۸۵٬۹۴۴
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'چپ گرا' به 'چپ‌گرا'
جز (جایگزینی متن - 'رده:مقالات' به 'رده:مقاله‌ها') |
جز (جایگزینی متن - 'چپ گرا' به 'چپ‌گرا') |
||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
=خلاصه کتاب= | =خلاصه کتاب= | ||
== سیاست و اقتصاد در دوره آیت‌اللّه خمینی == | == سیاست و اقتصاد در دوره آیت‌اللّه خمینی == | ||
پس از پیروزی انقلاب در سال 1357، آیت‌اللّه خمینی، مهدی بازرگان غیرروحانی را به نخستوزیری منصوب کرد. [[امام خمینی(ره)|امام خمینی]]، برای هر شهر امام جمعه منصوب کرد؛ نوعی دولت موازی به نام شورای انقلاب اسلامی پدید آورد و شاگردانش بهشتی و آیت‌اللّه منتظری نیز وی را یاری دادند. گروه‌های فراوانی در اواخر سال 1357، با برنامه‌های بسیار متفاوت پا به عرصه گذاشتند که برخی از آنها اجازه راهیابی به دولت را یافتند. نهضت آزادی، حزبی لیبرال، ملی‌گرا و اسلامی، و حزب جمهوری خلق مسلمان، از جمله آن احزاب بودند؛ در حالی که | پس از پیروزی انقلاب در سال 1357، آیت‌اللّه خمینی، مهدی بازرگان غیرروحانی را به نخستوزیری منصوب کرد. [[امام خمینی(ره)|امام خمینی]]، برای هر شهر امام جمعه منصوب کرد؛ نوعی دولت موازی به نام شورای انقلاب اسلامی پدید آورد و شاگردانش بهشتی و آیت‌اللّه منتظری نیز وی را یاری دادند. گروه‌های فراوانی در اواخر سال 1357، با برنامه‌های بسیار متفاوت پا به عرصه گذاشتند که برخی از آنها اجازه راهیابی به دولت را یافتند. نهضت آزادی، حزبی لیبرال، ملی‌گرا و اسلامی، و حزب جمهوری خلق مسلمان، از جمله آن احزاب بودند؛ در حالی که چپ‌گرایان چنین اجازه‌ای نیافتند. نهضت آزادی قوی بود، و رهبری آن را مهدی بازرگان در اختیار داشت. جبهه ملی، جبهه دموکراتیک ملی، مجاهدین خلق نیز در صحنه حاضر بودند. پیروان امام خمینی، در حزب جمهوری اسلامی متمرکز بودند. چهره برجسته آن، بهشتی به شمار می‌رفت. این حزب، با سپاه پاسداران و گروه خشونت‌طلب حزب اللّه، پیوند داشت. <br> | ||
زمان نخستوزیری بازرگان، اقتدار دولت تقریباً وجود نداشت. گروه‌های قومی و | زمان نخستوزیری بازرگان، اقتدار دولت تقریباً وجود نداشت. گروه‌های قومی و چپ‌گرایان در حال شورش بودند. تولید نفت پایین بود. بیکاری و تورم بالا بود. افراد آموزش دیده گریخته بودند، و.... کمیته‌ها که در نیمه دوم 1357 در همه جا سر برآوردند، و اعتصاب و تظاهرات را هماهنگ می‌کردند، حضوری فعال داشت. بنیاد نوپای مستضعفان، دارایی‌های پهلوی در غرب را دریافت، و از آنها برای استخدام کارگران، از توده مردم استفاده کرد. جهاد سازندگی، بسیج را به مناطق روستایی اعزام کرد تا به نیازمندان کمک کنند. <br> | ||
آیت‌اللّه خمینی بر برگزاری رفراندوم اولیه که به مردم اجازه دهد به نفع یا ضد برپایی جمهوری اسلامی رأی دهند، پای می‌فشرد. سرانجام آرای مثبت 98 درصد اعلام شد. وظیفه بعدی تهیه پیش نویس قانون اساسی بود. ابتدا پیش نویس تهیه، سپس از سوی مجلس خبرگان با73 عضو بازبینی شد. در آغاز کار مجلس، 55 کرسی در اختیار روحانیان بود، و چند سکولاریست هم انتخاب شدند. در قانون اساسی جدید، اصل پنجم در مورد ولایت فقیه بود، و اصول بعدی اختیارهای او را برمی شمرد. و همچنین آموزش و پرورش رایگان، اصول ریشه کن کردن فقر و جلوگیری از سلطه بیگانگان و... در آن آمده بود. <br> | آیت‌اللّه خمینی بر برگزاری رفراندوم اولیه که به مردم اجازه دهد به نفع یا ضد برپایی جمهوری اسلامی رأی دهند، پای می‌فشرد. سرانجام آرای مثبت 98 درصد اعلام شد. وظیفه بعدی تهیه پیش نویس قانون اساسی بود. ابتدا پیش نویس تهیه، سپس از سوی مجلس خبرگان با73 عضو بازبینی شد. در آغاز کار مجلس، 55 کرسی در اختیار روحانیان بود، و چند سکولاریست هم انتخاب شدند. در قانون اساسی جدید، اصل پنجم در مورد ولایت فقیه بود، و اصول بعدی اختیارهای او را برمی شمرد. و همچنین آموزش و پرورش رایگان، اصول ریشه کن کردن فقر و جلوگیری از سلطه بیگانگان و... در آن آمده بود. <br> | ||
آیت‌اللّه خمینی، روحانیان را از نامزد شدن در انتخابات ریاست‌جمهوری در سال 1359 منع کرد. در این انتخابات، بنی صدر بیشترین رأی را آورد. بنی صدر به سبب عقایدش و طرفداری از برنامه‌هایی نظیر ملی کردن صنایع، میان | آیت‌اللّه خمینی، روحانیان را از نامزد شدن در انتخابات ریاست‌جمهوری در سال 1359 منع کرد. در این انتخابات، بنی صدر بیشترین رأی را آورد. بنی صدر به سبب عقایدش و طرفداری از برنامه‌هایی نظیر ملی کردن صنایع، میان چپ‌گرایان پشتیبانی می‌شد. ریاست مجلس در آن زمان به عهده‌هاشمی رفسنجانی بود. مجلس چندین کاندیدای بنی صدر را برای نخستوزیری رد کرد، و سرانجام محمدعلی رجایی نخستوزیر شد. بعدها، مناقشاتی بین حزب جمهوری اسلامی به رهبری بهشتی و بنی صدر رخ داد، و امام خمینی دو طرف را وادار به مصالحه کرد؛ اما در بهار 1360 از بنی صدر دست شست. <br> | ||
در اردیبهشت 1359 امام خمینی، شورای انقلاب فرهنگی را با 7 عضو منصوب کرد. در 31 شهریور 1359 صدام به ایران حمله کرد. صدام حسین گمان می‌کرد ایران ضعیف و آسیب دیده است، و جمعیت عرب منطقه خوزستان به او کمک خواهند کرد؛ اما اشتباه می‌کرد. در ماجرای گروگان گیری، بنی صدر دو طرح را مطرح ساخت؛ اما با آنها موافقت نشد؛ بدین جهت، بنی صدر بحران گروگان گیری را رها ساخت و در آن زمان بر جنگ متمرکز شد. در سال 1359 ایالات متحده در عملیاتی برای نجات گروگان‌ها چند هلی کوپتر را به ایران اعزام کرد؛ اما ناموفق بود. پس از آن، دو طرح کودتا در ماه خرداد و مرداد کشف شد، و تعدادی از افسران دستگیر شدند. جبهه ملی به توطئه در کودتا متهم شد، و حزب اللّه، دفتر مرکزی آن را گرفت؛ روزنامه‌هایش را بست؛ سپس پاک سازی دستگاه اداری و ارتش صورت گرفت. شرایطی برای حل و فصل بحران گروگان گیری از طرف امام خمینی تعیین شد که پذیرفته شد و مبلغی صورت (دارایی‌های بلوکه شده ایران و ثروت شاه) که باید انتقال می‌یافت، کمتر از مقداری بود که ایران ادعا داشت، و قسمتی نیز صرف بدهی‌های ایران به بانک‌های ایالات متحده شد. <br> | در اردیبهشت 1359 امام خمینی، شورای انقلاب فرهنگی را با 7 عضو منصوب