سوره حج

سوره حجّ، بیست‌ودومین سوره قرآن کریم در ترتیب مصحف و یکصد و سومین سوره در ترتیب نزول می‌باشد. گرچه در مورد مکی یا مدنی بودن آن در میان مفسران اختلاف وجود دارد. این سوره به دلیل آنکه برخی از آیاتش در مورد حج است به این نام خوانده می‌شود. این سوره شامل چندین حکم فقهی حج مانند وجوب حج، احکام قربانی، حلال بودن گوشت حیوانات، وجوب طواف خانه خدا در حج و... است. برای قرائت این سوره ثوابی همانند پاداش حج‌گذار و عمره‌گذار نقل شده است.

حج

در لغت به معنی قصد پی در پی و در شریعت قصد خانه خداست برای انجام اعمال بخصوص.

مفهوم کلی سوره

• دلایل منطقی آغازگر هستی؛
• دلایل و شواهد فرجام هستی؛
• آیین شکوه‌مند حج و فلسفه احکام آن؛
• مراحل آفرینش انسان؛
• سرگذشت عبرت آموز پیامبران الهی.

علت نام‌گذاری

«سوره حج»؛ تنها نام این سوره «حجّ» است که در اصل به معنای «قصد و آهنگ» است، ولی در اصطلاح به یکی از عبادت‌های اسلامی که جزء فروع دین است گفته می‌شود.

اهداف و آموزه‌ها

هدف‌های اساسی سوره حج عبارت‌اند از:

1. اشاراتی به مبدأ و قدرت مطلق خدا در دنیا و آخرت؛
2. اشاراتی به معاد و دلایل آن؛
3. بیان پاره‌ای از احکام و قوانین اسلامی برای مردم.

محتوا و موضوعات

از نظر محتوا مطالب سوره حج را به چند بخش می‌توان تقسیم کرد:

1. آیات فراوانی که در زمینه معاد و دلائل منطقی آن و انذار مردم غافل از صحنه‌های قیامت و مانند آن است که از آغاز این سوره شروع می‌شود و بخش مهمی از آن را در بر می‌گیرد؛
2. بخش قابل ملاحظه‌ای نیز از مبارزه با شرک و مشرکان، سخن می‌گوید و با توجه دادن به آیات پروردگار در عالم هستی انسان‌ها را متوجه عظمت آفریدگار می‌سازد؛
3. بخشی از این سوره نیز مردم را به بررسی سرنوشت عبرت‌انگیز گذشتگان و عذاب‌های دردناک الهی که بر آنها نازل شد دعوت کرده، از جمله سرنوشت قوم نوح و عاد و ثمود، و قوم ابراهیم و قوم لوط، و قوم شعیب و موسی را یادآور می‌شود؛
4. بخش دیگری از آن پیرامون مساله حج و سابقه تاریخی آن از زمان ابراهیم(علیه‌السلام) و سپس مساله قربانی و طواف و مانند آن است؛
5. بخشی از آن هم پیرامون مبارزه در برابر ظالمان و پیکار با دشمنان مهاجم، است؛
6. و سرانجام قسمتی از آن پند و اندرزهایی است در زمینه‌های مختلف زندگی و تشویق به نماز و زکات و امر به معروف و نهی از منکر و توکل و توجه به خداوند.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابی‌بن کعب می‌گوید: پیامبر(صلی الله علیه) فرمود: «هر کس سوره حج بخواند، ثواب حج و عمره تمام حج‌کنندگان و عمره‌کنندگان گذشته و آینده به او داده می‌شود».

امام صادق(صلی الله علیه) فرمود: «هر کس سه روز یک بار این سوره را بخواند، از سال خارج نمی‌شود، مگر اینکه به زیارت خانه خدا برود و اگر در سفر بمیرد، اهل بهشت خواهد بود».

محل و زمان نزول

• سوره حج بقول ابن عباس و عطا جز چند آیه‌ای از آن مکی است. حسن می‌گوید: جز چند آیه‌ای از آن که در سفر نازل شده، مدنی است. این چند آیه را بعضی 6 و بعضی 4 آیه دانسته‌اند.
• سوره حج در اوائل هجرت نازل گشته است، علامه طباطبایی با در نظر گرفتن آنچه گفته شد ترجیح می‌دهد که در فاصله هجرت و جنگ «بدر» نازل شده باشد و نشان می‌ دهد که در آن وقت مشرکان دارای شوکت بوده‌اند.

فضای نزول

با توجه به اینکه سوره حج در اوایل هجرت پیامبر اسلام به مدینه نازل شده است خداوند متعال این سوره را در جواب مشرکین مکه که می‌گفتند دیگر مسلمانان را به مکه راه نخواهیم داد فرستاد تا مسلمانان هم به آمادگی لازم برای مقابله با آنان بپردازند و برای جنگ و جهاد آماده بشوند و نیز ترغیب مسلمانانی که هنوز در مکه بودند برای پیوستن به مهاجران مدینه، علاوه بر اینها با توجه به تشکیل شدن حکومت اسلامی پاره‌ای از احکام حج و قربانی و جهاد هم در این سوره ذکر شده است.

ویژگی

1. سوره حج از سور مثانی می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند.
2. سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر.
3. روایتی است که از رسول خدا(صلی الله علیه) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید.
4. از خصوصیات سوره حج دو سجده‌ای بودن آنست آیات هجده و هفتاد و هفت این سوره دارای سجدۀ تلاوت می‌باشند.
5. این سوره به نام یکی از اعمال عبادی که از فروع دین است، نام‌گذاری شده و از سوره‌هایی است که برخی مضامین آن متناسب با سوره‌های مکی و برخی احکام آن (مثل اجازۀ جنگ) متناسب با سوره‌های مدنی است؛ از این رو برخی آن را سوره مشترک مکه و مدینه دانسته‌اند.

منابع

برگرفته از سایت معرفی سوره حج - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir