب دلارهای نفتی از طریق افزایش صادرات کالا به کشورهای نفت‌خیز و کنترل قدرت‌های دیگر است و این امر زمانی تحقق پیدا می‌کند که موجودیت اسرائیل حفظ و تقویت شود، زیرا اسرائیل ابزاری مطمئن برای تأمین منافع غرب و آمریکا در منطقه به شمار می‌رود، در حالی که بقای اسرائیل هم بدون حمایت‌های غرب و آمریکا ممکن نیست. پس، اسرائیل با اجرای سیاست‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی خود در منطقه خاورمیانه، یک تهدید بالفعل برای کشورهای منطقه می‌باشد. <br>
    اسرائیل در پروژه خاورمیانه بزرگ، در پى آن است که کشورهاى مسلمان و عربى دست نشانده آمریکا، براى حفظ امنیت و موجودیت خود دست به دامان آمریکا باشند و حفظ تخت حکومتى خود را در گرو پیروى از سیاست‌هاى آمریکا بدانند؛ این خود کمک بزرگى است براى دست‌یابى به اجراى هرچه سریع‌تر طرح آمریکا و سلطه بر خاورمیانه. هم‌چنین، از بین بردن اسلام‌گرایى و از میان برداشتن تهدید علیه غرب و آمریکا، در گرو تحقق این پدیده است <ref>همان.</ref> <br>
    اسرائیل در پروژه خاورمیانه بزرگ، در پی آن است که کشورهای مسلمان و عربی دست نشانده آمریکا، برای حفظ امنیت و موجودیت خود دست به دامان آمریکا باشند و حفظ تخت حکومتی خود را در گرو پیروی از سیاست‌های آمریکا بدانند؛ این خود کمک بزرگی است برای دست‌یابی به اجرای هرچه سریع‌تر طرح آمریکا و سلطه بر خاورمیانه. هم‌چنین، از بین بردن اسلام‌گرایی و از میان برداشتن تهدید علیه غرب و آمریکا، در گرو تحقق این پدیده است <ref>همان.</ref> <br>
    نتیجه: تناقض‌ها و ابهام‌هاى طرح
    نتیجه: تناقض‌ها و ابهام‌های طرح
    تناقضات و ابهامات فراوانى در طرح آمریکا درباره خاورمیانه، هم به لحاظ نظرى و هم در عمل به چشم مى‌خورد. این پارادوکس‌ها و مشکلات فراروى، براى طراحان آمریکایى نیز شناخته شده‌اند و آنان تلاش دارند تا چنین فرآیند پرتلاطمى‌را از طریق محک زدن هر دو مورد مشخص زیر و با استفاده از کلیه امکانات موجود در صحنه و براساس باور و اعتقاد به حس مسئولیت تاریخى، به پیش ببرند. مهم‌ترین ابهام‌هاى این نمودار عبارت‌اند از: <br>
    تناقضات و ابهامات فراوانی در طرح آمریکا درباره خاورمیانه، هم به لحاظ نظری و هم در عمل به چشم می‌خورد. این پارادوکس‌ها و مشکلات فراروی، برای طراحان آمریکایی نیز شناخته شده‌اند و آنان تلاش دارند تا چنین فرآیند پرتلاطمی‌را از طریق محک زدن هر دو مورد مشخص زیر و با استفاده از کلیه امکانات موجود در صحنه و براساس باور و اعتقاد به حس مسئولیت تاریخی، به پیش ببرند. مهم‌ترین ابهام‌های این نمودار عبارت‌اند از: <br>
    1 ـ گسترش آزادى (در مفهوم عام آن)با به‌کارگیرى روش‌هاى غیردموکراتیک ممکن نیست؟! <ref>دموکراسى آمریکایى... ، 1383: 69.</ref> <br>
    1 ـ گسترش آزادی (در مفهوم عام آن)با به‌کارگیری روش‌های غیردموکراتیک ممکن نیست؟! <ref>دموکراسی آمریکایی... ، 1383: 69.</ref> <br>
    2 ـ القاى آزادى به عنوان ضرورت سازوکار دموکراسى از خارج و بدون توجه به بافت بومى‌جوامع خاورمیانه، به نتیجه نمى‌انجامد؟!<br>
    2 ـ القای آزادی به عنوان ضرورت سازوکار دموکراسی از خارج و بدون توجه به بافت بومی‌جوامع خاورمیانه، به نتیجه نمی‌انجامد؟!<br>
    به دیگر بیان، جلب حمایت عمومى‌و متقاعد کردن ملت‌ها با شیوه‌هاى غیردموکراتیک و اقتدارگرا (هژمونیک) چگونه امکان‌پذیر است؟!<br>
    به دیگر بیان، جلب حمایت عمومی‌و متقاعد کردن ملت‌ها با شیوه‌های غیردموکراتیک و اقتدارگرا (هژمونیک) چگونه امکان‌پذیر است؟!<br>
    گریز از نفرت رو به تزاید عمومى‌در منطقه نسبت به اهداف آمریکا با استمرار و گسترش حضور نظامى‌این کشور در منطقه چگونه سازگار مى‌شود؟!<br>
    گریز از نفرت رو به تزاید عمومی‌در منطقه نسبت به اهداف آمریکا با استمرار و گسترش حضور نظامی‌این کشور در منطقه چگونه سازگار می‌شود؟!<br>
    جنگ جدید آمریکا در منطقه که انگیزه‌هاى قومى‌مذهبى (صلیبى) نیز دارد، چگونه مى‌تواند به نظام‌هاى مبتنى بر جدایى دین (اسلام)از سیاست در خاورمیانه بزرگ کمک نموده و ضمن جلوگیرى از جنگ تمدن‌ها، لیبرال دموکراسى انگلوساکسونى را تشویق و توسعه دهد؟!<br>
    جنگ جدید آمریکا در منطقه که انگیزه‌های قومی‌مذهبی (صلیبی) نیز دارد، چگونه می‌تواند به نظام‌های مبتنی بر جدایی دین (اسلام)از سیاست در خاورمیانه بزرگ کمک نموده و ضمن جلوگیری از جنگ تمدن‌ها، لیبرال دموکراسی انگلوساکسونی را تشویق و توسعه دهد؟!<br>
    چگونه مى‌توان اصلاحات داخلى کشورهاى خاورمیانه را با ثبات سیاسى منطقه سازگار کرد؟!<ref>همان.</ref> <br>
    چگونه می‌توان اصلاحات داخلی کشورهای خاورمیانه را با ثبات سیاسی منطقه سازگار کرد؟!<ref>همان.</ref> <br>
    چگونه مى‌توان از سقوط رژیم‌هاى هم پیمان آمریکا در فرآیند جنگ پیشگیرانه یا جنگ علیه تروریسم، جلوگیرى کرد؟!<br>
    چگونه می‌توان از سقوط رژیم‌های هم پیمان آمریکا در فرآیند جنگ پیشگیرانه یا جنگ علیه تروریسم، جلوگیری کرد؟!<br>
    وعده‌ها و طرح‌هاى اقتصادى، مالى و اجتماعى آمریکا تا چه حد قادرند ملت‌هاى متنفر از حضور آمریکا در منطقه را که اغلب آنها در آغاز راه تجربه فرآیند بنیادگرایى دینى‌اند، متقاعد و همراه نماید؟!<br>
    وعده‌ها و طرح‌های اقتصادی، مالی و اجتماعی آمریکا تا چه حد قادرند ملت‌های متنفر از حضور آمریکا در منطقه را که اغلب آنها در آغاز راه تجربه فرآیند بنیادگرایی دینی‌اند، متقاعد و همراه نماید؟!<br>
    به‌رغم تناقض‌ها و ابهام‌هاى متعدد فوق که در طرح آمریکا درباره خاورمیانه بزرگ، وجود دارد، در خصوص رویکرد امنیتى به قدرت هژمونیک واشنگتن که مورد توجه اغلب ناظران و حتى طراحان آمریکایى قرار گرفته است این سؤال اساسى مطرح است که: براى ایجاد ثبات دراز مدت در خاورمیانه بزرگ، چه سطحى از درگیرى آمریکا در این منطقه لازم است؟ و آیا آمریکا قادر است در سطح گسترده و طولانى مدت متناسب با اهداف کلان خود در خاورمیانه درگیر بماند؟<br>
    به‌رغم تناقض‌ها و ابهام‌های متعدد فوق که در طرح آمریکا درباره خاورمیانه بزرگ، وجود دارد، در خصوص رویکرد امنیتی به قدرت هژمونیک واشنگتن که مورد توجه اغلب ناظران و حتی طراحان آمریکایی قرار گرفته است این سؤال اساسی مطرح است که: برای ایجاد ثبات دراز مدت در خاورمیانه بزرگ، چه سطحی از درگیری آمریکا در این منطقه لازم است؟ و آیا آمریکا قادر است در سطح گسترده و طولانی مدت متناسب با اهداف کلان خود در خاورمیانه درگیر بماند؟<br>
    عناصر اصلى رویکرد هژمونیک حضور در عراق و روى کار آوردن نظام مطلوب در آن کشور، در تنگنا قرار دادن سوریه و اعمال فشار و حرکت ایذایى علیه ایران، خروج نیروهایش از عربستان سعودى، دور شدن از نقش به ظاهر میانجى در قضیه فلسطین و تغییر و تعدیل رژیم‌هاى عربى، همگى نمى‌تواند در قالب یک استراتژى منسجم گنجانده شود؟ آمریکا تا کى و تا کجا مى‌تواند به هزینه کردن منابع انسانى، مالى و سیاسى در خاورمیانه ادامه دهد و اقدامات مستقیم و غیرمستقیم سایر بازیگران عمده بین‌المللى را خنثا و بعضاً آنها را با خود همراه نماید؟ ارزیابى دقیق این موضوعات و پاسخ واقع‌بینانه و روشن به این سؤالات کلیدى وضعیت مبهم خاورمیانه بزرگ را بهتر از گذشته در افق دید قرار خواهد داد <ref>همان و گزارش پژوهشى... ، 1381: 21.</ref> <br>
    عناصر اصلی رویکرد هژمونیک حضور در عراق و روی کار آوردن نظام مطلوب در آن کشور، در تنگنا قرار دادن سوریه و اعمال فشار و حرکت ایذایی علیه ایران، خروج نیروهایش از عربستان سعودی، دور شدن از نقش به ظاهر میانجی در قضیه فلسطین و تغییر و تعدیل رژیم‌های عربی، همگی نمی‌تواند در قالب یک استراتژی منسجم گنجانده شود؟ آمریکا تا کی و تا کجا می‌تواند به هزینه کردن منابع انسانی، مالی و سیاسی در خاورمیانه ادامه دهد و اقدامات مستقیم و غیرمستقیم سایر بازیگران عمده بین‌المللی را خنثا و بعضاً آنها را با خود همراه نماید؟ ارزیابی دقیق این موضوعات و پاسخ واقع‌بینانه و روشن به این سؤالات کلیدی وضعیت مبهم خاورمیانه بزرگ را بهتر از گذشته در افق دید قرار خواهد داد <ref>همان و گزارش پژوهشی... ، 1381: 21.</ref> <br>


    =منابع و مآخذ=
    =منابع و مآخذ=


    #«استراتژى خاورمیانه بزرگ یا جنگى تازه براى مقابله با اسلام»، ماه نامه تحلیلى هدایت، شمار35، اردیبهشت 1383.
    #«استراتژی خاورمیانه بزرگ یا جنگی تازه برای مقابله با اسلام»، ماه نامه تحلیلی هدایت، شمار35، اردیبهشت 1383.
    # استراتژى صهیونیسم در منطقه عربى و کشورهاى هم‌جوار آن، تهران، هدى، 1363.
    # استراتژی صهیونیسم در منطقه عربی و کشورهای هم‌جوار آن، تهران، هدی، 1363.
    #«پاییز خطرناک:سیاست‌هاى آمریکا در خاورمیانه»، ماه‌نامه تحلیلى هدایت، شماره 8، اسفند 1380.
    #«پاییز خطرناک:سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه»، ماه‌نامه تحلیلی هدایت، شماره 8، اسفند 1380.
    #«پیشینه و مؤلفه‌هاى طرح خاورمیانه بزرگ»، ماه‌نامه چشم‌انداز، شمار14، آبان 1383.
    #«پیشینه و مؤلفه‌های طرح خاورمیانه بزرگ»، ماه‌نامه چشم‌انداز، شمار14، آبان 1383.
    #«خاورمیانه بزرگ:زمینه‌ها و هدف‌ها»، ماه‌نامه تحلیلى هدایت، شماره45، اسفند 1383.
    #«خاورمیانه بزرگ:زمینه‌ها و هدف‌ها»، ماه‌نامه تحلیلی هدایت، شماره45، اسفند 1383.
    #«خاورمیانه بزرگ و امنیت ایران»، ماه‌نامه بازتاب، شمار34، 29 دى 1383.
    #«خاورمیانه بزرگ و امنیت ایران»، ماه‌نامه بازتاب، شمار34، 29 دی 1383.
    #«دموکراسى آمریکایى و خاورمیانه بزرگ»، ماه‌نامه تحلیلى هدایت، شماره39، مرداد 1383.
    #«دموکراسی آمریکایی و خاورمیانه بزرگ»، ماه‌نامه تحلیلی هدایت، شماره39، مرداد 1383.
    # روزنامه شرق، ویژه‌نامه نوروز 1383.
    # روزنامه شرق، ویژه‌نامه نوروز 1383.
    #«رویکرد مشترک به مسأله خاورمیانه بزرگ:پیامد اجلاس گروه هشت»، ماه نامه تحلیلى هدایت، شماره39 (شهریور 1383) 78.
    #«رویکرد مشترک به مسأله خاورمیانه بزرگ:پیامد اجلاس گروه هشت»، ماه نامه تحلیلی هدایت، شماره39 (شهریور 1383) 78.
    # سلمان‌زاده، محمد، «مبانى صهیونیسم و شناخت آن»، خلاصه مقالات همایش بین‌المللى انتفاضه، مرداد 1382.
    # سلمان‌زاده، محمد، «مبانی صهیونیسم و شناخت آن»، خلاصه مقالات همایش بین‌المللی انتفاضه، مرداد 1382.
    # شیرودى، مرتضى، فلسطین و صهیونیسم، قم، تحسین، 1383.
    # شیرودی، مرتضی، فلسطین و صهیونیسم، قم، تحسین، 1383.
    #«طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا: ملزمات و پیامدها»، نشریه مرکز تحقیقات استراتژیک، شماره 65، دى 1383.
    #«طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا: ملزمات و پیامدها»، نشریه مرکز تحقیقات استراتژیک، شماره 65، دی 1383.
    #«طرح خاورمیانه بزرگ‌تر»، نشریه ابرار، شمار 17، آذر 1383.
    #«طرح خاورمیانه بزرگ‌تر»، نشریه ابرار، شمار 17، آذر 1383.
    # عبدالمحمدى، مسعود، «آمریکا، اسرائیل و مدل‌هاى رفتارى مشابه»، پگاه حوزه، شماره 144، 11 مهر 1383.
    # عبدالمحمدی، مسعود، «آمریکا، اسرائیل و مدل‌های رفتاری مشابه»، پگاه حوزه، شماره 144، 11 مهر 1383.
    # عترسى، طلال، «مسابقه آمریکا و اروپا براى اصلاح جهان عرب»، پگاه حوزه، شماره134، 16 خرداد 1383.
    # عترسی، طلال، «مسابقه آمریکا و اروپا برای اصلاح جهان عرب»، پگاه حوزه، شماره134، 16 خرداد 1383.
    # على‌بابایى، غلامرضا، فرهنگ تاریخى سیاسى ایران و خاورمیانه، تهران، چاپخش، 1380.
    # علی‌بابایی، غلامرضا، فرهنگ تاریخی سیاسی ایران و خاورمیانه، تهران، چاپخش، 1380.
    # على‌بابایى، غلامرضا، فرهنگ علوم سیاسى، تهران، قومس، 1383.
    # علی‌بابایی، غلامرضا، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، قومس، 1383.
    # قلى‌پور، منصوره، بوش و اصلاحات خاورمیانه، پگاه حوزه، شماره136، 30 خرداد 1383.
    # قلی‌پور، منصوره، بوش و اصلاحات خاورمیانه، پگاه حوزه، شماره136، 30 خرداد 1383.
    # کاستلز، امانوئل، عصر اطلاعات، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، سفیر، 1381.
    # کاستلز، امانوئل، عصر اطلاعات، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، سفیر، 1381.
    #«گزارش پژوهشى منابع ستیز در خاورمیانه بزرگ» تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردى، 1381.
    #«گزارش پژوهشی منابع ستیز در خاورمیانه بزرگ» تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1381.
    # وعیدى، سیاست‌هاى خاورمیانه‌اى آمریکا، (مصاحبه)، فصل‌نامه مطالعات سیاسى، بهار1383.
    # وعیدی، سیاست‌های خاورمیانه‌ای آمریکا، (مصاحبه)، فصل‌نامه مطالعات سیاسی، بهار1383.
    # همشهرى دیپلماتیک، شماره36، 19 دى 1383.
    # همشهری دیپلماتیک، شماره36، 19 دی 1383.


    == پانویس ==
    == پانویس ==

    نسخهٔ ‏۲۶ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۱۵

    فصلنامه اندیشه تقریب (شماره سوم)
    فصلنامه اندیشه تقریب
    اطلاعات نشر سال اول/ شماره سوم/تابستان 1384
    عنوان مقاله طرح خاورمیانه بزرگ، غرب و کشورهای مسلمان (زمینه‌ها، چیستی و پیامدها)
    نویسنده دکتر مرتضی شیرودی </ref>
    تعداد صفحات 24
    بخش اندیشه
    زبان فارسی

    طرح خاورمیانه بزرگ، غرب و کشورهای مسلمان زمینه‌ها، چیستی و پیامدها عنوان مقاله‌ای از بخش اندیشه فصلنامه اندیشه تقریب شماره سوم می‌باشد که به قلم دکتر مرتضی شیرودی[۱] و به اهتمام مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر شده است. این مقاله در فصل تابستان سال 1384 منتشر شده است.


    چکیده

    کوتاه زمانی است که واژه و اصطلاح طرح خاورمیانه بزرگ به عرصه واژگان علوم سیاسی وارد شده است. از این رو از طرح خاورمیانه بزرگ در فرهنگ نامه‌های علوم سیاسی خبری نیست. از آن جا که آمریکا و متحدان اروپایی‌اش ارائه‌دهنده این طرح‌اند، تلاش‌های غربی فراوانی برای تحقق بخشی به آن صورت گرفته و به سخنی رایج در عرصه دیپلماسی و رسانه‌های جهانی و منطقه‌ای تبدیل شده است. با وجود این، هنوز مفهوم روشنی از طرح خاورمیانه بزرگ در دست نیست و تنها کلیاتی از آن ارائه می‌شود؛ پس طبیعی خواهد بود که سؤال از چیستی طرح خاورمیانه بزرگ، دغدغه‌ای برای ذهن‌های کنجکاو باشد. مقاله حاضر در پی آن است برای چیستی این طرح و سؤالات پیرامون آن، پاسخی بیابد.

    کلید واژه‌ها: اسلام، کشورهای مسلمان، خاورمیانه، آمریکا، اسرائیل، دموکراسی و آزادی.

    مقدمه

    در تلاش برای یافتن پاسخی به سؤال اصلی این مقاله، نخست از تاریخچه واژه و اصطلاح خاورمیانه و از محدوه جغرافیایی و از مفهوم سیاسی گذشته و جدید آن سخن می‌رود، سپس از بخش‌های مهم و اساسی طرح خاورمیانه بزرگ به همان‌گونه که در طرح غربی آن آمده، گفت وگو می‌شود. آشنایی با مفروضه‌هایی که طرح خاورمیانه بزرگ را بر آن، نهاده‌اند، و نیز، هدف‌های غربی اجرای طرح، تصویر روشن‌تری از ماهیت آن به منظور پاسخ‌یابی به چیستی این پدیده، فراهم می‌کند. این طرح می‌تواند موانع و مزایایی هم، برای کشورهای مسلمان و رژیم صهیونیستی بیافریند که این موانع و مزایا، مواضع کشورهای بالا را نسبت به آن، رقم می‌زند، و سرانجام آن‌که، طرح خاورمیانه بزرگ با تناقضات و ابهامات بسیاری مواجه است که اجرای موفقیت‌آمیز آن را با مشکل روبه‌رو ساخته و می‌سازد.

    خاورمیانه بزرگ، محدوده جغرافیایی

    واژه خاورمیانه نخستین بار در 1902 / 1281 توسط یک آمریکایی به نام «آلفردتایرماهان» برای توصیف منطقه بین خاور دور(هندوستان و قلمرو انگلیس و ماورای آن) و خاور نزدیک (قلمرو امپراتوری عثمانی) به کار رفت. وی این پیشنهاد را طی مقاله‌ای در مورد دشواری‌های خلیج فارس برای انگلیس در نشریه «نشنال ریویو» مطرح کرد. ‌اندکی بعد، این واژه از سوی روزنامه تایمز لندن و سپس در مکاتبات رسمی‌دولت انگلیس، و آنگاه توسط دولت‌های انگلیس و آمریکا در جنگ جهانی اول و دوم، مورد استفاده قرار گرفت. تأسیس اسرائیل غاصب در خاورمیانه و نیز آغاز و تداوم جنگ‌های متعدد اعراب و رژیم صهیونیستی و افزایش اهمیت جهانی نفت منطقه خاورمیانه، باعث کاربرد گسترده‌تر این واژه شد. [۲]
    واژه خاورمیانه در یکی از محدودترین تعریف‌ها، به منطقه نفوذ انگلیس در فاصله دو جنگ جهانی اول و دوم، یعنی به فلسطین و ماورای اردن و عراق اطلاق می‌شد(خاورمیانه کوچک) اما بعدها، خاورمیانه تعداد بیشتری از کشورها را در برگرفت. این کشورها شامل ایران، ترکیه، اردن، مصر، قبرس، شبه جزیره عربستان، پاکستان، افغانستان، عراق، فلسطین، سوریه، لبنان و سودان است (خاورمیانه میانی)[۳] در سال‌های اخیر، واژه «خاورمیانه بزرگ» به عرصه واژگانی علوم سیاسی وارد شد که زمینه‌های آن پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 / 20 شهریور 1380 فراهم آمده است.
    از جمله: "کالین پاول" وزیر خارجه وقت آمریکا در سال 2002 / 1381 در سخنرانی خود در بنیاد هرتیج، برای نخستین بار و به طور رسمی، طرح این کشور برای خاورمیانه را مبنی بر اصلاحات سیاسی، اقتصادی و آموزشی اعلام کرد. "جرج بوش پسر" در سال 2003 /1382، ‌اندکی پیش از تهاجم نظامی‌به عراق، طی سخنانی در انستیتوی آمریکایی اینترپرایز، عزم خود مبنی بر استقرار ارزش‌های دموکراتیک در خاورمیانه را ابراز داشت، و‌اندکی بعد، در جهت عملیاتی کردن ارزش‌های مورد نظر خود، پیشنهاد ایجاد منطقه مبادله آزاد میان آمریکا و خاورمیانه تا ده سال آینده را ارائه داد.
    «دیک چینی» معاون رییس‌جمهور آمریکا در همین سال و در مجمع جهانی اقتصاد، صراحتاً سیاست رسمی‌دولت آمریکا مبنی بر دموکراتیک ساختن خاورمیانه را بیان داشت. روزنامه عرب زبان «الحیات» در سال 2004 / 1383، مفاد سند اجرایی طرح خاورمیانه بزرگ را که از سوی آمریکا برای طرح در نشست سران گروه هشت[۴] در سی‌آیلند جورجیای آمریکا ارائه شده بود، منتشر ساخت. این طرح دارای ابعاد جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی و... است. در بعد جغرافیایی، خاورمیانه بزرگ علاوه بر کشورهایی که قبل از آن در خاورمیانه (میانی) قرار می‌گرفتند، شامل کشورهای آسیای میانه چون ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان و کشورهای حوزه قفقاز و ماورای آن، یعنی آذربایجان، ارمنستان و گرجستان هم می‌شود. خاورمیانه بزرگ در ابعاد سیاسی، فرهنگی و... را در مبحث زیرین پی می‌گیریم:

    محتوای طرح خاورمیانه بزرگ

    محتوای طرحی که خاورمیانه بزرگ نامیده می‌شود، مؤلفه‌های زیر را در بر دارد: طرح مسئله:به اعتقاد غرب، کاستی‌های سه گانه‌ای که در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد طی سال‌های 2002 و 2003 /1381 و 1382 آمده است، یعنی فقدان آزادی، سطح نازل دانش و جایگاه نامناسب زنان در کشورهای خاورمیانه، می‌تواند به عواقبی منجر شود که حتی منافع ملی هر یک از کشورهای عضو گروه هشت را نیز تهدید کند. به بیان دیگر، غربی‌ها معتقدند: مادام که تعداد افراد محروم از حقوق سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در خاورمیانه زیاد باشد، جهان شاهد افزایش روند افراط‌گرایی، تروریسم و جرایم بین‌المللی و مهاجرت غیرقانونی خواهد بود. آمار موجود که وضعیت کنونی خاورمیانه بزرگ را توصیف می‌کند، در باور غربی‌ها وحشتناک است.[۵]، از جمله:
    جمع کل در آمد داخلی کشورهای بیست و دوگانه عضو اتحادیه عرب کمتر از درآمد اسپانیا است. حدود چهل درصد اعراب بالای هیجده سال، یعنی 65 میلیون نفر، بی‌سوادند و زنان یک سوم این تعداد را تشکیل می‌دهند. با ورود به سال 2010 / 1389 بیش از پنج میلیون جوان وارد بازار کار کشورهای عربی می‌شوند و با ورود به سال 2020/ 1399 این تعداد به ده میلیون می‌رسد. از این رو، باید دست کم شش میلیون شغل جدید ایجاد شود، تا کشورهای عرب بتوانند این افراد تازه‌وارد را جذب کنند، امّا اگر میزان بیکاری در همین سطح باشد، تا سال 2030 / 1389 شمار بیکاران به 25 میلیون نفر بالغ خواهد شد. یک سوم از افراد منطقه با درآمد کمتر از دو دلار در روز، زندگی می‌کنند. برای بهبود شرایط زندگی در این منطقه، باید توسعه اقتصادی به دو برابر رشد کنونی برسد. در حال حاضر، این رشد، معادل سه درصد است و باید حداقل به شش درصد ترقی کند. تنها 1/6 درصد از مردم می‌توانند از اینترنت استفاده کنند. این رقم بسیار پایین‌تر از هرجای دیگری در جهان حتی کشورهای جنوب آفریقا است. زنان تقریباً 3/5 درصد از کرسی‌های پارلمان عرب را در اختیار دارند. یک مقایسه ساده نشان می‌دهد که برای مثال این میزان در کشورهای جنوب آفریقا، 8/4 درصد است. حدود 51 درصد از جوانان عرب تمایل دارند به سایر کشورها مهاجرت کنند. این مسئله را گزارش توسعه انسانی سازمان ملل در سال 2002/1381 نشان می‌دهد. بهترین مقصد برای این جوانان کشورهای اروپایی است. [۶]
    از نظر غرب، آمار یاد شده نشان می‌دهد که این منطقه در معرض دو راهی قرار گرفته و این آمار در حال رشد است، به گونه‌ای که در هر سال به تعداد جوانانی افزوده می‌شود که نیازمند سطح شایسته‌ای از زندگی، کار و آموزش هستند و از حقوق سیاسی خود محروم‌اند. این مسئله، تهدیدی مستقیم برای ثبات منطقه و منافع مشترک اعضای گروه هشت خواهد بود. کشورهای صنعتی اصلاحات را بهترین راه‌حل برای درمان مسائل منطقه خاورمیانه می‌دانند و گزارش توسعه انسانی اعراب را بهانه مناسبی برای طرح خاورمیانه بزرگ تلقی کرده‌اند. بهانه‌ای که گاه برخی فعالان، دانشگاهیان و بخش خصوصی منطقه که متمایل به غرب‌اند، مطرح کرده‌اند.
    البته بعضی از رهبران کشورهای خاورمیانه، عملا به آن چه مفاد طرح خاورمیانه بزرگ به دنبال آن است، پاسخ مثبت داده و گام‌هایی را در جهت اصلاحات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برداشته‌اند. کشورهای عضو گروه هشت نیز به نوبه خود این تلاش را تأیید کرده و با پیشنهادهای خاص خود خواستار اصلاحات در منطقه خاورمیانه شده‌اند. طرح مشارکت اروپا و خاورمیانه و طرح مشارکت آمریکا و خاورمیانه و تلاش‌های چند جانبه برای بازسازی افغانستان و عراق، اشتیاق گروه هشت را برای انجام اصلاحات در منطقه آشکار ساخت [۷]
    به هر روی، اولویت‌های طرح خاورمیانه بزرگ عبارت است از:اول:منطقه به سوی دموکراسی غرب‌گرایانه ترغیب شود. دوم: جوامع فرهیخته؟! در منطقه تأسیس گردد. سوم: فرصت‌های اقتصادی به سبک غرب توسعه یابد. این اولویت‌ها، راهی است به سوی توسعه غربی منطقه، زیرا دموکراسی، چارچوبی است که توسعه سرمایه‌داری در درون آن تحقق پیدا می‌کند. افرادی که از آموزش‌های دلخواه کاپیتالیسم برخوردار باشند، ابزارهای توسعه بورژوازی هستند و طرح توسعه فرصت‌های اقتصادی بانک جهانی، ماشین توسعه به حساب می‌آیند. توضیح هر یک از اولویت‌های یاد شده به این شرح است:
    تشویق به تأسیس دموکراسی غرب‌مدار: در گزارش توسعه انسانی سال 2002 / 1381 اعراب آمده است:"از نظر سطح مشارکت، فاصله بزرگی بین کشورهای عربی و سایر مناطق جهان وجود دارد. این کاستی در سطح آزادی دو چندان است که آن، یکی از جلوه‌های دردمندتر عقب‌ماندگی توسعه سیاسی محسوب می‌شود، لذا، غرب و غرب‌گراها، دموکراسی و آزادی را برای شکوفایی فردی و جمعی کشورهای فوق، لازم می‌دانند؛ پدیده‌ای که آن را تا حدود زیادی در سراسر کشورهای خاورمیانه بزرگ، نایاب می‌بینند. در گزارش سال 2003 / 1382، تنها اسرائیل در خاورمیانه بزرگ آزاد توصیف شده، و نیز، چهار کشور دیگر، تا حدودی آزاد توصیف شده‌اند. گزارش توسعه انسانی کشورهای عرب نشان داده که در اواخر دهه 1990/1370 از بین هفت منطقه در جهان، کشورهای عرب مسلمان در کمترین سطح از آزادی قرار دارند. گزارش یاد شده با جدول‌هایی نشان داده که آزادی بیان و پاسخ‌گویی در کشورهای عربی مسلمان در مقایسه با سایر کشورهای جهان در پایین‌ترین سطح قرار دارد» [۸]
    علاوه بر این، جهان عرب از نظر جایگاه زنان، تنها بر کشورهای جنوب صحرای بزرگ آفریقا رجحان دارد. این نشانه‌ها، با تمایلات ساکنان این منطقه، هماهنگی ندارد. به عنوان مثال، در گزارش توسعه انسانی سال 2003/ 1382 اعراب، ساکنان این کشورها در صدر فهرست کسانی قرار دارند که در سراسر جهان می‌گویند: دموکراسی بهتر از هر نو دیگر حکومت است. نیز بالاترین حد از عدم پذیرش حکومت‌های استبدادی را ابراز کرده‌اند. کشورهای عضو گروه هشت با استناد به آمار و ارقام یاد شده، به نحوی که در سطور آتی مشاهده می‌شود، از اصلاحات دموکراتیک در این منطقه حمایت می‌کنند:
    1 ـ چند کشور در خاورمیانه بزرگ اعلام کرده‌اند،[۹] که طی سال‌های 2004 تا 2006 / 1383 تا 1385 قصد دارند چند انتخابات را در سطوح ریاست جمهوری، پارلمان و شوراهای محلی برگزار کنند. به منظور همکاری با کشورهایی که آمادگی جدی برای اجرای انتخابات آزاد و منصفانه به تعبیر غرب داشته باشند، گروه هشت می‌تواند با ابتکار عمل خاص خود کمک‌هایی را برای مرحله پیش از انتخابات ارائه دهد. از جمله:

    • ارائه کمک‌های فنی از طریق تبادل دیدارها یا فراخوان برای تأسیس یا تقویت کمیته‌های مستقل انتخابات به منظور نظارت و پاسخ‌گویی به شکایات و تحویل گرفتن گزارش‌ها.
    • ارائه کمک‌های فنی برای ثبت‌نام انتخاب‌کنندگان و تربیت نیرو برای کشورهایی که چنین تمایلی دارند، با تأکید خاص بر زنان انتخاب‌کننده.

    2 ـ به خاطر تقویت نقش پارلمان‌ها در روند دموکراتیزه کردن این کشورها، گروه هشت مایل است برنامه‌هایی برای دیدار اعضای پارلمان‌ها با تأکید بر اهمیت قانون گذاری و اجرای اصلاحات قانونی و گزینش انتخاب‌کنندگان از غرب را ترتیب دهد.
    3 ـ زنان در کشورهای عرب فقط 3/5 درصد از کرسی‌های پارلمان را در اختیار دارند. به منظور افزایش مشارکت زنان در حیات سیاسی و اجتماعی، کشورهای گروه هشت می‌خواهند مؤسساتی را به راه‌اندازند که آموزش ویژه زنانی را بر عهده بگیرند که مایل به مشارکت در رقابت‌های انتخاباتی هستند، یا قصد تأسیس و راه‌اندازی سازمان‌های غیردولتی را دارند. این مؤسسات می‌توانند دیدارهایی را بین زنان پیشگام در کشورهای مجموعه گروه هشت و زنان منطقه فراهم سازند. [۱۰]
    4 ـ در زمانی که آمریکا، اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد و بانک جهانی عملا طرح‌های زیادی را برای ترغیب اصلاحات قانونی و قضایی به اجرا می‌گذارند، اکثر این طرح‌ها، در سطح ملی و در زمینه‌هایی مثل آموزش قضایی و مدیریت قضایی و اصلاح سیستم قانونی صرف می‌شود. در عین حال، کشورهای گروه هشت به دنبال آن هستند که با تأکید بر ارتقای سطح مردم عادی، تلاش‌های خود را افزایش دهند تا به زعم خود، نسبت به عدالت احساس واقعی پدید آورند. مجموعه گروه هشت در پی آن‌اند مراکزی را تأسیس یا در مؤسساتی سرمایه‌گذاری کنند که طی آن، افراد بتوانند در مورد قوانین اجتماعی و جنایی یا مذهبی به مشاوره یا اطلاعات دست یابند، یا با حقوق دانان و وکلا ارتباط برقرار کنند؛ مسئله‌ای که در باور گروه هشت تا حد زیادی در کشورهای منطقه وجود ندارد. آنها مایل‌اند چنین مراکزی را در دانشگاه‌های حقوق منطقه تأسیس نمایند.[۱۱]
    5 ـ گزارش توسعه انسانی سازمان ملل نشان می‌دهد که برای هر هزار شهروند عرب، کمتر از 53 روزنامه یا نشریه وجود دارد. حال آن که این آمار در کشورهای پیشرفته برای هر هزار نفر، 285 روزنامه و نشریه است. از سوی دیگر، غرب ادعا می‌کند نشریات عرب، دارای کیفیت پایین بوده و اکثر برنامه‌های تلویزیونی منطقه در مالکیت یا کنترل دولت است و غالباً چون کیفیت پایینی دارند، نیازمند برنامه‌هایی هستند که به صورت گزارش‌های تحلیلی و واقعی باشد. غرب در تحلیل‌های خود معتقد است این کاستی به عدم توجه توده‌های مردم به رسانه‌های مکتوب برمی‌گردد و مانع آگاهی و اطلاعات کافی در بین آنها می‌شود. به منظور حل این مشکل، گروه هشت اقدامات زیر را تعقیب می‌کند:

    • به راه‌انداختن یکسری دیدارهای متقابل بین روزنامه‌نگاران در رسانه‌های نوشتاری و شنیداری.
    • به راه‌انداختن برنامه‌های آموزش روزنامه‌نگاران مستقل.
    • ارائه بورس‌های تحصیلی به دانشجویان تا بتوانند تحصیلات خود را در زمینه روزنامه‌نگاری در منطقه یا خارج از آن، تداوم بخشند. هم‌چنین، سرمایه‌گذاری برای اعزام روزنامه‌نگاران یا اساتید این فن به منطقه برای برگزاری همایش‌های آموزشی در مورد مسائلی چون پوشش دادن به انتخابات یا برگزاری یک دوره تحصیلی و یا تدریس آن در آموزشگاه‌های منطقه [۱۲]

    6 ـ گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد که فساد اداری، مالی و اقتصادی، مهم‌ترین عامل توسعه‌نیافتگی کشورهاست. این مسئله در بسیاری از کشورهای خاورمیانه بزرگ، ریشه گرفته است و گروه هشت می‌کوشد:

    • کشورهای خاورمیانه را ترغیب کند، تا برنامه شفاف‌سازی و مبارزه با فساد را که در کشورهای گروه هشت اجرا می‌شود، اتخاذ کنند.
    • کشورهای گروه هشت باید به صورت علنی از پیشنهاد سازمان توسعه و تعاون اقتصادی برنامه سازمان ملل متحد در خاورمیانه و شمال آفریقا حمایت و پشتیبانی کند. رؤسای کشورها، کمک‌کنندگان و سازمان‌های غیردولتی متمایل به غرب می‌کوشند از طریق این برنامه‌ها، شیوه‌های ملی مبارزه با فساد را بررسی و مخالفان آن را به پاسخ‌گویی وادارند.
    • کشورهای گروه هشت باید در‌این‌باره یک یا چند برنامه تجربه شده در غرب را در کشورهای خاورمیانه پیاده کنند.

    7 ـ نظر به این راهبرد که نیروی پیشبرنده اصلاحات واقعی در خاورمیانه بزرگ باید از داخل ناشی شوند، و این که بهترین شیوه‌ها برای تشویق اصلاحات از طریق سازمان‌های انتخابی صورت می‌گیرد، غرب این امر را شایسته می‌داند که سازمان‌های کارآمد در حوزه جامعه مدنی را در منطقه توسعه داده و تشویق به فعالیت کند (همان). هم‌چنین، کشورهای گروه هشت می‌توانند به اقدامات زیر دست بزنند:

    • کشورهای منطقه را ترغیب کنند تا به سازمان‌های جامعه مدنی از جمله سازمان‌های غیردولتی، به ویژه در عرصه حقوق بشر و رسانه‌ها، اجازه دهند که بدون هرگونه فشار یا محدودیتی، آزادانه فعالیت نمایند.
    • مستقیماً در سازمان‌های غیردولتی و فعال در حوزه دموکراسی، حقوق بشر، رسانه‌ها، زنان و غیره، سرمایه‌گذاری کنند.
    • با سرمایه‌گذاری بیشتر در سازمان‌های محلی مثل مؤسسه وست مینستر در عربستان سعودی، توان تکنیکی سازمان‌های غیردولتی را در منطقه افزایش داده و به آنها آموزش دهند که چگونه برنامه‌ریزی کرده و بر دولت اثر بگذارند، یا استراتژی خاص مربوط به رسانه‌ها و کسب حمایت‌های مردمی‌را چگونه توسعه دهند. این برنامه‌ها هم‌چنین می‌تواند شامل دیدارهای متقابل و تأسیس شبکه‌های منطقه‌ای باشد.
    • سرمایه‌گذاری در سازمان‌های غیردولتی می‌تواند کارشناسان حقوق و رسانه‌ای منطقه را گردهم آورد تا ارزیابی‌های سالانه‌ای را در مورد تلاش‌های صرف شده به خاطر اصلاحات قضایی و آزادی و رسانه‌های عمومی‌منطقه ترتیب دهند. در‌این‌باره، گروه هشت بر این باور است که می‌توان از الگوی پیشنهادی گزارش توسعه انسانی اعراب هم پیروی کرد.[۱۳]

    تلاش برای ساختن جامعه مدنی: در گزارش توسعه انسانی سال 2002 / 1381 اعراب آمده است:شناخت و آگاهی، راهی است به سوی توسعه و رهایی، به ویژه در جهانی که با جهان‌گرایان گره خورده است. به هر روی، جهان غرب می‌گوید:منطقه خاورمیانه بزرگ که روزگاری مهد اکتشافات علمی‌و معرفت بود، تا حد زیادی از جهان کنونی که رویکردی اطلاعاتی دارد، عقب‌مانده است. منطقه از شکاف اطلاعاتی خاصی رنج می‌برد، به علاوه، فرار مغزها، چالش مهمی‌بر سر راه توسعه این کشورهاست. تولید کتاب در کشورهای عربی تنها 1/1 درصد کل تولید کتاب جهانی است، در حالی که کتاب‌های دینی بیش از 15 درصد از این انتشارات را در بر می‌گیرد. حدود یک چهارم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به خارج مهاجرت می‌کنند و در مقابل، این کشورها تا حد زیادی، تکنولوژی مورد نیاز خود را وارد می‌سازند. تعداد کتاب‌های ترجمه شده به زبان یونانی که تنها یازده میلیون نفر بدان تکلم دارند، پنج برابر آن چیزی است که به زبان عربی ترجمه می‌شود. گروه هشت با تکیه بر تلاش‌های جاری منطقه‌ای، در حل و فصل مشکلات و چالش‌های بالا می‌خواهد برای حل موانع آموزشی در منطقه به شیوه‌های زیر کمک کند و دانشجویان را یاری دهد تا به منظور موفقیت در بازار جهانی‌شده عصر کنونی، مهارت‌های لازم را کسب نمایند:
    1 ـ منطقه به علت کاهش سرمایه‌گذاری دولت و افزایش داوطلبان به موازات فشارهای جمعیتی، از فقدان آموزش‌های اساسی رنج می‌برد، کما این که اعتبارات فرهنگی لازم برای آموزش دختران نیز در دسترس نیست. کشورهای گروه هشت می‌توانند از طریق راهبردهایی، آموزش‌های اسلامی‌ را در منطقه گسترش دهند/ [۱۴]، مانند راهبردهای زیر:

    • در سال 2003 / 1382 سازمان ملل متحد برنامه مبارزه با بی‌سوادی، تحت شعار محو بی‌سوادی به مثابه آزادی را طرح کرد. کشورهای گروه هشت باید برنامه سازمان ملل متحد را از طریق تأکید بر نسلی رها از بی‌سوادی درخاورمیانه، طی یک دهه آینده تکمیل سازد و بکوشد تا با ورود به سال 2010 / 1389 میزان بی‌سوادی را در این منطقه، به نصف کاهش دهد. طرح کشورهای گروه هشت مثل برنامه سازمان ملل متحد به حضور زنان و دختران، تأکید خواهد داشت. اگر طرح گروه هشت بر رنج‌ها و مشکلات 65 میلیون بی‌سواد بزرگ‌سال نیز تأکید کند، باید بکوشد از طریق برنامه‌های متنوع از جمله اصلاح شیوه‌های تدریس از طریق اینترنت، آموزش حضوری معلمان را توسعه بخشد.
    • کشورهای گروه هشت باید تلاش کنند تا سطح خواندن و نوشتن در بین دختران بهبود یابد. هم‌چنین، آموزشگاه‌هایی را برای آموزش معلمان به ویژه زنان، تأسیس نمایند و یا توسعه دهند. معلمان زن و افرادی که اختصاص به امر آموزش دارند، می‌توانند در این آموزشگاه‌ها، زنان را برای سوادآموزی تربیت کنند، سپس آنها به نوبه خود، خواندن و نوشتن را به زنان و دختران دیگر می‌آموزند. در این برنامه، هم‌چنین می‌توان از رهنمودهای برنامه سازمان یونسکو تحت عنوان آموزش برای همگان، به منظور آماده‌سازی گروه‌های مبارزه با بی‌سوادی استفاده کرد تا تعداد آنها در سال 2008/1387 به یک صد هزار معلم زن برسد.[۱۵]
    • گزارش توسعه انسانی اعراب کاستی مهمی‌را در ترجمه کتاب‌های اساسی در زمینه فلسفه، ادبیات، جامعه‌شناسی و علوم طبیعی نشان می‌دهد و به وضعیت تأسف‌بار کتاب‌ها در دانشگاه‌ها اشاره دارد. کشورهای گروه هشت بر پایه گزارش‌هایی چون گزارش یاد شده، به خود حق می‌دهند در برنامه‌ای به منظور ترجمه کتاب‌های کلاسیک برای کشورهای مسلمان، سرمایه‌گذاری کنند. هم‌چنین به نحوی که مناسب منافع دول غرب باشد، این دولت‌ها و انتشاراتی‌ها در یک مشارکت بین بخش خصوصی و عمومی، کتاب‌های کلاسیک و عربی کمیاب را چاپ و به مدارس و دانشگاه‌ها و کتابخانه‌های عمومی‌کشورهای خاورمیانه هدیه کنند.
    • اردن اجرای طرح تأسیس مدارس علمی‌و اکتشافی را آغاز کرده و در این مدارس، از تکنولوژی پیشرفته و شیوه‌های جدید آموزشی استفاده می‌شود. کشورهای گروه هشت هم می‌توانند این ابتکار را توسعه داده و از طریق سرمایه‌گذاری یا با کمک بخش خصوصی به سایر کشورهای منطقه نیز انتقال دهند.
    • خاورمیانه باید به کمک گروه هشت، کنفرانس اصلاحات آموزشی در خاورمیانه را ترتیب دهد که همایشی خواهد بود برای جریان‌های آگاه نسبت به اصلاحات و بخش خصوصی و رهبران نهادهای جامعه مدنی و اجتماعی منطقه و همتایان آنها در آمریکا و اتحادیه اروپا. هدف از این کار گفت و گو پیرامون راه‌های غلبه بر کاستی‌های موجود در حوزه‌های آموزشی در خاورمیانه است. کشورهای گروه هشت نیز می‌توانند به منظور گستردن طرح خاورمیانه بزرگ، در این کنفرانس شرکت جویند.

    2 ـ از جهت استفاده و ارتباط با اینترنت، منطقه خاورمیانه در پایین‌ترین سطح قرار دارد. غربی‌ها می‌گویند کاملا ضرورت دارد که با توجه به روند افزایش اطلاعات سپرده یا ذخیره شده در اینترنت و اهمیت آن در رابطه با آموزش و بازرگانی، شکاف اطلاعاتی بین خاورمیانه و جهان پر شود. کشورهای گروه هشت توان آن را دارند که برای فراهم ساختن ارتباطات کامپیوتری یا توسعه شبکه‌های آن در کل منطقه، با بخش خصوصی و عمومی‌وارد همکاری شوند. این مسئله باید حتی بین روستاها و شهرهای یک کشور نیز توسعه پیدا کند. برای بعضی مناطق شاید مناسب‌تر باشد که در دفاتر پستی کامپیوترهایی گذشته شود تا مثل شهرها و روستاهای کشور روسیه، مردم از آنها استفاده کنند. این طرح در درجه اول مربوط به کشورهایی از خاورمیانه خواهد بود که کمتر از کامپیوتر استفاده می‌کنند، مثل: عراق، افغانستان، یمن، سوریه، لیبی، الجزایر، مصر و مغرب. غرب بر پایه طرح خاورمیانه می‌کوشد تا ضمن فراهم ساختن کمک‌های مالی، شرایطی را به وجود آورد که کامپیوتر به اکثر مدارس و دفاتر پستی کشورهای منطقه ارسال شود. هم‌چنین، گروه هشت به دنبال آن است که طرح مجهز کردن مدارس به کامپیوتر را به طرح مبارزه با بی‌سوادی پیوند دهد تا مراکز تربیت مدرس، به منظور توسعه شیوه‌های آموزشی، آموزگاران مناطق را از طریق اینترنت آموزش دهند.[۱۶]
    3 ـ مجموعه گروه هشت در چارچوب بهبود سطح مدیریت به سبک غرب، در تمام منطقه خاورمیانه می‌توانند بین مدارس حرفه‌ای کشورهای خود و آموزشگاه‌های منطقه، اعم از دانشگاه‌ها، مشارکت‌هایی را در حوزه آموزش مدیریت به وجود آورند. کشورهای گروه هشت می‌توانند در گروه‌ها و مواد آموزشی این آموزشگاه‌های مشترک، سرمایه‌گذاری کنند. برنامه‌های آموزشی این گونه آموزشگاه‌ها می‌تواند دوره‌های یک ساله یا دوره‌های کوتاه مدت تر باشد که در مواد مشخصی، مثل آماده‌سازی برنامه کار شرکت‌ها یا استراتژی بازاریابی، برگزار می‌شود. نمونه‌ای از این آموزشگاه‌ها را می‌توان مؤسسه پول و اعتبار بحرین توصیف کرد که با مدیریت آمریکا اداره می‌شود و با چند دانشگاه آمریکایی ارتباط دارد.
    توسعه‌بخشی به اقتصاد کاپیتالیستی: در باور کاپیتالیستی، پرکردن شکاف اقتصادی بین کشورهای خاورمیانه و جهان غرب، به همان تحولی احتیاج دارد که تا حدودی در کشورهای اروپای شرقی با سابقه کمونیست اجرا شد. کلید این تحول در آزادسازی توان بخش خصوصی در منطقه به ویژه در طرح‌های کوچک و متوسط است که اصلی‌ترین موتور رشد اقتصادی و ایجاد فرصت‌های کاری به شمار می‌رود. رشد و پیدایش یک طبقه با تجربه در کارها، مهم‌ترین عنصر برای رشد دموکراسی و آزادی به شیوه غرب است. کشورهای گروه هشت در این رابطه می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند [۱۷]:
    1 ـ تقویت کارآمدی بخش مالی، عنصری ضروری برای دست یافتن به میزان بالایی از رشد و ایجاد فرصت‌های کاری است که در غرب هم تجربه شده است. کشورهای گروه هشت در تحقق هدف مورد اشاره می‌توانند طرح مالی تکامل یافته‌ای را با مشخصات زیر آغاز کنند:

