ترکیه

پرچم کشور ترکیه

نام کشور	ترکیه
مکان	آسیا - اروپا
منطقه زمانی
زبان	ترکی
پایتخت	آنکارا
نوع حکومت و ساختار سیاسی	جمهوری
زبان‌های رسمی	ترکی
واحد پول	لیر

ترکیه یکی از بزرگترین کشورهای اسلامی با جریانات سیاسی، اجتماعی و مذهبی مهم است. کشور ترکیه در منطقه خاورمیانه و در شرق دریای مدیترانه واقع شده است. این کشور در تقاطع شبه جریزه بالکان و قفقاز قرار گرفته است. ترکیه، کشوری است که موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی داشته و بخشی از آن در آسیا و بخشی دیگر در اروپا قرار دارداشته و کشوری اوراسیایی است که بخش بزرگ کشور یعنی آناتولی یا آسیای کوچک در شمال غرب آسیا و خاورمیانه واقع است و بخش کوچکی نیز به نام تراکیه در منطقهٔ بالکان (منطقه‌ای در جنوب شرق اروپا) قرار دارد.

ترکیه از شمال به دریای سیاه، از شمال شرقی به گرجستان و ارمنستان، از شرق به آذربایجان و ایران، از جنوب شرقی به عراق و سوریه و از جنوب غربی و غرب به دریای مدیترانه و دریای اژه محدود می‌شود. پایتخت ترکیه آنکارا است. دو تنگهٔ راهبردی بسفر و داردانل نیز در اختیار ترکیه است. پهناوری ترکیه ۷۸۳٬۳۵۶ کیلومتر مربع (سی و هفتم) است. ترکیه کشوری کوهستانی و نسبتاً پرباران است. شکل این کشور مانند یک مستطیل است که از سوی شرق و غرب امتداد یافته‌است.

ترکیه با قرار گرفتن در یکی از حسّاس‌ترین مناطق جهان، دارای موقعیّت جغرافیایی راهبردی و بسیار خوبی است و گذرگاه شمال غرب آسیا و اروپا به‌شمار می‌آید. این کشور در طول تاریخ خود به عنوان مانع و پل ارتباطی بین دو قاره عمل کرده است. و کشورهای بسیاری، به ویژه کشور ایران از خاک ترکیه برای ترانزیت کالا و انرژی استفاده می‌کنند. ترکیه از آب و هوای خوب و جلگه‌ای برخوردار است و مکان‌های جالب و دیدنی دارد به دلیل همین سالانه تعداد زیادی توریست به این کشور مسافرت می‌کنند. جمعیت کشور ترکیه حدود ۸۴ میلیون نفر (برآورد ۲۰۲۰) می‌باشد، [۱] که حدوداً ۷۵ تا ۸۵ درصد مردم سنی و ۱۵ تا ۲۵ درصد هم علوی هستند. حکومت ترکیه لائیک است ولی بسیاری از مردم به دین اسلام پایبند هستند و عید فطر و عید قربان در این کشور تعطیل رسمی است. همچنین ترکیب قومی در ترکیه حدود ۷۰٪-۷۵٪ درصد مردم ترک، ۱۸٪ درصد کرد و ۷٪-۱۲٪ را سایر باشندگان قومی ترکیه تشکیل می‌دهند. [۲] زبان رسمی ترکیه، ترکی (استانبولی) است که در گذشته با خط عربی (عثمانی) نوشته می‌شد و پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، و تشکیل جمهوری ترکیه توسط آتاتورک در سال ۱۹۲۳ با خط لاتین نوشته می‌شود. ترکیه با نام امپراتوری عثمانی در چند سدهٔ گذشته، بخش‌های بزرگی از خاورمیانه و جنوب شرقی اروپا را در دست داشته‌است.

بزرگ‌ترین شهرهای ترکیه

بزرگ‌ترین شهرهای این کشور به ترتیب استانبول به عنوان بزرگ‌ترین شهر و بندر دریایی، آنکارا، ازمیر، بورسا، آدانا، غازی، عینتاب، آنتالیا، قونیه و قیصریه نام دارند؛ کشور ترکیه نیز مانند کشورهای غربی بوده و شهرهای بزرگ آن دارای ناحیه تجاری هستند. همچنین این شهرها پارک های ملی و شهری زیادی دارند.

جمعیت ترکیه

بنا بر برآورد و سرشماری انجام گرفته در سال ۲۰۲۰، جمعیت این کشور حدود ۸۴ میلیون نفر می‌باشد؛ حدودا ۷۵ تا ۸۵ درصد مردم ترکیه سنی و ۱۵ تا ۲۵ درصد آنها نیز علوی هستند. حدود چهار صدم جمعیت ترکیه را مسیحیان و یهودیان تشکیل می‌دهند. این کشور حکومتی لائیک دارد؛ اما بسیاری از مردم آن مسلمان هستند. اکثر مردم ترکیه به یکی از اقوام ترک یا کرد تعلق دارند؛ می‌توان گفت که حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد از مردم ترک، ۱۸ درصد کرد بوده و ۷ تا ۱۲ درصد آنها نیز به سایر اقوام تعلق دارند.

زبان مردم ترکیه

ترکی زبان رسمی و مادری ساکنان ترکیه است و یکی از قدیمی‌ترین زبانهای دنیا به شمار می‌رود. بخشی از مردم کشورهای مشترک المنافع و برخی از نقاط جنوب شرقی اروپا و بعضی از مناطق خاورمیانه به این زبان صحبت می‌کنند. آذری (آذربایجان)، قفقازی و ترکمنی نیز شاخه‌هایی از زبان ترکی محسوب می‌شوند. زبان ترکی از گروه زبانی اورال - آلتانی است و به گروه‌های کوچکتر ذیل تقسیم می‌شود:

1- گروه آسیای مرکزی مانند گرگ تورک، ازبک و قرقیز

2- گروه جنوب غربی مانند ترکی عثمانی، ترکی آذری و ترکمنی

3- گروه شمال غربی مانند تاتار و قزاق

4- گروه سیبری جنوبی مانند اویرات، آبکان و تروا.

5- گروه سیبری شمالی مانند یاکوت

6- گروه جرواش (شمالی) در ناحیه و لگا

زبان ترکی جدید که امروزه تحت عنوان «ترکی آناتولی» شناخته می‌شود از ریشه ترکی عثمانی است که به وسیله سلجوقیان در اواخر قرن یازدهم به آناتولی وارد شده است. به تدریج لغات و دستور زبان فارسی و عربی به میزان قابل توجهی به این زبان وارد شد و الفبای عربی رایج گشت. پس از اعلام جمهوری (در سال 1923)، الفبای لاتین جایگزینی الفبای عربی گردید. (1928) و پس از تغییر الفبا اصلاح دستور زبان نیز توسط دولت آغاز و پی‌گیری شد. ویزگی زبان ترکی را حروف صدا دار آن می‌دانند (حروف áÈí æ ßáÇãí).

در الفبای لاتینی که از سال 1928 به بعد در ترکیه مورد استفاده قرار گرفته است. بیشتر حروف و صدای کم و ییش مانند معادل انگلیسی شان تلفظ می‌شوند.

حکومت و نهادهای سیاسی ترکیه

حکومت ترکیه

بر اساس ماده اول قانون اساسی ترکیه، نوع حکومت ترکیه "جمهوری" ترسیم شده است. همچنین طبق ماده 2، این کشور دارای یک نظام اجتماعی غیردینی و دموکراتیک برگرفته از ناسیونالیسم آتاتورک می‌باشد. پس از تغییر ۱۸ ماده از قانون اساسی ترکیه به موجب همه پرسی سال ۲۰۱۷ میلادی و همچنین به دنبال انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه در ژوئن سال ۲۰۱۸ نظام حکومتی ترکیه پس از ۹۵ سال به طور رسمی از سیستم پارلمانی به سیستم ریاستی تغییر کرد و با حذف پست نخست‌وزیری، رئیس‌جمهوری منتخب به مدت ۵ سال رئیس دولت و مسئول کابینه خواهد بود.

ساختار و نهادهای سیاسی ترکیه

قوه مجریه

ساختار سیاسی ترکیه بر اساس اصل تفکیک قوا متشکل از سه قوه: مجریه، مقننه و قضائیه است. قوه مجریه مرکب از از رئیس‌جمهور که با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شود و رئیس دولت است، و هیئت دولت که مرکب از نخست‌وزیر و وزیران است. طبق قانون اساسی ترکیه مسئولیت مهم اجرایی کشور بر دوش هیئت وزیران می‌باشد. نخست‌وزیر از بین نمایندگان مجلس برای مدت پنج سال انتخاب می‌شود. با توجه به وجود نظام حزبی در ساختار سیاسی ترکیه، رهبر حزبی که اکثریت کرسی مجلس را به دست بیاورد به عنوان نخست‌وزیر به رئیس‌جمهور معرفی می‌شود.

قوه مقننه

بر اساس ساختار سیاسی جدید ترکیه، قوۀ قانون‌گذاری ترکیه مجلس کبیر ملی است که ۶۰۰ نماینده دارد. نمایندگان برای دوره‌ای ۵ ‌ساله و از طریق رأی مستقیم مردم وارد مجلس می‌شوند و پایین‌ترین سن مجاز برای عضویت در پارلمان ۱۸ سال است.

قوه قضائیه

در نظام سیاسی ترکیه، قوه قضائیه استقلال کاملی نسبت به قوه های مجریه و مقننه دارد. طبق ماده 138 قانون اساسی این کشور، قضات در انجام وظیفه مستقل بوده و بر اساس «وجدان» به قضاوت خواهند پرداخت. دادگاههای قانون اساسی- نظامی- شورای دیوان عالی- دیوان کشور شاکله اصلی ساختار قضایی ترکیه را تشکیل می‌دهند. رئیس‌جمهوری ۶ نفر از روسای عالی قوه قضاییه را انتخاب می‌کند. ۷ نفر را هم مجلس که تحت حاکمیت رئیس‌جمهوری است انتخاب می‌کنند و ۲ نفر را وزیر دادگستری، که منسوب رئیس‌جمهوری است، انتخاب می‌کند که جمعا ۱۵ نفر خواهند شد.

احزاب سیاسی مهم ترکیه

حزب عدالت و توسعه (AKP)

حزب عدالت و توسعه (AKP) از مهم‌ترین احزاب اسلامگرای ترکیه محسوب می‌گردد.

