آیه اولی الامر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه اولی‌الامر (آیه اطاعت)''' آیه‌ای ست که در آن خداوند متعال فرموده یا أَیُّها الَّذِینَ آمَنُوا أَطِـیعُوا اللّهَ وَأَطیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الأمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیءٍفَرُدُّوهُ إِلی اللّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالیَوْمِ الآخِرِ ذ لِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً<ref>نساء، ۵۹)</ref>: ای کسانی که ایمان آورده‌‏اید از خدا و رسول و اولی‌‏الامر اطاعت کنید و اگر در چیزی کارتان به نزاع کشید به حکم خدا و [[رسول خدا|رسول]] باز گردید اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید. این برایتان بهتر و خوش‌فرجام‌تر خواهد بود. این آیه اطاعت یا آیه اولی‌الامر است. این آیه از آیاتی است که شیعه برای اثبات امامت علی(علیه‌السلام) به آن استدلال کرده است.

قبل از بیان تقریر استدلال به آیه یاد شده و باتوجه‌به شبهاتی که بر آن وارد کرده‏‌اند، ارائه توضیحات زیر درباره آیه لازم است:<br>

این آیات و آیات همانند آن نیز می‌‏رساند که مسلمانان باید برای حل اختلافات خود، به خدا و رسول خدا روی‌آورند و به داوری آن حضرت رضایت داده و از حکمی که آن حضرت صادر می‌‏کند، دلگیر نشوند.<br>

اما اطاعت از رسول خدا از دو نظر موردتوجه است:<br>

وَأَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَـیِّنَ لِلنّاسِ ما نُـزِّلَ إِلَیْهِمْ<ref>نحل، ۴۴</ref> قرآن را بر تو نازل کردیم تا بر امت آنچه را که فرستاده شده است، بیان ‏کنی.<br>

# الف – پیش‌تر بیان شد که از آیه موردبحث عصمت اولی‌الامر استفاده می‌‏شود، درحالی‌که در بین امت اسلامی هیچ‏کس برای همه اصحاب رسول خدا عصمت قائل نیست، تا اطاعت از آنان واجب باشد.<br>

# ب – اصحاب رسول خدا چنین شأنی برای خود قائل نبودند که مصداق آیه ما هستیم.<br>

# ج – گر‌چه در برخی از آیات و روایات از جمعی از اصحاب رسول خدا بسیار تجلیل شده است و آن تجلیل‏‌ها نیز واقعی است، ولی باتوجه‌به تعریفی که اهل سنت درباره صحابه دارند، بررسی مجموع آیات و روایات درباره صحابه بیانگر این است که عده‌‏ای از صحابه در عصر خود حضرت رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) و عده‌‏ای بعد از آن حضرت مرتد شده‌‏اند؛ برخی از آنان مریض‌‏دلان بوده‌‏اند؛ عده‌‏ای از آنان در زمره منافقان پنهان و عده‏ای از منافقان آشکار و شماری از آنان، همکاران و جاسوسان دشمن بوده‌‏اند و عده‌‏ای از دستورات آن حضرت تخلف می‌‏کردند و….<br>

تاریخ اسلام، چه در عصر رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) و چه بعد از آن تا زمانی که آنان زنده بودند، از تخلفات آنان از احکام اسلام حکایت می‌‏کند.<br>

# ای‌کاش هرگز درِ خانه فاطمه را نمی‌‏گشودم؛ گر‌چه آن در برای جنگ بسته شده بود؛ <br>

# ای‌کاش در روز «سقیفه بنی‏ساعده» خلافت را به عمر یا ابوعبیده واگذار می‌‏کردم و آنان حاکم بودند و من مشاور؛<br>

# و ای‌کاش هنگامی که فجات را آوردند او را نمی‌‏سوزاندم، بلکه او را با آهن می‌‏کشتم یا آزاد می‌‏کردم.<br>

و اما آن سه کاری که انجام ندادم و ای‌کاش انجام می‌‏دادم [اینها بودند]:<br>

# ای‌کاش روزی که اشعث را به‌عنوان اسیر نزد من آوردند گردنش را می‌‏زدم؛ زیرا چنین به نظرم می‌‏رسد که هیچ شرّی برایش پیش نیاید، مگر این که او به آن دامن زد.<br>

# ای‌کاش وقتی خالد را برای جنگ مرتدان فرستادم، در ذی‏‌القصه می‌‏ماندم که در صورت شکست مسلمانان به آنان کمک می‌‏کردم؛<br>

# و ای‌کاش هنگامی که خالد را برای فتح شام فرستادم عمر را نیز برای فتح عراق می‌‏فرستادم به‌گونه‌ای که با هردو بازویم در راه خدا می‌‏جنگیدم.<br>

و اما آن سه چیزی که ‏ای‌کاش از رسول خدا می‌‏پرسیدم: [ازاین‌قرار بودند]<br>

# ای‌کاش از رسول خدا می‌‏پرسیدم که خلافت حق کیست، تا با صاحبان آن به نزاع برنخیزیم؛<br>

# ای‌کاش از رسول خدا می‌‏پرسیدم که آیا انصار هم در خلافت حقی دارند یا نه؟<br>

# ای‌کاش از رسول خدا درباره ارث عمه و دختر خواهر می‌‏پرسیدم؛ زیرا در دلم نسبت به ارث این دو شبهه‏‌ای است.<br>

اما آن سه کاری که انجام نداده است و آرزو می‌‏کرد که ای‌کاش انجام داده بود یک بار دیگر مرور کنید. در جریان حرکت‏‌های نظامی خالد که موجب اعتراض عمر – که هم یار صمیمی ابوبکر بود و در خیرخواهی او نسبت به ابوبکر شبهه‏‌ای نیست – شده است، چه انسان‌های بی‏‌گناهی کشته شدند و چه اموالی به غارت رفت و چه هتک حرمت‏‌هایی که از زنان مسلمان شد و… که داستانی بسیار غم ‏انگیز است.<br>

اما سه سؤالی که آرزو می‌‏کرد، از رسول خدا می‌‏پرسید، قابل‌توجه است.<br>

یکی از محور‌های سخنان‏‌ رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) در «حجةالوداع» همین مسئله بود که اصحاب با صاحبان امر درگیر نشوند و یکی از مواردی که در پیمان عقبه دوم – که به «بیعة ‏الحرب» شهرت یافت – این بود که مسلمانان با پیامبر بیعت کردند که با صاحبان امر درگیر نشوند.<br>بدین ترتیب نمی‏‌توان پذیرفت که با سابقه طرح این مسئله در بین مسلمانان، به‌خصوص در حجةالوداع – که ابوبکر حضور داشت – او نپرسیده باشد که صاحبان امر چه کسانی هستند، با این که او در سقیفه برای خارج‌کردن انصار از میدان خود را احق و اولی به خلافت می‌‏دانست و حال که در پایان راه است از هجوم به خانه فاطمه س که در واقع صاحب امر در آنجا بود، تأسف می‌‏خورد و… که جای توضیح بیشتر آن نیست.<br>

در ادامه، به نقد رأی یاد شده درباره عمر می‌‏پردازیم:<br>

۱- نقدهایی که بر همه صحابه به‌عنوان کلی مطرح شد بر او نیز وارد است؛<br>

۲- عمر در به قدرت رسیدن ابوبکر و ادامه حکومت او نقش اساسی داشت؛ بنابراین او در کارهای ابوبکر شریک است و بخش عمده‏‌ای از نقدهایی که بر ابوبکر یاد شد، بر او نیز وارد است.<br>

۳- اگر بخواهیم عملکرد عمر را نقد کنیم سخن بسیار طولانی خواهد بود و تنها به یک عملکرد او اشاره می‌‏کنیم.<br>

«ان الرجل لیهجر، حسبنا کتاب‌الله.» صحیح، البخاری، کتاب المریض باب قول المریض قوموا عنّی؛ <ref>صحیح، مسلم، باب ترک الوصیه، ص ۷۶؛ مسند، احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۵۵۲، ج ۴، ص ۳۰۸؛ تاریخ، طبری، ج ۲، ص ۴۳۶؛ کامل، ابن اثیر، ج ۲، ص ۳۲۰</ref><br>