    • در منطقه خاورمیانه، برخی مؤسسات در پروژه‌های کوچک سرمایه‌گذاری می‌کنند، اما دست‌اندرکاران آن غالباً با کمبودهای مالی فراوانی مواجه‌اند، زیرا برای سرمایه‌گذاری در این رابطه چیزی جز 5 درصد از آن چه را می‌طلبند، پیدا نمی‌کنند و عموماً بیش از 7/0 درصد از مجموع پولی که در این بخش درخواست می‌شود، پرداخت نمی‌گردد. مجموعه کشورهای گروه هشت می‌توانند از طریق سرمایه‌گذاری به خصوص با تأکید بر نوعی سرمایه‌گذاری به قصد سودآوری و خصوصاً در طرح‌هایی که زنان به انجام آنها روی می‌آورند، این کاستی را جبران کنند. مؤسسات اعطای وام با سودهای کم می‌توانند به راه خود ادامه دهند و به سرمایه‌گذاری اضافی برای رشد و ادامه کار نیاز ندارند. ارزیابی گروه هشت این است که امکان اعطای وام 400 تا 500 میلیون دلاری در این مورد وجود دارد. این وام طی پنج سال به 2/1 میلیون فعال اقتصادی که 750 هزار نفر آنها زنان می‌باشند، داده می‌شود تا از فقر رهایی یابند و به رفاه موجود در غرب نزدیک شوند.
    • صندوق بین‌المللی پول و خاورمیانه بزرگ با کشورهای گروه هشت می‌توانند دریک مؤسسه مالی به سبک صندوق بین‌المللی پول سرمایه‌گذاری کنند که هدفش توسعه طرح‌های عملی در سطوح متوسط و بزرگ باشد تا بتوان به یک تکامل اقتصادی درمنطقه دست یافت. شاید بهتر باشد که مدیریت این صندوق به گروهی از دست‌اندرکاران بخش خصوصی گروه هشت واگذار شود تا کاردانی و مدیریت خود را به منطقه خاورمیانه بزرگ ارائه کنند.[۱۸]
    • مجموعه کشورهای گروه هشت باید بتوانند به منظور اعطای وام به داوطلبان در خاورمیانه بزرگ، یک سازمان منطقه‌ای رشد به سبک بانک اروپایی توسعه و آبادانی، تأسیس کنند تا به کشورهایی که قصد انجام اصلاحات را دارند کمک کرده و نیازهای اولیه آنها را تأمین نمایند. چنان که این مؤسسه جدید می‌تواند توان‌های مالی کشورهای غنی‌تر را یک‌پارچه کند و بر طرح‌های مربوط به توسعه و گسترش آموزش و مراقبت‌های بهداشتی و زیر ساخت‌های اصلی تأکید نماید. بانک توسعه خاورمیانه بزرگ می‌تواند پشتیبان اعطای کمک‌های تکنولوژیک و پیش بردن استراتژی‌های توسعه در کشورهای منطقه باشد. اعطای وام (یا کمک) باید منحصراً به این باشد که کشور وام گیرنده آن را اصلاحات ملموس و ضروری صرف کند.
    • کشورهای گروه هشت می‌توانند به منظور اصلاح خدمات پولی در منطقه و بهبود روند ادغام آن، کشورها را به انجام اصلاحات اقتصادی تشویق نمایند. هدف از این مشارکت، آزادسازی خدمات پولی و توسعه و گسترش آن در تمام سطح منطقه است. این کار از طریق ارائه مجموعه‌ای از کمک‌های تکنولوژیک و کارشناسی در حوزه سازمان‌های مالی و با تأکید بر موارد زیر انجام می‌شود: اجرای طرح‌های اصلاح گرایانه که سلطه دولت را بر خدمات پولی و مالی کاهش می‌دهد؛ برداشتن موانع موجود بر سر راه تعاملات پولی بین کشورها؛ نوسازی خدمات بانکی، ارائه و بهبود و گسترش ابزارهای لازم برای پشتیبانی از اقتصاد بازار آزاد؛ و تأسیس ساختارهای سازمانی که از آزادسازی خدمات پولی پشتیبانی کند [۱۹]

    2 ـ حجم تبادل تجاری در بین کشورهای خاورمیانه بسیار پایین است و بیش از شش درصد از کل تجارت کشورهای عربی را شامل نمی‌شود. اکثر کشورهای خاورمیانه بزرگ با کشورهای خارج از منطقه تبادل تجاری داشته و به جای همسایگان خود ترجیح می‌دهند با کشورهای بسیار دورتری روابط تجاری داشته باشند. در نتیجه این کار، موانع گمرکی و غیرگمرکی تقریباً یک امر عادی است و تجارت از طریق مرزها به ندرت انجام می‌گیرد. کشورهای گروه هشت می‌توانند طرح تازه‌ای را به منظور رونق بخشیدن به تجارت در خاورمیانه بزرگ به راه‌اندازند که دارای عناصری چون پیوستن به سازمان تجارت جهانی و اجرای برنامه‌هایی برای تسهیل بازرگانی باشد. گروه هشت می‌تواند بر پیوستن کشورهای منطقه به سازمان تجارت جهانی بیشتر تأکید ورزد.[۲۰] این سازمان به منظور اعطای کمک‌های تکنولوژیک و مشاوره‌هایی برای حرکت به سمت اقتصاد غرب، دارای برنامه‌هایی است، بنابراین، کشورهای گروه هشت می‌توانند اصرار بیشتری بر پیوستن سایر کشورها نموده و نیز بر محدود کردن یا برداشتن موانع غیرگمرکی تأکید ورزند. وقتی روند پیوستن به سازمان تجارت جهانی انجام شود، مرکز توجه اعضا، پذیرش تعهدات اضافی، مثل ابعاد تجاری حقوق مالکیت فکری و پیوند دادن تداوم کمک‌های تکنولوژیک به اجرای این گونه تعهدات خواهد بود. می‌توان همین کمک‌های تکنولوژیک را به برنامه‌های دیگری در سطح منطقه و زیر نظر گروه هشت، پیرامون اعطای تسهیلات و بخش‌های حمایت مربوط به تعرفه‌های گمرکی پیوند داد که موانع اداری و مادی را در برابر تبادل تجاری بین کشورهای منطقه بردارد.
    3 ـ گروه هشت، مناطقی را در خاورمیانه بزرگ تأسیس خواهد کرد که هدفش بهبود تبادل تجاری در منطقه و مسائل مربوط به تعرفه‌های گمرکی خواهد بود. این مناطق می‌توانند مجموعه‌ای متنوع از خدمات را به منظور فعال کردن تجارت در بخش خصوصی و ارتباط برقرار کردن بین طرح‌های خاص ارائه کنند و بازاریابی از یک منفذ برای سرمایه‌گذاران خارجی و ارتباط برقرارکردن با دفاتر گمرکی به منظور کاهش زمان نقل و انتقال و اتخاذ قوانینی یک‌پارچه برای تسهیل در ورود و خروج کالاها و خدمات از منطقه، از آن جمله است. به علاوه، با تکیه بر موفقیتی که مناطق صادراتی و مناطق ویژه تجاری به دست آورده‌اند، کشورهای گروه هشت می‌توانند کمک کنند تا این مناطق در خاورمیانه بزرگ تأسیس شود و هدفش ترغیب همکاری‌های منطقه‌ای در برنامه‌ریزی، ساخت و بازاریابی کالاها باشد. گروه هشت می‌تواند نحوه ورود بهتری را برای بازاریابی این کالاها ارائه داده و کارشناسی‌های خود را در زمینه تأسیس این مناطق ارائه کند. [۲۱]
    4 ـ به منظور تشویق به همکاری‌های بهتر منطقه‌ای، گروه هشت می‌تواند یک تریبون آزاد برای فرصت‌های اقتصادی خاورمیانه تأسیس کند تا مقامات بلندپایه کشورهای گروه هشت و کشورهای خاورمیانه بزرگ بتوانند مسائل مربوط به اصلاحات اقتصادی را به بحث و مذاکره بگذارند و هم‌چنین امکان نشست‌های جانبی را برای مسئولان و افراد غیردولتی به ویژه بازرگانان، فراهم سازند. این تریبون تا حدودی می‌تواند بر الگوی همکاری‌های اقتصادی گروه آسیاـ اقیانوسیه، تکیه کند و مسائل مربوط به اقتصاد منطقه‌ای از جمله مسائل مالی و تجاری و آنچه را مربوط به قوانین آنها می‌شود، تحت پوشش قرار دهد [۲۲]

