احمد الدردیر

مقبره احمد الدردیر در مصر

نام	احمد بن محمد بن احمد بن ابی حامد العَدوی المالکی الأزهری الخَلْوَتِی
نام‎های دیگر	احمد الدردیر
درگذشت	1201ق

احمد الدردیر از برجسته ترین فقیهان و اصولیان اهل سنت و از صوفیان نامدار، دارای تألیفات فراوانی در تصوف، ادبیات، فقه و کلام است.

زندگی

او احمد بن محمد بن احمد بن ابی حامد العَدوی المالکی الأزهری الخَلْوَتِی معروف به احمد الدردیر است که در روستای بنی عدی ساکن قبیله بنی عدی العدی قرشیه در اسیوط مصر علیا در سال 1127 ق / 1715 م متولد شد. نسب او به عمر بن خطاب ختم می‌شود. ملقب به (الدردیر) بود. چون قبیله ای از عرب در بنی عدی سکنی گزیدند و بزرگ‌ترین آنها مرد مبارکی از علم و شایستگی به نام الدردیر بود، لذا شیخ احمد را به این لقب نامیدند. قرآن به شکلی دقیق حفظ کرد و طلب علم نزد او محبوب بود، لذا در مسجد الازهر در درس علمای ممتاز حاضر شد.

اساتید

علوم فقهی را از شیخ السعیدی العدوی فراگرفت و از آن بهره گرفت و از شیخ احمد الصباغ و محمد الدفراوی علم حدیث را فراگرفت و ملوی و جوهری را شاگردی نمود و شمس الدین حنفی راه اهل تصوف را بر او باز کرد و او از بزرگان صوفیه در طریقه خلوتی شد.

شاگردان

الشیخ شمس الدین أبوعبدالله محمد بن أحمد بن عرفة الدسوقی. أبوالخیرات مصطفی العقباوی که شرح أقرب المسالک را تکمیل کرد. أبوالعباس أحمد بن محمد الصاوی. أبوالفلاح صالح بن محمد بن صالح السباعی. أبوالربیع سلیمان بن محمد الفیومی.

تالیفات

شرح مختصر خلیل که عمده فقه مالکی است که در آن خلاصه ای از آنچه اجهوری و زرقانی ذکر کرده‌اند آورده و در آن به صحیح‌ترین اقوال اکتفا کرده است.

أقرب المسالک لمذهب الإمام مالک. متنی در فقه مالکی که در سال 1193 هجری قمری به پایان رسید و در سال 1321 قمری در قاهره به چاپ رسید. سپس چاپ های آن فراوان بود.

الشرح الصغیر علی أقرب المسالک. او به باب جنایت رسید و سپس توسط شاگردش شیخ مصطفی العقباوی آن را تکمیل کرد و این توضیح آن چیزی است که در فتوا مورد تأیید همه مالکیان قرار گرفت و در سال1281ق در قاهره به چاپ رسید.

تحفة الإخوان فی آداب أهل العرفان در تصوف. در علم توحید بر عقیده اشعری و نیز شرح آن.

شرح علی ورد الأذکار از شیخ کریم الدین الخلوتی.

شرح مقدمة نظم التوحید از سید محمد کمال البکری.

رسالة فی المعانی والبیان در علوم بلاغت.

رسالة أفرد فیها طریق حفص در موضوع قراءات.

رسالة فی المولد النبوی الشریف.

رسالة فی شرح قول الوفائیة «یا مولای یا واحد یا مولای یا دائم یا علیُّ یا حکیم».

شرح علی رسالة الشیخ البیلی فی مسألة «کل صلاة بطلت علی الإمام بطلت علی المأموم».

شرح علی منظومة للشیخ أحمد البیلی فی المستثنیات.

شرح علی رسالة فی التوحید من کلام العلامة الدمرداش.

رسالة فی الاستعارات الثلاث.

شرحٌ علی آداب البحث والتألیف.

شرحٌ علی الشمائل المحمدیة که ناتمام است.

رسالة فی صلوات شریفة اسمها (المورد البارق فی الصلاة علی أفضل الخلائق).

التوجه الأَسْنَی بنظم الأسماء الحسنی. به نام منظومة الدردیر یا منظومة الأسماء الحسنی دردیر.

مجموعه شرح حال مشایخ خود.

شرح علی رسالة قاضی مصر عبدالله أفندی المعروف بططر زاده فی قوله تعالی {یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ} الآیة.

رسالة فی متشابهات القرآن.

رسالة تحفة السیر والسلوک إلی ملک الملوک.

العقد الفرید فی إیضاح السؤال عن التوحید.

متن الخریدة البهیة فی علم التوحید.

المورد البارق فی الصلاة علی أفضل الخلائق.

التوحید الأسنی بنظم الأسماء الحسنی.

تحفة السیر والسلوک إلی ملک الملوک.

فعالیت‌ها

الدردیر را شیخ الاسلام و برکتی برای مردم به خاطر برتری در علوم عقلی و نقلی می‌دانستند. او در رفتار صوفیانه و زاهد بود، منادی حق، ناهی از منکر برای مردم، و ترسی از حکام و والیان و متنفذان نداشت. بعد از درگذشت علی الصعیدی انتصاب او به عنوان شیخ مالکیان، فقیه و ناظر «موقوفه الساعده» و حتی به عنوان متولی «رواق الصعایدة» در الازهر برگزیده شد.

نمونه مشهوری از زهد و آزاد منشی او این داستان مشهور است؛ او زمانی که در الازهر صاحب منصب بود یکی از والیان عثمانی پس از انتصاب برای استفاده از قدرت مشایخ الازهر به عنوان اولین دیدار به الازهر و شیخ دردیر وارد شد در حالی که مورد احترام او قرار نگرفت و حتی پاهای خود را به احترام جمع نکرد و این امر باعث خشم والی شد و با وساطت اطرافیان والی و توجیه کبر سن و ضعف دردیر خشم والی فرو کش نمود و دیگر بار وقتی پولی برای او فرستاده شد و این هدیه را از والی نپذیرفت و جمله نغزی خطاب به آورنده هدیه گفت به والی بگو پاهایم دراز می‌شود ولی دستانم به سوی کسی دراز نخواهد شد. او الگویی بود در زمان حیات و پس از آن برای همگان.

درگذشت

مدتی در بستر بود تا اینکه در ششم ربیع الاول سال 1201 هجری قمری مصادف با 27 دسامبر 1786 میلادی درگذشت و در مسجد الازهر نماز با شکوهی بر او به جا آوردند و در گوشه ای در کنار مقبره یحیی بن عقب که اکنون مسجد است، دفن گردید.