کرد. در 31 شهریور 1359 صدام به ایران حمله کرد. صدام حسین گمان می‌کرد ایران ضعیف و آسیب دیده است، و جمعیت عرب منطقه خوزستان به او کمک خواهند کرد؛ اما اشتباه می‌کرد. در ماجرای گروگان گیری، بنی صدر دو طرح را مطرح ساخت؛ اما با آنها موافقت نشد؛ بدین جهت، بنی صدر بحران گروگان گیری را رها ساخت و در آن زمان بر جنگ متمرکز شد. در سال 1359 ایالات متحده در عملیاتی برای نجات گروگان‌ها چند هلی کوپتر را به ایران اعزام کرد؛ اما ناموفق بود. پس از آن، دو طرح کودتا در ماه خرداد و مرداد کشف شد، و تعدادی از افسران دستگیر شدند. جبهه ملی به توطئه در کودتا متهم شد، و حزب اللّه، دفتر مرکزی آن را گرفت؛ روزنامه‌هایش را بست؛ سپس پاک سازی دستگاه اداری و ارتش صورت گرفت. شرایطی برای حل و فصل بحران گروگان گیری از طرف امام خمینی تعیین شد که پذیرفته شد و مبلغی صورت (دارایی‌های بلوکه شده ایران و ثروت شاه) که باید انتقال می‌یافت، کمتر از مقداری بود که ایران ادعا داشت، و قسمتی نیز صرف بدهی‌های ایران به بانک‌های ایالات متحده شد. <br> | ||
در مراسم سخنرانی بنی صدر درگیری صورت گرفت، و او به پلیس دستور داد، آنها را دستگیر کند. پس از آن مسائلی پیش آمد؛ از جمله، بنی صدر دولت رجایی را به نقض حقوق بشر، شکنجه و سانسور متهم کرد. مجلس سرانجام بنی صدر را فاقد صلاحیت اعلام کرد. روزنامه او بسته شد؛ از فرماندهی نیروهای مسلح برکنار شد، و امام خمینی سرانجام او را عزل کرد. <br> | در مراسم سخنرانی بنی صدر درگیری صورت گرفت، و او به پلیس دستور داد، آنها را دستگیر کند. پس از آن مسائلی پیش آمد؛ از جمله، بنی صدر دولت رجایی را به نقض حقوق بشر، شکنجه و سانسور متهم کرد. مجلس سرانجام بنی صدر را فاقد صلاحیت اعلام کرد. روزنامه او بسته شد؛ از فرماندهی نیروهای مسلح برکنار شد، و امام خمینی سرانجام او را عزل کرد. <br> | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
در مرداد 1368هاشمی رفسنجانی به ریاست‌جمهوری انتخاب شد و مهدی کروبی جای او را در ریاست مجلس گرفت. ایران با خسارت‌ها و کمبودهای عظیم حاصل از جنگ مواجه بود. هدف رفسنجانی بازسازی ویرانه‌های جنگ، بهبود زیر ساخت‌ها، افزایش تولید رشد از طریق سرمایه‌گذاری خصوصی و جاری بود. اقدام‌ها شامل بازگشایی بورس تهران، خصوصی شدن برخی از کارخانه‌های دولتی، ایجاد مناطق آزاد تجاری در کیش و قشم، کاهش یارانه‌های دولتی، تک نرخی کردن ارز، کاهش پول در گردش، ترویج صادرات کشاورزی و. . . بود. <br> | در مرداد 1368هاشمی رفسنجانی به ریاست‌جمهوری انتخاب شد و مهدی کروبی جای او را در ریاست مجلس گرفت. ایران با خسارت‌ها و کمبودهای عظیم حاصل از جنگ مواجه بود. هدف رفسنجانی بازسازی ویرانه‌های جنگ، بهبود زیر ساخت‌ها، افزایش تولید رشد از طریق سرمایه‌گذاری خصوصی و جاری بود. اقدام‌ها شامل بازگشایی بورس تهران، خصوصی شدن برخی از کارخانه‌های دولتی، ایجاد مناطق آزاد تجاری در کیش و قشم، کاهش یارانه‌های دولتی، تک نرخی کردن ارز، کاهش پول در گردش، ترویج صادرات کشاورزی و. . . بود. <br> | ||