    پایه و هدف‌های طرح خاورمیانه بزرگ

    طرح خاورمیانه بزرگ بر چند پایه استوار است از جمله:
    الف ـ مفروضه‌ها: مفروضه‌ها اموری‌اند که مسلّم و قطعی درنظر گرفته می‌شوند. بخشی از آنها در طرح خاورمیانه بزرگ عبارت‌اند از:
    1ـ حل نشدن مسئله فلسطین: مسئله فلسطین مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مسئله منطقه‌ای است که پس از نیم قرن، هم‌چنان حل نشده باقی مانده و حتی رو به وخامت می‌رود. با توجه به سیاست‌های جاری اسرائیل و آمریکا، چون ایجاد دیوار حائل، استمرار تروریسم اسرائیلی، ترور رهبران فلسطینی، حمایت‌های علنی آمریکا از این اقدامات و... تمایل و چشم‌اندازی برای حل این مسأله، در کوتاه‌مدت و میان‌مدت وجود ندارد و از دیدگاه آمریکا و اسرائیل، حل مطلوب این مسئله تنها در پایان فرآیند شکل‌گیری خاورمیانه بزرگ، امکان‌پذیر است.
    2 ـ نگرانی از اسلام سیاسی و فرهنگ دینی: در نگاه آمریکایی‌ها، تهدیدها علیه آن کشور، با نضج‌گرفتن اسلام سیاسی و رفتار ناشی از فرهنگ دینی مسلمانان، شکل نهادی به خود گرفته و توأم با نفرت رو به تزاید از سیاست‌های آمریکا در وسیع‌ترین سطوح اجتماعی و مردمی‌قرار دارد. در عین حال، اسلام سیاسی از کنترل رژیم‌های دوست آمریکا نیز خارج بوده و بعضاً رشد اسلام سیاسی نتیجه سیاست‌ها و ناتوانی‌های همین رژیم‌هاست.[۲۳]
    3 ـ عدم اعتماد به رژیم‌های موجود در خاورمیانه: آمریکا اغلب رژیم‌های منطقه را در ایجاد نفرت علیه غرب و آمریکا در میان اتباع‌شان به طور مستقیم و غیر مستقیم، مسئول می‌شناسد، مثلا در رابطه با عربستان سعودی معتقد است بخشی از حاکمیت دولتی، حامی‌و مرتبط با گروه القاعده و شخص بن لادن است. این نگرش در گزارش کنگره آمریکا در واقعه 11 سپتامبر به وضوح دیده می‌شود. اغلب رژیم‌های خاورمیانه نیز از طرح خاورمیانه بزرگ و اقدامات آمریکا در عراق ابراز نگرانی و عدم رضایت کرده‌اند، حتی متحدان عرب آمریکا در خاورمیانه، هم چون مصر و اردن، تنها امضاکنندگان پیمان صلح با اسرائیل، به چنین رویکرد هژمونیک از خود عکس‌العمل منفی نشان داده‌اند. مصر، اردن و عربستان سعودی در اواخر سال 2003/1382، طی بیانه‌ای ضمن واکنش به طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا اعلام کردند: هرگز اجازه نمی‌دهند که شکل خاصی از اصلاحات از خارج بر کشورهای عربی تحمیل شود.
    4 ـ عقب ماندگی اقتصادی ـ اجتماعی خاورمیانه: خاورمیانه با برخورداری از منابع سرشار کانی، انرژی و موقعیت بی‌بدیل ژئواستراتژیک، و هویت نسبتاً منسجم اسلامی‌، به دلایل مختلف، به ویژه وجود اسرائیل و استمرار بحران منطقه‌ای، همواره از فقدان توسعه اقتصادی ـ اجتماعی، رنج برده و از مزایای اقتصاد جهانی به دور بوده است. از دید آمریکایی‌ها با چنین فضایی، مردم مسلمان خاورمیانه در فرآیند تحول اقتصادی و اجتماعی خود بر سر یک دو راهی تاریخی قرار گرفته‌اند که شرایط را به نفع واشنگتن رقم می‌زند.[۲۴]
    بنابراین به زعم آمریکایی‌ها، منشأ و خاستگاه افراط‌گرایی و تروریسم که منافع ملی غرب و امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند، حوزه جغرافیایی شمال آفریقا، خاور نزدیک و خاورمیانه (خاورمیانه بزرگ) است. هم‌چنین، وضع تهدیدزایی منطقه، حاصل فقدان آزادی و دموکراسی، سطح پایین دانش، عدم توسعه علمی، جایگاه نامناسب زنان و وضعیت نامطلوب حقوق بشر است. به عبارت دیگر، توسعه نیافتگی و محرومیت مردم از حقوق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، باعث رشد افراط‌گرایی اسلامی‌، تروریسم، مهاجرت غیرقانونی و جرایم سازمان یافته بین‌المللی می‌شود که عامل بی‌ثباتی و ناامنی منطقه‌ای و بین‌المللی است. به علاوه، بهترین راه‌حل برای درمان مشکلات و معضلات، توسعه همه جانبه در قالب اصلاحات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. بنابراین، اولویت‌های توسعه منطقه عبارت‌اند از: توسعه سیاسی از طریق تشویق و هدایت کشورها به سوی مردم‌سالاری و حکومت‌های شایسته به زعم غرب، توسعه علمی‌و آموزشی به وسیله ایجاد جامعه‌ای مدنی و پیشرفته، توسعه اقتصادی از طریق ایجاد فرصت‌های اقتصادی، آزادسازی و خصوصی‌سازی اقتصاد.[۲۵]
    ب ـ هدف‌ها: طرح خاورمیانه بزرگ، هدف‌های زیرین را دنبال می‌کند: اهداف کلان آمریکا در خاورمیانه بزرگ، مسائلی چون حفظ منافع امنیتی آمریکا و هم‌پیمانانش، تثبیت رهبری جهانی آمریکا، استتار نقاط ضعف اقتصادی و اطلاعاتی سیستم آمریکا و... می‌باشد. در این راستا، حاکمیت آمریکا، چهار هدف مشخص را به شرح زیر در خاورمیانه بزرگ دنبال می‌کند:
    1 ـ بر سرکار آمدن رژیم‌های دوست: پس از واقعه 11 سپتامبر، تعریف آمریکا از رژیم‌های دوست، تغییر کرده است. رژیم‌های دوست جدید، باید از سطح گسترده و مکفی مشارکت سیاسی مردم جهت برقراری ثبات دراز مدت برخوردار شوند. آمریکا در جهت تحقق بخشی به هدف فوق، باید از طریق رسانه‌های آزاد و شکل‌گیری نوعی جامعه مدنی، در ارتباط و تعامل فکری مستقیم با ملت‌های منطقه قرار گیرد. در این راستا، تحول ساختاری، تغییر نخبگان، تغییر فرهنگ سیاسی و الگوهای رفتاری در خاورمیانه، باید در دستور کار قرار گیرد. آمریکایی‌ها، هسته مرکزی تحول در ذهنیت جمعی مسلمانان منطقه را ارائه و تثبیت قرائت جدیدی از دین اسلام می‌دانند و از آن به عنوان دین سازی و یا مدرنیزه کردن اسلام نام می‌برند که از کانال جنگ با تروریسم محقق می‌شود. دانیل پایپس از چهره‌های معروف محافظه کاران می‌گوید:تغییر و تحول منطقه‌ای از طریق سیاست، تغییر رژیم‌های در جهت آینده‌سازی و امنیت‌سازی مطلق و به نفع غرب، محور این حرکت است. [۲۶]
    2 ـ دسترسی آسان به منابع سرشار و بازار منطقه: دسترسی ارزان و آزادانه به منابع، عمدتاً انرژی و بازار پرجمعیت خاورمیانه بزرگ، از اهداف عمده آمریکاست. در این راستا، حذف یا دگرگونی اوپک و... گام بزرگ به سوی رهبری جهانی است. به علاوه، اسرائیل به عنوان منشأ بحران‌ها و جنگ‌های نیم قرن اخیر منطقه، عامل اصلی جلوگیری و ممانعت از توسعه پایدار کشورهای مسلمان خاورمیانه بوده است. از دید واشنگتن و تل آویو، به‌هم‌ریزی صحنه فعلی منطقه(تغییر هژمونیک وضع موجود)، مسئله جدیدی را در برابر همه خاورمیانه‌ای‌ها قرار می‌دهد و هر کس سرنوشت و آینده خود را در رابطه با اسرائیل و چگونگی مناسبات با این رژیم تعریف نموده و رقم می‌زند، پس، خلع سلاح کشورهای اسلامی‌، بخشی از رویکرد هژمونیک آمریکا در خاورمیانه بزرگ است.
    3 ـ تحول اقتصادی ـ اجتماعی و ادغام در اقتصاد جهانی: از دید آمریکایی‌ها این تحولات مهم‌ترین بخش از تغییرات ساختاری در خاورمیانه بزرگ، جهت امنیت سازی از درون و به موازات آن، تغییرات امنیتی و سیاسی، خواهد بود، و از طریق آن، مردم منطقه، به ویژه جوانان و زنان، طی فرآیند برخورداری نسبی از مواهب تحول اقتصادی ـ اجتماعی نسبت به اهداف آمریکا، متقاعد خواهند شد.[۲۷] آنچه در طرح خاورمیانه بزرگ، نزد افکار عمومی‌بزرگ نمایی شد، اغلب با محوریت تحولات اقتصادی اجتماعی بوده است، در حالی که هدف اصلی آمریکایی‌ها، وابسته و مرتبط کردن ارگانیک اقتصاد خاورمیانه بزرگ در کلیه حوزه‌ها به اقتصاد آمریکا و حفظ موجودیت اسرائیل به عنوان سر پل منطقه‌ای سرمایه داری بزرگ آمریکاست تا تضمینی درازمدت جهت ترتیبات اولویت دار امنیتی و سیاسی به وجود آورد و بازگشت ناپذیری طرح‌های هژمونیک خود را مسجل نماید. بنابراین، مهم‌ترین هدف خاورمیانه‌ای آمریکا، شامل حفظ امنیت و بقای اسرائیل، انتقال آزادانه انرژی از خاورمیانه به غرب و کنترل منابع انرژی، جلوگیری ازظهور هژمونی منطقه‌ای چالش گر با آمریکا، مهار جمهوری اسلامی‌ و تثبیت و تحکیم هژمونی آمریکا در نظام بین‌المللی می‌باشد.
    البته اگر بخواهیم از هدف‌های آمریکا از مطرح کردن خاورمیانه بزرگ به صورت عمیق تری سخن بگوییم می‌توانیم از مواردی چون تلاش برای حاکمیت بر ارو ـ آسیا، کنترل اتحادیه اروپا و اقتصاد روسیه با منزوی کردن این کشور به داخل مرزهایش، و تعویق درگیری اقتصادی و سیاسی با چین نام برد. در ابتدای این اهداف، حاکمیت بر ارو ـ آسیا مطرح است. ارو ـ آسیا در مفهوم اتحاد دو قاره آسیا و اروپا، قدرت‌هایی چون اتحادیه اروپا، چین، روسیه و هندوستان را شامل می‌شود و با پتانسیل خود قادر است در مقابل حاکمیت جهانی آمریکا بایستد. آمریکا با حمله به افغانستان به مرکز ارو ـ آسیا قدم گذاشته و به توانمندی جدی در تأمین استراتژی خود دست یافته است. سربازان آمریکایی در منطقه‌ای حضور دارند که امروز 3 درصد ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد.[۲۸] علاوه بر این، در قرن بیست و یکم، نفت و پس از آن گاز طبیعی، منبع اصلی انرژی جوامع صنعتی و جوامع فراصنعتی را تشکیل می‌دهد. بدین سبب است که میان حاکمیت بر این منابع و حاکمیت جهانی آمریکا، رابطه مستقیمی‌وجود دارد. کنترل انرژی یکی از مستندات اصلی آمریکا در تداوم سیاست تک قطبی خود در قرن بیست و یکم است. بدین جهت، ایجاد حاکمیت بر خاورمیانه که 65 درصد منابع نفتی جهان را در اختیار دارد، ضرورت حیاتی برای واشنگتن به حساب می‌آید. پروژه خاورمیانه بزرگ آماده شد تا خاورمیانه که تعریف جدیدی از مرزهایش به عمل آمده، به سیاست‌های ضدآمریکایی دست نزدند و 11 سپتامبر زمینه جدیدی به وجود آورد تا خاورمیانه از حالت منطقه‌ای که استقرار جهانی و حاکمیت آمریکا را تهدید می‌کند، خارج شود و در چارچوب دموکراسی غربی و اقتصاد بازار آزاد، وارد بازار جهانی گردد.
    به نکات فوق، می‌توان کنترل اتحادیه اروپا را نیز افزود. اتحادیه اروپا یکی از موانع احتمالی در برابر تحقق آرزوی آمریکا برای دست‌یابی به تک‌قطبی‌گرایی در قرن بیست و یکم است. سیاست‌هایی که بوش تعقیب می‌کند، همکاری آمریکا ـ اتحادیه اروپایی را حتی برای آن عده از سیاست‌مداران اروپایی که به دیده مثبت به ناتو می‌نگرند، مشکل می‌سازد.[۲۹]