الف – پیش‌تر بیان شد که آیه موردبحث بیانگر عصمت اولی‌‏الامر است، درحالی‌که هیچ‌کس برای فرماندهان نظامی عصمت قائل نیست؛<br>

ب – فرماندهان نظامی رسول خدا نیز چنین ادعایی نداشته‌‏اند، حتی «عبدالله بن حذافه» که گفته‌‏اند آیه درباره او نازل شده چنین ادعایی نداشته است؛<br>

الف – باتوجه‌به این که مستفاد از آیه عصمت اولی‏‌الامر است، هیچ قاری قرآن و هیچ اهل علمی در دنیای اسلام ادعای عصمت نکرده است؛<br>

ب – امت اسلامی با همه اختلافاتی که دارند این دو گروه را معصوم نمی‌‏دانند؛<br>

الف – پیش‌تر بیان شد که امت اسلامی با همه اختلافات خود در این مسئله اتفاق‌نظر دارند که عالمان دینی معصوم نیستند، تا چه رسد به اهل حل و عقد که گاه از عالمان دینی هم نیستند؛<br>

# الف – روایاتی که می‌‏گوید: نباید با صاحبان امر درگیر شوند؛«عن عباده بن الصامت قال: دعانا النبی فبایعناه فکان فی ما اخذ علینا ان بایعناه علی السمع و الطاعه و الا ننازع الامر اهله الاّ ان تروا کفرا بواحا عندکم من الله فیه برهان.» <ref>صحیح، البخاری کتاب الفتن باب دوم، حدیث ۷؛ صحیح، مسلم، کتاب الاماره باب وجوب طاعه الامراء؛ السنن الکبری، ج ۴، ص ۴۲۱؛ حدیث ۷۷۷؛ سنن، ابی ماجه، ج ۲، ص ۹۵۷، حدیث ۲۸۶۶؛ الموطأ، ص ۳۹۲، حدیث ۵؛ مسند، احمد بن حنبل، ج ۵، ص ۳۱۴ و ۳۱۹؛ مسند، الحمیدی، ج ۱، ص ۱۹۲، حدیث ۳۸۹؛ مصنف، ابن ابی شیبه، ج ۸، ص ۶۱۴، حدیث ۱۴۹؛ السنه، لابن ابی عاصم، ص ۴۸۰، حدیث ۱۰۲۹؛ مسند، ابی عوانه، ج ۴، ص ۴۰۶، حدیث ۷۱۱۹؛ مسند، الشاشی، ج ۳، ص ۱۱۹، حدیث ۱۱۸۰؛ الاحسان، بترتیب صحیح ابن حبّان، ج ۷، ص ۳۹، حدیث ۴۵۳۰</ref>عباده بن صامت می‌‏گوید: رسول خدا ما را خواست و ما با او بیعت کردیم. از مواردی که بر آن بیعت کردیم این بود که تسلیم باشیم و با صاحبان امر درگیر نشویم مگر این که کفر آشکاری را ببینیم که دلیل قطعی از طرف خداوند داشته باشد. ‌ پیش‌تر بیان کردیم که رسول خدا این مسئله را چند بار تکرار کرده است و آنچه عباده بن صامت نقل می‌‏کند جریان بیعه‌‏الحرب است. در جریان حجةالوداع نیز رسول خدا چندین بار تأکید کرده است که اصحاب بعد از او با صاحبان امر درگیر نشوند.<br>

# ب – روایاتی که می‌‏گوید: هر کس بدون پیروی از امامی بمیرد به مرگ جاهلی مرده است؛ «قال رسول‌الله: من مات بغیر امام مات میته جاهلیّه.» <ref>مسند، احمدبن حنبل، ج ۴، ص ۹۶؛ مسند، ابی یعلی، ج ۱۳، ص ۳۶۶، حدیث ۷۶۷۵؛ المعجم الکبیر، ج ۱۹، ص ۳۸۸، حدیث ۹۹۱۰؛ مسند، الطیالسی، ص ۲۵۹، حدیث ۱۹۱۳؛ السنه، لابن ابی عاصم، ص ۴۸۹، حدیث ۱۰۵۷؛ الاحسان، بترتیب صحیح ابن حبان، ج ۷، ص ۴۹، حدیث ۴۵۵۴؛ حلیه الاولیاء، ج ۳، ص ۲۲۴</ref>هر کس بدون پیروی از امامی بمیرد، به مرگ جاهلی مرده است.<br>

# ج – روایاتی که خروج بر سلطان را منع می‌‏کند؛ «من کره من امیره شیئا فلیصبر علیه، فانّه من خرج عن السلطان شبرا مات میته جاهلیه.» <ref>صحیح، مسلم، ج ۶، ص ۲۱؛ صحیح، البخاری، ج ۹، ص ۸۴، حدیث ۵ و ص ۱۱۳، حدیث ۷؛ سنن، الدارمی، ج ۲، ص ۱۶۶، حدیث ۲۵۱۵؛ مسند، احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۲۷۵، ۲۹۷، ۳۱۰؛ المعجم الکبیر، ج ۱۲، ص ۱۲۴، حدیث ۱۲۷۵۹؛ السنن الکبری، لبیهقی، ج ۸، ص ۱۵۷</ref>هر کس از حاکمش کار ناخوشایندی دید باید صبر کند؛ زیرا هر کس به‌اندازه یک وجب بر حاکم خروج کند به مرگ جاهلی مرده است.<br>

# د – روایاتی که اطاعت از سلطان را واجب شمرده است؛ «من خلع یدا من طاعته لقی الله یوم القیامه لا حجّه له و من مات و لیس فی عنقه بیعه مات میتّه جاهلیّه<ref>صحیح، مسلم، ج ۶، ص ۲۲</ref>هر کس دست از اطاعت سلطان بردارد، روز قیامت در حالی خداوند را ملاقات خواهد کرد که حجتی ندارد و هر کس بمیرد و بیعت امامی در گردنش نباشد به مرگ جاهلی مرده است.<br>

باید مطیع رهبران و پیشوای مسلمانان – چه صالح و چه فاجر – بود. همچنین باید از هرکسی که خلافت را به دست می‌‏گیرد و مردم قبولش دارند اطاعت کرد. همچنین باید مطیع هرکسی بود که با زور اسلحه قدرت را به دست گرفته و خود را امام مسلمانان نامیده است. جنگیدن همراه حاکمان تا قیامت جایز است، چه حاکمان صالح و چه حاکمان فاسد. اجرای حدود شرعی به عهده حاکمان است و هیچ‏کس حق ندارد آنان را نقد کند یا علیه آنان قیام کند و با آنان درگیر شود. پرداخت صدقات به آنان جایز است و هر کس صدقات را به آنان بپردازد وظیفه‌‏اش را انجام داده است؛ چه آنان صالح باشند و چه فاجر.<br>

* قال رسول‌الله: «سیکون علیکم ائمّه یملکون ارزاقکم یحدّثونکم فیکذّبونکم و یعملون فیسیئون العمل لا یرضون منکم حتی تحسنّوا قبیحهم و تصدّقوا کذبهم فاعطوهم الحق ما رضوا به فاذا تجاوزوا فمن قتل علی ذلک فهو شهید.» <ref>همان، ص ۴۷، حدیث ۱۴۸۷۶</ref>رسول خدا فرمود: بعد از من حاکمانی بر شما مسلط می‌‏شوند که منابع مالی شما را در اختیار دارند، احادیثی برای شما نقل می‌‏کنند و شما را در احادیثی که نقل می‌‏کنید، تکذیب می‌‏کنند و با شما بدرفتاری می‌‏کنند، تا اعمال زشت آنان را تحسین نکنید و دروغ‌های آنان را تصدیق ننمایید، از شما راضی نخواهند شد. تا آنجا که حق را رعایت می‌‏کنند، حق را به آنان بدهید و هنگامی که از حق تجاوز کردند [با آنان به مبارزه برخیزید] و هر کس در این راه کشته شود، شهید است. آیا با این‌گونه روایات که هرگونه همکاری با حاکم ظالم را خروج از دین خدا می‌‏شمارد و مبارزه و کشته‌شدن در این راه را شهادت می‌‏داند، می‌‏توان گفت هر حاکمی که به هر شکلی قدرت را در اختیار بگیرد و به هرگونه‌‏ای عمل کند اولی‌‏الامری است که باید از او اطاعت کرد؟<br>