معیارهای متنی مشترک در رد و قبول حدیث از منظر فریقین: تفاوت میان نسخه‌ها

دقت و تتبع در اثار محدثین فریقین بیانگر آن است که بیشتر - بلکه تمامی - معیارهای متنی در رد و قبول حدیث مشترک بین آنها می‌باشد. در این راستا می‌گوئیم: بطور کلی در موضوع معیارهای متنی، هشت معیار در کتب علم الحدیث بیان گردید ه است که مورد اتفاق فریقین می‌باشد.

1- عن السکونی، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه وآله: إن على کل حق حقیقة، وعلى کل صواب نورا، فما وافق کتاب الله فخذوه وما خالف کتاب الله فدعوه. <ref>الکافی ج 1ص 69</ref>

2- عن هشام بن الحکم وغیره، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: خطب النبی صلى الله علیه وآله بمنى فقال: أیها الناس ما جاء کم عنی یوافق کتاب الله فأنا قلته وما جاء کم یخالف کتاب الله فلم أقله- <ref>الکافی ج1ص 69</ref>  

3- عن أبی عبدالله (علیه السلام)، أنّه قال: (لا تَقبلوا علینا حَدِیثاً إلاّ ما وافَق الکِتاب والسُنَّة، أو تَجِدون معه شاهِداً مِن أحادیثِنا المُتَقدِّمة.... <ref>همان  

الطائفة الأولى - ما ورد بلسان الاستنکار والتحاشی عن صدور ما یخالف الکتاب من المعصومین علیهم ومن نماذج هذه الطائفة روایة أیوب بن حمر قال: «سَمِعتُ أبَا عَبدِ اللَّه ِ علیه السلام یَقُولُ: کُلّ حَدِیثٍ مَردُود إلى الکِتَابِ والسّنّةِ وکُلّ شَیءٍ لا یُوَافِقُ کِتَابَ اللَّه ِ فَهُوَ زُخرُفٌ»  

ومثلها روایة أیوب بن راشد عن أبی عبداللَّه علیه السلام قال: «مَا لَم یُوَافِق مِنَ الحَدِیثِ القُرآنَ فَهُوَ زُخرُفٌ» وهما صحیحتان سنداً والتعبیر بالزخرف فیهما یجعلهما من أمثلة هذه الطائفة الدالة على التحاشی عن صدور ما یخالف الکتاب منهم  

ومن نماذج هذه الطائفة أیضا روایة هشام بن الحکم وغیره عن أبی عبداللَّه علیه السلام قال: «خَطَبَ رَسُولُ اللَّه ِ صلى الله علیه وآله فَقَالَ: یا أیّهَا النّاسُ مَا جَاءَکُم عَنّی یُوَافِقُ کِتَابَ اللَّه ِ فَأنَا قُلتُه ُ ومَا جَاءَکُم یُخَالِفُ کِتَابَ اللَّه ِ فَلَم أقُله ُ»....

الطائفة الثالثة - ما یکون مفاده نفی حجیة ما یخالف الکتاب الکریم من قبیل روایة السکونی عن أبی عبداللَّه علیه السلام قال: «قَالَ رَسُولُ اللَّه ِ صلى الله علیه وآله إنّ عَلى کُلّ حَقّ حَقِیقَةً وعَلى کُلّ صَواب نُوراً، فَمَا وَافَقَ کِتَابَ اللَّه ِ فَخُذُوه ُ ومَا خَالَفَ کِتَابَ اللَّه ِ فَدَعُوه ُ». وروایة جمیل ابن دراج عن أبی عبداللَّه علیه السلام أنه قال: «الوُقُوفُ عِندَ الشّبهَةِ خَیرُ مِنَ الاقتِحَامِ فی الهَلَکَةِ، إنّ عَلى کُلّ حَقّ حَقِیقَةً وعَلى کُلّ صَواب نُوراً فَمَا وَافَقَ کِتَابَ اللَّه ِ فَخُذُوه ُ ومَا خَالَفَ کِتَابَ اللَّه ِ فَدَعُوه ُ». والأولى وإن کانت غیر نقیة سنداً إلَّا أن الثانیة صحیحة وقد اشتملت هذه الطائفة من أخبار الطرح على عقدین. عقد سلبی یردع عن حجیة ما خالف الکتاب الکریم، وعقد إیجابی یأمر بأخذ ما وافق الکتاب الکریم. <ref>بحوث فی علم الاصول ج 7ص 315-325</ref>

عن أیوب بن الحر قال: سمعت أبا عبدالله علیه السلام یقول:کل شئ مردود إلى الکتاب والسنة وکل حدیث لا یوافق کتاب الله فهو زخرف <ref>الکافی ج 1ص 69</ref>  

مضمون روایت مذکور این است که معیار در صحت حدیث موافقت با قرآن است و هر حدیثی که موافقت با قرآن ر ادارا نیست اعم از آنکه مخالفت اشکار با قرآن داشته ویا اینکه شاهدی از قرآن در آن نباشد مردود خواهد بود.  