    خاورمیانه بزرگ و کشورهای مسلمان

    با این‌که جزئیات دقیق نقشه و برنامه ضد اسلامی‌ خاورمیانه بزرگ هنوز در حال تدوین و تکوین است، منابع آگاه حدس می‌زنند آمریکا در نظر دارد نظام لائیک ترکیه را الگوی کل خاورمیانه قرار دهد و در جهان اسلام، دین را از سیاست جدا کند، چون تجربه ایران نشان داده که عدم جدایی دین از سیاست، مانع بزرگی در مقابل استیلای آمریکا برکشورهاست. براساس این طرح، روحانیان دست‌چین شده ترکیه به سراسر جهان اسلام اعزام خواهند شد تا اسلام غیر سیاسی را تبلیغ کنند؛ اسلامی‌ که به خانه و مسجد محدود می‌شود. این روحانیان، هم‌چنین برای از بین بردن ریشه اسلام، ازدواج مسلمانان با غیر مسلمانان را نیز تبلیغ خواهند کرد. در نهایت، این طرح به دنبال آن است که اصولی چون حجاب، جهاد و شهادت را از جهان اسلام ریشه کن نماید. بوش دراین‌باره اعتراف کرد که حمایت شصت ساله آمریکا از رژیم‌های دست نشانده در خاورمیانه نتوانست آمریکا را ایمن سازد. وی توضیح داد بر آمریکا ثابت شده است که با این شیوه در دراز مدت نمی‌توان ثبات را تأمین کرد. منظور بوش از ثبات، اوضاع مورد رضایت آمریکا بود تا به قول مقام معظم رهبری، منافع نامشروع این کشور را در سراسر جهان برآورده سازد.[۳۰]
    اما با توجه به مشکلات روز افزونی که آمریکا در منطقه با آن روبه‌رو است، این طرح با شکست مواجه خواهد شد. یکی از دلایل شکست احتمالی این طرح، عدم هماهنگی و هم خوانی در سیاست‌های اعمالی آمریکا در قالب سیاست خارجی این کشور بعد از 11 سپتامبر است. تاکنون، آمریکا نتوانسته است راه‌حل قابل قبولی برای مناقشه اعراب و رژیم صهیونیستی پیدا کند و ادامه حمایت آمریکا از سیاست‌های توسعه طلبانه این رژیم اشغالگر و نبود چشم‌انداز درستی از استقلال و بازسازی عراق، برای واشنگتن اعتباری باقی نگذاشته است تا بتواند در جهان اسلام و به خصوص در خاورمیانه رنج کشیده، سیاست‌هایش را به اجرا بگذارد. آمریکا، بعد از 11 سپتامبر بر آن بود که مبارزه با تروریسم، و در واقع جنگ با اسلام سیاسی، جهان را به مکانی بهتر برای زیستن تبدیل کند، اما با بیش از دو سال از آن واقعه، مسلمانان یا خود را تحت اشغال مستقیم نیروهای آمریکایی و اسرائیلی می‌بینند و یا در کشورهای متحد آمریکا، زیر بدترین تبعیض‌ها و فشارها قرار دارند. تناقض این‌جاست که آمریکا برای تحت فشار قرار دادن مسلمانان، مجبور شده ادعاهایی را که بر دموکراسی دارد، فراموش کرده و به رژیم‌های غیردمکراتیک در خاورمیانه و منطقه آسیا نزدیک‌تر شود، در حالی که بسیاری از صاحب‌نظران آمریکایی معتقدند همین نزدیکی آمریکا به رژیم‌های سرکوب‌گر و دست‌نشانده در جهان اسلام بوده که باعث احیای اسلام سیاسی و مبارز شده است. [۳۱]
    طرح خاورمیانه از آغاز مشکلات متعددی را برای مسلمانان پدید آورده است. به عنوان مثال، افغانی‌هایی که به اتهام فعالیت‌های ضدآمریکایی در افغانستان دستگیر و زندانی شده‌اند، بعد از آزادی، هر هفته باید خود را به پاسگاه محلی معرفی کنند. هم‌چنین هر از گاهی نیروهای امنیتی محلی یا آمریکایی به سراغ شان رفته و آنها را برای بازجویی با خود می‌برند. مثال دیگر، پاکستان است. پاکستانی‌هایی که از زندان‌های افغانستان آزاد و به کشورشان بر می‌گردند، دوباره درکشور خود روانه زندان می‌شوند. یک مقام پاکستانی می‌گوید: ما آنها را رها نمی‌کنیم و براساس قوانین جدید با آنان برخورد خواهد شد. نباید فراموش کرد که آمریکا همزمان با تبلیغ دمکراسی در جهان اسلام نه تنها به تبلیغ یک دکترین تهاجمی‌مبتنی بر جنگ پیشگیرانه دست می‌زند، بلکه به ایجاد روابط نزدیک تر با مستبدان این منطقه و آسیای مرکزی هم می‌پردازد. در آسیای میانه، نیاز آمریکا به پایگاه‌های نظامی‌و دیگر اشکال ترتیبات امنیتی برای سرکوب مسلمانان، باعث گردیده تا این کشور با رهبران مستبد ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان روابط نزدیکی برقرار کند. دونالد رامسفلد در این راستا در سال 2002 /1381 به دیدار صفرمراد نیازف، دیکتاتور ترکمنستان رفت که جز ثروت‌اندوزی، تاراج، حیف و میل منابع ترکمنستان چیزی دیگری نمی‌داند. گویا آمریکا فراموش کرده است تنها چیزی که در این کشورها رعایت نمی‌شود، حقوق بشر است و از دموکراسی در آنها خبری نیست.[۳۲]
    آمریکا در راستای طرح خاورمیانه بزرگ، خواستار اصلاحات دمکراتیک در هر کشور منطقه است که سیاست‌های واشنگتن را نمی‌پذیرد، اما در بیانیه‌های رسمی‌این کشور، مثلا از قزاقستان چنین درخواستی نشده است. علت آن وجود همکاری‌های نزدیک نورسلطان نظربایف دیکتاتور قزاق با آمریکا در زمینه نفت، گاز و مسائل امنیتی است. نگاهی دقیق‌تر به استراتژی ایجاد خاورمیانه بزرگ نشان می‌دهد که بوش و مشاوران نومحافظه‌کارش دوست دارند به سیاست‌های دوران جنگ سرد رو کنند. اساساً به نظر می‌رسد که آنان در ذهن خود خاورمیانه را جانشین اتحاد جماهیر شوروی کرده‌اند، آنها خاورمیانه را قلب جهان اسلام می‌دانند و اسلام را تهدیدی برای خود. در نظر آنان اسلام سیاسی در قرن 21 جای کمونیسم قرن 20 را گرفته است.

    نقش اسرائیل در طرح خاورمیانه بزرگ

    رژیم صهیونیستی از آن جا که مورد حمایت بی چون و چرای غرب، به ویژه آمریکا قرار دارد، در طرح خاورمیانه بزرگ با آمریکا همنواست، چرا که با پیاده شدن این طرح که به زعم آن دو کشور به فراگیرشدن دموکراسی در منطقه خاورمیانه می‌انجامد، برقراری صلح آمریکایی و اسرائیلی را نوید می‌دهد؛ یعنی اجرای طرح خاورمیانه بزرگ، علاوه بر منافع آمریکا، تضمین امنیت اسرائیل را نیز در پی خواهد داشت. از این رو، اسرائیل با اهداف از پیش طراحی شده، از این طرح استقبال نموده و نهایت کوشش و تلاش خود را در راستای تحقق آن به عمل آورده است. رژیم اشغال‌گر قدس با این همنوایی، درصدد است تا امنیت، موقعیت و مشروعیت خود و... ، را بیش از پیش تثبیت نماید و از آن جا که فلسطین منابع زیرزمینی کافی ندارد، با پیاده شدن این طرح، اسرائیل می‌تواند مشکل انرژی، مواد خام و... ، خود را از طریق منطقه خاورمیانه تأمین نماید.[۳۳]
    اسرائیل نیز همچون آمریکا بر آن است که پیاده شدن دموکراسی در منطقه خاورمیانه به ریشه کنی تروریسم، آن هم تروریسم مذهبی منتهی می‌شود، زیرا اکثریت در کشورهای خاورمیانه بزرگ مسلمان‌اند و در دین اسلام مفاهیم مقدّسی مانند جهاد و شهادت وجود دارد و پای‌بندی مسلمانان بر اعتقادات دینی خود انجام علمیات‌های شهادت طلبانه علیه دشمن را به دنبال می‌آورد.[۳۴] از آن‌جا که آمریکا و اسرائیل و... در مقابله با این قبیل مبارزات، ذلیل و خلع سلاح شده‌اند، منشأ تروریسم را مفاهیم مذهبی دانسته و مرکزیت آن را خاورمیانه قلمداد می‌کنند و تنها راه خلاصی از این خطر بزرگ را نفوذ در فرهنگ و سست کردن اعتقادات مردم منطقه بر می‌شمارند. آنان از هرگونه تلاش در جهت تحقق طرح خاورمیانه بزرگ دریغ نمی‌کنند، چرا که تغییر فرهنگ دینی مردم منطقه، از طرفی روحیه استکبار و آمریکا و اسرائیل ستیزی را از بین خواهد برد و آمریکا و اسرائیل راحت‌تر می‌توانند به غارت منابع منطقه بپردازند، و از سوی دیگر، با تسلط بر منطقه به لحاظ موقعیت استراتژیکی و دارا بودن قسمت عمده منابع مورد نیاز صنعت غرب و اروپا، از شکل‌گیری قطب‌های قدرت دیگر، چون روسیه، چنین، اتحادیه اروپا و... جلوگیری می‌شود.[۳۵] در این راه، اسرائیل یاور آمریکا بوده و خواهد بود.
    وجود کشور اسرائیل در منطقه، یک ذخیره استراتژیک برای آمریکاست و اصلا انتظار آمریکا از اسرائیل این است که رژیم صهیونیستی مدافع منافع آمریکا در این منطقه باشد. از این رو، طرح خاورمیانه بزرگ، حداقل از نظر جغرافیایی، شباهت بسیار زیادی با ایده اصلی صهیونیست اسرائیل بزرگ، یعنی شعار از نیل تا فرات دارد. سوریه، لبنان، عراق، بخشی از جنوب ترکیه بخشی از کویت و شمال غرب عربستان سعودی جزء اسرائیل بزرگ می‌باشد. تشکیل امپراتوری اسرائیل، از نیل تا فرات، از جمله اهدافی است که در پروتکل‌های صهیونیسم دیده می‌شود و رهبران اسرائیل در گفتار و کردار خود، تلاش برای رسیدن به این آرمان را ابراز داشته‌اند، از جمله:
    بن گورین، اولین نخست وزیر اسرائیل، در مقابل گروهی از دانش‌آموزان و دانش‌جویان صهیونیستی چنین گفت: «... میهن اسرائیلی باید از نیل تا فرات را در برگیرد». وی ادعا می‌کرد که: «این امپراتوری هم از راه تهاجم بنا خواهد شد، و هم از راه سیاست». هم‌چنین بر درب ورودی پارلمان رژیم صهیونیستی، دو خط موازی آبی رنگ و ستاره‌ای در بین آن دو قرار دارد که گفته می‌شود این دو خط آبی نمایان‌گر رودهای نیل و فرات است. اسرائیل با تلاش در تحقق خاورمیانه بزرگ در پی اهدافی است که در طرح اسرائیل بزرگ وجود دارد. آن اهداف عبارت‌اند از [۳۶]:
    ایجاد امنیت برای رژیم صهیونیستی و حفظ موجودّیت آن؛ تشکیل حکومت از نیل تا فرات؛ و جذب مهاجران یهودی برای تأمین نیروی انسانی مورد نیاز و توسعه روابط با کشورهای جهان برای کسب پرستیژ بین‌المللی و خروج از انزوا. طرح خاورمیانه بزرگ حاوی این مطلب است که رهایی کشورهای خاورمیانه از فقر و عقب ماندگی، مستلزم وقوع اصلاحات همه جانبه در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... ، در این منطقه می‌باشد و این امر، از عهده آمریکا، با همکاری و پشتیبانی اسرائیل ساخته است.
    رژیم صهیونیستی در حمایت از طرح خاورمیانه بزرگ، یعنی نهادینه شدن دموکراسی، روی کار آمدن حکومت‌های به اصطلاح مردمی، گستردن فناوری در جوامع خاورمیانه و ایجاد فرصت‌های مناسب اقتصادی که منافع دراز مدّت غرب، آمریکا و اسرائیل را تأمین می‌کند، هم‌گام و هم‌نوا با آمریکا در پیاده کردن این طرح است. به عنوان مثال، اسرائیل با حضور در کشورهای اشغال شده افغانستان و عراق و سعی در توسعه روابط اقتصادی با کشورهای منطقه، بستن قراردادهای نفتی و مهم‌تر از همه، کشتار وحشیانه مردم مظلوم فلسطین که مدافع حق مشروع خود (آزادسازی فلسطین) هستند، در قالب مبارزه با تروریسم، آمریکا را یاری نموده و تمام توان تبلیغاتی و عملی خود را بسیج و هماهنگ با آمریکا کرده است [۳۷]
    همواره از هدف‌های آمریکا، دست‌یابی آسان به نفت و گاز فراوان و ارزان خاورمیانه و جذب دلارهای نفتی از طریق افزایش صادرات کالا به کشورهای نفت‌خیز و کنترل قدرت‌های دیگر است و این امر زمانی تحقق پیدا می‌کند که موجودیت اسرائیل حفظ و تقویت شود، زیرا اسرائیل ابزاری مطمئن برای تأمین منافع غرب و آمریکا در منطقه به شمار می‌رود، در حالی که بقای اسرائیل هم بدون حمایت‌های غرب و آمریکا ممکن نیست. پس، اسرائیل با اجرای سیاست‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی خود در منطقه خاورمیانه، یک تهدید بالفعل برای کشورهای منطقه می‌باشد.
    اسرائیل در پروژه خاورمیانه بزرگ، در پی آن است که کشورهای مسلمان و عربی دست نشانده آمریکا، برای حفظ امنیت و موجودیت خود دست به دامان آمریکا باشند و حفظ تخت حکومتی خود را در گرو پیروی از سیاست‌های آمریکا بدانند؛ این خود کمک بزرگی است برای دست‌یابی به اجرای هرچه سریع‌تر طرح آمریکا و سلطه بر خاورمیانه. هم‌چنین، از بین بردن اسلام‌گرایی و از میان برداشتن تهدید علیه غرب و آمریکا، در گرو تحقق این پدیده است [۳۸]
    نتیجه: تناقض‌ها و ابهام‌های طرح تناقضات و ابهامات فراوانی در طرح آمریکا درباره خاورمیانه، هم به لحاظ نظری و هم در عمل به چشم می‌خورد. این پارادوکس‌ها و مشکلات فراروی، برای طراحان آمریکایی نیز شناخته شده‌اند و آنان تلاش دارند تا چنین فرآیند پرتلاطمی‌را از طریق محک زدن هر دو مورد مشخص زیر و با استفاده از کلیه امکانات موجود در صحنه و براساس باور و اعتقاد به حس مسئولیت تاریخی، به پیش ببرند. مهم‌ترین ابهام‌های این نمودار عبارت‌اند از:
    1 ـ گسترش آزادی (در مفهوم عام آن)با به‌کارگیری روش‌های غیردموکراتیک ممکن نیست؟! [۳۹]
    2 ـ القای آزادی به عنوان ضرورت سازوکار دموکراسی از خارج و بدون توجه به بافت بومی‌جوامع خاورمیانه، به نتیجه نمی‌انجامد؟!
    به دیگر بیان، جلب حمایت عمومی‌و متقاعد کردن ملت‌ها با شیوه‌های غیردموکراتیک و اقتدارگرا (هژمونیک) چگونه امکان‌پذیر است؟!
    گریز از نفرت رو به تزاید عمومی‌در منطقه نسبت به اهداف آمریکا با استمرار و گسترش حضور نظامی‌این کشور در منطقه چگونه سازگار می‌شود؟!
    جنگ جدید آمریکا در منطقه که انگیزه‌های قومی‌مذهبی (صلیبی) نیز دارد، چگونه می‌تواند به نظام‌های مبتنی بر جدایی دین (اسلام)از سیاست در خاورمیانه بزرگ کمک نموده و ضمن جلوگیری از جنگ تمدن‌ها، لیبرال دموکراسی انگلوساکسونی را تشویق و توسعه دهد؟!
    چگونه می‌توان اصلاحات داخلی کشورهای خاورمیانه را با ثبات سیاسی منطقه سازگار کرد؟![۴۰]
    چگونه می‌توان از سقوط رژیم‌های هم پیمان آمریکا در فرآیند جنگ پیشگیرانه یا جنگ علیه تروریسم، جلوگیری کرد؟!
    وعده‌ها و طرح‌های اقتصادی، مالی و اجتماعی آمریکا تا چه حد قادرند ملت‌های متنفر از حضور آمریکا در منطقه را که اغلب آنها در آغاز راه تجربه فرآیند بنیادگرایی دینی‌اند، متقاعد و همراه نماید؟!
    به‌رغم تناقض‌ها و ابهام‌های متعدد فوق که در طرح آمریکا درباره خاورمیانه بزرگ، وجود دارد، در خصوص رویکرد امنیتی به قدرت هژمونیک واشنگتن که مورد توجه اغلب ناظران و حتی طراحان آمریکایی قرار گرفته است این سؤال اساسی مطرح است که: برای ایجاد ثبات دراز مدت در خاورمیانه بزرگ، چه سطحی از درگیری آمریکا در این منطقه لازم است؟ و آیا آمریکا قادر است در سطح گسترده و طولانی مدت متناسب با اهداف کلان خود در خاورمیانه درگیر بماند؟
    عناصر اصلی رویکرد هژمونیک حضور در عراق و روی کار آوردن نظام مطلوب در آن کشور، در تنگنا قرار دادن سوریه و اعمال فشار و حرکت ایذایی علیه ایران، خروج نیروهایش از عربستان سعودی، دور شدن از نقش به ظاهر میانجی در قضیه فلسطین و تغییر و تعدیل رژیم‌های عربی، همگی نمی‌تواند در قالب یک استراتژی منسجم گنجانده شود؟ آمریکا تا کی و تا کجا می‌تواند به هزینه کردن منابع انسانی، مالی و سیاسی در خاورمیانه ادامه دهد و اقدامات مستقیم و غیرمستقیم سایر بازیگران عمده بین‌المللی را خنثا و بعضاً آنها را با خود همراه نماید؟ ارزیابی دقیق این موضوعات و پاسخ واقع‌بینانه و روشن به این سؤالات کلیدی وضعیت مبهم خاورمیانه بزرگ را بهتر از گذشته در افق دید قرار خواهد داد [۴۱]

    منابع و مآخذ

    1. «استراتژی خاورمیانه بزرگ یا جنگی تازه برای مقابله با اسلام»، ماه نامه تحلیلی هدایت، شمار35، اردیبهشت 1383.
    2. استراتژی صهیونیسم در منطقه عربی و کشورهای هم‌جوار آن، تهران، هدی، 1363.
    3. «پاییز خطرناک:سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه»، ماه‌نامه تحلیلی هدایت، شماره 8، اسفند 1380.
    4. «پیشینه و مؤلفه‌های طرح خاورمیانه بزرگ»، ماه‌نامه چشم‌انداز، شمار14، آبان 1383.
    5. «خاورمیانه بزرگ:زمینه‌ها و هدف‌ها»، ماه‌نامه تحلیلی هدایت، شماره45، اسفند 1383.
    6. «خاورمیانه بزرگ و امنیت ایران»، ماه‌نامه بازتاب، شمار34، 29 دی 1383.
    7. «دموکراسی آمریکایی و خاورمیانه بزرگ»، ماه‌نامه تحلیلی هدایت، شماره39، مرداد 1383.
    8. روزنامه شرق، ویژه‌نامه نوروز 1383.
    9. «رویکرد مشترک به مسأله خاورمیانه بزرگ:پیامد اجلاس گروه هشت»، ماه نامه تحلیلی هدایت، شماره39 (شهریور 1383) 78.
    10. سلمان‌زاده، محمد، «مبانی صهیونیسم و شناخت آن»، خلاصه مقالات همایش بین‌المللی انتفاضه، مرداد 1382.
    11. شیرودی، مرتضی، فلسطین و صهیونیسم، قم، تحسین، 1383.
    12. «طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا: ملزمات و پیامدها»، نشریه مرکز تحقیقات استراتژیک، شماره 65، دی 1383.
    13. «طرح خاورمیانه بزرگ‌تر»، نشریه ابرار، شمار 17، آذر 1383.
    14. عبدالمحمدی، مسعود، «آمریکا، اسرائیل و مدل‌های رفتاری مشابه»، پگاه حوزه، شماره 144، 11 مهر 1383.
    15. عترسی، طلال، «مسابقه آمریکا و اروپا برای اصلاح جهان عرب»، پگاه حوزه، شماره134، 16 خرداد 1383.
    16. علی‌بابایی، غلامرضا، فرهنگ تاریخی سیاسی ایران و خاورمیانه، تهران، چاپخش، 1380.
    17. علی‌بابایی، غلامرضا، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، قومس، 1383.
    18. قلی‌پور، منصوره، بوش و اصلاحات خاورمیانه، پگاه حوزه، شماره136، 30 خرداد 1383.
    19. کاستلز، امانوئل، عصر اطلاعات، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، سفیر، 1381.
    20. «گزارش پژوهشی منابع ستیز در خاورمیانه بزرگ» تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1381.
    21. وعیدی، سیاست‌های خاورمیانه‌ای آمریکا، (مصاحبه)، فصل‌نامه مطالعات سیاسی، بهار1383.
    22. همشهری دیپلماتیک، شماره36، 19 دی 1383.

    پانویس

    1. ↑ عضو هیأت علمی ـ پژوهشی پژوهشکده تحقیقات اسلامی و مدرس دانشگاه، محقق و نویسنده.
    2. ↑ شیرودی، 1383: 14.
    3. ↑ علی بابایی، 1380: 1/12.
    4. ↑ مراد از گروه هشت، اتحادیه هشت کشور صنعتی جهان است.
    5. ↑ عیدی، 1383: 16
    6. ↑ پاییز خطرناک... ، 1380: 141، به نقل از: محمدحسنین هیکل، ماه نامه جهات نظر، شماره 32، ص 11.
    7. ↑ رویکرد مشترک... ، 1383: 78.
    8. ↑ همان.
    9. ↑ افغانستان، الجزایر، بحرین، لبنان، مغرب، قطر، عربستان سعودی، تونس، ترکیه و یمن برای انجام انتخابات در این سال‌ها برنامه‌ریزی می‌کردند.
    10. ↑ کاستلز، 1381: 321.
    11. ↑ علی بابایی، 1383:425.
    12. ↑ استراتژی خاورمیانه... ، 1383: 98.
    13. ↑ گزارش پژوهشی... ، 1381: 21.
    14. ↑ همان
    15. ↑ کاستلز، 1381: 321.
    16. ↑ تا سال 2002/1381، الجزایر، مصر، ایران، اسرائیل، ترکیه، کویت، امارات متحده عربی به اینترنت، عربستان سعودی بهBitnet و اردن و مراکش به Email دسترسی داشته‌اند.
    17. ↑ پیشینه و مؤلفه‌ها... ، 1383: 38
    18. ↑ دموکراسی امریکایی... ، 1383: 69.
    19. ↑ همان.
    20. ↑ برای کشورهایی که درخواست پیوستن به سازمان تجارت جهانی را داشته باشند، یک کمیته کاری وابسته به این سازمان تشکیل می شود. الجزایر، لبنان، عربستان سعودی و یمن از کشورهای خواهان پیوستن به سازمان تجارت جهانیاند، اما هنوز این درخواست ها بررسی نشده، ولی با درخواست ناظر بودن افغانستان، لیبی، سوریه و عراق، موافقت شده است.
    21. ↑ کاستلز، 1381: 321.
    22. ↑ روزنامه شرق، ویژه‌نامه نوروز 1383: 20، به نقل از: الحیات.
    23. ↑ خاورمیانه بزرگ؛ زمینه‌ها و هدف‌ها، 1383: 42.
    24. ↑ طرح خاورمیانه بزرگ؛ ملزمات و پیامدها، 1383: 5.
    25. ↑ خاورمیانه بزرگ و امنیت ایران، 1383: 2.
    26. ↑ طرح خاورمیانه بزرگ‌تر، 1383: 5
    27. ↑ همشهری دیپلماتیک، 1383: 9
    28. ↑ در حال حاضر، آمریکا ده درصد و اروپا سی درصد از نفت خود را از خاورمیانه تأمین می کنند.
    29. ↑ خاورمیانه بزرگ: زمینه‌ها و هدف‌ها، 1383: 42.
    30. ↑ عترسی، 1383: 12.
    31. ↑ قلی‌پور، 1383:15.
    32. ↑ استراتژی خاورمیانه... ، 1383: 98.
    33. ↑ عبدالمحمدی، 1383: 8.
    34. ↑ پیشینه و مؤلفه‌ها، 1383: 38.
    35. ↑ سلمان‌زاده، 1382: 204.
    36. ↑ شیرودی، 1383: 90
    37. ↑ استراتژی صهیونیسم... ، 1363: 109.
    38. ↑ همان.
    39. ↑ دموکراسی آمریکایی... ، 1383: 69.
    40. ↑ همان.
    41. ↑ همان و گزارش پژوهشی... ، 1381: 21.
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=طرح_خاورمیانه_بزرگ،_غرب_و_کشورهاى_مسلمان_زمینه‌ها،_چیستى_و_پیامدها_(مقاله)&oldid=124571»