خزاز قمی

ایجاد خزاز قمی
نام کامل	علی بن محمد خزاز قمی
نام‌های دیگر	خزاز قمی
اطلاعات شخصی
روز تولد	نیمه دوم سده چهارم
محل تولد	ایران،قم
روز درگذشت	نیمه اول سده پنجم
محل درگذشت	ایران،ری
دین	اسلام، شیعه
استادان	شیخ صدوق،ابوالمفضل شیبانى،ابن عیاش
شاگردان	ابوالبرکات على بن حسین جوزى،محمد بن ابى الحسن بن عبدالصمد القمى
آثار	الایضاح فى اصول الدین،الاحکام الشرعیة على مذهب الامامیة،کفایة الاثر فى النص على ائمة الاثنى عشر
فعالیت‌ها	محدث شیعی

على بن محمد خزاز قمى محدث و فقیه نامدار شیعه اهل قم در نیمه دوم سده چهارم و اوائل سده پنجم هجرى است. او از شاگردان شیخ صدوق بوده و کتاب با ارزش «کفایة الاثر فى النصوص على الائمة الاثنى عشر» از او به جای مانده است.

معرفی اجمالی

یکى از محدثان و فقیهان قم، على بن محمد خزاز قمى است. تاریخ دقیق ولادت او معلوم نیست اما با نظر به دوران حیات استادان وى، همانند شیخ صدوق متوفى ۳۸۱ قمرى، و ابن عیاش جوهرى متوفى ۴۰۱ قمرى و ابوالمفضل شیبانى متوفى ۳۸۷ قمرى، مى توان گفت که این محدث فرزانه، تقریباً در نیمه دوم سده چهارم هجرى قمرى پا به عرصه وجود نهاده است. کنیه اش ابوالقاسم مى باشد و لقب معروف او خزاز و منسوب به قم و رى است. بر همین اساس برخى او را قمى رازى نامیده اند؛ البته بیشتر تراجم‌نویسان او را تنها قمى خوانده اند. همان گونه که یکى از بزرگان عصر گفته است؛ از آن رو که زادگاه او در شهر قم بود ولى وى براى کسب دانش حدیث به شهر رى رفت و در آنجا رحل اقامت افکند.

استادان و شاگردان

۱- مشهورترین استادش، محمد بن على بن بابویه قمى، معروف به «شیخ صدوق» است. بدون تردید او یکى از مفاخر برگزیده شیعه بلکه جهان اسلام مى باشد.

۲- محمد بن عبدالله، معروف به ابوالمفضل شیبانى؛ شیبانى یکى از روایتگران برجسته شیعه است که شاگرد بزرگوارش، خزاز قمى، در جاى جاى اثر گرانسنگ خود، کفایة الاثر از این استاد مسلم حدیث، روایت نقل مى کند و با دیده احترام به او مى نگرد در موارد بسیارى بعد از ذکر نام او مى گوید: «رحمه الله».

۳- احمد بن محمد بن حسن جوهرى، مشهور به «ابن عیاش»؛ ابن عیاش در زمره دانشوران پرآوازه شیعه است. شیخ طوسى درباره او مى گوید: «جوهرى روایات فراوانى را شنید و فراگرفت و در نشر حدیث کوشش بسیار نمود؛ ... کتاب هاى زیادى دارد که معروفترین آنها مقتضب الاثر فى الائمة الاثنى عشر است».

۴- محمد بن وهبان بصرى؛ نجاشى درباره اش چنین مى نگارد: «ابوعبدالله دبیلى، ساکن بصره از دانشوران نامدار و موثق شیعه است. روایاتى که او نقل مى کند بسیار جالب و بدون اشتباه و لغزش است».

۵- حسین بن محمد بن سعید خزاعى؛

۶- على بن حسین بن منده؛وحید بهبهانى در عظمت او مى گوید: «خزاز قمى در اثر گرانقدر خود، از این دانشمند روایات بسیارى نقل نموده و از او تمجید کرده است. این نشان از بزرگى ابن منده دارد. وى از لحاظ مرتبت ردیف شیخ صدوق مى باشد». اما با این که خزاز قمى از نخبگان عالمان شیعه است، و طبعاً باید گروه زیادى از سرچشمه دانش او بهره برده باشند؛ ولى در کتاب هاى تراجم تنها به نام اندکى از شاگردان حدیثى وى اشاره شده است:

۱- ابوالبرکات على بن حسین جوزى؛

۲- محمد بن حسین بن سعید قمى که در شهر بغداد مى زیست؛

۳- محمد بن ابى الحسن بن عبدالصمد القمى.

