حرم نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - '[[پیامبراکرم' به '[[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)') |
||
| (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حرم نبوی''' حرم مهمی دیگری است که بر پایه احادیث و فتاوای فقهی، آداب و احکام خاصی دارد. | '''حرم نبوی''' حرم مهمی دیگری است که بر پایه احادیث و فتاوای فقهی، آداب و احکام خاصی دارد. | ||
بنابر حدیثی، [[ | بنابر حدیثی، [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)]] [[شفاعت]] اهل [[مدینه]] را در روز قیامت برعهده گرفته است. <ref>ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ج۶، ص۳۷۰، استانبول ۱۴۰۲/۱۹۸۲.</ref><ref>مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۱۳، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.</ref> | ||
حنفیان به وجود حرم برای مدینه | حنفیان به وجود حرم برای مدینه به گونه‌ای که احکام خاصی داشته باشد قائل نیستند. <ref>ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدرّالمختار، ج۲، ص۲۵۶، چاپ سنگی مصر ۱۲۷۱ـ۱۲۷۲، چاپ افست بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.</ref><ref>ابراهیم رفعت‌باشا، مرآةالحرمین، ج۱، ص۴۴۷، او، الرحلات الحجازیة و الحج و مشاعره الدینیة، بیروت: دارالمعرفة، (بی‌تا).</ref> | ||
== حرم نبوی در دیدگاه فقهای شیعه == | |||
برخی فقهای معاصر شیعه نیز در حرم بودن مدینه به گونه‌ای که در مورد مکه تعریف شده است تردید دارند و این حدیث مشهور پیامبر اکرم را که حرم مدینه به شخص ایشان و حرم مکه به حضرت ابراهیم منتسب است <ref>محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح‌البخاری، ج۵، ص۴۰، (چاپ محمد ذهنی‌افندی)، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.</ref><ref>مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۱۳، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.</ref> به معنای لزوم حفظ حرمت نسبی این شهر یا حرمت مرقد مطهر آن حضرت تفسیر کرده‌اند. | |||
این فقها برای احتیاط برخی احکامِ حرم را برای مدینه قائل شده‌اند <ref>محسن حکیم، دلیل الناسک، ج۱، ص۴۹۳، چاپ محمد قاضی طباطبایی، (بی‌جا):مؤسسةالمنار، (بی‌تا). </ref> <ref>رضاخلخالی، معتمد العروة الوثقی، محاضرات آیت‌اللّه خویی، ج ۵، ص ۵۱۳، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.</ref> | |||
= | == حرم نبوی از نظر فقهای اهل سنت == | ||
برخی | برخی مالکیان و شافعیان از جمله [[مالک بن انس]] با استناد به احادیث مذکور و نیز از آن‌رو که مدینه موطن مهاجران و محل استقرار صحابیان بوده است حرم نبوی را از حرم مکّی برتر شمرده‌اند، <ref>ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدرّالمختار، ج۲، ص۶۸۸، چاپ سنگی مصر ۱۲۷۱ـ۱۲۷۲، چاپ افست بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.</ref> ولی بیش‌تر فقها جز مرقد حضرت رسول که برترین بقعه عالم معرفی شده است حرم مکّی را برتر شمرده‌اند.<ref>محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۴۵۱ ۴۵۲، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷. </ref><ref>ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدرّالمختار، ج۲، ص۲۵۶، چاپ سنگی مصر ۱۲۷۱ـ۱۲۷۲، چاپ افست بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.</ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه‌الاسلامی و ادلّته، ج۳، ص۳۲۳، دمشق ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.</ref> | ||
= | == حدود حرم == | ||