کلینتون در اردیبهشت 1374 ایران را تحریم اقتصادی کرد. این قانون جلو برخی از سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز را گرفت. ایران در بحران کویت و جنگ خلیج فارس در سال 1370 موضع بی طرفی اعلام کرد که به بازسازی روابط با چندین دولت غربی انجامید. تا سال 1371 بهای نفت بالا بود و پیشرفت اقتصادی حاصل آمد؛ اما در آزادی‌های سیاسی هیچ افزایشی به وقوع نپیوست. <br> | کلینتون در اردیبهشت 1374 ایران را تحریم اقتصادی کرد. این قانون جلو برخی از سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز را گرفت. ایران در بحران کویت و جنگ خلیج فارس در سال 1370 موضع بی طرفی اعلام کرد که به بازسازی روابط با چندین دولت غربی انجامید. تا سال 1371 بهای نفت بالا بود و پیشرفت اقتصادی حاصل آمد؛ اما در آزادی‌های سیاسی هیچ افزایشی به وقوع نپیوست. <br> | ||
مجلس چهارم، جامعه روحانیت مبارز را که محافظه‌کار و از پشتیبانی بازار بهره‌مند بود، تقویت کرد. یکی از آنها ناطق نوری بود که به ریاست مجلس انتخاب شد، و | مجلس چهارم، جامعه روحانیت مبارز را که محافظه‌کار و از پشتیبانی بازار بهره‌مند بود، تقویت کرد. یکی از آنها ناطق نوری بود که به ریاست مجلس انتخاب شد، و چپ‌گرایان اسلامی قدرت را از دست دادند. رفسنجانی در سال 1372 برای دومین بار، در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شد. او با انتقاد چپ و راست روبه رو بود. بهای نفت سقوط کرده بود. بدهی از 9 میلیارد در سال 1370 به 34 میلیارد دلار در سال 1372 افزایش یافت. نرخ تورم به بیش از 30 درصد در سال و در یک سال به 49 درصد رسید، و ارزش ریال به شدت سقوط کرد. رفسنجانی در آغاز، روابط با اروپا و جهان عرب را بهبود بخشید؛ اما بین سال‌های 76 ـ 1371 با دشمنی فزاینده ایالات متحده روبه رو شد.<br> | ||
موضوعاتی که دولت کلینتون در مخالفت خود با ایران استناد می‌کرد: 1. دشمنی ایران با فرایند صلح اعراب و اسرائیل؛ 2. حمایت ایران از تروریسم بین‌المللی؛ 3. دنبال کردن برنامه انرژی هسته‌ای و یک سری قتل‌هایی که از دهه 1370 به بعد در خارج از کشور رخ داد. این قتل‌ها را به ایران نسبت دادند؛ البته در این مورد اتفاق نظر وجود ندارد. | موضوعاتی که دولت کلینتون در مخالفت خود با ایران استناد می‌کرد: 1. دشمنی ایران با فرایند صلح اعراب و اسرائیل؛ 2. حمایت ایران از تروریسم بین‌المللی؛ 3. دنبال کردن برنامه انرژی هسته‌ای و یک سری قتل‌هایی که از دهه 1370 به بعد در خارج از کشور رخ داد. این قتل‌ها را به ایران نسبت دادند؛ البته در این مورد اتفاق نظر وجود ندارد. | ||
در سال 1376 مدت رئیس‌جمهوری رفسنجانی به پایان رسید و از طرف رهبری، در جایگاه رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد. نامزدهای ریاست‌جمهوری عبارت بودند از محمد خاتمی، ناطق نوری و دو تن دیگر. نظرسنجی‌ها نشان می‌داد که اکثر مردم انتظار داشتند، خاتمی پیروز شود. خاتمی از آغاز فعالیت از پیروان امام خمینی بود. او سمت‌های مختلفی به عهده داشت و فردی روشنفکر شناخته می‌شد. خط مشی خاتمی که خواستار آزادی‌های بیشتر، تقویت جامعه مدنی، حقوق بیشتر برای زنان و. . . بود، میان جوانان، دانشجویان، زنان، اقلیت‌هاو سنّی‌ها پرطرفدار بود. ناطق نوری برعکس خط مشی و رویکردی مطابق وضع موجود داشت. در خرداد 1376 خاتمی با اکثریت قاطع 69 درصد آرا برگزیده شد. <br> | در سال 1376 مدت رئیس‌جمهوری رفسنجانی به پایان رسید و از طرف رهبری، در جایگاه رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد. نامزدهای ریاست‌جمهوری عبارت بودند از محمد خاتمی، ناطق نوری و دو تن دیگر. نظرسنجی‌ها نشان می‌داد که اکثر مردم انتظار داشتند، خاتمی پیروز شود. خاتمی از آغاز فعالیت از پیروان امام خمینی بود. او سمت‌های مختلفی به عهده داشت و فردی روشنفکر شناخته می‌شد. خط مشی خاتمی که خواستار آزادی‌های بیشتر، تقویت جامعه مدنی، حقوق بیشتر برای زنان و. . . بود، میان جوانان، دانشجویان، زنان، اقلیت‌هاو سنّی‌ها پرطرفدار بود. ناطق نوری برعکس خط مشی و رویکردی مطابق وضع موجود داشت. در خرداد 1376 خاتمی با اکثریت قاطع 69 درصد آرا برگزیده شد. <br> | ||
چپ‌گرایان اسلامی به تدریج مواضع رادیکال را کنار گذاشتند، و پذیرای دموکراسی شدند که مهم‌ترین بخش ائتلاف خاتمی را تشکیل می‌داد. پس از انتخابات، برخی جبهه مشارکت ایران اسلامی را بنیان گذاشتند که به تشکیلات اصلی اصلاح‌طلبان انجامید. ائتلاف طرفداران اصلاحات، دوم خردادی نام گرفت که شامل گروه‌های چپ اسلامی، کارگزاران سازندگی میانه رو و دیگران می‌شد. <br> | |||
در کابینه، خاتمی هیچ زنی را به مقام وزارت منصوب نکرد؛ اما معصومه ابتکار را به معاونت ریاست‌جمهوری برگزید. او مجبور شد کاندیدای محافظه‌کاران را در جایگاه وزارت اطلاعات بپذیرد. در دوره خاتمی آزادی مطبوعات، بهبود روابط با غرب و کشورهای عربی، برگزاری اجلاس سران سازمان کنفرنس اسلامی تهران در آذر 1376، سفر به پایتخت‌های خارجی نظیر رم و پاریس، پایان دادن به مسأله سلمان رشدی، افزایش روابط اقتصادی و تجاری با اروپا و روسیه پدید آمد، و روسیه جنگ افزار و فن آوری انرژی هسته‌ای را در اختیار ایران قرار داد. دولت خاتمی گام‌هایی در جهت بهبود اقتصاد برداشت. حقوق کارکنان دولت را افزایش داد. او یارانه‌ها را فقط به کالاهای ضرور محدود کرد. با تمام اصلاحات و تلاش، نفت هنوز 40 تا 50 درصد مستقیم درآمد دولت و 80 درصد درآمد صادراتی را تأمین می‌کرد. <br> | در کابینه، خاتمی هیچ زنی را به مقام وزارت منصوب نکرد؛ اما معصومه ابتکار را به معاونت ریاست‌جمهوری برگزید. او مجبور شد کاندیدای محافظه‌کاران را در جایگاه وزارت اطلاعات بپذیرد. در دوره خاتمی آزادی مطبوعات، بهبود روابط با غرب و کشورهای عربی، برگزاری اجلاس سران سازمان کنفرنس اسلامی تهران در آذر 1376، سفر به پایتخت‌های خارجی نظیر رم و پاریس، پایان دادن به مسأله سلمان رشدی، افزایش روابط اقتصادی و تجاری با اروپا و روسیه پدید آمد، و روسیه جنگ افزار و فن آوری انرژی هسته‌ای را در اختیار ایران قرار داد. دولت خاتمی گام‌هایی در جهت بهبود اقتصاد برداشت. حقوق کارکنان دولت را افزایش داد. او یارانه‌ها را فقط به کالاهای ضرور محدود کرد. با تمام اصلاحات و تلاش، نفت هنوز 40 تا 50 درصد مستقیم درآمد دولت و 80 درصد درآمد صادراتی را تأمین می‌کرد. <br> | ||