1-روایاتی که در تفسیر: (سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَا الثَّقَلانِ) (256) وارد شده که مراد از ثقلین کتاب الله و اهل بیت علیهم السلام می‌باشد:  

عن زرارة، قال: سألت أبا جعفر (علیه السلام) عن قول الله عز وجل: * (سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّه الثَّقَلانِ) *، قال: «کتاب الله ونحن». <ref>البرهان فی تفسیر القرآن ج 5ص 237</ref>

عن المعلى بن خنیس عن أبی عبدالله علیه السلام ان هذا المثل ضربه الله لأمیر المؤمنین علیه السلام فالبعوضة

أمیر المؤمنین علیه السلام وما فوقها رسول الله صلى الله علیه وآله. – <ref>تفسیر القمی ج 1ص 35</ref>  

بدیهی است مفاد روایت مذکور، مخالف با قرآن - که بیانگر برترین مقامات نسبت به امام علی ع و اهل بیت علیهم السلام است - می‌باشد بعلاوه آنکه مفاد این نوع روایات با معیارهای دیگر نیز– نظیر عدم مخالفت با عقل و عدم مخالفت با جایگاه رفیع اولیای الهی و موهن جلوه ندادن آنان –منطبق نمی‌باشد از اینرو نمی‌توان تن به صحت چنین روایاتی داد.  

عن علی بن محمد بن الجهم، قال: (سمعتُ المأمون یسأل الرضا (علیه السلام) ـ علی بن موسى (علیه السلام) ـ عمّا یرویه الناس من أمر الزهرة، وأنّها کانت امرأة فُتِنَ بها هاروت وماروت، وما یَروونه من أمر سُهَیل، وأنّه کان عَشَّاراً بالیَمن، فقال: کذبوا فی قولهم، إنّهما کَوکَبان). <ref>علل الشرائع ج1ص 245</ref>

عن أبی عبدالله (علیه السلام)، أنّه قال: (إنّ اللهَ تعالى خَلَقَ الجَنَّة طاهِرة مُطهَّرة، فلا یَدخلها إلاّ مَن طابَتْ وِلادَته). <ref>علل الشرائع ج 2ص 564</ref>

عن الإمام الصادق (علیه السلام)، أنّه قال: (یَقولُ ولدُ الزِنا: یا رَبِّ، ما ذَنْبی، فما کان لی فی أمْرِی صُنْع ؟! قال: فیُنادِیه مُناد، فیقول: أنتَ شَرّ الثلاثةِ، أذنب والداکَ فتُبْتُ علیهما، وأنتَ رِجْس ولن یَدخل الجَنّة إلاّ طاهِر). <ref>علل الشرائع ج 2ص 564</ref>

- عن صفوان بن یحیى، قال: (سَألنی أبو قُرَّة المُحدِّث أن أُدخله إلى أبی الحسن الرضا (علیه السلام)، فاستأذنته فی ذلک، فأذِن لی فدخل علیه، فسأله عن الحلال والحرام والأحکام، حتّى بَلَغَ سُؤاله إلى التوحید، فقال أبو قُرَّة: إنّا روینا أنّ الله قَسَّم الرؤیة والکلام بین نَبِیَّین، فقسَّم الکلامَ لموسى، ولمحمّد الرُؤیة.

فقال أبوالحسن (علیه السلام): فمَن المُبَلِّغ عن الله إلى الثَقلَین من الجِنِّ والإنس: (لا تُدرِکُهُ الأبْصَارُ) و (لا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً) و (لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ)، ألیسَ محمّد؟ قال: بلى، قال: کیف یجی ء رجلٌ إلى الخَلقِ جمیعاً فیُخبِرهم أنّه جاء من عند الله، وأنّه یدعوهم إلى الله بأمر الله، فیقول: (لا تُدرِکُهُ الأبْصَارُ) و (لا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً) و (لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ)، ثُمَّ یقول: أنا رأیتُه بعَینی، وأحطتُ به عِلماً، وهو على صورة البشر ؟! أما تَستَحیُون ؟! ما قدرت الزنادقة أن تَرمِیه بهذا، أن یکون یأتی من عند الله بشی ءٍ، ثُمَّ یأتی بخلافه من وجهٍ آخر، قال أبو قُرَّة: فإنّه یقول: (وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى).

