افزودن پیوند

    اصحاب الاعراف: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (جایگزینی متن - '[[پیامبر (ص)' به '[[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)')
     
    (۳۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    '''اصحاب الاعراف''' گروهی هستند که نام‌شان در [[قرآن]] و در ضمن آیات 46 تا 49 سوره اعراف آمده است.


    *********با سلام و عرض ادب.. مدخل در پی در حال تکمیل**************
    == معنای اصحاب الاعراف ==
    اصحاب؛ جمع صاحب و در لغت به معنای رفیق و ملازم است<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، ۱۴۱۲ ق، چاپ اول، ص۴۷۵.</ref> و اعراف جمع عُرف و در لغت به معنای کشتزاری است که بالاتر از سطح چشمه‌ها و برفراز بلندی‌ها قرار می‌گیرد.<ref> ابن منظور، لسان العرب، ج۹، ص۲۴۲.</ref>و برخی گفته‌اند به هر مکان بلندی اعراف  می‌گویند.<ref>طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، نشر مرتضوی، ۱۳۷۵ ش، چاپ سوم، ج ۵ ص۹۳</ref> با این‌حال، عرف‌ که مفرد اعراف است، معانی گوناگون‌ دارد؛ از جمله‌ به بخش‌ زبَرین‌ کوه‌ و توده شن‌، و نیز رستنگاه‌ِ مو در پشت‌ گردن‌ جانوران‌ و گاه‌ انسان‌ نیز عرف‌ می‌گویند.<ref>ابن‌ منظور، لسان العرب‌، ذیل‌ ماده عرف‌.</ref>که‌ در هر دو کاربرد به‌ فارسی‌ آن‌ را «یال‌» می‌خوانند. اعراف‌ِ بادها و ابرها که‌ به‌ بخش‌ زبرین‌ یا پیشین‌ آنها اطلاق‌ می‌شده‌ است‌ نیز نزدیک‌ به‌ همین‌ معنا می‌باشد.<ref>ازهری‌ محمد، معجم تهذیب‌ اللغه، ج۲، ص۳۴۷، به ‌کوشش‌ عبدالله‌ محمدهارون‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.</ref>


    == اعراف در اصطلاح قرآنی ==
    اعراف در اصطلاح قرآنی به معنای دیواری میان [[بهشت]] و [[جهنم]] است. <ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، ۱۴۱۲ ق چاپ اول، ص۵۶۲.</ref> برخی‌ از مفسران در تفسیر آیات مربوط به اصحاب‌الااعراف، ‌مفهوم‌ لغوی‌ِ عُرف‌ را «هر چیز بلند‌‌پایه‌ و مرتفع‌» دانسته‌اند
    <ref>طبری‌، تفسیر طبری، ج۸، ص۱۳۶.</ref> <ref>عبدالله‌ بن‌ قتیبه‌، تفسیر غریب‌ القرآن‌، به‌ کوشش‌ احمد صقر، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌/۱۹۷۸م، ج۱، ص۱۶۸،</ref> <ref>ازهری‌ محمد، معجم تهذیب‌‌اللغه، ج۲، ص۳۴۶، به ‌کوشش‌ عبدالله‌ محمدهارون‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.</ref>
    و بر همین‌ پایه‌، اعراف‌ِ مورد نظر در آیات‌ [[قرآن]] را همان‌ حجاب‌ میان‌ بهشت‌ و [[دوزخ‌]] <ref>سوره اعراف‌، سوره۷، آیه۴۶.</ref> شمرده‌ و غالباً در تفسیر این‌ حجاب‌، آن‌ را سوری‌ (دیواری‌) میان‌ آن‌دو دانسته‌اند.<ref>طبری‌، تفسیر طبری، ج۸، ص۱۳۶-۱۳۷.</ref> <ref>یحیی‌ فراء، معانی‌ القرآن‌، ج۱، ص۳۷۹، به ‌کوشش‌ احمد یوسف‌ نجاتی‌ و محمدعلی‌ نجار، قاهره‌، ۱۹۷۲م‌. </ref> <ref>عبدالله‌ بن‌ قتیبه‌، تفسیر غریب‌ القرآن‌، ج۱، ص۱۶۸، به‌ کوشش‌ احمد صقر، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌/۱۹۷۸م‌.</ref> برخی‌ دیگر از مفسران‌ با در نظر داشتن‌ کاربردهای‌ شناخته‌ شده عُرف‌، اعراف‌ را بخش‌ زبرین‌ از سورِ حائل‌ میان‌ بهشت‌ و دوزخ‌ دانسته‌اند.<ref>ازهری‌ محمد، معجم تهذیب‌ اللغه، ج۲، ص۳۴۶، به ‌کوشش‌ عبدالله‌ محمدهارون‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.</ref> <ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، بیروت‌، داراحیاء التراث‌ العربی‌ ج۱۴، ص۸۷.</ref> <ref>ابن‌ منظور، لسان‌ العرب، ذیل‌ عرف‌، به‌ نقل‌ از زجّاج‌.</ref> <ref>سیوطی‌، الدر المنثور، به‌ نقل‌ از سعید بن‌ جبیر، قاهره‌، ۱۳۱۴ق‌،ج۳، ص۸۶، </ref>


    == مقصود از اعراف در قرآن ==
    مفسران مسلمان از این که اعراف در قرآن به چه معنایی آمده است، عقاید مختلفی بیان کرده‌اند<ref>طباطبائی سیدمحمد حسین، المیزان، ج۸، ص۱۲۶.</ref> که بیشتر آنها به این معنا برمی‌گردد که مقصود از آن، حائلی(دیوار) میان بهشتیان و جهنمیان است. <ref>شیخ مفید، تصحیح الاعتقادات، ص۲۲۳؛ راغب اصفهانی، مفردات، ص۳۳۲.</ref>


    == بررسی آیات مربوط به اصحاب الاعراف در قرآن و روایات ==
    قرآن در ضمن آیات 46 تا 49 سوره اعراف، مباحث مربوط به اصحاب‌الاعراف را بیان کرده است که در ادامه به آن اشاره می‌شود.
    می‌فرماید:


    1.وَبَینَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَی الْأَعْرَافِ رِجَالٌ یعْرِفُونَ کلًّا بِسِیمَاهُمْ وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَیکمْ لَمْ یدْخُلُوهَا وَهُمْ یطْمَعُونَ. <ref>سوره اعراف، آیه 46</ref>


    و میان آن دو [گروه] حایلی است و بر اعراف مردانی هستند که هر یک [از آن دو دسته] را از سیمای‌شان می‌شناسند و بهشتیان را که هنوز وارد آن نشده ولی [بدان] امید دارند آواز می‌دهند که سلام بر شما.


