ابومسلم خراسانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| محل درگذشت = بغداد

| دین = اسلام

| فعالیت‌ها = داعی بنی‌عباس، رهبر قیام علیه بنی‌امیه

عبدالرّحمن بن مسلم (یا عثمان) بن یسار بن شذوس بن جودرن از فرزندان بزرگمهر بن بختکان، ‏ معروف به <big>ابومسلم خراسانی</big> در سال 100ق در اصفهان پای به عرصه وجود نهاد و در کوفه به سن رشد رسید. <ref> ابن عساکر، علی بن حسن‏، تاریخ مدینة دمشق، ج ‏35، ص 410-408، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1415ق؛ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، ج ‏3، ص 145، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، صفدی، خلیل بن ایبک‏، الوافی بالوفیات، ج ‏18، ص 271، بیروت، دار النشر فرانز شتاینر، چاپ دوم، 1401ق؛ قدیانی، عباس‏، فرهنگ جامع تاریخ ایران، ج ‏1، ص 79، تهران، آرون، ‏چاپ ششم‏، 1387ش</ref> او در نوزده سالگی به خدمت ابراهیم امام (فرزند محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب‏) درآمد. <ref>ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج ‏5، ص 254، بیروت، دار صادر، 1385ق</ref> وی که آثار هوش و زیرکی را در او می‏دید در احترامش کوشید و بدو پیشنهاد کرد تا نام و کنیه ه‏ای دیگر برگزیند و او نام و کنیه <big>عبدالرحمن</big> و <big>ابومسلم</big> را بر خود نهاد. <ref>ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج ‏5، ص 254، بیروت، دار صادر، 1385ق</ref>

گزارش شده است که نام پدر او پیش از آن‌که اسلام بیاورد <big>بنداذ هرمز</big> و نام خودش «بهزادان» بود. <ref>یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله‏، معجم الأدباء، ج ‏4، ص 1753، بیروت، دار الغرب الإسلامی‏، چاپ اول، 1993م</ref>

ابومسلم در سال 137ق، و در زمان خلافت [[منصور دوانیقی|منصور دوانقی]](دوانیقی) و هنگامی که به ملاقات او رفته بود کشته شد، <ref>خطیب بغدادی، احمد بن علی‏، تاریخ بغداد، ج ‏10، ص 208 – 209، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏، چاپ اول، 1417ق</ref> بدین ترتیب که افرادی با علامت این خلیفه عباسی از پشت پرده بیرون ریخته و وی را با خنجر تکه‌تکه کردند. <ref>تاریخ مدینة دمشق، ج ‏35، ص 424</ref>

«ابراهیم امام» که یکی از مبارزان بود، ابومسلم را به فرماندهی پیروانش گماشت و در سال 124ق وی را برای گرفتن بیعت به [[خراسان]] گسیل داشت. او چند سالی در آغاز به طور نهانی برای بنی‌عباس از مردم [[بیعت]] گرفت. در سال 128 ق ابراهیم امام نامه‌هایی به پیروانش در خراسان نگاشت و به موجب آن نامه‌ها، سرزمین خراسان را رسماً تحت فرمان ابومسلم گذاشت و تأکید کرد که وی در امور مربوط به حکومت و بیعت، استقلال تام دارد و ابومسلم همچنان بیعت پنهانی را پی گرفت. <ref> الکامل، ج ‏5، ص 255 – 258</ref>

او در [[فصاحت]] و [[بلاغت]]، کم‌نظیر و مسلط به زبان‌های فارسی و عربی بود. <ref>الوافی بالوفیات، ج ‏18، ص 271</ref> از وی پرسیدند چگونه بدین مقام رسیدی پاسخ داد: «کار امروز را به فردا نگذاشتم». <ref>فرهنگ جامع تاریخ ایران، ج ‏1، ص 79</ref> پس از مرگ ابومسلم یارانش ادعا کردند که وی نمرده است. این گروه به <big>مسلمیه</big> معروف‌اند و ابومسلم را امام می‌دانستند. <ref>فرهنگ جامع تاریخ ایران، ج ‏1، ص 79؛ مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، ص 19، مشهد، آستان قدس رضوی‏، چاپ دوم‏، 1372ش</ref>

او همچنین شمار زیادی از مردم خراسان و نواحی دیگر را به قتل رساند، و حتی به سرکوب قیام شیعی [[شریک بن شیخ]] پرداخته و او و یارانش را به قتل رساند. <ref>ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج ‏10، ص 56، بیروت، دار الفکر، 1407ق</ref> یکی از نوادگان [[جعفر‌ بن ابی‌طالب]] به نام عبدالله‌ بن معاویه به سبب این‌که رقیب عباسیان بود، به دست ابومسلم کشته شد. <ref>تاریخ مدینة دمشق، ج ‏33، ص 213</ref> او هرچند جسد [[یحیی بن زید]] علوی را که امویان کشته و بر دار کرده بودند، به زیر آورد و احترام کرد و بسیاری از قاتلانش را نیز کشت. <ref>ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج ‏2، ص 109، دمشق، دار ابن کثیر، چاپ اول، 1406ق</ref>  

اما با این همه، در ایام دعوت نیز اگر مردی [[علوی]] بر ضدّ امویان قیام می‌کرد و پیروزی‌هایی به دست می‌آورد و برای آینده عباسیان خطری به شمار می‌آمد، او در سرکوبشان درنگ نمی‌کرد، برای نمونه؛ عبدالله بن معاویه علوی که در اواخر ایام امویان قیام کرد و برخی از شهرهای جبال و [[فارس]] را گرفت، به دستور ابومسلم گرفتار و کشته شد و یا در زندانش درگذشت. <ref> زرکلی، خیر الدین‏، الأعلام، ج ‏4، ص 139، بیروت، دار العلم للملایین‏، چاپ هشتم، 1989م؛ تاریخ مدینة دمشق، ج ‏33، ص 213</ref>