احزاب کرد ترکیه

حزب صلح و دموکراسی(BDP)

این حزب در ماه می 2008 میلادی تاسیس شد و صلاح‌الدین دمیرتاش به عنوان دبیر کل حزب صلح و دموکراسی انتخاب گردید. حزب صلح و دموکراسی در مقطع فعلی بزرگترین حزب قانونی مدافع حقوق میلیون‌ها کرد ترکیه شناخته می‌شود. و دارای نفوذ اجتماعی زیادی در مناطق کردنشین ترکیه است.

حزب حق و آزادی‌ (HAKPAR)

این حزب به رهبری عبدالملک فرات نوه شیخ سعید مبارز مشهور کردستان ترکیه تاسیس شده است. رهبر آن کمال بورکای و دارای مشی سوسیالیستی است.

حزب اسلام‌گرای مطالبه آزاد (HUDAPAR)

رهبر این زکریا یاپیجی اوغلو است. جریان اسلام‌گرای کردی این حزب را در سال 2012 میلادی تاسیس کرد. این حزب با تکیه بر مبانی اسلامی به دنبال آن است که نشان دهد مکاتب کمالیسم و آپوئیسم به نجات کردها منجر نخواهد شد. از چهره‌های شناخته شده این حزب، حسین یلماز، ‌وکیل مدافع اعضای بازداشت شده حزب‌الله و سعید شاهین، ‌ سخنگو و رییس شعبه استانبول جنبش مستضعفان می‌باشند.

حزب دمکراتیک خلق (DHP)

حزب دمکراتیک خلق (دهاپ): این حزب به عنوان ادامه دهنده راه حزب خلق دمکراتیک (هادپ) و پس از منحل شدن احزاب دسترنج خلق و دموکراسی ایجاد گردید. رهبر آن ارتوغرول کورکچو و صباحت تونجل هستند.

زبان و قومیت های مختلف ترکیه

طبق قانون اساسی ترکیه، کلمه “ترک”، به عنوان یک اصطلاح سیاسی، شامل همه شهروندان جمهوری ترکیه، بدون تمایز و اشاره به نژاد یا مذهب خاص می‌شود. اقلیت های قومی وضعیت رسمی ندارند. زبان مادری اکثریت مردم، زبان ترکی است.

اقتصاد ترکیه

ترکیه از سال ۱۹۲۳ دارای یک اقتصاد مختلط است که در آن شرکت های دولتی و خصوصی به توسعه اقتصادی کمک می‌کنند. با گذشت زمان فعالیت اقتصادی مردم از کشاورزی به فعالیت‌های صنعتی و خدمات تولیدی تغییر کرده و این فعالیت‌ها به سرعت در حال رشد و توسعه هستند. امروزه بخش خدمات تقریبا نیمی از نیروی کار را در بر نمی‌گیرد، در حالی که کشاورزی و صنعت هر یک حدود یک چهارم را به خود اختصاص داده‌اند.

منابع طبیی

ترکیه دارای منابع طبیعی زیاد و متنوعی است؛ اگر چه تعداد کمی از این منابع تنها در مقیاس وسیع در دسترس و قابل استفاده هستند. به غیر از ایران، ترکیه تنها کشور خاورمیانه بوده که دارای ذخایر قابل توجهی از ذغال سنگ است که عمده این منابع در استان زونگولداغ قرار دارد. در این کشور ذغال سنگ چوب به میزان قابل توجهی تولید می‌شود؛ نفت نیز در مقیاس کوچک تر در جنوب شرقی کشور و همچنین در شمال غربی تراکیه تولید می‌شود. این میزان نفت تولیدی فقط بخشی از نیازهای کشور را تامین می‌کند و به طور کلی ترکیه به محصولات نفتی وارداتی وابسته است. ذخایر قابل توجهی از منگنز، روی، سرب، مس و بوکسیت نیز در این کشور وجود دارد.

کشاورزی

حدود یک سوم از اراضی ترکیه برای کشاورزی استفاده می‌شود که در این بین حدود نیمی از زمین های کشاورزی برای کاشت محصولات زراعی و حدود یک سوم آن برای چرای دام ها استفاده می‌شود. در بخشی از این اراضی کشاورزی باغ های انگور، زیتون و سبزیجات وجود دارد. اما مهم‌ترین محصولات زراعی که در زمین های این کشور کشت می‌شود، غلات بوده که در بین غلات نیز بیشتر زمین ها زیر کشت گندم است و در بخش کوچک تری از اراضی نیز جو، چاودار، جو دو سر، ذرت و برنج کاشته می‌شود. از دیگر محصولات کشاورزی این کشور می‌توان به پنبه، چغندر قند، توتون و سیب زمینی اشاره کرد. در کنار محصولات کشاورزی، این کشور دارای محصولات و فرآورده های دامی نیز می‌باشد. بخش عمده ای درآمد ترکیه نیز از صادرات این محصولات به دست می‌آید. پنبه، تنباکو، میوه ها، سبزیجات، آجیل و محصولات دامی از جمله اقلام اساسی صادراتی به دیگر کشورها محسوب می‌شوند.

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی هر منطقه با شرایط آب و هوایی و خاک آن منطقه ارتباط مستقیم دارد. پوشش گیاهی ترکیه به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: چمنزارهای استپی که عمدتا در آناتولی مرکزی و جنوب شرقی وجود دارد اما در دشت تراکیا و دره ها و حوضه های شرق آناتولی نیز یافت می‌شوند و بیشه ها و جنگل هایی که سایر مناطق کشور را پوشش می‌دهند.

غنی‌ترین نوع جنگل جنگلی پونتیک یا کولچین بوده که محدود به قسمت شرقی سواحل دریای سیاه است. زیرا در این منطقه میزان بارندگی زیاد بوده، خشکسالی تابستانی وجود ندارد و زمستان ها معتدل است. در قسمت های غربی و شرقی داخلی، در دو طرف منطقه استپی، گونه های غالب بلوط، ارس، کاج و صنوبر گونه های اصلی هستند اما سرو، راش و افرا نیز وجود دارند. همچنین در امتداد سواحل دریای اژه و مدیترانه کمربندی از پوشش گیاهی دشت مدیترانه ای از نوع ماکیس وجود دارد. گل مورد، زیتون وحشی، برگ بو و خرنوب رایج‌ترین گونه ها هستند اما گاهی نیز بلوط، کاج و سرو دیده می‌شوند.

فرهنگ ترکیه

از نظر فرهنگی نیز مانند بسیاری از جنبه های دیگر، ترکیه بین شرق و غرب قرار دارد و بخشی از عناصر فرهنگی هر دو را در خود گنجانده و ترکیب منحصر به فردی را ارائه می‌دهد. جمهوری ترکیه دارای نشانه‌هایی از تمدن های اروپای کلاسیک و خاورمیانه اسلامی می‌باشد. از جمله آثار تاریخی و باستانی که توسط سازمان یونسکو نیز به عنوان میراث جهانی ثبت رسیده است می‌توان به مناطق تاریخی استانبول، شهر تاریخی پاموکالا، شهر کاپادوکیا و مسجد ایا صوفیه اشاره کرد.

با تقسیم امپراتوری روم به بخش‌های غربی و شرقی، آسیای صغیر بخشی از قلمرو بیزانس شد که مرکز آن قسطنطنیه (استانبول) بود. ظهور اسلام در شرق منجر به تقسیم شبه جزیره بین امپراتوری مسیحی بیزانس و خاورمیانه اسلامی شده و سرانجام با ورود ترک ها آسیای صغیر جزئی از جهان اسلام شد. امپراتوری عثمانی چند ملیتی و چند فرهنگی بود. ترکیه جدیدی که توسط آتاتورک تاسیس شد، از لحاظ زبان و مذهب با کشورهای قبلی خود همگن بود.

تحت نظر آتاتورک و پیروان او، ترکیه به طور فزاینده ای سکولار و غرب‌گرا شد؛ روندی که در اصلاح زبان ترکی، جایگزینی خط سنتی عربی با الفبای رومی اصلاح شده و جدا شدن اسلام از دولت (دین از سیاست) ظاهر شد. با این وجود، اسلام تاثیر عمیقی در روابط بین دو جنس (زن و مرد) و زندگی خانوادگی داشته است. قدرت این تاثیر در مناطق کم تر توسعه یافته کشور و در بین جمعیت شهری و روستایی و همچنین بین طبقات اجتماعی مختلف، متفاوت است.

مذهب در ترکیه

بیش از ۹۰ درصد جمعیت ساکن، مسلمان هستند؛ با این وجود، ترکیه کشوری سکولار است. در اصلاحیه قانون اساسی در سال ۱۹۲۸، اسلام به عنوان مذهب رسمی این کشور حذف شد و از آن زمان به بعد بنا بر شعار جدایی دین از سیاست این کشور به عنوان کشوری با دولت و حکومت لائیک (تفکیک دین از سیاست) شناخته می‌شود. این قانون تا به امروز نیز در این کشور اجرا شده است. نیروهای مسلح نیز همواره به اجرای سکولاریسم در ترکیه تاکید داشتند.

در همین حال، سکولاریسم قوی ترکیه منجر به مواردی شده است که از نظر برخی ها به عنوان تحمیل در آزادی مذهب تلقی شده است. به عنوان مثال، مدت زمان طولانی است که به سر داشتن روسری در تعدادی از اماکن عمومی ممنوع است. وجود چنین محدودیت هایی در آزادی مذهبی در قرن ۲۱ به ظهور حزب عدالت و توسعه (Adalet ve Kalkınma Partisi; AKP) در این کشور منجر شده است. در همین راستا یک اصلاحیه در قانون اساسی در فوریه ۲۰۰۸ تصویب شد که به زنان اجازه می‌دهد در پردیس های دانشگاهی روسری بپوشند.

علاوه بر اکثریت مسلمان، تعداد کمی از مردم ترکیه نیز یهودی و مسیحی هستند. نزدیک به 0.4 درصد جمعیت ترکیه را غیرمسلمانان تشکیل می‌دهد در ترکیه 180 هزار و 854 مسیحی و حدود 20 هزار یهودی زندگی می‌کند. 435 عبادتخانه منجمله کلیساها و کنیسه های صدها ساله وجود دارد. پیروان مسیحیت بین فرقه‌های ارتدکس یونان، ارتدکس ارمنستان، کاتولیک روم، پروتستان و سایر فرقه‌ها تقسیم می‌شوند.