فقال أبوالحسن (علیه السلام): إنّ بَعد هذه الآیة ما یَدلّ على ما رأى، حیث قال: (ما کَذَبَ الفُؤَادُ مَا رَأَى)، یقول: ما کَذبَ فؤاد محمّد، ما رأتْ عَیناه، ثُمَّ أخبر بما رأى، فقال: (لَقَدْ رَأى مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الکُبْرَى)، فآیات الله غیر الله، وقد قال الله: (وَلا یُحِیطُوْنَ بِهِ عِلْمَاً)، فإذا رَأته الأبصار، فقد أحاطتْ به العِلم وَوَقعتْ المَعرفة، فقال أبو قُرَّة: فتُکَذِّب بالروایات؟ فقال أبوالحسن (علیه السلام): إذا کانت الروایات مُخالِفة للقُرآن کَذَّبتُها، وما أجْمَعَ المسلمون علیه أنّه لا یُحاط به علماً، ولا تُدرِکه الأبصار، ولیس کمِثله شی ء)<ref>ج 1ص 196 الکافی.</ref>  

أ - عن أبی عبدالله (علیه السلام)، قال: (حَدیثِی حَدیثُ أبی، وحَدیثُ أبی حَدیثُ جَدِّی، وحَدیثُ جَدِّی حَدیثُ الحسن، و... وحدیثُ أمیر المؤمنین حَدیثُ رسولِ الله (صلّى الله علیه وآله)، وحَدیثُ رسولِ الله (صلّى الله علیه وآله) قولُ الله (عَزَّ وَجَلَّ). <ref>الکافی ج 1ص 53</ref>

ب - عن هِشام بن الحَکم أنّه سمع أبا عبدالله (علیه السلام) یقول: (لا تَقْبَلوا علینا حَدیثاً إلاّ ما وافقَ القرآن والسُنّة... فإنّا إذا حَدَّثْنا قُلنا: قال الله (عزّ وجلّ)، وقال رسول الله (صلّى الله علیه وآله). <ref>بحار الانوار ج 2ص 250</ref>

1-عن عبدالله ابن أبی یَعفور، ... قال: (سألت أبا عبدالله (علیه السلام) عن اختلاف الحدیث، یَرویه مَن نَثِق به، ومنهم مَن لا نَثِق به؟ قال: إذا وردَ علیکم حَدیث فوَجدتُم له شاهِداً من کتاب الله، أو من قول رسول الله (صلّى الله علیه وآله)، وإلاّ فالّذی جاءَکم به أولَى به)<ref>الکافی ج 1ص 69</ref>

عن الرضا (علیه السلام)، عن آبائِه (علیهم السلام)، قال: (قال رسول الله (صلّى الله علیه وآله): یوم

وعن أبی عبدالله (علیه السلام)، قال: (قال علی (علیه السلام): ینبغی أن یُتَوَقَّى النَورة یوم الأربعاء؛ فإنّه یوم نَحْس مُستمر)<ref>وسائل الشیعه ج 8ص 257- الاسلامیه -</ref>  

وعن أبی الحسن موسى بن جعفر (علیه السلام)، قال: (الشُؤم للمُسافِر فی طریقه خَمْسَة: الغُراب الناعِق عن یَمینِه، الناشِز لذنبه، والذِئب العاوِی الّذی یَعوِی فی وجهِ الرجل وهو مُقع على ذَنَبه، یعوی ثُمّ یرتفع ثُمّ یَنخَفِض ثلاثاً، والظَبی السَانِح من یمین إلى شمال، والبُومَة الصَارِخة، والمَرأة الشَمطاء تَلْقِی فَرجها، والأتان العَضْباء ـ یعنی: الجَدعَاء ـ فمَن أوجَسَ فی نفسه مِنهنَّ شیئاً، فلیَقُل: اعتصمتُ بک یا ربّ من شرِّ ما أجد فی نفسی، فاعصمْنی من ذلک، قال: فیُعصَم من ذلک)<ref>المحاسن ج 2ص 348</ref>  

أتَزعُم أنّک تُهدِی إلى الساعة الّتی مَن سار فیها صُرِفَ عنه السوء؟ وتُخوِّف مِن الساعة الّتی مَن سار فیها حاقَّ به الضرّ؟ فمَن صدَّقک فقد کذَّب القرآن، واستغنى عن الاستعانة بالله فی نیل المَحبوب ودَفع المَکروه)<ref>نهج البلاغه ج 1ص 128</ref>