    '''اصحاب اعراف''' از جمله گروه هایی است که نام آن در قرآن  و در سوره اعراف آمده است.
    2.وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ. <ref>سوره اعراف، آیه 47</ref> و چون چشمان‌شان به سوی دوزخیان گردانیده شود، می‌گویند پروردگارا ما را در زمره گروه ستم‌کاران قرار مده.


    ==معنای لغوی اصحاب اعراف==
    3.وَنَادَی أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا یعْرِفُونَهُمْ بِسِیمَاهُمْ قَالُوا مَا أَغْنَی عَنْکمْ جَمْعُکمْ وَمَا کنْتُمْ تَسْتَکبِرُونَ. <ref>سوره اعراف، آیه 48</ref>
    اصحاب جمع صاحب و در لغت به معنی رفیق و ملازم است. <ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، ۱۴۱۲ ق چاپ اول، ص۴۷۵.</ref>اعراف جمع عُرف، در لغت به معنای کشتزاری که بالاتر از سطح چشمه‌ها و برفراز بلندی‌ها باشد،<ref> ابن منظور، لسان العرب، ج۹، ص۲۴۲.</ref>آمده است و برخی به هر جای بلندی اعراف گفته اند. <ref>طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، کتاب فروشی مرتضوی،۱۳۷۵ ش، چاپ سوم، ج ۵ ص۹۳</ref> البته عرف‌ که جمع آن اعراف است، کاربردهایی‌ گوناگون‌ دارد؛ از جمله‌ اینکه‌ بخش‌ زبَرین‌ کوه‌ و توده شن‌، و نیز رستنگاه‌ِ موی‌ در پشت‌ گردن‌ جانوران‌ و گاه‌ انسان‌ را عرف‌ گویند <ref>ابن‌ منظور، لسان العرب‌، ذیل‌ ماده عرف‌.</ref>  
    که‌ در هر دو کاربرد به‌ فارسی‌ آن‌ را «یال‌» خوانند. اعراف‌ِ بادها و ابرها که‌ به‌ بخش‌ زبرین‌ یا پیشین‌ آنها اطلاق‌ می‌شده‌ است‌، نیز نزدیک‌ به‌ همین‌ معنا است.<ref>ازهری‌ محمد، معجم تهذیب‌ اللغه، ج۲، ص۳۴۷، به ‌کوشش‌ عبدالله‌ محمدهارون‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.</ref>


    ==اعراف در اصطلاح قرآنی==
    و اهل اعراف مردانی را که آنان را از سیمای‌شان می‌شناسند ندا می‌دهند [و] می‌گویند جمعیت شما و آن [همه] گردن‌کشی که می‌کردید به حال شما سودی نداشت.
    اعراف در اصطلاح قرآنی به معنای دیواری میان بهشت و جهنم است. <ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، ۱۴۱۲ ق چاپ اول،  ص۵۶۲.</ref> برخی‌ از مفسران در تفسیر آیات مربوط به اصحاب اعراف،‌ مفهوم‌ لغوی‌ِ عُرف‌ را «هر چیز بلند پایه‌ و مرتفع‌» دانسته‌اند
    <ref>طبری‌، تفسیر، ج۸، ص۱۳۶.</ref> <ref>عبدالله‌ بن‌ قتیبه‌، تفسیر غریب‌ القرآن‌، ج۱، ص۱۶۸، به‌ کوشش‌ احمد صقر، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌/۱۹۷۸م‌.</ref> <ref>ازهری‌ محمد، معجم تهذیب‌ اللغه، ج۲، ص۳۴۶، به ‌کوشش‌ عبدالله‌ محمدهارون‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.</ref>
    و بر همین‌ پایه‌، اعراف‌ِ مورد نظر در آیات‌ را همان‌ حجاب‌ میان‌ بهشت‌ و دوزخ‌ <ref>سوره اعراف‌، سوره۷، آیه۴۶.</ref> شمرده‌، و غالباً در تفسیر این‌ حجاب‌ ، آن‌ را سوری‌ (دیواری‌) میان‌ آن‌دو دانسته‌اند. <ref>طبری‌، تفسیر، ج۸، ص۱۳۶-۱۳۷.</ref> ی<ref>حیی‌ فراء، معانی‌ القرآن‌، ج۱، ص۳۷۹، به ‌کوشش‌ احمد یوسف‌ نجاتی‌ و محمدعلی‌ نجار، قاهره‌، ۱۹۷۲م‌. </ref> <ref>عبدالله‌ بن‌ قتیبه‌، تفسیر غریب‌ القرآن‌، ج۱، ص۱۶۸، به‌ کوشش‌ احمد صقر، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌/۱۹۷۸م‌.</ref> برخی‌ دیگر از مفسران‌، با در نظر داشتن‌ کاربردهای‌ شناخته‌ شده عُرف‌، اعراف‌ را بخش‌ زبرین‌ از سورِ حائل‌ میان‌ بهشت‌ و دوزخ‌ دانسته‌اند.<ref>ازهری‌ محمد، معجم تهذیب‌ اللغه، ج۲، ص۳۴۶، به ‌کوشش‌ عبدالله‌ محمدهارون‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.</ref> <ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱۴، ص۸۷، بیروت‌، داراحیاء التراث‌ العربی‌.</ref> ا<ref>بن‌ منظور، لسان‌ العرب، ذیل‌ عرف‌، به‌ نقل‌ از زجّاج‌.</ref> <ref>سیوطی‌، الدر المنثور، ج۳، ص۸۶، به‌ نقل‌ از سعید بن‌ جبیر، قاهره‌، ۱۳۱۴ق‌.</ref>


