زرارة بن اعین

زرارة بن اعین
نام کامل	زُرارَة بن اَعْیَن بن سُنسُن شَیبانی کوفی
اطلاعات شخصی
روز تولد	حدود ۷۰ ق
سال درگذشت	150 ق، ۱۴۶ ش‌، ۷۶۷ م
دین	اسلام، شیعه
شاگردان	موسی بن بکر واسطی • ابان بن تغلب حریزی•حنان بن سدیر • جمیل بن دراج • هشام بن سالم • ابن بکیر • ابن مسکان • ابوخالدث • علبه بن میمون • علی بن عطیه • عمر بن اذنیه • محمد بن حمران • حَریز • حسن بن موسی
آثار	الاستطاعة
فعالیت‌ها	فقیه • متکلم • اصحاب اجماع

زرارة بن اعین حدود سال 80 ه ق متولد شد و در سال 150 ه ق کمتر از دو ماه پس از شهادت امام صادق(علیه‌السلام) درگذشت و از یاران مخلص و راویان سرشناس امام باقر(علیه‌السلام) و امام صادق(علیه‌السلام) بود. او از فقه، حدیث، کلام، أدب و شعر بهره برده است، أمّا تخصص وی بیشتر در فقه است. بابی از ابواب فقه نیست مگر اینکه حدیثی از زرارة در آن موجود باشد. بیش از دو هزار حدیث از طریق زرارة در آثار مهم شیعه یافت می‌شود.

زرارة از مردانی است که شایستگی و معرفت او موجب شد تا کتاب امام علی(علیه‌السلام) با املای پیامبر(صلی الله علیه) و دستخط امام و حاوی تمام احکام حلال و حرام الهی را مشاهده کند. امام باقر (علیه‌السلام) بهشت را به زراره بشارت داد و فرمود: «بر خدا حق است که تو را در بهشت جای دهد.» امام صادق (علیه‌السلام) نیز او را از فروتنان دانست و به او وعده بهشت داد.

دانشمندان علم رجال نیز او را به نیکویی ستوده‌اند. نجاشی رجال‌شناس معروف شیعه می‌گوید: «زراره، بزرگ و استاد اصحاب ما، فقیه، متکلّم، شاعر، ادیب و استاد علم قرائت بود و همه معیارهای فضیلت شخصی و دینی در او جمع بوده است. راستگو، مورد اعتماد و در زمان خویش بر همه اصحاب مقدم بود.

زراره تألیفات بسیاری داشته است، امّا فقط کتاب الاستطاعة والجبر والعهود به نام او ثبت شده است. هشام بن سالم، عمر بن أذینه، جمیل بن درّاج از جمله مشایخ او هستند و بسیاری همچون بکیر بن أعین، حمران بن أعین و... از او روایت نقل می‌کنند.

زرارة بن اعین کیست

زرارة بن اعین سُنسُن، از بزرگ‌ترین فقها و متکلمان شیعه و صحابه خاص امام باقر و امام صادق علیه‌السلام) و اصحاب اجماع است. نامش «عبد ربه» است؛ چنان که در روایتی می‌گوید: امام صادق (علیه‌السلام) به من فرمود: «ای زراره! نام تو در بین نام اهل بهشت بدون الف است». من به حضرت گفتم: فدایت گردم! نام من عبد ربه است و لقبم زراره است.

ابوالحسن و ابوعلی نیز کنیه ایشان است. زرارة بن اعین، اهل کوفه و از خاندان بزرگ «آل اعین» است که افراد بسیاری از این خاندان جزو اصحاب و پیروان ائمه، راویان بزرگ و فقهای شیعی بوده‌اند و کمتر شخصیتی از ایشان است که از راویان حدیث نباشد و راویان آل اعین بالغ بر شصت نفر هستند.

در مورد زمان و محل تولد زراره تصریحی در کتاب‌ها به آن نشده، ولی از روایات به دست می‌آید که ایشان به فاصله کوتاهی بعد از امام صادق(علیه‌السلام) از دنیا رفته است. وفاتش را در بیست و پنجم شوال سال 148 هجری ذکر کرده‌اند و عده‌ای دیگر سال 150 هجری را زمان رحلت او می‌دانند. طبق بیان ابوغالب زراری، عمر با برکت زراره حدود هفتاد سال است که پس از مجاهدت و تلاش بسیار و کمک در ترویج فرهنگ اسلام ناب محمدی، به سبب بیماری از دنیا رفت.

سیمای ظاهری زراره

ابوغالب در وصف سیمای ظاهری زرارة بن اعین می‌نویسد: روایت شده که زراره مردی خوش چهره، تنومند و سفید رنگ بود. برای نماز جمعه در حالی خارج می‌شد که روی سرش عرق چینی سیاه رنگ بود، در پیشانی و بین دو چشمش اثر سجده نمایان بود و در دستش عصایی بود و مردم در حال سکوت برای دیدن و نظاره به حسن و زیبایی و هیبت و جمال او می‌ایستادند به صورتی که گاهی مجبور به بازگشت می‌شد».