ابن حجر نیز انگاه که از او درباره روایتی از ابن عباس مبنی بر نحوست ایام سئوال شد پاسخ داد:  

عن أبی عبدالله (علیه السلام) فی الرجل إذا قص أظفاره بالحدید، أو جز شعره، أو حلق قفاه، فإن علیه أن یمسحه بالماء قبل أن یصلى، سئل: فإن صلى ولم یمسح من ذلک بالماء؟ قال یعید الصلاة لأن الحدید نجس. وقال لأن الحدید لباس أهل النار، والذهب لباس أهل الجنة. <ref>وسائل الشیعه ج 1ص 288</ref>

ثانیا عدم مخالفت حدیث با حکم عقل امری است که همه فرق مسلمانان بدان قائل هستند بجهت آنکه عقل شریعتی است که از نهاد انسانیت شکل گرفته است و شرع دینی است که از ناحیه وحی که وراء عقل انسانی است پدیدار شده است بنابراین بازگشت هر دوبه امر واحدی است و تنافی بین ایندو نخواهد بود.  

ثالثا عقل یکی از ابزار برجسته شناخت دین بوده و قرآن دربسیاری از آیات از مسلمانان می‌خواهد که درایاتش تدبر و تعقل نمایند بدیهی است چنین اهتمامی‌از جانب شریعت نسبت به عقل نشانه اعتبار و اعتماد به احکام قطعی عقل خواهد بود بنابر‌این احکام و اموزه های شریعت هیچگاه مخالف عقل نبوده و احکام عقلی نیز هیچگاه درجهت مباینت با شرع نخواهد بود.  

متى وجدنا حدیثا یخالفه الکتاب ولا یصح وفاقه له على حال أطرحناه لقضاءالکتاب بذلک وإجماع [الأئمة – علیهم السلام -] علیه. وکذلک إن وجدنا حدیثا یخالف أحکام العقول أطرحناه لقضیة العقل بفساده، - انتهی – <ref>تصحیح اعتقادات الامامیه ص 149</ref>

یا هشام، کَمْ حَواسّک؟ قال: خمس، قال: أیّها أصغر؟ قال النَاظِر، قال: وکَمْ قَدْرُ النَاظِر؟ قال: مِثل العَدَسَة أو أقلّ منها، فقال له: یا هشام، فانْظُر أمامک وفَوقک الصفحة (142) وأخبرنی بما تَرى، فقال: أرى سماءً وأرضاً، ودُورَاً وقصوراً، وبراریَ وجبالاً وأنهاراً، فقال له أبو عبدالله (علیه السلام): إنّ الّذی قَدَرَ أن یُدْخِل الّذی تراه العَدَسَة أو أقلّ منها، قادِر أن یُدْخِل الدنیا کُلّها البیضة، لا تصغر الدنیا ولا تکبر البیضة...)<ref>اصول الکافی ج 1ص 79</ref>  

هر چند اغلب مسائل علوم تجربی مبتنی بر اراء و نظریات اندیشمندانی است که در در معرض تحول و تغییر قرار دارند اما برخی از مسائل این نوع علوم از قطعیت برخوردار بوده و بین همه انسان‌ها مورد اتفاق می‌باشد از این رو مخالفت نمودن با آنها ممکن نیست نظیر قانون تحول در پدیده‌های مادی و نظائر ان  

- عن أبّان بن تَغلبْ، قال: (سألتُ أبا عبدالله (علیه السلام) عن الأرض، على أیّ شی ء هی؟ قال: هی على حوت، قلتُ: فالحوت على أیّ شی ء هو؟ قال: على الماء، قلتُ: فالماء على أیّ شی ء هو؟ قال: على صَخرة، قلتُ: فعَلى أیّ شی ء الصخرة؟ قال: على قَرْنِ ثورٍ أمْلَس، قلتُ: فعلى أیّ شی ء الثور؟ قال: على الثَرى، قلتُ: فعلى أیّ شی ء الثَرى؟ فقال: هیهات، عند ذلک ضَلَّ عِلم العُلماء)<ref>الكافی، الكُلینی، ج 8 / ص 89.</ref>  