    ==مقصود از اعراف در قرآن==
    4.أَهَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَقْسَمْتُمْ لَا ینَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَا خَوْفٌ عَلَیکمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ. <ref>سوره اعراف، آیه 49</ref>
    مفسران مسلمان از این که اعراف در قرآن به چه معنایی آمده است، عقاید مختلفی بیان کردند.  <ref>طباطبائی سیدمحمد حسین، المیزان، ج۸، ص۱۲۶.</ref> که بیشتر آن‌ها به این معنا برمی‌گردد که مقصود از آن حائلی(دیوار)  میان بهشتیان و جهنمیان است. <ref>شیخ مفید، تصحیح الاعتقادات، ص۲۲۳؛ راغب اصفهانی، مفردات، ص۳۳۲.</ref>
     
    ==اصحاب الاعراف==
    چهار آیه ای که در پی می آید در باره اعراف و چگونگی آن سخن گفته است
     
    1.وَبَینَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَی الْأَعْرَافِ رِجَالٌ یعْرِفُونَ کلًّا بِسِیمَاهُمْ وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَیکمْ لَمْ یدْخُلُوهَا وَهُمْ یطْمَعُونَ
     
    و میان آن دو [گروه] حایلی است و بر اعراف مردانی هستند که هر یک [از آن دو دسته] را از سیمایشان می شناسند و بهشتیان را که هنوز وارد آن نشده ولی [بدان] امید دارند آواز می دهند که سلام بر شما
     
    2.وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ و چون چشمانشان به سوی دوزخیان گردانیده شود می گویند پروردگارا ما را در زمره گروه ستمکاران قرار مده
     
    3.وَنَادَی أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا یعْرِفُونَهُمْ بِسِیمَاهُمْ قَالُوا مَا أَغْنَی عَنْکمْ جَمْعُکمْ وَمَا کنْتُمْ تَسْتَکبِرُونَ
     
    و اهل اعراف مردانی را که آنان را از سیمایشان می شناسند ندا می دهند [و] می گویند جمعیت شما و آن [همه] گردنکشی که می کردید به حال شما سودی نداشت
     
    4.أَهَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَقْسَمْتُمْ لَا ینَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَا خَوْفٌ عَلَیکمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ
     
    یا اینان همان کسان نبودند که سوگند یاد میکردید که خدا آنان را به رحمتی نخواهد رسانید [اینک] به بهشت درآیید نه بیمی بر شماست و نه اندوهگین می شوید
     
    بررسی آیات چهارگانه فوق نشان می دهد که دو گونه صفات مختلف و متضاد برای این اشخاص ذکر شده است:
     
    در آیه اول و دوم، افرادی که بر اعراف قرار دارند چنین معرفی شده اند که آرزو دارند وارد بهشت شوند ولی موانعی از این امر جلوگیری کرده است به هنگامی که نگاه به بهشتیان می کنند بر آنها درود می فرستند، و می خواهند با آنها باشند، اما هنوز نمی توانند، و به هنگامی که نظر به دوزخیان می افکنند، از سرنوشت آنها وحشت کرده و به خدا پناه می برند.
     
    ولی از آیه سوم و چهارم استفاده می شود که آنها افرادی با نفوذ و صاحب قدرت هستند که دوزخیان را مؤاخذه و سرزنش می کنند و به واماندگان در اعراف کمک می نمایند که از آن بگذرند و به سر منزل سعادت برسند.
     
    تعبیراتی که درباره قیامت و زندگی جهان دیگر می شود، هیچگاه نمی تواند از تمام خصوصیات آن زندگی پرده برداری کند، و گاهی این تعبیرات جنبه تشبیه و مثال دارد و گاهی تنها شبحی را نشان می دهد، زیرا زندگی آن جهان در افقی بالاتر و به مراتب از زندگی این جهان وسیعتر است، درست همانند وسعت زندگی این جهان در برابر دنیای رحم مادر و عالم جنین، بنابراین اگر الفاظ و مفاهیمی که برای زندگی این جهان داریم نتواند گویای تمام آن مفاهیم باشد جای تعجب نیست. روایاتی که در زمینه اعراف و اصحاب اعراف نقل شده نیز ترسیمی از دو گروه متضاد می کند، در بسیاری از روایات که از ائمه اهل بیت (علیهم الاسلام ) نقل شده می خوانیم: نحن الاعراف: (مائیم اعراف ) یا (آل محمد هم الاعراف ):(خاندان پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) اعرافند) و مانند این تعبیرات.
     
    و در بعضی دیگر از روایات می خوانیم: هم اکرم الخلق علی الله تبارک و تعالی: (آنها گرامیترین مردم در پیشگاه خدایند) و یا هم الشهداء علی الناس و النبیون شهدائهم: (آنها گواهان بر مردمند و پیامبران گواهان آنها هستند) و روایات دیگر که حکایت دارد آنها پیامبران و امامان و صلحاء و بزرگانند.
     
    ولی دسته دیگری از روایات می گوید: آنها و اماندگانی هستند که بدیها و نیکی هایشان مساوی بوده است یا گنهکارانی هستند که اعمال نیکی نیز داشته اند، مانند حدیثی که از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که فرمود: هم قوم استوت حسناتهم و سیئاتهم فان ادخلهم النار فبذنوبهم و ان ادخلهم الجنة فبرحمته: (آنها گروهی هستند که حسنات و سیئاتشان مساوی است، اگر خداوند آنها رابه دوزخ بفرستد بخاطر گناهانشان است و اگر به بهشت بفرستد به برکت رحمت او است ).


    آیا اینان همان کسانی نبودند که سوگند یاد می‌کردید که خدا آنان را به رحمتی نخواهد رسانید! [اینک] به بهشت درآیید نه بیمی بر شماست و نه اندوهگین می‌شوید.