مذاهب در ترکیه

حنفیهای آناتولی(اکثریت ترکی)

ورود گرایشات فقه حنفی و کلام ماتریدی به ترکیه امروزی با ورود سلجوقیان به این منطقه همراه بوده است. پس از سلجوقیان، در سال 699 هجری عثمان بن ارطغرل که از نوادگان سلجوقیها بود، زمام امور را به دست می‌گیرد و سلطنت عثمانی را در آسیای صغیر پایه‌گذاری می‌کند. در این حکومت، فقه حنفی به عنوان فقه رسمی مطرح شد، لذا عثمانیها نیز مانند سلجوقیها، در فروع پیرو ابوحنیفه و در اصول پیرو ماتریدی شدند. تمام قاضیان، مفتیان، خطیبان و رئیسان مدارس از علمای ماتریدی بودند و هریک از آنان آثار و آرای خود را آزادانه منتشر می‌کردند و حتی مورد تشویق نیز قرار می‌گرفتند. در این برهه نسبتاً طولانی بود که اندیشه ماتریدیه در شرق و غرب جهان اسلام منتشر شد و مکتب ماتریدی در این دوره به اوج شکوفایی خود رسید.

ماتریدیه چون مذهبی کلامی است، جزو ناخودآگاه مردم است و فقط عالمان به آن واقف هستند. در نتیجه مردم ترکیه نیز به طور ناخودآگاه پیرو کلام ماتریدیه هستند ولی اگر از آنها سوال کنید پیرو چه اعتقاداتی هستی می‌گوید من اهل سنت هستم. به عبارت دیگر باید عرض کنیم که دین از دو بخش تشکیل می‌شود. اعتقادات کلامی که علما با آن سر و کار دارند و مناسکی که توده آن را می‌فهمند و به آن عامل هستند. اعتقادات اهل سنت ترکیه در میان عوام مشخص نیست بلکه از روی کتاب‌های درسی آنها می‌توان به آن پی برد. در دارالعلوم ها، حوزه ها، مدارس و دانشگاه‌ها سرفصلهایی که ارائه می‌شود، مربوط به مکتب ماتریدی است.

شافعی ها

شافعی ها شاخه‌ای از اهل سنت است که پیروان آن را بیشتر کردها تشکیل می‌دهند.

علویون (از همه قومیت ها)

علویان به چهار دسته با نام‌های رافی، باطنی؛ روفی و بکتاشی تقسیم و بنا بر آمار رسمی دولت ترکیه حدود 12 میلیون نفر پیرو دارد.

شیعیان (آذری‌های اصیل و مستبصرین)

جمعیت شیعیان 15 تا 20 درصد از کل مسلمانان ترکیه را تشکیل می‌دهد که اقلیت های مختلف از جمله باطنی، علوی، بکتاشی، نصیری، اسماعیلی، زیدی، بهایی وشیعیان دوازده امامی را شامل می‌شود، شیعه جعفری یا دوازده امامی ترکیه جمعیتی حدود سه میلیون نفر دارند که بین نیم تا یک ونیم میلیون نفر از آنها ساکن استانبول هستند و برخی از آنها مهاجرانی هستند که از ایران به ترکیه رفته‌اند.

شیعیان ترکیه را به رغم تقسیم‌بندیهایی که در درون خود بر اساس ایدئولوژی، طبفه، جنسیت و نژاد دارند به دوگروه اساسی تقسیم کرد: گروه اول را می‌توان شیعیان قومی یا فرهنگی نامید که شمار قابل توجهی از جمعیت شیعی را تشکیل می‌دهند. این گروه اکثراً آذری هستند و عمدتاً در شهرهای آغری، ایغدیر و کارس و تا حدودی استانبول، آنکارا، ازمیر، بورسا، مانیسا، ازمیت و یالووا زندگی می‌کنند که به لحاظ اجتماعی و سیاسی برای سکونت آنها متناسب است.

گروه دوم را می‌توان شیعیان ایدئولوژی دانست که شامل تعداد کمتری از فرقه جعفری می‌شود. این گروه بیشتر سنی ها و علوی های تغییر مذهب داده‌اند که عمدتاً پس از انقلاب اسلامی ایران و بنا به داشتن علاقه به اسلام‌گراهای بنیادگرا، به مذهب جعفری گرایش پیدا کرده‌اند.

جریانات اسلام‌گرای ترکیه

سه گفتمان عمده اسلامی در ترکیه وجود دارد که دال مرکزی همه آنها، اسلام با متفرعات سکولاریسم و دموکراسی است.

جریان اسلام سیاسی

جریان اسلام سیاسی گفتمانی است نخبگانی که تلاش می‌کند بعد از سیاست‌های غیردینی آتاتورک، دوباره اسلام را به عرصه سیاسی-اجتماعی بازگرداند. این حرکت با نجم الدین اربکان شناخته می‌شود و او بنیان‌گذار اسلام سیاسی در سایه دموکراسی در ترکیه است. (<refکوشکی و رنجبر،1395،ص60-55) </ref>

نخستین گام برای بازگرداندن اسلام به عرصه سیاسی-اجتماعی در خلال سال‌های1970 تا 1980 برداشته شد که از آن به موج اول اسلام‌گرایی و یا همان اسلام سیاسی تعبیر می‌شود. در این دوره اسلام‌گرایان پس از 10 سال حیات حاشیه‌ای درفضای اجتماعی ترکیه، با پذیرش ساختارهای نظام حاکم، حرکتی آرام به سوی اسلام‌گرایی را آغاز نمود.

جریان اسلام لیبرال

پس از کودتای نظامی در سال 1997 که به کودتای پست مدرن ملقب و سرنگونی دولت اربکان نخست‌وزیر اسلامگرای ترکیه منجر شد، اسلامگرایان به تغییر راهکار خود پرداخته و سعی کردند با گفتمانی جدید به مقابله با کمالیست ها بپردازند. شاگردان فکری اربکان نظیر اردوغان وعبدالله گل با تأسیس حزب«توسعه و عدالت» و پیروزی قاطعانه در انتخابات پارلمانی 2002 اسلام‌گرایان ترکیه وارد مرحله جدیدی شدند که با اسلاف خود رویکرد متفاوتی داشتند.

حزب توسعه و عدالت با چرخش گفتمانی در اندیشه‌های خویش سعی کردند تا از یک طرف فرهنگ دموکراتیک را در درون نظام سیاسی و اجتماعی تعمیق بخشند و از سوی دیگر با مفروض گرفتن اسلام به عنوان یک از عناصر فرهنگ ترکیه، آن را از حاشیه به متن جامعه ترکیه وارد سازند و بدین ترتیب از آزادی دینی و مذهبی مردم ترکیه دفاع کنند.

جریان اسلام اجتماعی ترکی

این جریان امروزه با نام فتح الله گولن شناخته می‌شود و استمرار یا به تعبیر دیگر زیرمجموعه گروه نورچیه است. جریان و گفتمان اسلام اجتماعی ترکی، نهضتی استوار برخوانشی فرهنگی-هویتی از اسلام، در تضاد با اسلام سیاسی سنتی، اسلام‌گرایی سلفی و رادیکال بنیادگرا و مبتنی بر ارکانی چون هویت، شریعت حداقلی، خدمت وگفتگوی بین فرهنگی بین الادیانی است. درواقع ویژگی بارز اسلام اجتماعی ترکی به دنبال اسلامی خاص ترکیه، بازیابی امپراطوری عثمانی، اسلامی‌کردن ناسیونالیسم، بازآفرینی ارتباط مشروع میان دولت و دین، تأکید یر دموکراسی و مدارا و تشویق مناسبات با جمهوریهای ترک زبان است.

طریقت در ترکیه

در میان اهل تسنن ترکیه، دو طریقت بسیار معروف است که یکی از آنها را نورجی و دیگری را نقشبندی می‌نامند. در بین جوانان اهل سنت، نورجیها نفوذ بیشتری دارند، ولی عوام الناس متمایل به طریقت نقشبندی‌اند. گروه‌های دیگری هم در بین اهل سنت وجود دارد که از جمله آنها یازجیلر، کایلانجیلر، گروه سامی افندی و گروه محمود افندی است که البته پیروان چندانی ندارند. اکنون اندکی دربارة دو طریقت نورجی و نقشبندی سخن می‌گوییم.

نورجیها

بنیان‌گذار این طریقت سعید نورسی است که به سال 1960م از دنیا رفته است. این طریقت بعد از فوت سعید نورسی به مدت کوتاه به دسته‌های مختلف منشعب شد، ولی دوباره توسط فردی به نام فتح‌الله گولن زیر یک چتر گرد آمد.12 فتح الله گولن در سال 1917م به خاطر فعالیتهای بنیادگرایانه و ضدیت با رژیم لائیک به سه سال زندان محکوم شد.

نورجیها رهبر اصلی خود را رسول اکرم(ص)، رهبر افکار جماعت خود را سعید نورسی و رهبر امروزه خود را فتح الله گولن می‌دانند.13 گولن وعظهای خود را همیشه با چشم گریان انجام می‌داد و این چنین توجه مردم را به خود جلب می‌کرد. شبکه تلویزیونی وی که STV نام دارد، هر روز سخنرانی‌ها و خطبه‌های او را پخش می‌کند. جماعت نورجیها فتح‌الله گولن را «مهدی منجی» و «عیسی» می‌نامند.14

طریقت نقش‌بندی

فرقة نقشبندیه یکی ازین سلسله های صوفیه است که توسط خواجه بهاءالدین محمد بن محمد بخاری در قرن هشتم هجری قمری تأسیس گردیده است. او در سال 718 [6] یا 728 ق در بخارا متولد گردیده و در سال 791 ق وفات یافته است.

در مورد اسم نقشبند و وجه تسمیه نقشبدیه چند وجه ذکر شده است: 1. نقشبند در بخارا اسم قریه ای است که شیخ بهاءالدین منسوب به آن شده است. 2. بعضی‌ها می‌گویند که ذکر خداوند متعال در اثر گفتن زیاد در قلب او نقش بسته بود به این دلیل به او نقشبندی گفته‌اند.

3. برخی گفته‌اند که او مانند پدرش بافندة پارچه ای بنام کیمخا (کیمخاف) بوده و بر این پارچه ها نقش های گل می زده است بدین سبب به شاه نقشبند معروف گشته و به نقشبندی ملقب گردیده است. فرقه‌های صوفیه برای کسب اعتبار فرقه شان به نحوی سلسه اقطاب شان را (برخی از طریق ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ و برخی از غیر این طریق) به پیامبر خدا می رسانند. فرقه نقشبدیه نیز از طریق سلمان فارسی و بعد از آن از طریق ابوبکر خلیفه اول، ‌سلسله و شجره‌نامه اقطاب شان را به پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ رسانده است.