پدر

پدر زراره، اعین بن سُنسُن است که بنابر نقلی، غلامی رومی بود و در جنگ مسلمانان و رومیان اسیر شد و مردی از بنی شیبان از حلب او را خریداری کرد و به عنوان پسرخوانده اش برگزید. زراره در سایه تربیت نیکوی او پرورش یافت و حافظ قرآن گردید. مرد شیبانی خواست تا زراره را در نسب خویش وارد کند، اما زراره امتناع کرد. در نقلی دیگر آمده است: «اعین از اهالی فارس بود و قصد زیارت امیرمؤمنان علی(علیه‌السلام) را کرد تا به دست حضرت اسلام آورد، ولی گروهی از بنی شیبان مانع او شدند و تا از او «پیمان ولا» نگرفتند، او را رها نساختند».

نیاکان

جد زراره و پدر اعین، راهبی به نام سُنسُن است و گفته شده او از قبیله غسان و از جمله کسانی است که در اوایل اسلام وارد بلاد اسلامی می‌شود و پس از ملاقات فرزندش اعین برمی‌گردد. ولی از آنجا که «سنسن» اسمی عجمی و لقب جماعتی است، برخی بر آن شده‌اند که او مردی از فارس بود و در سرزمین روم به سلک راهبان وارد شد و با امان گرفتن وارد بلاد اسلامی شد و فرزندش اعین را ملاقات کرد. از آنچه ابوغالب در رساله اش و غضائری در تکمله بیان کرده، به دست می‌آید که سنسن اسلام آورده است.

فرزندان

زراره فرزندانی به نام‌های عبیدالله، عبدالله، حسن، حسین، یحیی و رومی‌داشت. حسن بن زراره از اصحاب امام باقر(علیه‌السلام) و امام صادق(علیه‌السلام) و در شمار علما، فقها و محدثان شیعه است و حسین بن زراره از یاران امام صادق(علیه‌السلام) و از بزرگان و ثقات شیعه است. امام صادق(علیه‌السلام) در مورد این دو برادر دعا کرده و فرموده است: «الحسن و الحسین احاطهما الله و کلاهما و رعاهما و حفظهما بصلاح ابیهما کما حفظ الغلامین؛ خداوند، حسن و حسین را به واسطه صالح بودن پدرشان حمایت کند و نگاه دارد و رعایت و حفظشان کند؛ چنان که آن دو فرزند یتیم را [توسط حضرت خضر] حفظ نمود».

عبیدالله بن زراره که در برخی از منابع عبید ذکر شده است، از اصحاب امام باقر و امام صادق(علیه‌السلام) است. ایشان دارای شخصیتی ممتاز و جایگاهی رفیع است و در منابع حدیثی، روایتی ذکر شده که دلالت بر هم‌نشینی زیاد ایشان با امام صادق(علیه‌السلام) دارد.

نجاشی نام عبدالله بن زراره را در زمره مصنفان شیعه آورده است و دارای تألیف و از اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) و جزو ثقات بوده است. درباره رومی بن زراره از امام صادق و امام کاظم(علیه‌السلام) روایت شده است که او ثقه بوده و نجاشی هم ایشان را صاحب کتاب و تألیف دانسته. محمد بن زراره از اصحاب امام صادق(علیه‌السلام) بوده و از آن حضرت و از پدرش زراره روایت نقل کرده است و نام ایشان در زمرة روات ذکر شده است. یحیی بن زراره از اصحاب امام صادق(علیه‌السلام) و دارای روایات بسیار و صاحب اصول و تصانیف بوده است.

جایگاه آل أعین

آل اعین در دست یافتن به معرفت اهل‌بیت(علیه‌السلام) پیشگام و پیشقدم بوده و به محبت اهل بیت نبی مکرّم اسلام (صلی الله علیه) دست یافته‌اند؛ چنان که اعین قصد زیارت حضرت امیر و اسلام آوردن به دست حضرتش را کرد و علی بن سلیمان بن حسن بن جهم بن بکیر بن اعین جزو کسانی است که مشرف به محضر امام مهدی(عجل الله فرجه الشریف) گردیده و از ناحیه حضرت برایش توقیع صادر شده است. محبت و مراودت این خاندان با اهل بیت به حدی بود که در زمانی که قبر مطهر امیرمؤمنان (علیه‌السلام) از انظار مخفی بود و جز اصحاب خاص از آن اطلاعی نداشتند، عده‌ای از این خاندان به زیارت آن قبر شریف نایل آمدند.