    بررسی آیات فوق نشان می‌دهد که دو گونه صفات مختلف و متضاد برای این اشخاص ذکر شده است: در آیه اول و دوم، افرادی که بر اعراف قرار دارند چنین معرفی شده‌اند که آرزو دارند وارد بهشت شوند، ولی موانعی از این امر جلوگیری کرده است به هنگامی که نگاه به بهشتیان می‌کنند بر آنها درود می‌فرستند و می‌خواهند با آنها باشند، اما هنوز نمی‌توانند و هنگامی که نظر به دوزخیان می‌افکنند، از سرنوشت آنها وحشت کرده و به خدا پناه می‌برند، ولی از آیه سوم و چهارم استفاده می‌شود که آن‌‍ها افرادی با نفوذ و صاحب قدرت هستند که دوزخیان را مؤاخذه و سرزنش می‌کنند و به واماندگان در اعراف کمک می‌نمایند که از آن بگذرند و به سر منزل سعادت برسند.
    و اما روایاتی که در زمینه اعراف و اصحاب اعراف نقل شده است نیز ترسیم کننده این دو گروه متضاد است. در بسیاری از روایات که از [[اهل بیت (علیهم‌ السلام)|امامان اهل بیت (علیهم السلام)]] نقل شده است که آنان خود را به عنوان اصحاب اعراف معرفی و بیان کرده‌اند: نحن الاعراف؛ (مائیم اعراف) یا ([[آل محمد]] هم الاعراف):(خاندان [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)]]اعراف اند) و مانند این تعابیر.
    و در بعضی دیگر از روایات می‌خوانیم: هم اکرم الخلق علی الله تبارک و تعالی: (آن‌ها گرامی‌ترین مردم در پیشگاه خدا هستند) و یا هم الشهداء علی الناس و النبیون شهدائهم: (آن‌ها گواهان بر مردم‌اند و پیامبران گواهان آنها هستند) و روایات دیگر که حکایت دارد آنها پیامبران و امامان و صلحاء و بزرگان‌اند. با این‌حال، دسته سومی از روایات نیز وجود دارد که می‌گوید: اصحاب‌الاعراف واماندگانی هستند که بدی‌ها و نیکی‌های‌شان مساوی بوده است، یا گناه‌کارانی هستند که اعمال نیکی نیز داشته‌اند. در‌این‌باره حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: هم قوم استوت حسناتهم و سیئاتهم فان ادخلهم النار فبذنوبهم و ان ادخلهم الجنة فبرحمته: (آن‌ها گروهی هستند که حسنات و سیئات‌شان مساوی است. اگر خداوند آنها رابه دوزخ بفرستد، به‌ دلیل گناهان‌شان است و اگر به بهشت بفرستد، به برکت رحمت اوست.)
    <ref>شیخ کلینی الکافی تهران نشر دارالکتب الاسلامیه، سال 1407 قمری، چاپ چهارم، ج 2 ص 382</ref> همچنین در منابع تفسیری اهل سنت احادیث متعدد دیگری از حذیفة بن یمان و عبدالله بن عباس و سعید بن جبیر با همین مضمون نقل شده است. علاو در همان منابع، شواهدی مبنی بر این‌که اصحاب اعراف، صالحان، فرشتگان و یا علما هستند به چشم می‌خورد.<ref>سبحانی جعفر، منشور جاوید، ج۹، ص۵۲۹؛</ref> <ref>مکارم شیرازی ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۱۸۹</ref>.


    == مصادیق اصحاب الاعراف در قرآن ==
    اکثر مفسران و عالمان مسلمان در بیان مصادیق اصحاب الاعراف اقوال مختلفی بیان کردند که تعداد آن به چهارده قول می‌رسد.  
    اکثر مفسران و عالمان مسلمان در بیان مصادیق اصحاب الاعراف اقوال مختلفی بیان کردند که تعداد آن به چهارده قول می‌رسد.  
    <ref>طباطبائی سید محمد حسین، المیزان، ج۸، ص۱۲۶</ref> <ref>فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۱۴، ص۹۰؛</ref> <ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج۸، ص۲۰۴.</ref> اما حاصل همه آن اقوال می تواند در ضمن سه قول خلاصه شود.
    <ref>طباطبائی سید محمد حسین، المیزان، ج۸، ص۱۲۶</ref> <ref>فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۱۴، ص۹۰؛</ref> <ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج۸، ص۲۰۴.</ref> اما حاصل همه آن اقوال می‌تواند در ضمن سه قول خلاصه شود.
    1.اصحاب الاعراف عده ای از مقربین درگاه مثل پیامبران و اهل بیت الهی هستند که بر اعمال بندگان گواهی می دهند.
    1.اصحاب الاعراف عده‌ای از مقربین درگاه مثل پیامبران و اهل بیت الهی هستند که بر اعمال بندگان گواهی می‌دهند.
    2. اصحاب الاعراف اشخاصی هستند که نیک و بد اعمال شان با هم یکی است.
    2. اصحاب الاعراف اشخاصی هستند که نیک و بد اعمال شان با هم یکی است.
    3. اصحاب الاعراف دسته ای از فرشتگان هستند که بر بلندی اعراف شاهد و ناظر اشخاص اند و هر کسی را از صورت و قیافه اش شناسایی می کنند.
    3. اصحاب الاعراف دسته ای از فرشتگان هستند که بر بلندی اعراف شاهد و ناظر اشخاص اند و هر کسی را از صورت و قیافه اش شناسایی می‌کنند.
    <ref>طباطبائی سید محمد حسین، المیزان، ج۸، ص۱۲۹.</ref>
    <ref>طباطبائی سید محمد حسین، المیزان، ج۸، ص۱۲۹.</ref>