آنان در میان سلسله شان امام صادق ـ علیه السّلام ـ را به عنوان قطب پنجم قرار داده و معتقدند، بعد از آن حضرت، خرقه درویشی به بایزید بسطامی منتقل شده و از او به قطب های بعدی انتقال پیدا کرده است. عجیب این است که اسم خود بهاءالدین نقشبند با اینکه شاگرد خواجه عبدالخاق عجدوانی قطب دهم این فرقه بوده است، در میان سلسله اقطاب دیده نمی‌شود. این فرقه در مناطق مختلف مانند ایالت هانسوی چین، ترکیه، آسیای میانه، هند، افغانستان و ایران دارای پیرو می‌باشد که معمولاً پیروان آن منسوب به اهل سنت هستند و در میان شیعیان پیرون اندک دارد.

این فرقه افزون بر عقاید و آراء مشترک با سایر فرقه‌های صوفیه مثل وحدت وجود، حلول، ‌سیر و سلوک خانقاهی و امثال اینها عقاید اختصاصی دارد. که این فرقه را از فرقه‌های دیگر متمایز می سازد که به برخی از آنها اشاره می‌شود. 1. طریقت نقشبندیه بر مبنای زندگی دسته جمعی در خانقاه ها گذارده شده و گوشه‌گیری و زهد را منکر است و ذکر خفی را معمول می‌دارد. 2. خرقه درویشی این فرقه به رنگ زرد و خاکستری می‌باشد که از امتیاز ظاهری درویشان این سلسله به شمار می‌آید. 3. اساس عقاید فرقه نقشبندیه بر هشت اصل قرار دارد که عبارت‌اند از: هشدار دم ـ نظر بر قدم ـ سفر در وطن ـ خلوت در انجمن ـ یاد کرد ـ بازگشت ـ نگاهداشت ـ یادداشت یا خود داشت. 4. پیرو مکتب نقشبندیه باید سه مقام را رعایت کند که عبارت‌اند از: الف: مقام ملاحظه اعداد. ب: مقام ملاحظة دقت. ج: مقام ملاحظة دل. بنابراین فرقه نقشبندیه هیچ تفاتی با فرقه‌ها و سلسله های دیگر صوفیه مثل قادریه، گنابادیه، ذهبیه، و... در ارکان و عقاید و... ندارد و همگی به سهم خودشان مایه اختلاف در انحراف خصوصاً در میان جوانان مسلمان شده و دشمنان دین از آن به نفع خود بهره برداری نموده‌اند. چنانچه در عصر حاضر اغلب مراکز اصلی و اقطاب این طریقت ها در کشورهای غربی مثل آمریکا، انگلستان و برخی از کشورهای اروپایی می‌باشند.

پس از سال 1970م طریقت نقش‌بندی در میان اهل سنت ترکیه گسترش بسیار یافته است. اینان امروزه اگرچه نه به اندازة طریقت نور، اما به نوبه خود فعال‌اند. مثبت‌ترین کاری که نقشبندیها؛ به ویژه یک گروه آنان به نام «اشیکلار» انجام داده‌اند، خنثا کردن تبلیغات و نفوذ وهابیت در کشور است. مریدهای این طریقت، خانه به خانه گشتند و کتابی به نام سعادت ابدیه را در میان مردم پخش کردند که محتوای آن نقدهایی بر عقاید وهابیت بود. امروزه کمپانی اخلاص و شبکه تلویزیونی TGRT در دست آنان است19 که می‌توان گفت این رسانة تلویزیونی بزرگ‌ترین دشمن افکار شیعه اثنا‌عشری است.

طریقت اسماعیل آغا

طریقتی که به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های کلان‌ طریقت عرفانی «نقشبندیه» شناخته می‌شود. اسماعیل آقا٬یک طریقت قدرتمند و متنفذاست که در عرض 40 سال گذشته به یک کانون قدرتمند اجتماعی و دینی تبدیل شده و مدارس دینی و تکایای فراوانی را در اختیار دارد. احمد عثمان اوستا اوغلو٬ فرزند محمود افندی رهبر معنوی اسماعیل آقاییان٬ است.

طریقت اسماعیل آقا از سال 1980 میلادی یعنی درست از زمان کودتای نظامی کنعان اورن٬ به عنوان یک کانون و مرکز دینی و چند تن از سران و چهره‌های برجسته آن نیز به شکل مرموز و ناشناس٬ برخی با کارد و دشنه و بعضی نیز با سلاح کمری به قتل رسیده‌اند.

اسماعیل‌آقایی‌ها٬ در بخش‌هایی از استانبول ٬ نفوذ ویژه دارند اما در استان‌های دیگر نیز مریدان و مرتبطین فراوانی دارند. مردان این طریقت٬ ریش و محاسن بلند و جبه را به عنوان ظاهر و پوشش خود برگزیده و زنان و دختران این طریقت نیز٬ حجاب کامل و پوشیه و روبنده دارند.

جریانات مذهبی ترکیه

علویون

علویان ترکیه یا علویان آناتولی، یکی از گروه‌های منسوب به شیعه در ترکیه که از حیث اعتقادات، شیعه اثنی عشری‌اند، اما به سبب تأثیرپذیری از عقاید باطنی و فاصله‌گرفتن از فقه جعفری، در مرحله عمل از اثنی عشری دور افتاده‎‏اند. بر اساس برخی نظریه‌ها، نام علوی حدود ۲۵۰ سال پیش توسط عثمانی‎ها بر علویان ترکیه نهاده شد تا آنان را از شیعیان جدا کنند. به سبب آنکه خاستگاه علویان در آناتولی (نام تاریخی قسمت آسیایی ترکیه) بوده است، در برخی موارد به آنان علویان آناتولی نیز گفته می‌شود. بر اساس برخی آمارها علویان حدود ۳۰ درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می‎دهند.

در برخی منابع، علویان ترکیه این‌گونه تعریف شده است: «علوی کسی است که کلمه لااله الا الله، محمد رسول الله، علیاً ولی الله را به صورت قلبی، قولی و عملی تصدیق کرده و عملش را به مقتضای این کلمه انجام می‎دهد». در تعریفی که یکی از نویسندگان علوی از علویان ترکیه نموده آمده است: «کسی که محکم از حبل الله (قرآن کریم) و چهارده معصوم تمسک کند و از نور محمد(ص) و علی) بهره برد و کلمه لااله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله را تصدیق کرده، عملش را به مقتضای این کلمه انجام دهد».

احکام مهم دینی علویون به صورت نقل قول و شفاهی بیشتر توسط طبقه روحانی یعنی دده ها منتقل می‌شود. این منابع شفاهی در قالب مناقب نامه ها و نفسها (اشعاری که اصول عقاید بکتاشی علوی در آنها بیان شده است). معارف مکتوب علویون در مجموعه‌ای به نام بویروکلار(فرمایشات) جمع است. این منابع هم محدود است، هم در اختیار همگان نیست و هم ماهیت یکسانی ندارند. ضمن اینکه این منابع در زمانهای متأخر نوشته شده است. که قدیمی‌ترین آنها مربوط به قرن 18 است. فلذا نمی‌توانند مرجع رجوع تمامی علویان قرار گرفته و جامعه علویان را یکدست نمایند.

علویان ترکیه از لحاظ نژادی به سه گروه تقسیم می‎شوند که عبارتند از ترکمن‌ها، کردها و زازاها.

ترکمن

بیشترین نژاد علویان را ترکمن‎ها به خود اختصاص داده‎اند. ترکمن‎ها شاخه‎ای از نژاد ترک هستند که به لحاظ تاریخی به آنها اغوز می‎گویند. اغوزهایی که از نیمه دوم قرن دهم میلادی به اسلام گرویند، ترکمن نامیده شدند اما آن دسته از آنان که مسلمان نشدند، همچنان به اغوز شهرت دارند.

ترکمن‎ها خود سه دسته‎اند:

چینی‎ها

این گروه منسوب به شاخه‎ اوچ‎ اوک (به معنای سه تیر) اوغوزها هستند. در کتاب ولایت نامه حاج بکتاش ولی یکی از شخصیت‎های تاریخی علویان، از این گروه سخن به میان آمده است. چینی‎ها در دوران اولیه تسلط سلجوقیان بر آناتولی به این مناطق کوچ کردند. آنها از سوی دولت سلجوقی به عنوان حاکمان مناطق مرزی منصوب شدند. این گروه در اواخر قرن سیزدهم میلادی به دلیل هم عقیده بودن با صفویه و قرابت شدید و هم عقیده بودن با آنان به قزلباش معروف شدند. قزلباش لقبی بود که به سربازان صفویه اطلاق می‎شد.

بسیاری از چینی‎ها امروزه در شهرهای گرسون، تیره بولو، گورلو و واقفی کبیر واقع در استان ترابزون در شمال ترکیه زندگی می‎کنند. آنان تحت تأثیر بزرگان اهل سنت و والیان این مناطق، علوی‎گری را رها کرده و به اهل‎سنت گرایش پیدا کردند. البته عده‎ای از چینی‎هایی که در استان بالکسیر واقع در شمال غربی ترکیه زندگی می‎کنند، هویت علوی خود را حفظ کردند.

تَخْتَچی‎ها

این گروه از ترکمن‎ها امروزه در مناطق وسیعی از جنوب تا جنوب غربی ترکیه، از ماراش تا کوه‎های توروس و از انتهای کوه‎های توروس تا جنوب دریای اژه (دریایی در امتداد شمال غربی تا جنوب غربی ترکیه) زندگی می‎کنند. تختچی‎ها را می‎توان در مناطق جنگلی شهرهای آدانا، ماراش، ایچل، بوردور، اسپارتا، دنیزلی، موغلا، آیدین، ازمیر، بالیکسر، و تراکیا(بخش اروپایی ترکیه) مشاهده کرد.

بیدی‎ها

این گروه از شاخه بوزوک ترکمن‎ها هستند که در تأسیس حکومت صفوی سهیم بودند. در دوران کنونی، علویانی که در میانه آناتولی زندگی می‎کنند، به بیدی‎ها منسوب هستند. شهرهای آنکارا، توکات، کرشهیر، قیصری، نوشهیر و توابع آن محل سکونت این دسته از علویان ترکمن است.

کردها

برخی محققان استانبولی معتقدند، یک سوم کردهای ساکن در ترکیه، علوی هستند. کردهای علوی به صورت پراکنده در شهرهای بینگول، تونجلی، ارزنجان، سیواس، یوزگات، الازغ، مالاتیا، قهرمان ماراش و قیصری زندگی می‎کنند.

زازاها

زازاها یکی از نژاد علویان را تشکیل می‎دهند. زبان آنها شباهت زیادی به زبان کردی و حتی لری دارد. تقریبا نیمی از زازاها سنی و نیمی دیگر علوی هستند. زازاهای علوی در مناطقی از کوه‎های مونزور در شمال ترکیه، مرکز شهر ارزنجان و شهر ارزروم زندگی می‎کنند.

علویان نصیریه(عرب‎ها)

در ترکیه گروهی دیگر از علویان وجود دارند که دارای نژاد عرب هستند. آنها در جنوب ترکیه و در مناطق مرزی با سوریه در شهرهای حاتای و آدانا زندگی می‎کنند. این گروه همان علویان سوریه یا نصیریه هستند و ارتباطی با علویان ترکیه که به علویان آناتولی نیز مشهورند ندارند. علویان عرب‎ نسبت به علویان ترکیه از جمعیت کمتری برخوردارند. برگزاری مراسم عید غدیر در شهر حاتای با حضور هزاران نفر، به عنوان یکی از مهم‎ترین و باشکوه‎ترین مراسم علویان به شمار می‎رود. در این مراسم مفتی‎های اهل سنت و مسئولان دولتی نیز شرکت می‎کنند.

بکتاشیه

طریقت بکتاشیه یکی از مهمترین طریقت های ترکیه به شمارمی‌رود. بَکتاشیه، طریقتی که خود را منسوب به حاجی بکتاش ولی زاهد خراسانی می‌دانند. ولی این دقیقاً به معنی ایجاد این مذهب به دست وی نیست. بسیاری پیدایش این مذهب را به دست فردی به نام بالم سلطان می‌دانند. این طریقه از آناتولی شروع شد و بر اثر برخورداری از حمایت رسمی دولت عثمانی و در پی کشورگشایی‌های آن، به شبه جزیره بالکان و از آنجا به آلبانی راه یافت و بعدها خانقاههای بکتاشیه در آنجا ساخته شد.

راهیابی این فرقه به شبه جزیره بالکان، در اسلام آوردن ساکنان آنجا سهم عمده‌ای داشت. امروزه بکتاشیه علاوه بر آلبانی و به طور محدود در ترکیه، در میان مردم سوریه، مصر، ترکهای مقیم اروپا و نیز مناطق آلبانیایی نشین و مسلمان مقدونیه و کوزوو رواج دارد. پایه گذار این فرقه سید محمود رضوی معروف به حاجی بکتاش ولی (م.669) است که زندگی وی در منابع مختلف با افسانه ها و حکایت های اغراق میز آمیخته است. اجمالا می‌توان گفت که وی از صوفیان ترکمن خراسانی، معروف به بابا، بود که از پیروان احمد یسوی (م.562 ق) بودند..احتمالا وی در سده 6 ق همراه با موج مهاجران ترکمن از شرق به آسیای صغیر آمده باشد.

منابعی نیز در وجود تاریخی حاج بکتاش تردید کرده‌اند و پایه گذار واقعی طریقه بکتاشیه را بالیم سلطان یا بالیم بابا معروف به پیر دوم (م.922) دانسته‌اند (معصومی، دانشنامه ادب فارسی، 6/190؛ انوشه، دائرة المعارف تشیع، 3/388). برخی نیز مصرّند که وی خاستگاهی مسیحی داشته است. البته نظر غالب آن است که حاجی بکتاش پایه گذار بوده ولی بالیم سلطان این شکل خاص را به فرقه بخشیده و به اصول آن صورت ثابت و مشخص داده و آیین‌های جدید و سلسله مراتبی در طریقه بکتاشیه بنیان نهاده است.

در باب عقاید حاجی بکتاش ولی گفته‌اند که مشرب توحید و تجرید بر وی غالب بوده و اغلب اوقات مغلوب حال می شده و چون به هوش می آمده به لعن و طعن مخالفان می‌پرداخته و با وجود کثرت و ازدحام مطلقاً عقیده خودش را استتار نمی کرده است (شیرازی، طرائق الحقائق، 2/347).

با توجه به آن که در کتاب المقالات حاجی بکتاش که در اصل به زبان عربی نگاشته شده، مراسم سرّی و آموزه‌های بکتاشی مشخصاً ذکر نشده، این نظر تأیید می‌شود. حاجی بکتاش هم روزگار اورخان دومین فرمانروای عثمانی، بوده و نزد او تقربی نیز داشته است (معصومی، همان جا، 191).

با وجود آنکه علویان و بکتاشیان مستقل از هم هستند، اما امروزه از لحاظ تاریخی و اجتماعی، مطرح کردن استقلال آنها از یکدیگر ممکن نیست. اعتقادات علویان با بکتاشیان یکی است. آنها از لحاظ ادبیّات، مبانی اخلاقی و عقیده، تفاوت بنیادینی با یکدیگر ندارند و اصولشان نیز مشترک است ــ تفاوت اساسی آنها یک فرق اجتماعی است و آن اینکه؛ بکتاشیان غالباً در شهر زندگی می‌کرده‌اند و علویان، زندگی کوچ‌نشینی و نیمه کوچ‌نشینی داشته‌اند.

ازاین‌رو بکتاشیان گروهی سازمان یافته‌اند، اما علویان که در روستاها زندگی می‌کنند، هنوز کم و بیش غیر سازمان یافته‌اند ــ و نیز بکتاشیان پیرو آیین لایتغیّری‌اند، اما علویان به اسطوره‌هایی معتقدند که در آنها افسانه‌هایی با فرهنگ محلّی آمیخته شده است. نکته دیگری که شایان توجّه است، این است که ورود به طریقت بکتاشی برای همة افراد ممکن است، اما جامعة علویان، جامعه‌ای بسته است و غیر علویان را در بین خود نمی‌پذیرند.

به عبارت دیگر، علوی شدن ارثی است و اگر کسی علوی متولّد نشود، نمی‌تواند، علوی باشد. اما بکتاشی شدن اکتسابی (اختیاری) است و هر کسی که بخواهد، می‌تواند بکتاشی شود. سیّد بودن «دَده» در میان علویان شرط است، اما در بکتاشیّه برای «بابا» شدن نیازی به سیّد بودن نیست. امروزه در ترکیه واژه‌های «علوی» و «بکتاشی» با یکدیگر بسیار گره خورده‌اند و به صورت «علوی ـ بکتاشی» به کار می‌روند.

مبانی عقیدتی این طریقت برگرفته از تصوف و تشیع است. گرچه برخی بکتاشیه را به اشتباه از اسلام سنی میدانند اما با توجه به مبانی فکری که دارند آنها را میتوان به عنوان فرقه ای از شیعیان نگریست. چنان که همانند شیعیان اثنی عشری ایران به دوازده امام قایل اند و امام جعفر صادق را به عنوان مهم‌ترین امام خود میدانند. بکتاشیان به خدای بزرگ ومتعال محمد علی خدیجه فاطمه حسن و حسین باور دارند. آنان ضمن باور به دوازده امام ارتباط خود با طریقت عرفانی را از امام موسی کاظم(‌علیه‌السلام) میدانند. وحاج بکتاش ولی از فرزندان ان امام دانسته شده است. بکتاشیان همانند دیگرشیعیان برای امام حسین(‌علیه‌السلام) وشهدای کربلا ماتم میگیرند. دوره ویژه عزاداری«ماتم» نام دارد.

نورسیها(نورچی ها)

نورجی ها که حدود بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارند، پیرو یکی از علمای مشهور ترکیه بنام " شیخ سعید نورسی" معروف به " بدیع الزمان نورسی" می‌باشند که با آتا تورک هم عصر بوده است. مهمترین کتاب نورسی بنام " کلیات رساله نور" است که مبین اصول اساسی این طریقت می‌باشد. در این رساله آمده است که مهمترین وظیفه مسلمانان معاصر، حفظ ایمان خود در مقابل علم و فلسفه می‌باشد.. " در این رساله آمده است که مهمترین وظیفه مسلمانان معاصر حفظ ایمان خود در مقابل علم و فلسفه می‌باشد.

پیروان این طریقت به مسائلی همچون سازماندهی و تشکیلات اهمیتی نمی‌دهند ولی در بین خود دارای درجاتی همچون دوست، برادر، طلبه و... هستند. از نظر گاه‌ایشان " دوست" شخصی است که خود را به طریقت نورجی نزدیک کرده و وظیفه دارد که با مظالم و بدعت گزاری ها بشدت مقابله کند. افرادی که در راه گسترش و تبلیغ رساله نور کمر همت بسته و هفت گناه دوری جسته و نمازهای واجب خود را بجا می‌آورند نیز تشکیل دهنده طیف برادران می‌باشند طلبه‌ها نیز رساله نور را همانند مال خود شمرده و مهمترین وظیفه خود را انتشار آن می‌دانند از اصول اولیه نورچی ها دوری و عدم شرکت مستقیم در حرکات سیاسی و پرهیز از اعمالی است که باعث خدشه دار شدن جامعه می‌گردد.

در عین حال پیروان این طریقت وظیفه دارند که مانع اجراء این اعمال از جانب دیگران هم بشوند ولی با این وجود خود سعید نورسی در خصوص طریقه زندگی و رابطه با احزاب همواره شیوه‌های پراگماتیستی (مصلحت گرایی) را بکار گرفت. به نظر او همواره باید از حزبی طرفداری نمود که بتواند مساعد‌ترین شرایط را برای حرکت پیروان طریقت مهیا سازد.

نورچی ها برای مسائل انتشاراتی اهمیت خاصی قائل شده و مجله‌های چون " ذوالفقار"، اخوت" را منتشر نموده‌اند اما مهمترین ارگان ایشان روزنامه " ینی آسیا" محسوب می‌شود. این طریقت همواره طرفدار حاکمیت بوده و خود را به عنوان مبلغ دموکراسی معرفی نموده است.

این جریان ازآغاز انقلاب اسلامی در ایران روزنامه ینی آسیا با بی علاقگی به‌این موضوع برخورد می‌کرد که البته با توجه به دید گاه‌های این طریقت مسئله غیر منتظره‌ای محسوب نمی‌گردید. یکی از رهبران این طریقت بنام " صفا مورسل" در این خصوص چنین می‌گوید: " نمی‌توان انقلاب ایران را بعنوان یک انقلاب اسلامی قبول نمود اسلام دین صلح و خوش بینی است ولی در ایران اسلامیت را بعنوان ایدئولوژی کینه و خصومت بکار گرفته‌اند به‌این واسطه با نگاه کردن به انقلاب ایران نمی‌توان درباره اسلام داوری نمود. دنیای غرب روشهای غلط و خطاهای ایران را در مورد استفاده قرار داده و با توسل به آنها سعی در کاهش علاقه مردم نسبت به اسلام را دارد.