-عن جابر الجعفی قال: کنت لیلة من بعض اللیالی عند أبی جعفر علیه السلام فقرأت هذه الآیة " یا أیها الذین آمنوا إذا نودی للصلاة من یوم الجمعة فاسعوا إلى ذکر الله " (1) قال: فقال علیه السلام: مه یا جابر کیف قرأت ؟! قال: قلت: " یا أیها الذین آمنوا إذا نودی للصلاة من یوم الجمعة فاسعوا إلى ذکر الله " قال: هذا تحریف یا جابر، قال: قلت: فکیف أقرء - جعلنی الله فداک -؟ قال: فقال: " یا أیها الذین آمنوا إذا نودی للصلاة من یوم الجمعة فامضوا إلى ذکر الله " هکذا نزلت یا جابر لو کان سعیا " لکان عدوا " لما کرهه رسول الله صلى الله علیه وآله لقد کان یکره أن یعدو الرجل إلى الصلاة، - <ref>الاختصاص الشیخ المفید ص 128</ref>  

-عن أبی بصیر، عن أبی عبدالله علیه السلام فی قول الله عز وجل: " ومن یطع الله ورسوله (فی ولایة علی [وولایة] الأئمة من بعده) فقد فاز فوزا عظیما " هکذا نزلت. <ref>اصول کافی ج 1ص 414</ref>  

این روایات نیز که بیانگر تحریف قرآن است بر اساس مبانی قطعی مذهب امامیه مردود می‌باشد چون از منظر امامیه قرآن موجود همان قرآنی است که در عصر ائمه علیهم السلام تلاوت می‌شد.  

چنانکه در اصول کافی نقل شده است: عن أبی الجاورد، عن أبی جعفر علیه السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه وآله:

و در روایتی دیگر: عن أبی الجارود، عن أبی جعفر علیه السلام عن جابر بن عبدالله الأنصاری قال: دخلت على فاطمة علیها السلام وبین یدیها لوح فیه أسماء الأوصیاء من ولدها، فعددت اثنی عشر آخرهم القائم علیه السلام، ثلاثة منهم محمد وثلاثة منهم علی – <ref>المصدر ص 532</ref>  

در تفسیر الدرالمنثور امده است که بعد از نزول آیه مذکور پیامبر ص بستگان خویش از جمله همسرانش را جمع نمود و برخی از پیام های الهی را به آنها متذکر شد در حالی که بر اساس حقائق قطعی تاریخی آیه مذکور در اوائل بعثت نازل گردیده و هنوزبرخی از همسرانی که در این نقل تاریخی برای پیامبر ص ذکر شده متولد نشده بودند:  

عن أبی أمامة، قال: (لمّا نزلتْ: (وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الأَقْرَبِینَ)، جمعَ رسول الله (ص) بنی هاشم فأجلَسهم على الباب، وجمع نساءَه وأهله فأجلسهم فی البیت، ثم اطّلع علیهم فقال: یا بنی هاشم، اشتروا أنفسکم من النار، واسعوا فی فَکاکِ رقابکم أو افتکوها بأنفسکم من الله، فإنّی لا أملک لکم من الله شیئاً، ثُمّ أقبل على أهل بیته فقال: یا عائشة بنت أبی‌بکر، ویا حفصة بنت عُمر، ویا أُمّ سَلَمَه، ویا فاطمة بنت محمّد، ویا أُمّ الزبیر عَمّة رسول الله، اشتروا أنفسکم من الله، واسعوا فی فکاک رقابکم، فإنّی لا أملک لکم من الله شیئاً ولا أُغنی، فبکتْ عائشة رضی الله عنها وقالت:...) (384).

ایشان در مقام نتیجه گیری از روایات مذکور می‌نویسد:  

وفی هذا الحدیث من ما لا یجوز من إنسان عادی، فکیف بکَلیمِ الله! والمُضحِک المُبکِی أنّ مُسلِم ذکره فی باب (فضائِل موسى)، ولا أدری أیّ فضیلة فی انکشاف عورةِ نبیٍّ من الأنبیاء، من أُولِی العَزم، أمام الملأ من بنی إسرائیل ؟!...إلاّ أن یُقال إنّها مُعجِزة من المُعجِزات، ولکن المُعجِزات لا تصدر إلاّ فی مَقام التحدِّی، لا فی سبیل فَضحِ أنبیاء الله، على أنّ الأُدْرَة والبَرص والآفة لیس أمراً مُستَهجَناً، بحیث یستلزم معها هذا الأسلوب. (ولو فُرِضَ ابتلاؤه بالأُدرَة، فأیّ بأس علیه بذلک؟ وقد أُصیبَ شُعَیب (علیه السلام) ببَصَره وأیّوب (علیه السلام) بجِسمه، وأنبیاء الله کافّة تَمَرَّضوا وماتوا.

[[رده:مقالات]]