    ==دیدگاه امامیه در باره اصحاب اعراف==
    == دیدگاه امامیه درباره اصحاب اعراف ==
    بیشتر مفسران و عالمان امامیه با تاسی از احادیث وارد شده در این زمینه، اصحاب اعراف را پیامبران الهی و ائمه می‌دانند.
    بیشتر مفسران و عالمان امامیه با تاسی از احادیث وارد شده در این زمینه، اصحاب اعراف را پیامبران الهی و ائمه می‌دانند.
    <ref>شیخ صدوق، الاعتقادات، ص۷۰؛</ref> <ref>ملاصدرا، اسفار الاربعة، ج۹، ص۳۱۸.</ref><ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، صفار، ج۱، ص۴۵۲</ref> <ref>شیخ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۱۸۴.</ref> <ref>شیخ صدوق، معانی الاخبار، ج۱، ص۵۹۰.</ref> <ref>شیخ مفید، مسارالشیعة، ص۳۱.</ref>
    <ref>شیخ صدوق، الاعتقادات، ص۷۰؛</ref> <ref>ملاصدرا، اسفار الاربعة، ج۹، ص۳۱۸.</ref><ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، صفار، ج۱، ص۴۵۲</ref> <ref>شیخ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۱۸۴.</ref> <ref>شیخ صدوق، معانی الاخبار، ج۱، ص۵۹۰.</ref> <ref>شیخ مفید، مسارالشیعة، ص۳۱.</ref>


    ==قول حق در اصحاب الاعراف از نگاه امامیه==
    == قول حق در اصحاب الاعراف از نگاه امامیه ==
    از منظر امامیه قول حق قول اول است زیرا که روایات وارد شده از اهل بیت علیهم السلام نشان می دهد که ،ائمه علیهم السلام از مصادیق اصحاب اعراف اند. این قول با توجه به جایگاه رفیعی که آنان نزد خداوند دارند نسبت به دیگر اقوال، قوی تر به نظر می رسد. <ref>https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%81</ref>
    از منظر امامیه قول حق قول اول است زیرا که روایات وارد شده از اهل بیت علیهم‌السلام نشان می‌دهد که ،ائمه علیهم‌السلام از مصادیق اصحاب اعراف‌اند. این قول با توجه به جایگاه رفیعی که آنان نزد خداوند دارند نسبت به دیگر اقوال، قوی تر به نظر می‌رسد. <ref>https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%81</ref>
       
       
    ==دیدگاه اهل سنت در باره اصحاب اعراف==
    == دیدگاه اهل سنت درباره اصحاب اعراف ==
    از منظر اهل سنت قول دوم یعنی قولی که می گوید اصحاب الاعراف اشخاصی هستند که اعمال خوب و بدشان مساوی است، قول قابل قبول است.
    از منظر اهل سنت، اصحاب الاعراف اشخاصی هستند که اعمال خوب و بدشان مساوی است.
    <ref>سیوطی، البدور السافرة، ص۳۹۹؛</ref> <ref>آلوسی، روح المعانی، ج۸، ص۱۲۸؛</ref> <ref>قرطبی، جامع الاحکام القرآن، ج۷، ص۲۱۲</ref>؛ <ref>بیهقی، البعث والنشور، ص۱۰۹.</ref> مثلا ابن عربی می گوید اصحاب اعراف کسانی هستند که خوبی ها و بدی های شان مساوی است به این معنا که یک چشم آن ها به سوی بهشت و چشم دیگرشان به سوی جهنم است و منتظر فرمان الهی برای سجده هستند و وقتی سجده کردند وارد بهشت می شوند. <ref>ابن عربی، فتوحات مکیه، ج۴، ص۴۷۵.</ref>
    <ref>سیوطی، البدور السافرة، ص۳۹۹؛</ref> <ref>آلوسی، روح المعانی، ج۸، ص۱۲۸؛</ref> <ref>قرطبی، جامع الاحکام القرآن، ج۷، ص۲۱۲</ref>؛ <ref>بیهقی، البعث والنشور، ص۱۰۹.</ref> مثلاابن‌عربی می‌گوید اصحاب اعراف کسانی هستند که خوبی‌ها و بدی‌های‌شان مساوی است به این معنا که یک چشم آنها به سوی بهشت و چشم دیگرشان به سوی جهنم است و منتظر فرمان الهی برای سجده هستند و وقتی سجده کردند وارد بهشت می‌شوند. <ref>ابن عربی، فتوحات مکیه، ج۴، ص۴۷۵.</ref>
     
    == وجه جامع دیدگاه امامیه و اهل سنت درباره اصحاب الاعراف ==
    دیدگاهی که می‌تواند به عنوان وجه جامع میان دو دیدگاه قبلی و یا دیدگاه سوم مطرح شود، دیدگاهی است که از اجتماع عقاید دسته اول و دوم به دست می‌آید. البته باید بیان کرد روایاتی که می‌تواند به عنوان وجه الجمع دو دیدگاه مورد استفاده قرار گیرد در منابع امامیه نیز به چشم می‌خورد. <ref>شیخ کلینی محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۱۸۴.</ref>
    و اما تفسیر وجه الجمع دیدگاه‌ها این است که در اعراف هم افرادی حضور دارند که اعمال خوب و بد‌شان به گونه‌ای است که نه مستحق ثواب و ورود به بهشت هستند و نه مستحق عذاب و ورود به جهنم و هم افراد مقرب حضور دارند که شامل اولیای الهی (از انبیاء تا اهل بیت علیهم‌السلام) می‌شود که برای کمک به آنها در اعراف حضور دارند.


    ==اصحاب اعراف در روایات==
    == پانویس ==
    در باره اصحاب اعراف در روایات به دو دسته بر می خوریم دسته اول بیان می کند که:«نحن الاعراف: یعنی اعراف ماییم» یعنی آل محمد و خاندانش زیرا آنان گرامی‌ترین مردم در پیشگاه خدا هستند و علاوه گواهان بر مردم‌اند و پیامبران گواهان آنان‌اند. در کنار این احادیث احادیث دیگری هم وجود دارد که می گوید اصحاب اعراف پیامبران و امامان و صلحان و بزرگان‌اند.در برابر این دسته، دسته دیگری از احادیث وجود دارد که می‌گوید اصحاب اعراف واماندگانی هستند که بدی‌ها و نیکی‌هایشان نسبت به هم مساوی است یا گناه کارانی هستند که اعمال نیکی نیز داشته‌اند. [[امام صادق (ع)]] در این باره فرمود:آنان حسنات و سیئات شان مساوی است. اگر خداوند آنان را به دوزخ بفرستد، به سبب گناهانشان است و اگر به بهشت بفرستد، به برکت رحمت اوست. <ref>شیخ کلینی الکافی تهران نشر دارالکتب الاسلامیه، سال 1407 قمری، چاپ چهارم،  ج 2 ص 382</ref>
    {{پانویس}}
    علاوه احادیث متعدد دیگری در منابع تفسیری اهل سنت از حذیفة بن یمان و عبدالله بن عباس و سعید بن جبیر با همین مضمون نقل شده است. در منابع مذکور نیز شواهدی مبنی بر اینکه اصحاب اعراف، صالحان، فرشتگان و یا علما هستند به چشم می خورد. <ref>سبحانی جعفر، منشور جاوید، ج۹، ص۵۲۹؛</ref> <ref>مکارم شیرازی ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۱۸۹</ref>.


    ==وجه جامع دیدگاه امامیه و اهل سنت در باره اصحاب الاعراف==
    [[رده:مفاهیم و اصطلاحات]]
    دیدگاهی که به وجه جامع میان دو دیدگاه قبلی نظر دارد می تواند به طور مستقل و با عنوان وجه جامع و یا به عنوان دیدگاه سوم مطرح شود دیدگاهی که از اجتماع عقاید دسته اول و دوم به دست می آید. البته باید بیان کرد روایاتی که می تواند به عنوان وجه الجمع دو دیدگاه مورد استفاده قرار گیرد در منابع امامیه نیز به چشم می خورد. <ref>شیخ کلینی محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۱۸۴.</ref>
    [[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]]
    و اما تفسیر وجه الجمع دیدگاه سوم چنین است که این دو دسته روایات بیانگر حال دو گروهی است که در اعراف حضور دارند؛ به این معنا که در اعراف هم افرادی حضور دارند که اعمال خوب و بد شان به گونه‌ای است که نه مستحق ثواب و ورود به بهشت هستند و نه مستحق عذاب و ورود به جهنم و هم افراد مقرب حضور دارند که شامل اولیای الهی از انبیاء گرفته تا اهل بیت علیهم السلام می شود که برای کمک به آن‌ها در اعراف حضور دارند.

    نسخهٔ کنونی تا ‏۳۱ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۴۱

    اصحاب الاعراف گروهی هستند که نام‌شان در قرآن و در ضمن آیات 46 تا 49 سوره اعراف آمده است.

    معنای اصحاب الاعراف

    اصحاب؛ جمع صاحب و در لغت به معنای رفیق و ملازم است[۱] و اعراف جمع عُرف و در لغت به معنای کشتزاری است که بالاتر از سطح چشمه‌ها و برفراز بلندی‌ها قرار می‌گیرد.[۲]و برخی گفته‌اند به هر مکان بلندی اعراف می‌گویند.[۳] با این‌حال، عرف‌ که مفرد اعراف است، معانی گوناگون‌ دارد؛ از جمله‌ به بخش‌ زبَرین‌ کوه‌ و توده شن‌، و نیز رستنگاه‌ِ مو در پشت‌ گردن‌ جانوران‌ و گاه‌ انسان‌ نیز عرف‌ می‌گویند.[۴]که‌ در هر دو کاربرد به‌ فارسی‌ آن‌ را «یال‌» می‌خوانند. اعراف‌ِ بادها و ابرها که‌ به‌ بخش‌ زبرین‌ یا پیشین‌ آنها اطلاق‌ می‌شده‌ است‌ نیز نزدیک‌ به‌ همین‌ معنا می‌باشد.[۵]

    اعراف در اصطلاح قرآنی

    اعراف در اصطلاح قرآنی به معنای دیواری میان بهشت و جهنم است. [۶] برخی‌ از مفسران در تفسیر آیات مربوط به اصحاب‌الااعراف، ‌مفهوم‌ لغوی‌ِ عُرف‌ را «هر چیز بلند‌‌پایه‌ و مرتفع‌» دانسته‌اند [۷] [۸] [۹] و بر همین‌ پایه‌، اعراف‌ِ مورد نظر در آیات‌ قرآن را همان‌ حجاب‌ میان‌ بهشت‌ و دوزخ‌ [۱۰] شمرده‌ و غالباً در تفسیر این‌ حجاب‌، آن‌ را سوری‌ (دیواری‌) میان‌ آن‌دو دانسته‌اند.[۱۱] [۱۲] [۱۳] برخی‌ دیگر از مفسران‌ با در نظر داشتن‌ کاربردهای‌ شناخته‌ شده عُرف‌، اعراف‌ را بخش‌ زبرین‌ از سورِ حائل‌ میان‌ بهشت‌ و دوزخ‌ دانسته‌اند.[۱۴] [۱۵] [۱۶] [۱۷]

    مقصود از اعراف در قرآن

    مفسران مسلمان از این که اعراف در قرآن به چه معنایی آمده است، عقاید مختلفی بیان کرده‌اند[۱۸] که بیشتر آنها به این معنا برمی‌گردد که مقصود از آن، حائلی(دیوار) میان بهشتیان و جهنمیان است. [۱۹]

    بررسی آیات مربوط به اصحاب الاعراف در قرآن و روایات

    قرآن در ضمن آیات 46 تا 49 سوره اعراف، مباحث مربوط به اصحاب‌الاعراف را بیان کرده است که در ادامه به آن اشاره می‌شود. می‌فرماید:

    1.وَبَینَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَی الْأَعْرَافِ رِجَالٌ یعْرِفُونَ کلًّا بِسِیمَاهُمْ وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَیکمْ لَمْ یدْخُلُوهَا وَهُمْ یطْمَعُونَ. [۲۰]

    و میان آن دو [گروه] حایلی است و بر اعراف مردانی هستند که هر یک [از آن دو دسته] را از سیمای‌شان می‌شناسند و بهشتیان را که هنوز وارد آن نشده ولی [بدان] امید دارند آواز می‌دهند که سلام بر شما.