در فروردین 1377 قوه قضائیه، کرباسچی شهردار اصلاح‌طلب تهران را به فساد مالی متهم کرد. در تیر 1378 قوه قضائیه گفت: مطبوعات از آزادی سوءاستفاده می‌کنند و برخی از روزنامه‌ها بسته شدند. در بهمن 1377 خاتمی نخستین انتخابات شورای شهر و روستا را برگزار کرد. در سال 1378 مقام‌های قضایی، روزنامه سلام را به سبب انتشار سندی که لایحه مطبوعات را با قتل‌های زنجیره‌ای مرتبط می‌کرد، توقیف کرد. در 17 تیر بسیاری از دانشجویان دانشگاه تهران تظاهراتی را برپا کردند. شب پلیس به خوابگاه دانشجویان حمله برد. یک دانشجو کشته و بسیاری مجروح و عده‌ای بازداشت شدند. به دنبال این حادثه تظاهراتی سازماندهی شد و به شهرهای دیگر از جمله تبریز نیز سرایت کرد. در 21 تیر، تظاهرات ممنوع اعلام شد. رهبری، رئیس تندروی قوه قضائیه، یعنی یزدی را با یک محافظه‌کار مشهور به واقع بینی، آیت‌اللّه محمود‌هاشمی شاهرودی عوض کرد.<br> | در فروردین 1377 قوه قضائیه، کرباسچی شهردار اصلاح‌طلب تهران را به فساد مالی متهم کرد. در تیر 1378 قوه قضائیه گفت: مطبوعات از آزادی سوءاستفاده می‌کنند و برخی از روزنامه‌ها بسته شدند. در بهمن 1377 خاتمی نخستین انتخابات شورای شهر و روستا را برگزار کرد. در سال 1378 مقام‌های قضایی، روزنامه سلام را به سبب انتشار سندی که لایحه مطبوعات را با قتل‌های زنجیره‌ای مرتبط می‌کرد، توقیف کرد. در 17 تیر بسیاری از دانشجویان دانشگاه تهران تظاهراتی را برپا کردند. شب پلیس به خوابگاه دانشجویان حمله برد. یک دانشجو کشته و بسیاری مجروح و عده‌ای بازداشت شدند. به دنبال این حادثه تظاهراتی سازماندهی شد و به شهرهای دیگر از جمله تبریز نیز سرایت کرد. در 21 تیر، تظاهرات ممنوع اعلام شد. رهبری، رئیس تندروی قوه قضائیه، یعنی یزدی را با یک محافظه‌کار مشهور به واقع بینی، آیت‌اللّه محمود‌هاشمی شاهرودی عوض کرد.<br> | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
16. برگزاری رفراندوم که 98 درصد آن مثبت بود؛<br> | 16. برگزاری رفراندوم که 98 درصد آن مثبت بود؛<br> | ||
17. پیش‌نویس قانون اساسی؛<br> | 17. پیش‌نویس قانون اساسی؛<br> | ||
18. تحریم انتخابات خبرگان به وسیله جبهه ملی، جبهه دموکراتیک ملی و چندین گروه قومی و | 18. تحریم انتخابات خبرگان به وسیله جبهه ملی، جبهه دموکراتیک ملی و چندین گروه قومی و چپ‌گرا؛<br> | ||
19. قانون مطبوعات: بستن روزنامه‌ها، به تاراج رفتن دفاتر آنها و دادن اداره روزنامه‌ها به بنیاد مستضعفان؛<br> | 19. قانون مطبوعات: بستن روزنامه‌ها، به تاراج رفتن دفاتر آنها و دادن اداره روزنامه‌ها به بنیاد مستضعفان؛<br> | ||
20. تصویب متن قانون اساسی که قدرت روحانیان را افزایش داد و اختیارات ولایت فقیه را زیاد کرد؛<br> | 20. تصویب متن قانون اساسی که قدرت روحانیان را افزایش داد و اختیارات ولایت فقیه را زیاد کرد؛<br> | ||