آثار و تألیفات

تراجم‌نویسان نوشته اند که این محدث برجسته در عرصه هاى گوناگون، کتاب هایى از خود به یادگار گذاشته است.

۱- در دانش استدلالى حکام: الایضاح فى اصول الدین؛ البته امروز ما از سرنوشت این کتاب اطلاعى در دست نداریم.

۲- در مسائل فقهى: الاحکام الشرعیة على مذهب الامامیة؛ گویا این کتاب نیز همانند الایضاح - همچون بسیارى از کتاب هاى دیگرى که عالمان شیعه تألیف کردند - در کشاکش مبارزات سیاسى علیه مذهب اهل بیت علیهم‌السلام از بین رفته است و اثرى از آن‌ها در دست نیست.

۳- در مبحث مهم رهبرى معصوم علیه‌السلام در جامعه دینى: کفایة الاثر فى النص على ائمة الاثنى عشر؛شاید بتوان گفت که این اثر از بهترین و مهمترین تألیفات خزاز قمى است، کتابى که به مدرک و مأخذ عمده دو کتاب معروف شیعه یعنی بحارالانوار و وسائل الشیعه تبدیل شده است. وى در این کتاب تلاش مى کند تا با دلائل روشن و غیرقابل انکار حقانیت امامت امامان شیعه از بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله را اثبات کند و البته در این هدف والاى خویش نیز نردبان توفیق را تا اوج پیموده است.

خزاز قمى از منظر عالمان

برجسته ترین تراجم‌نویس تاریخ شیعه، نجاشى، مى گوید: على بن محمد خزاز یکى از چهره هاى نامى و موثق دانشمندان شیعه است. او در روزگار خود فقیه بلندمرتبه اى بود. شیخ طوسى نیز مى نویسد: خزاز رازى، متکلمى بلندمرتبه که در دانش کلام کتاب ها تألیف کرد، به علم فقه هم گرایش و دلبستگى فراوانى داشت. او در شهر رى مى زیست و در همان جا بدرود حیات گفت.

علامه حلى مى نگارد: خزاز قمى یکى از دانشمندان فقیه و موثق است . علامه مجلسى هم آورده است: شیخ سعادتمند على بن محمد خزار قمى...، کتاب کفایة الأثر از او، کتابى است که مانند آن در زمینه امامت تألیف نشده و این اثر بهترین نشانه بر فضل و کمال و وثاقت و دیانت مؤلف اوست.

صاحب وسائل الشیعه با این تعبیر از او یاد کرده است: دانشور نامدار و راستگو، على بن محمد خزاز قمى.

علامه وحید بهبهانى در وصف اثر وى نگاشته است: کتاب کفایة الاثر در کمال خوبى و متانت نوشته شده و از تحقیقات خود مؤلف در این نوشتار بدست مى آید که این شخصیت بزرگوار در کمال فضل و دانش قرار داشته است.

میرزا محمدباقر خوانسارى نیز آورده؛ خزار قمى یکى از شخصیت هاى سترگ و برجسته شیعه است. تعبیر شیخ عباس قمى همچنین است: على بن محمد خزاز که قمى هم به او گفته مى شود، از قدما و پیشروان شیعه است

وفات

از سال رحلت خزاز قمى اطلاع دقیقى در دست نیست. شاید بتوان حدس زد که این بزرگوار در نیمه اول سده پنجم هجرى قمرى چشم از جهان فروبسته باشد، مبناى این سخن این است که استاد او، ابن عیاش جوهرى در سال ۴۰۱ قمرى از دنیا رفت. و نیز علامه تهرانى در اثر ارزشمند خویش، خزاز قمى را از بزرگان سده پنجم قمرى بشمار آورده است، به لحاظ این که وى بیشتر حیات علمى خود را در این سده سپرى کرد او در شهر رى وفات یافت و شاید هم در همین شهر سر بر بالین خاک نهاده باشد