    2.وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ. [۲۱] و چون چشمان‌شان به سوی دوزخیان گردانیده شود، می‌گویند پروردگارا ما را در زمره گروه ستم‌کاران قرار مده.

    3.وَنَادَی أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا یعْرِفُونَهُمْ بِسِیمَاهُمْ قَالُوا مَا أَغْنَی عَنْکمْ جَمْعُکمْ وَمَا کنْتُمْ تَسْتَکبِرُونَ. [۲۲]

    و اهل اعراف مردانی را که آنان را از سیمای‌شان می‌شناسند ندا می‌دهند [و] می‌گویند جمعیت شما و آن [همه] گردن‌کشی که می‌کردید به حال شما سودی نداشت.

    4.أَهَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَقْسَمْتُمْ لَا ینَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَا خَوْفٌ عَلَیکمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ. [۲۳]

    آیا اینان همان کسانی نبودند که سوگند یاد می‌کردید که خدا آنان را به رحمتی نخواهد رسانید! [اینک] به بهشت درآیید نه بیمی بر شماست و نه اندوهگین می‌شوید.

    بررسی آیات فوق نشان می‌دهد که دو گونه صفات مختلف و متضاد برای این اشخاص ذکر شده است: در آیه اول و دوم، افرادی که بر اعراف قرار دارند چنین معرفی شده‌اند که آرزو دارند وارد بهشت شوند، ولی موانعی از این امر جلوگیری کرده است به هنگامی که نگاه به بهشتیان می‌کنند بر آنها درود می‌فرستند و می‌خواهند با آنها باشند، اما هنوز نمی‌توانند و هنگامی که نظر به دوزخیان می‌افکنند، از سرنوشت آنها وحشت کرده و به خدا پناه می‌برند، ولی از آیه سوم و چهارم استفاده می‌شود که آن‌‍ها افرادی با نفوذ و صاحب قدرت هستند که دوزخیان را مؤاخذه و سرزنش می‌کنند و به واماندگان در اعراف کمک می‌نمایند که از آن بگذرند و به سر منزل سعادت برسند. و اما روایاتی که در زمینه اعراف و اصحاب اعراف نقل شده است نیز ترسیم کننده این دو گروه متضاد است. در بسیاری از روایات که از امامان اهل بیت (علیهم السلام) نقل شده است که آنان خود را به عنوان اصحاب اعراف معرفی و بیان کرده‌اند: نحن الاعراف؛ (مائیم اعراف) یا (آل محمد هم الاعراف):(خاندان محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)اعراف اند) و مانند این تعابیر. و در بعضی دیگر از روایات می‌خوانیم: هم اکرم الخلق علی الله تبارک و تعالی: (آن‌ها گرامی‌ترین مردم در پیشگاه خدا هستند) و یا هم الشهداء علی الناس و النبیون شهدائهم: (آن‌ها گواهان بر مردم‌اند و پیامبران گواهان آنها هستند) و روایات دیگر که حکایت دارد آنها پیامبران و امامان و صلحاء و بزرگان‌اند. با این‌حال، دسته سومی از روایات نیز وجود دارد که می‌گوید: اصحاب‌الاعراف واماندگانی هستند که بدی‌ها و نیکی‌های‌شان مساوی بوده است، یا گناه‌کارانی هستند که اعمال نیکی نیز داشته‌اند. در‌این‌باره حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: هم قوم استوت حسناتهم و سیئاتهم فان ادخلهم النار فبذنوبهم و ان ادخلهم الجنة فبرحمته: (آن‌ها گروهی هستند که حسنات و سیئات‌شان مساوی است. اگر خداوند آنها رابه دوزخ بفرستد، به‌ دلیل گناهان‌شان است و اگر به بهشت بفرستد، به برکت رحمت اوست.) [۲۴] همچنین در منابع تفسیری اهل سنت احادیث متعدد دیگری از حذیفة بن یمان و عبدالله بن عباس و سعید بن جبیر با همین مضمون نقل شده است. علاو در همان منابع، شواهدی مبنی بر این‌که اصحاب اعراف، صالحان، فرشتگان و یا علما هستند به چشم می‌خورد.[۲۵] [۲۶].

    مصادیق اصحاب الاعراف در قرآن

    اکثر مفسران و عالمان مسلمان در بیان مصادیق اصحاب الاعراف اقوال مختلفی بیان کردند که تعداد آن به چهارده قول می‌رسد. [۲۷] [۲۸] [۲۹] اما حاصل همه آن اقوال می‌تواند در ضمن سه قول خلاصه شود. 1.اصحاب الاعراف عده‌ای از مقربین درگاه مثل پیامبران و اهل بیت الهی هستند که بر اعمال بندگان گواهی می‌دهند. 2. اصحاب الاعراف اشخاصی هستند که نیک و بد اعمال شان با هم یکی است. 3. اصحاب الاعراف دسته ای از فرشتگان هستند که بر بلندی اعراف شاهد و ناظر اشخاص اند و هر کسی را از صورت و قیافه اش شناسایی می‌کنند. [۳۰]

    دیدگاه امامیه درباره اصحاب اعراف

    بیشتر مفسران و عالمان امامیه با تاسی از احادیث وارد شده در این زمینه، اصحاب اعراف را پیامبران الهی و ائمه می‌دانند. [۳۱] [۳۲][۳۳] [۳۴] [۳۵] [۳۶]

    قول حق در اصحاب الاعراف از نگاه امامیه

    از منظر امامیه قول حق قول اول است زیرا که روایات وارد شده از اهل بیت علیهم‌السلام نشان می‌دهد که ،ائمه علیهم‌السلام از مصادیق اصحاب اعراف‌اند. این قول با توجه به جایگاه رفیعی که آنان نزد خداوند دارند نسبت به دیگر اقوال، قوی تر به نظر می‌رسد. [۳۷]