انقلاب ایران، اسلام را به شکل ترسناک و بدی که در شان آن نیست جلوه گر ساخته است. " مجله " کپرو" در حزیران سال 1987.م. با تیتر بزرگ بر روی جلد خود می‌نویسد " خمینی یا اسلام"؟ در ذیل این عنوان آمده است؛ انقلاب ایران " بر پایه اعتقادات شیعه بوده و هیچگونه شانسی برای پیروزی دنیای " تسنن" ندارد. به نظر او امام خمینی قرآن یک کتاب سیاسی است. امام خمینی اسلام را به صورت دینی که مربوط به جهاد و مبارزه می‌باشد. تعریف می‌کند و وظیفه اصلی خود را حفاظت از اسلام می‌داند امام خمینی دکترین خود را پشت کلمات قیام و عصیان پنهان نموده است.

مجله کپرو در جائی دیگر می‌نویسد در افکار امام خمینی به یک جمله که در خصوص کارهای ایمانی باشد برخورد نمی‌کنیم این مجله ضمن شرحی در باب افکار و اعتقادات شیعیان، بازتاب ایدئولوژی انقلاب اسلامی در ترکیه را این‌گونه شرح می‌دهد: "در آغاز افرادی که مترجم خمینی بودند، فعالیت‌های گسترده‌ایی از خود نشان می‌دادند ولی اکنون ایشان هم به غلط بودن این افکار معترف بوده و نظرات خود را درباره مسائل تغییر داده‌اند".

اصل مخالفت مجله " کپرو" با انقلاب اسلامی را میتوان در این جملات خلاصه نمود که " بدیع الزمان" در اثر بی‌نظیر خود یعنی "رساله نور" که کنجنیه‌ای از ایمان و فرهنگ می‌باشد. همواره با هدف بدست‌گیری اقتدار، مخالفت ورزیده است. او اعتقاد دارد که امروز زمان نجات دادن ایمان می‌باشد..

شاخهای نورجی؛ در بین نورجی ها شعبات و دسته‌بندی های مختلفی وجود دارد اما در سال‌های اخیر طریقت نورجی ها به دو شاخه عمده تقسیم شده است گروه نخست " آسیا جی ها" نام داشته و توسط اسد جوشان رهبری می‌شود و گروه دوم که مهمترین شاخه نورجی نیز می‌باشد. ، " فتح الله جیها " نامیده می‌شود. البته دو گروه عجز مندیها " و قادریها" نیز ادعا دارند که از پیروان واقعی سعید نورسی هستند.

گولنیست ها(گروه خدمت)

این جنبش یک جنبش فراملی است که تحت تأثیر اندیشه‌های فتح الله گولن، نویسنده و مدرس علوم اخلاقی و الهیات اهل ترکیه ساکن آمریکا شکل گرفته است ودر حال حاضر طرفداران زیادی در ترکیه، آسیای مرکزی و سایر نقاط جهان دارد. این جنبش، بزرگترین جنبش مردمی ترکیه ایت که از تقدم اخلاق بر سیاست دفاع می‌کند و بر نقش آموزش در تربیت نسلی طلایی که متصف به صفات پیامبر باشد تأکید دارد (مرادیان،1285، :574و592).

حامیان این گروه اکثراً لز بین تجار، روزنامه گاران واساتید و دانشجویان هستند.

گولن احساسات قوی درباره میراث ملی اش دارد و به ترک بودن خود افتخار می‌کند ومدام به ریشه های ترک بودنش و تاریخ عثمانی ترکیه و جهان بزرگتر از ترکیه اشاره می‌کند. بنابراین میراث عثمانی- اسلامی هویت گولن را شکل می‌دهد. ملی گرایی گولن شمول گراست و بر خون و نژاد مبتنی نیست بلکه بر تجارب تاریخی مشترک وواقعیتهای سیاسی تکیه می‌کند. گولن معتقد است اسلام دین ملت است و نباید آن را به داشتن هویت یک حزب تقلیل داد. از نظر گولن، اسلام یک پروژه سیاسی نیست که باید اجرا شود، بلکه گنجینه دانش و کردار برای توسعه یک جامعه عادل و اخلاقی است. (قهرمانپور، 1390:ص105). گولن طرفدار صوفی‌گری است و از نطر وی صوفی‌گری راهی برای تکامل دائمی روح انسان است.

هدف گولن اسلامی‌کردن ایدئولوژی ناسیونالیستی ترکیه و ترکی کردن اسلام، بطور همزمان است. وی خود را طرفدار صلح و آرامش عرفی کرده وبرای برقراری آن دو پیشنهاد مهم عرضه میکند: تسامح و تساهل و گفتگو.

سه اصل: برابری، عدالت و مشورت، اصول و ارزشهای نظریه اسلامی گولن به شمار می‌رود.

این جماعت در ترکیه در حوزه آموزشی 3500 سالن آموزشی، 3هزار و 864آموزشکدهوبیش از 65 هزار معلم و استاد در اختیار دارد. همچنین در بیش از 140 کشور جهان در قالب مدارس، کلاسهای تقویتی پیش کنکوری و دانشگاه دارد که در کانون توجه محصلین نخبه و فرزندان سران قرار گرفته است. (فلاح،1395:ص135). علاوه بر ترکیه، بیش از 2600 مدرسه و دانشگاه در جهان دارد.

این گروه، دارای یک شبکه رسانه‌ای بین‌المللی، روزنامه زمان، کانال ماهواره ایجهانی(STV) ویک مجله بین‌المللی(Kurt،2007:1449) است. جماعت خدمت و گولن، فعالیتهای آموزشی و فرهنگی خود را سه هدف مهم و عمده می‌داند:1- گسترش خودآگاهی مسلمانان 2- بررسی دوباره یا بازبینی رابطه علم و مذهب با انتقاد و رد گفتمان های رایجی چون ماتریالیسم وپوزتیویسم3- بازسازی حافظه جمعی با تأکید بر روی عنصر مشترک جامعه که اسلام است. (Yavuz$Esposito،2003:p57).

سازمان‌ها و بنیادهای مهم و فعال درترکیه (در ترکیه به بنیاد واکف یا همان وقف می‌گویند)

سازمان دیانت ترکیه

مهمترین و اصلی‌ترین سازماندینی ودولتی ترکیه«سازمان دیانت» است. در سلطنت عثمانی امور دینی بر عهده سازمانی به نام «مشیخت‏» بود که شیخ الاسلام ریاست آن را بر عهده داشت. در سال 1920میلادی وزارت مشیخت، شریعت و اوقاف، جای سازمان مشیخت را گرفت. با اضمحلال خلافت عثمانی و اعلام جمهوری در سوم مارس 1924م، سازمانی به نام «سازمان دیانت» وابسته به نخست ‏وزیری، تشکیل شد که وظیفه اصلی آن کنترل مسلمانان این کشور بوده و در واقع، برای محصور کردن بیشترِ فعالیت مذهبی مسلمانان دایر شده بود. در ادامه تغییرات مهمی در این سازمان بوجود آمد.

این سازمان همراه با سازمان‌ها و احزاب اسلام‌خواه ترکیه توانسته است از مذهب حنفی در ترکیه پاسداری کند. همچنین فعالیتهای تبلیغی قابل توجهی توسط این سازمان صورت می‌گیرد که جنبه های اعتقادی، سیاسی و مذهبی دارد. البته تفکرات پان ترکیستی نیز در آن دیده می‌شود. با عنایت به این امور، اکنون سازمان دیانت ترکیه به عنوان یک مرکز و کانون فکری فرهنگی مهم برای حنفیان و ماتریدیان در آمده و در داخل و خارج از کشور ترکیه به فعالیت مشغول است.

در داخل ترکیه سازمان دیانت به دور از ایجاد هرگونه تنش سیاسی، امر تبلیغ و انتشار اصول عالیه دینی را وظیفه خود می‏‌داند. ارشاد و راهنمایی مردم در اموری از قبیل اتحاد، برابری، فداکاری، تعاون، برادری، محبت، احترام، خوش‏ بینی، حمایت و نیز هشدار مردم در اموری که باعث ضعف در جامعه می‏گردد، همچون شراب، قمار، مواد مخدر، روابط غیر اخلاقی و… بر عهده این نهاد است. فعالیت‏های دینی علاوه بر مساجد در مدارس، بیمارستان‏ها، زندان‏ها، کارخانجات، مراکز دانشجویی، خانه‌های سالمندان، مهدهای کودک و … نیز انجام می‏شود. برقراری برنامه ‏های وعظ در ماه مبارک رمضان، ایام اعیاد و میلاد حضرت رسول «ص» از دیگر اقدامات این سازمان است.

همچنین فعالیتهای برون مرزی این نهاد شامل همکاری با کشورهایی از جمله افغانستان، ازبکستان و تاجیکستان است که در هر یک از این کشورها شعبه هایی راه‌اندازی کرده است. سازمان دیانت ترکیه در ایجاد اتحاد ترکی میان ترک‌های کشورهای پیش‌گفته فعالیت عمده‌ای دارد. دانشجویان مسلمان ترک از کشورهای آسیای میانه و قفقاز و نیز ترکان حنفی افغانستان (ازبک‌ها) از طریق سازمان دیانت جذب کشور ترکیه می‌شوند و ضمن تحصیل در دانشگاه‌های ترکیه، با معارف حنفی‌ـ ماتریدی نیز آشنا می‌شوند.

1-بنیاد تحقیات وفرهنگ

2-بنیاد انصار

3 بنیاد ایلک ساو

4- بنیاد جم(بنیادفرهنگی و آموزشی جمهوریت خواه - مهمترین تشکیلات علوی‌هاست) به رهبری پروفسور عزالدین دوغان

5- بنیاد جهانی اهلبیت (مال علویون) به مدیریت فرمانی آلتون

6- بنیاد حاک یولی(راه حق)

7- بنیاد حاج بکتاش (علویون)

8- بنیاد دیانت

این بنیاد که دارای شخصیت حقوقی خصوصی است در سال 1975 با هدف معرفی چهره حقیقی اسلام، کمک به سازمان دیانت در آشناسازی مردم نسبت به اسلام، ایجاد و تجهیز مساجد، ایجاد و مدیریت موسسات بهداشتی برای کمک به بیماران فقیر، عرضه خدمات اجتماعی با بهره‌گیری از کمک‌های مردمی به ویژه زکات فطره و... تأسیس شد.