از این‌رو است که برخی اندیشمندان معاصر معتقدند: «البته ابومسلم سردار خیلی لایقی است، به مفهوم سیاسی، ولی فوق‌العاده آدم بدی بود؛ یعنی آدمی بود که اساساً بویی از انسانیت نبرده بود. ابومسلم نظیر [[حجاج بن یوسف]] است... ابومسلم را می‌گویند: شش‌صد هزار نفر آدم کشته. به اندک بهانه‌ای همان دوست بسیار صمیمی خودش را می‌کشت و هیچ این حرف‌ها سرش نمی‌شد که این ایرانی است یا [[عرب]] که بگوییم تعصب ملی در او بوده است». <ref>مطهری، مرتضی، مجموعه ‏آثار، ج ‏18، ص 55، تهران، صدرا</ref>

وی به‌عنوان رهبر داعیان عباسی در سال 128 هجری به خراسان اعزام شد و در سال بعد قیام [[سیاه جامگان]] را در خراسان رهبری کرد و توانست از ظرفیت‌های موجود در شرق قلمرو اسلامی بهره‌برداری و با همراه کردن مخالفان امویان، آنان را شکست داده و عباسیان را روی کار آورد. نقش وی در دعوت عباسی به گونه‌ای بود که به او لقب «امیرآل محمد» داده بودند. <ref>ابن کثیر، 1407، ج10، ص54؛ ابن خلدون، 1408، ج3، ص222</ref>

ابومسلم در خلافت چهار ساله ابوالعباس سفاح (132_ 136ق) در تثبیت خلافت او و برادرش منصور نقش بارزی داشت. کشتن [[ابوسلمه خلال]] (مشهور به وزیر آل محمد) در کوفه به دستور سفاح و نیز نبرد با [[عبدالله بن علی عبدالله بن عباس]] عموی این دو خلیفه که در [[شام]] ادعای خلافت کرده بود از آن جمله است. <ref>یعقوبی، 1415، ج2، ص356_ 357</ref>  

# هموار کردن راه حج. <ref>جزیری، 1966، ج2، ص375</ref>

روابط میان [[امام صادق(علیه السلام)]] و ابومسلم، روابط حسنه‌ای نبود، حتی گزارش شده است که حضرتشان نامه دعوت به همکاری او را آتش زده است. <ref>در زمینه روابط امام صادق(علیه السلام) و ابومسلم، نک: طوسی، نصیرالدین، تلخیص المحصل، ص 415، بیروت، دار الاضواء، چاپ دوم‌، 1405ق؛ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج 1، ص 179، قم، الشریف الرضی‌، چاپ سوم‌، 1364ش؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی‌طالب(علیه السلام)، ج ‏4، ص 229، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق</ref>

اما امام صادق(علیه السلام) چنین پاسخی داد: «نه تو از یاران من هستی و نه این زمان، زمان من است!». <ref>فخر رازی، محمد بن عمر، المحصل، ص 591، قاهره، مکتبه دار التراث‏، چاپ اول‏، 1411ق</ref>

کاملاً آشکار است که امام صادق(علیه السلام) به او پاسخی نمی‌دهد و عکس‌العمل امام در برابر این حرکت، احتیاط و عدم موافقت با مفاد دعوت بود. <ref> جعفریان‏، رسول، حیات فکری و سیاسی ائمه، ص 367، قم، انصاریان‏، چاپ ششم‏، 1381ش</ref>

در سخن دیگری از آن‌حضرت نیز همین مطلب ذکر شده است؛ در زمانی که پرچم‌های سیاه ابومسلم بر افراشته شده بود و هنوز بنی‌عباس به خلافت نرسیده بود، نامه‌هایی از [[عبدالسلام بن نعیم]]، [[سدیر]] و تعداد دیگری خدمت امام صادق(علیه السلام) بردند. آنها نوشته بودند: ما موقعیت را برای خلافت شما مساعد می‌بینیم. نظر شما چیست؟ امام صادق(علیه السلام) نامه‌ها را به زمین کوبید و فرمود: «افسوس! من امام و پیشوای آنها (ابومسلم و پیروانش) نیستم». <ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ‏8، ص 331، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق</ref>

چنانچه، [[ابوسلمه]] از سردمداران قیام بنی‌عباس، که در ادامه حرکت بنی‌عباس از امام صادق(علیه السلام) ناامید شده بود، طبق دستور به خانه [[عبدالله محض]] از فرزندان اهل‌بیت، می‌رود و نامه دوم را به او می‌رساند. عبدالله خوشحال می‌شود و صبحگاهان به خانه امام صادق(علیه السلام) می‌رود. عبدالله به امام صادق(علیه السلام) می‌گوید: ابوسلمه نوشته است که همه شیعیان ما در خراسان آماده قیام هستند و از من خواسته است که [[خلافت]] را بپذیرم. امام به عبدالله فرمود: «چه زمانی اهل خراسان [[شیعه]] تو بودند؟ آیا تو ابومسلم را به آن‌جا فرستادی؟ آیا تو به آنها دستور دادی لباس سیاه بپوشند؟ آیا اینها که برای حمایت از بنی‌عباس از خراسان آمده‌اند تو آنها را به این‌جا آورده‌ای؟ آیا کسی از آنان را می‌شناسی؟». <ref>مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج ‏3، ص 254، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، 1409ق</ref>