    دیدگاه اهل سنت درباره اصحاب اعراف

    از منظر اهل سنت، اصحاب الاعراف اشخاصی هستند که اعمال خوب و بدشان مساوی است. [۳۸] [۳۹] [۴۰]؛ [۴۱] مثلاابن‌عربی می‌گوید اصحاب اعراف کسانی هستند که خوبی‌ها و بدی‌های‌شان مساوی است به این معنا که یک چشم آنها به سوی بهشت و چشم دیگرشان به سوی جهنم است و منتظر فرمان الهی برای سجده هستند و وقتی سجده کردند وارد بهشت می‌شوند. [۴۲]

    وجه جامع دیدگاه امامیه و اهل سنت درباره اصحاب الاعراف

    دیدگاهی که می‌تواند به عنوان وجه جامع میان دو دیدگاه قبلی و یا دیدگاه سوم مطرح شود، دیدگاهی است که از اجتماع عقاید دسته اول و دوم به دست می‌آید. البته باید بیان کرد روایاتی که می‌تواند به عنوان وجه الجمع دو دیدگاه مورد استفاده قرار گیرد در منابع امامیه نیز به چشم می‌خورد. [۴۳] و اما تفسیر وجه الجمع دیدگاه‌ها این است که در اعراف هم افرادی حضور دارند که اعمال خوب و بد‌شان به گونه‌ای است که نه مستحق ثواب و ورود به بهشت هستند و نه مستحق عذاب و ورود به جهنم و هم افراد مقرب حضور دارند که شامل اولیای الهی (از انبیاء تا اهل بیت علیهم‌السلام) می‌شود که برای کمک به آنها در اعراف حضور دارند.

    پانویس

    1. ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، ۱۴۱۲ ق، چاپ اول، ص۴۷۵.
    2. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۹، ص۲۴۲.
    3. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، نشر مرتضوی، ۱۳۷۵ ش، چاپ سوم، ج ۵ ص۹۳
    4. ↑ ابن‌ منظور، لسان العرب‌، ذیل‌ ماده عرف‌.
    5. ↑ ازهری‌ محمد، معجم تهذیب‌ اللغه، ج۲، ص۳۴۷، به ‌کوشش‌ عبدالله‌ محمدهارون‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
    6. ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، ۱۴۱۲ ق چاپ اول، ص۵۶۲.
    7. ↑ طبری‌، تفسیر طبری، ج۸، ص۱۳۶.
    8. ↑ عبدالله‌ بن‌ قتیبه‌، تفسیر غریب‌ القرآن‌، به‌ کوشش‌ احمد صقر، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌/۱۹۷۸م، ج۱، ص۱۶۸،
    9. ↑ ازهری‌ محمد، معجم تهذیب‌‌اللغه، ج۲، ص۳۴۶، به ‌کوشش‌ عبدالله‌ محمدهارون‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
    10. ↑ سوره اعراف‌، سوره۷، آیه۴۶.
    11. ↑ طبری‌، تفسیر طبری، ج۸، ص۱۳۶-۱۳۷.
    12. ↑ یحیی‌ فراء، معانی‌ القرآن‌، ج۱، ص۳۷۹، به ‌کوشش‌ احمد یوسف‌ نجاتی‌ و محمدعلی‌ نجار، قاهره‌، ۱۹۷۲م‌.
    13. ↑ عبدالله‌ بن‌ قتیبه‌، تفسیر غریب‌ القرآن‌، ج۱، ص۱۶۸، به‌ کوشش‌ احمد صقر، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌/۱۹۷۸م‌.
    14. ↑ ازهری‌ محمد، معجم تهذیب‌ اللغه، ج۲، ص۳۴۶، به ‌کوشش‌ عبدالله‌ محمدهارون‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
    15. ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، بیروت‌، داراحیاء التراث‌ العربی‌ ج۱۴، ص۸۷.
    16. ↑ ابن‌ منظور، لسان‌ العرب، ذیل‌ عرف‌، به‌ نقل‌ از زجّاج‌.
    17. ↑ سیوطی‌، الدر المنثور، به‌ نقل‌ از سعید بن‌ جبیر، قاهره‌، ۱۳۱۴ق‌،ج۳، ص۸۶،
    18. ↑ طباطبائی سیدمحمد حسین، المیزان، ج۸، ص۱۲۶.
    19. ↑ شیخ مفید، تصحیح الاعتقادات، ص۲۲۳؛ راغب اصفهانی، مفردات، ص۳۳۲.
    20. ↑ سوره اعراف، آیه 46
    21. ↑ سوره اعراف، آیه 47
    22. ↑ سوره اعراف، آیه 48
    23. ↑ سوره اعراف، آیه 49
    24. ↑ شیخ کلینی الکافی تهران نشر دارالکتب الاسلامیه، سال 1407 قمری، چاپ چهارم، ج 2 ص 382
    25. ↑ سبحانی جعفر، منشور جاوید، ج۹، ص۵۲۹؛
    26. ↑ مکارم شیرازی ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۱۸۹
    27. ↑ طباطبائی سید محمد حسین، المیزان، ج۸، ص۱۲۶
    28. ↑ فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۱۴، ص۹۰؛
    29. ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج۸، ص۲۰۴.
    30. ↑ طباطبائی سید محمد حسین، المیزان، ج۸، ص۱۲۹.
    31. ↑ شیخ صدوق، الاعتقادات، ص۷۰؛
    32. ↑ ملاصدرا، اسفار الاربعة، ج۹، ص۳۱۸.
    33. ↑ صفار قمی، بصائر الدرجات، صفار، ج۱، ص۴۵۲
    34. ↑ شیخ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۱۸۴.
    35. ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ج۱، ص۵۹۰.
    36. ↑ شیخ مفید، مسارالشیعة، ص۳۱.
    37. ↑ https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%81
    38. ↑ سیوطی، البدور السافرة، ص۳۹۹؛
    39. ↑ آلوسی، روح المعانی، ج۸، ص۱۲۸؛
    40. ↑ قرطبی، جامع الاحکام القرآن، ج۷، ص۲۱۲
    41. ↑ بیهقی، البعث والنشور، ص۱۰۹.
    42. ↑ ابن عربی، فتوحات مکیه، ج۴، ص۴۷۵.
    43. ↑ شیخ کلینی محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۱۸۴.
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=اصحاب_الاعراف&oldid=180366»