9بنیاد سلیمانیه(از مهمترین فعالانش پروفسور عبدالعزیز بایندر است).

10- بنیاد عقبه(مصطفی اسلام اوغلی شخص مهم و باسواد است؛ دارای شبکه تلویزیونی است و نهج البلاغه تدریس میکند).

11-بنیاد علم وفرهنگ اسلامبول(از بنیاد طریقت نورچی که در سال 1979 تأسیس شده است).

12- بنیاد صفا (آنکارا)

13- بنیاد علم و هنر(عِلیم و صنعت واکفی)

14- بنیاد علمی و فرهنگی کوجاو

15- بنیاد نشر دانش (مؤسس اولین مدرسه امام خطیب)

16- بنیاد حکیم (مؤسسه علمی و آموزشی حدیث)

17- فدراسیون علوی بکتاشی(پس از لغو اتحادیه علویون با مشارکت بیش از 30 مؤسسه و انجمن در سال 2002تأسیس شد

18- مرکز دایرة المعارف ایسام(وابسته به سازمان دیانت. مرکز مهم و معتبری است).

19- موسسه دایره المعارف ترک نویسندگان مهمی از جمله توپال اوغلی، علی آروسی و امثالهم در اینجا مشغول بوده و هستند. این مرکز از جمله مراکز مهم فکری در جهان اسلام به حساب می‌آید.

20- مدارس امام خطیب٬

در نظام آموزشی ترکیه٬ آن دسته از مدارس راهنمایی و دبیرستان هستند که برخلاف مدارس عادی٬ دارای نظام آموزشی مختلط نیستند و دختران و پسران در کلاس‌های مختلط نیستند.

هدف اولیه از ایجاد این مدارس٬ تربیت خطیبان و روحانیون دینی برای کار و فعالیت در سازمان بزرگ تشکیلات دینی ترکیه بود. اما حالا این هدف بزرگتر شده و فارغ‌التحصیلان این دسته از مدارس دینی٬ می‌توانند در دانشگاه‌ها٬ در هر رشته‌ای درس بخوانند و شغل دلخواه خود را داشته باشند.

در حال حاضر در مدارس راهنمایی دینی و دبیرستان‌های دینی٬ مجموعاً٬ نزدیک به یک میلیون و پانصد هزار نفر دانش آموز در حال تحصیل هستند که آماری مهم و قابل توجه است و می‌تواند در 10 سال آتی٬ تغییرات مهمی در ترکیه به وجود بیاورد.

در مدارس دینی٬ علاوه بر دروس عادی٬ منابع فقهی اهل سنت مذهب حنفی هم تدریس می‌شوند و فرهنگ و منش و اخلاق دینی و مذهبی در این مدارس به گونه‌ای است که علی القاعده از خروجی آن٬ یک طبقه اجتماعی طرفدار جریان لاییک و کمالیست٬ به وجود نمی‌آید و نه تنها در مشارکت اجتماعی و انتخاباتی٬ بلکه در حوزه مسئولیت اجرایی نیز٬ فعالیت آن٬ به نفع حزب حاکم خواهد بود.

آیین معارفه اعضای جدید شورای عالی سازمان امور دینی ترکیه

اعضای جدید شورای عالی امور دینی با مراسمی که در سازمان امور دینی ترکیه برگزار شد، کار خود را آغاز کردند. از میان نامزدها، 12 عضو از 24 کاندیدای انتخاب شده در 15 ژوئن 2020م. و 4 عضو آکادمیک از دانشکده‌های الهیات به مدت 5 سال به عنوان اعضای شورای عالی امور دینی منصوب شدند. پروفسور دکتر عبدالرحمن هاچکالی به عنوان رئیس جدید شورای عالی امور دینی انتخاب شد و مصطفی بولنت داداش نیز به عنوان معاون رئیس شورای عالی منصوب گردید.
علی ارباش، رئیس سازمان دیانت در این مراسم با اشاره به اینکه شورای عالی امور دینی، عالی‌ترین نهاد تصمیم‌گیری و مشورتی در امور دینی است، گفت: وظیفه شورای عالی دینی از پرداختن به مسائل روز جامعه از نظر اسلامی و صدور فتوا تا بررسی انواع ترجمه‌های قرآن و پیگیری انواع آثار مذهبی در حال گسترش است. وی در ادامه موارد آموزشی و هدایت تمام فعالیت‌ها با توجه به نتایج تحقیق و بررسی مسائل دینی ترکیه و استفاده آن در مسائل دینی مسلمانان در جهان، برشمرد.
وی با تأکید به اینکه شورای عالی امور دینی قابل اعتماد‌ترین پشتوانه ملت در زندگی مذهبی از گذشته تا به امروز بوده است گفت: این شورا، حتی در سخت‌ترین زمان‌ها حقایق اسلام را خدشه‌دار نکرده است و با تصمیماتی که گرفته، آثاری که منتشر کرده، فتاوائی که داده، هیئت‌های مذهبی، جلسات مشاوره، کارگاه‌های آموزشی، کنگره‌ها، کنفرانس‌ها و بسیاری کارهای دیگر خدمات بزرگی انجام داده است و ادامه خواهد داد.

مؤسسات، مجموعه ها وگروه‌های شیعی

مجموعه زینبیه

این گروه قدیمی‌ترین گروه شیعی در ترکیه هستند که رهبری آنها با شیخ صلاح الدین اوزگوندوز است. این گروه بیشتر مسلمانان مهاجر از مناطق شرقی ترکیه به استانبول هستند که بیشتر برای فعالیت‌های اقتصادی به آنجا آمدها ند و فعالیت خود را با تأسیس مسجد زینبیه شروع کردند و به همین خاطر به این نام مشهور هستند امام جماعت این مسجد شیخ حمید توران است که در اوایل انقلاب به دلیل حمایت از انقلاب اسلامی ایران از سوی نظام لائیک به زندان محکوم شد. این گروه پایگاه اینترنتی چندزبانه ای به آدرس((www.Zeynebiye.com دارد.

مؤسسه علمی-فرهنگی کوثر

مؤسسه کوثر اولین مؤسسه شیعیان ترکیه است که از سال 1992 فعالیت خود را در زمینه علمی- فرهنگی شروع کرد. هسته مرکزی این مؤسسه را روحانیون آذری زبان ترکیه‌ای با مدیریت یک گروه دوازده نفره تحصیل کرده در قم به رهبری موسی آیدین و غدیر آک آراز امام جماعت مسجد مهدیه استانبول تشکیل می‌دهد. دفتر اصلی آن در استانبول قرار دارد و در شهرهای دیگر مثل آنکارا، آنتالیا و ازمیر نیز دارای چندین دفتر و نمایندگی است.

انتشارات کوثر که منظم‌ترین مؤسسه انتشاراتی شیعیان ترکیه است وابسته به این مؤسسه است و تاکنون بالغ بر شصت جلد کتاب از جمله ترجمه تفسیر المیزان، کتب امام خمینی(ره) و آثار شهید مطهری را منتشر کرده است. این مؤسسه مجله‌ای بنام قبله نیز دارد که سردبیری آن به عهده غدیر آک آراز است. مشی مؤسسه کوثر، فرهنگی و علمی است و بیشتر اعضای آن مقلد امام خمینی و آیت‌الله خامنه ای هستند. این مؤسسه یک وب سایت خبری – تحلیلی ((rasthaber.com دارد که پایگاه اصلی و پربیینده شیعیان ترکیه در اینترنت است که توسط انجمن تایدر(انجمن تحقیقات وهمیاری اجتماعی) راه‌اندازی شده است. مدیریت این انجمن بر عهده ضیائ یلماز است.

انجمن تایدر

انجمن تایدر((TAYDER (انجمن تحقیقات وهمیاری اجتماعی) در سال 2006 با هدف شناسایی، سازماندهی و آموزش دانشجویان شیعه ترکیه و نیز بسط اندیشه انقلاب اسلامی در این کشور تأسیس شد. این انجمن پس از سناسایی و ارتباط‌گیری با دانشجویان شیعه در شهرهای مختلف ترکیه فعالیت‌های خود را در زمینه حفظ و تقویت هویت مذهبی آنها و سازماندهی و ایجاد اتحاد بین آنها ادامه دارد. فعالیت-های انجمن تایدر را می‌توان در سه بخش کلی طبقه بندی نمود:

الف- جذب و سازماندهی دانشجویان شیعه: شناسایی و برقراری ارتباط با دانشجویان شیعه در دانشگاه‌های مختلف ترکیه و جذب و متشکل کردن و اسکان دادن گروهی آنها در خواب گاههای اجاره ای در نزدیکی دانشگاه‌های شهرهای مختلف و نیز کمک مالی مستمر و موردی به دیگر دانشجویان شیعه.

ب- آموزش دانشجویان شیعه: تلاش جهت رشد فکری و عقیدتی دانشجویان شیعه تحت پوشش و تربیت آنها در خط انقلاب اسلامی و ولایت فقیه از طریق ارسال کتاب‌های عقیدتی فرهنگی، برگزاری جلسات هفتگی دانشجویی در شهرهای مختلف و برگزاری اردوهای آموزشی سالانه دانشجویی.

پ- برگزاری برنامه‌های فرهنگی سیاسی: برگزاری کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی اسلامی در استانبول، مشارکت در برپایی خیمه حماسه عاشورا در ایام محرم در شهر اغدیر، برگزاری مراسم روز قدس در شهرهای مختلف ترکیه مثل استانبول، بورسا و اغدیر. انجمن تایدر در شهر استانبول قرار دارد. علاوه برآن، این انجمن دارای دفاتر در پانزده شهر ترکیه است.

جریان یا گروه آل البیت(تحت اشراف دفتر آیت‌الله سیستانی)

موسسه آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث، یکی از دهها مرکز وابسته به دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی (دام ظله) است که در سال 1380 در شهر استانبول ترکیه در روز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و با شرکت علمای دینی و اندیشمندان، اساتید دانشگاه‌های ترکیه و میهمانان داخلی و خارجی افتتاح گردید. و از زمان تأسیس تاکنون اهدافی از جمله؛ احیای فرهنگ اهل بیت(ع)، آشنا ساختن مردم با مکتب اهل بیت(ع) و حفظ ارزش‌های اسلامی در کشور ترکیه را دنبال کرده است.