برخی | در برخی احادیث حدود حرم نبوی به اندازه یک بَرید از هر چهار طرف معرفی شده است. <ref>محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۳، چاپ علی‌اکبر غفاری، تهران ۱۳۷۶ش. </ref><ref>یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، ج۷، ص۴۸۹، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref><ref>علی بن ابوبکر هیثمی، کشف‌الاستار عن زوائد البزار علی‌الکتب الستة، ج۲، ص۵۴، ج ۲، چاپ حبیب الرحمان اعظمی، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.</ref> | ||
طبق حدیثی دیگر ــکه هم شیعه و هم اهل سنّت نقل کرده‌اند ــ حرم نبوی میان دو زمینِ پوشیده از سنگ سیاه (ما بَینَ لابَتَیها)، در مشرق و مغرب مدینه، قرار دارد. <ref>کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۵۶۴.</ref><ref>یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، ج۷، ص۴۸۷، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref><ref>احمد بن عبداللّه طبری، القری لقاصد ام‌القری، ج۱، ص۶۷۰ـ۶۷۱، چاپ مصطفی سقا، بیروت (بی‌تا).</ref> | |||
فقهای شیعه حدود حرم نبوی را طبق احادیث، از کوه عَیر (یا عایر) تا کوه وَعیر دانسته‌اند <ref>ابن ادریس حلّی، کتاب السرائرالحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۶۵۱، قم ۱۴۱۰۱۴۱۱. </ref><ref>یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترةالطاهرة، ج۱۱، ص۳۰۲، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش. </ref><ref>محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۲۰، ص۷۵۷۶، بیروت ۱۹۸۱. </ref> <ref>رضاخلخالی، معتمد العروة الوثقی، محاضرات آیت‌اللّه خویی، ج ۵، ص ۵۱۲، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.</ref>، اما برخی از فقهای اهل سنّت به استنادِ احادیثی دیگر مرز این حرم را از کوه عیر تا کوه ثور که دوازده میل می‌شود، معرفی کرده‌اند. | |||
آنان عیر را در میقات و ثور را در پشت کوه اُحد دانسته‌اند. <ref>ابن قدامه، المغنی، ج۳، ص۳۷۶، بیروت: دارالکتاب العربی، (بی‌تا).</ref><ref>محمد بن احمد خطیب شربینی، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ‌المنهاج، ج۱، ص۵۲۹، مع تعلیقات جوبلی‌بن ابراهیم شافعی، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref><ref>منصور بن یونس بهوتی حنبلی، کشّاف القناع عن متن الاقناع، ج۲، ص۵۵۱، چاپ محمدحسن شافعی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.</ref> | |||
برخی دیگر با توجه به وجود کوه ثور در مکه به توجیه احادیث مذکور پرداخته و از جمله احتمال داده‌اند که راویان به اشتباه به جای اُحد ثور را ذکر کرده‌اند یا نام پیشین احد ثور بوده است. <ref>یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، ج۷، ص۴۸۶، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref><ref>محمد بن احمد خطیب شربینی، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ‌المنهاج، ج۱، ص۵۲۹، مع تعلیقات جوبلی‌بن ابراهیم شافعی، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref>همچنین ممکن است مراد پیامبر اکرم فاصله‌ای معادل فاصله دو کوه عیر و ثور در مکه بوده یا خود حضرت مجازآ دو کوه موجود در مدینه را عیر و ثور نامیده است. <ref>ابن قدامه، المغنی، ج۳، ص۳۷۰، بیروت: دارالکتاب العربی، (بی‌تا).</ref> | |||
== احکام == | |||