آل اعین به فراگیری علوم اسلامی عصر خویش پرداختند و در حفظ، قرائت و تجوید قرآن و ادبیات عرب با تلاش و کوشش، دارای حافظان و قاریان قرآن شدند و ادیبانی نیز در بین آنها ظهور پیدا کردند؛ چنان که اعین بن سنسن، اولین کسی است که حافظ قرآن شد و در ادبیات چیره دست گردید.

علامه سید بحرالعلوم در ترسیم ویژگی‌های آل اعین، این گونه می‌نویسد: «آل اعین بزرگ‌ترین خاندان شیعی است و عظیم‌الشأن‌ترین و والاترین آنها و عالم‌ترین خاندان است؛ به گونه‌ای که در میانشان محدث، فقیه، ادیب و قاری وجود داشته است. آل اعین با سابقه‌ترین خاندان هاست که نخستین افراد این طایفه دوران امام سجاد(علیه‌السلام) و آخرینشان اوایل غیبت صغرا را درک کردند».

ابوغالب زراری، تسلط آل اعین را بر فقه و حدیث از جمله امتیازات آنها دانسته، می‌نویسد: «آل اعین بزرگ‌ترین خاندان شیعه است که بیشتر در حدیث و فقه مشهور و آن قدر دارای فضایل هستند که آنچه درباره آنها گفته شده، بیشتر از آن است که در یک نوشته بیاید و این فضیلت ها در کتب حدیثی موجود است». غضائری در تکمله اش از ابی العباس بن عقده روایت کرده است: «هر یک از آل اعین، فقیه بود و صلاحیت مفتی شدن برای شهری را داشت، به جز عبدالرحمان بن اعین». آل اعین دارای مسجد و محله ای در کوفه بود و امام صادق(علیه‌السلام) در آن نماز خواند. این مسجد از مساجد وصف شده در کوفه است.

مبارزه با حاکمان جور

حاکمان ستمگر برای دور کردن محبان و شیفتگان اهل بیت از پیرامون آنها، دست به جنایت و ستم‌های بسیار می‌زدند و با تعقیب و تحت فشار قرار دادن و به شهادت رساندن آنها به بهانه های واهی برای رسیدن به مقصدشان بودند. از این رو، اهل‌بیت(علیه‌السلام) برای حفظ جان یاران خاص خود گاهی در مورد عده‌ای از اصحابشان اقدام به بدگویی می‌نمودند تا شاید از هجمه های ستمگران نجات یابند. امام صادق(علیه‌السلام) برای حفظ جان زراره ــ که در خط مقدم مبارزه حضور داشت ــ از این روش استفاده کرد؛ لذا به عبدالله فرزند زراره می‌فرماید:

سلام مرا به پدرت برسان و به او بگو همانا اگر من بر تو عیبی گذاشتم، به خاطر دفاع از تو بود؛ زیرا مردم و دشمنان به تمام کسانی که به ما نزدک اند، در اذیت آنها شتابان هستند و آنها را به جرم محبت ما طرد می‌کنند و هر کسی را که ما دوست بخوانیم و به خود نزدیک کنیم، آزار می‌رسانند و اقدام به قتل او می‌کنند و هر کس را که عیب او را گوییم و از خود دور کنیم، او را ستایش می‌کنند. و همانا من از تو بدگویی کردم؛ زیرا تو مردی هستی که در داشتن محبت به ما شهرت داری و به سوی ما مایل هستی و به همین علت در نزد مردم مذمت می‌شدی و من دوست داشتم با این کار، شر را از تو دفع کنم؛ چنان که خداوند در قرآن، ماجرای سوراخ کردن کشتی آن انسان‌های محروم را بیان می‌کند تا به دست حاکمی که کشتی های سالم را غصب می‌کرد، نیفتد و خداوند را سپاس تو هم مثل این، کار من را درک کن.

خدا تو را مورد رحمت قرار دهد! به خدا قسم دوست دارترین مردم به من و دوست دارترین اصحاب پدرم از بین زندگان و مردگان تو هستی. همانا تو برترین کشتی آن دریای بزرگ و بسیار پر آبی و از پشت سر تو پادشاهی ظالم و غاصب دوست دارد هر کشتی سالمی را که از دریا عبور می‌کند، برای خودش غصب و اهلش را اسیر کند. رحمت خداوند بر تو باد در هنگام حیات و زندگانی ات! و رحمت و رضوان او در هنگام رحلت از این دنیا بر تو باد!»

ایستادگی زراره و خاندان او، مانند خاری در چشم دشمنان بود و آنها تحمل حتی یک نفر از آل اعین را نداشتند؛ چنان که امیر سفاک و خون ریز؛ یعنی حجاج در هنگام ورود به کوفه می‌گوید: «لا یستقیم لنا الملک و من آل اعین رجل تحت الحجر؛ تا زمانی که یک مرد از آل اعین در زیر سنگ هم باشد، حکومت بر ما هموار نمی‌گردد».

منابع

برگرفته از سایت نگاهی به زندگی و شخصیت علمی زرارة بن اعین (1) - راسخون