مسئول این مؤسسه انورشان رحمانی است که پس از به پایان رساندن تحصیلات حوزوی خود در ایران به ترکیه بازگشته و فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی خود در حوزه شیعی را در این کشور دنبال کرده است. اهداف کلی این مؤسسه، احیاء فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام) و آشنا ساختن مردم با این مکتب و حفظ ارزشهای اسلامی و مذهبی در کشور ترکیه می‌باشد.

فعالیتهای این مؤسسه از این قرار است:

1- برگزاری کلاسهای قرآنی، عقیدتی.

2- برگزاری مراسم مذهبی.

3- تأسیس اولین کتابخانه تخصصی اهل بیت (ع) در کشور ترکیه.

4- برگزاری سمینارهای دینی و مذهبی با شرکت علمای دینی و اندیشمندان.

5- ترجمه و نشر کتب، مجله‌ها دینی، مذهبی، سی دی های مذهبی، می‌باشد.

این مؤسسه تا به حال ده ها کتاب مذهبی را تألیف و ترجمه نموده است که از جمله:

ـ ترجمه و چاپ توضیح المسائل حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی (دام ظله)

ـ ترجمه و چاپ مناسک حج حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی (دام ظله).

ـ ترجمه و چاپ کتاب نهج الحق و کشف الصدق علامه حلی (ره).

ـ ترجمه و چاپ کتاب غرر الحکم و درر الکلم (کلمات قصار حضرت امیر (‌علیه‌السلام).

ـ ترجمه و چاپ کتاب زندگانی چهارده معصوم (علیهم السلام).

ـ مجله مجتبی (ع) به زبان ترکی استانبولی.

6- بخش دار القرآن برای برنامه‌ریزی کلاسهای قرآنی، ارتباط و تبادل نظر و آشنا ساختن مراکز دیگر با معارف اهل بیت (علیهم السلام) در زمینه مباحث قرآنی.

7- تهیه اولین سی دی آموزشی نماز و مسائل فقهی به زبان ترکی استانبولی.

مؤسسه آل طه

مؤسسه شیعهشناسی «آل‌ طاها» توسط شیعیان ترکیه راه‌اندازی شده است که مسئولیت این مؤسسه را شیخ عبدالله بر عهده دارد و این مؤسسه بیشترین خدمات‌رسانی را به شیعیان ترکیه داشته است.

مؤسسه اهلادر (اتحادیه علمای اهل البیت)

اتحادیه علمای ترکیه (اهلادر) نزیک به یک دهه است که تشکیل شده و الان بیش از ۲۰۰ نفر عضو از سراسر ترکیه و غرب اروپا را دارد." حجت الاسلام و المسلمین شیخ قدیر آکاراس رییس این اتحادیه است. این اتحادیه یک شبکه تلویزیونی بنام محراب تی وی (mehrab tv) دارند و این تلویزیون اینترنتی یکی از پر محتوا‌ترین تلویزیونهای اینترنتی محسوب می‌گردد.

ساماندهی وضعیت تبلیغ در سراسر ترکیه و اهتمام جدی به آموزش قرآن کریم وظیفه اصلی این اتحادیه است. در حال حاضر دارالقرآن علامه طباطبایی، زیر نظر اتحادیه فعالیت دارد و در شهرهای استانبول و ایقدیر ترکیه کلاس‌های آموزشی قرآن دایر است.

مؤسسه جابر (اتحادیه علمای شیعی اهلی در و اتحادیه علمای جابر وابسته به زینبیه)

مؤسسه پژوهشی و انتشاراتی عصر

این مؤسسه(زیر مجموعه تشکیلات آیت‌الله سیستانی) به مدیریت و اشراف آقایان آتام و سید مختار قره قوش.

مؤسسه قرآن و عترت

مؤسسه قرآن و عترت استانبول توسط شیعیان این شهر در سال ۲۰۰۷ به همت شیخ شیرعلی بیات، از روحانیون شیعه راه‌اندازی شد و از زمان تأسیس تاکنون اهدافی از جمله؛ احیا و گسترش معارف اهل بیت(ع) بین شیعیان، علویان و اهل سنت، دفاع از مکتب تشیع در مقابل حملات دشمنان در عرصه‌های عقیدتی، فقهی و فرهنگی و ایجاد و تقویت وحدت در بین شیعیان و مسلمانان و... را دنبال کرده است. در مؤسسه قرآن و عترت استانبول که در منطقه هالکالی واقع شده فعالیت‌های آموزشی در حوزه آموزش قرآن، آموزش زبان فارسی و عربی و برگزاری کلاس‌های روخوانی و روان‌خوانی، تجوید و... دنبال می‌شود.

شخصیت‌های مؤثر شیعی

1.شیخ صلاح الدین اوز گوندوز(استانبول)

2. حاج موسی آیدین

3قدیر آک آراز

4.چتین آک یوز(عباس کاظمی)

5.موسی گونش

6. شیخ عبدالله توران

7. سید سجاد قره قوش(آدم فاضلی است و اخیرین آیت‌الله می‌گویند)

8رحمی انورشان(رحمی)

9.پروفسور حسین خاتمی(یک حقوقدان ایرانی الاصل است)

10. حسن قناعتلی

11قائمی واراول

12. مهدی آک سو

13 جعفر دربندی

14. اصلان باشاران

15. محمد مجاهدی

16. یوسف توره (آنکارا)

17.شیخ بهرام گلی(شهرقارس)

18. سید قاسم اردم(قارس)

19. شیخ ولی بدر(اغدیر)

20 لطیف یلماز تکین(اغدیر)

21علی تقوی (اغدیر)

22. بختیار کاماچی(اغدیر)

23ابوالفضل قوجه داک(اغدیر)

24. شیخ بولنت آی یلدوز(شهر بورسا)

25. رحمان کارانلک(ازمیر)

26. عبدالله صادقی(ازمیر)

27. عبدالله شباهت(ازمیر)

28حسین کربلایی(ازمیر)

29. علی اُورمیش(ازمیر)

30. مهدی عرب(ازمیر)

شخصیت‌های علمی دینی تأثیرگذار(اعم از شیعه و سنی)

1.خیرالدین کارامان

2.ابوبکر سفیل

3.سلیمان آتیش

4. پروفسور حسین حاتمی

پروفسور حسین حاتمی از جمله اساتید و پژوهشگران کشور ترکیه است. او اصالتا ایرانی است، پدربزرگش برای کار تجارت از سلماس به استانبول رفته و همانجا ساکن شده است؛ پدرش نیز همانجا با دختری که او هم اصالتی ایرانی داشته ازدواج می‌کند و «حسین» ‌ زاده استانبول ترکیه است. او تا سال‌ها با زبان فارسی آشنایی نداشته تا اینکه یکی از اقوامش که در ایران زندگی می‌کرده برای درمان به ترکیه می‌رود و طی سه ماه او و خانواده‌اش را با زبان فارسی آشنا می‌کند. پس از آن پروفسور حاتمی باز هم به یادگیری فارسی می‌پردازد و سرانجام موفق می‌شود بر این زبان تسلط یابد و به ترجمه برخی کتاب‌ها بپردازد.

از جمله کتاب‌هایی که او به ترکی برگردانده می‌توان به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، کتاب ولایت فقیه و برخی سخنرانی‌های امام راحل اشاره کرد، آثاری که سبب اخراج او از دانشگاه شدند زیرا به عقیده مسئولان ترک، این کتاب‌ها تبلیغ تشیع و مبارزه با نظام لائیک محسوب می‌شدند. پروفسور حاتمی امام خمینی (ره) را شخصیتی بزرگ و تاثیرگذار در دوران معاصر می‌داند و از کاری که انجام داده پشیمان نیست.

5.پروفسور بارداک اوغلو(رئیس اسبق دیانت)

6.بایراکتار بایراکلی

7. پروفسور محمد گورمز(رئیس سابق دیانت)

محمد گورمز، رئیس سابق سازمان دیانت که در سال 2017 م از سمت خود کناره‌گیری کرد از جمله شخصیتهای مهم دیگر است. آثار مهم او کتاب‌های «عقائد اسلامی» به زبان ترکی، «المشاکل المنهجیه فی فهم و تفسیر السنه و الاحادیث» و «المصادر الأساسیه فی الدین السلامی: السنه والحدیث» به زبان عربی است.

8- پروفسور علی ارباش

وی رئیس فعلی سازمان دیانت و از علمای برجسته ترکیه است که رشته ادیان را در دانشگاه سوربن فرانسه خوانده است. همچنین در مصر نیز تحصیلکرده است. آثار مهم ایشان «بررسی تاریخی مسیحیت»، «عالم فرشتگان»، «پرستش در مسیحیت» و «ادیان زنده جهان» است.

9- پروفسور سونمز

کوتلو شخصیت مهم دیگری است که استاد دانشکده الهیات دانشگاه آنکارا است و کتاب بسیار مهمی به نام «امام ماتریدی و ماتریدیه» دارد.

10. جبلی احمد(احمد محمود اونولی)

11. احمد واراول

12عمر دونگل اوغلو

14. عبدالعزیز بایندر

پروفسور دکتر عبدالعزیز بایندر رئیس مؤسسه سلیمانیه است که در تفسیر و علوم قرآنی تخصص دارد. ایشان ۲۱ سال به عنوان مفتی استانبول فعالیت کرده و رئیس هیات افتاء در استانبول بوده است. دکتر بایندر همزمان عضو هیئت علمی الهیات دانشگاه استانبول بوده‌اند.

15. عبدالرحمن دیلی پاک

16. پروفسور یاشار نوری اوزترک

17. نیهات خطیب اوغلو

18. مصطفی اسلام اوغلو

19. علیرضا دمیرجان

20. فتح الله گولن

21. علی پولاچ

22. عدنان اوکتار

23- خانم امینه شَنلیک اوغلی(شنلیک یعنی شادی)

24-، پروفسور احمد آک

ایشان مدیر گروه تاریخ مذاهب اسلامی دانشگاه اینونو در استان ملطیه ترکیه است و کتاب مهمی به نام «دانشمند بزرگ‌ترکی، ماتریدی و ماتریدیه» دارد.

25- احمد صائم کیلاووز

متکلم برجسته ای که آثار فراوانی از جمله «عقائد ابوسالم سمرقندی»، «نمایی کلی از عقاید اسلام»، «اسلام در زمره ایمان»، «درآمدی بر علم کلام» و «حد ایمان و کفر» دارد.