مهم‌ترین آداب و احکام حرم نبوی عبارت‌اند از: استحباب ورود با غسل به حرم نبوی؛ استحباب مجاورت در مدینه؛ استحباب روزه گرفتن در برخی ایام هفته؛ حرمت آسیب رساندن به گیاهان و قطع درختان، به‌ویژه نهال درختان، مگر برای تغذیه چهارپایان؛ و حرمت شکار کردن حیوانات. <ref>ابن ادریس حلّی، کتاب السرائرالحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۶۵۱۶۵۲، قم ۱۴۱۰۱۴۱۱. </ref><ref>محمد بن بهادر زرکشی، اعلام‌الساجد باحکام المساجد، ج۱، ص۲۴۳ـ۲۴۵، چاپ ابوالوفا مصطفی مراغی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۸۹.</ref><ref>محمد بن بهادر زرکشی، اعلام‌الساجد باحکام المساجد، ج۱، ص۲۶۱، چاپ ابوالوفا مصطفی مراغی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۸۹.</ref><ref>محمدرضا گلپایگانی، ج۱، ص۱۸۷، مناسک‌الحج، قم ۱۴۱۳. </ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه‌الاسلامی و ادلّته، ج۳، ص۳۳۵ـ ۳۳۶، دمشق ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.</ref> <ref>گلپایگانی، ج۱، ص۲۱۰، مناسک‌الحج، قم ۱۴۱۳. </ref> برخی فقهای متقدم اهل سنّت برای ارتکاب پاره‌ای از محرّمات حرم نبوی مجازات ذکر کرده‌اند. <ref>ابن قدامه، المغنی، ج۳، ص۳۷۰، بیروت: دارالکتاب العربی، (بی‌تا).</ref><ref>احمد بن عبداللّه طبری، القری لقاصد ام‌القری، ج۱، ص۶۷۵ـ۶۷۶، چاپ مصطفی سقا، بیروت (بی‌تا).</ref> | |||
برخی دیگر بین قطع درختان و شکار تفصیل داده، در اوّل قائل به حرمت و در دوم قائل به کراهت شده‌اند. <ref>قواعد الاحکام ج۱، ص ۴۵۰. </ref> <ref>الدروس الشرعیة ج۲، ص ۲۱. </ref> بنابر تصریح بعضی، در حکم یاد شده، تفاوتی بین گیاهان و درختان نیست. هرچند ظاهر کلمات برخی اختصاص حکم به درختان است.<ref>شرائع الاسلام ج۱، ص ۲۰۹. </ref> <ref>ارشاد الأذهان ج۱، ص ۳۳۹.</ref> <ref>مستند الشیعة ۱۳، ص ۳۳۳. </ref> <ref>مهذّب الاحکام ج۱۵، ص ۳۶.</ref> | |||
البته آنچه در حرم مکه استثنا شده درحرم مدینه نیز مستثنا است. <ref>محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام ج۲۰، ص ۷۷. </ref> بنابر قول به حرمت، در صورت ارتکاب، کفاره ثابت نیست، هرچند گناه کرده است. <ref>محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام ج۲۰، ۷۹. </ref> لیکن خوردن شکار حرام است. <ref>الحدائق الناضرة ۱۷، ص ۴۱۵. </ref> برای دخول حرم مدینه احرام بستن واجب نیست. <ref>محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام ج۲۰، ص ۷۹. </ref> هرچند غسل کردن مستحب است. <ref>محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام ج۵، ص ۶۰. </ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
== منابع == | |||
[http://lib.eshia.ir/23019/1/6035 دانشنامه جهان اسلام] | |||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]] | |||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]] | |||
[[رده:مکان‌ها]] | |||
[[رده:مکان‌های مقدس]] | |||
[[رده:مکان‌های تاریخی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۴ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۴۰
حرم نبوی حرم مهمی دیگری است که بر پایه احادیث و فتاوای فقهی، آداب و احکام خاصی دارد. بنابر حدیثی، محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا) شفاعت اهل مدینه را در روز قیامت برعهده گرفته است. [۱][۲] حنفیان به وجود حرم برای مدینه به گونه‌ای که احکام خاصی داشته باشد قائل نیستند. [۳][۴]
حرم نبوی در دیدگاه فقهای شیعه
برخی فقهای معاصر شیعه نیز در حرم بودن مدینه به گونه‌ای که در مورد مکه تعریف شده است تردید دارند و این حدیث مشهور پیامبر اکرم را که حرم مدینه به شخص ایشان و حرم مکه به حضرت ابراهیم منتسب است [۵][۶] به معنای لزوم حفظ حرمت نسبی این شهر یا حرمت مرقد مطهر آن حضرت تفسیر کرده‌اند. این فقها برای احتیاط برخی احکامِ حرم را برای مدینه قائل شده‌اند [۷] [۸]
حرم نبوی از نظر فقهای اهل سنت
برخی مالکیان و شافعیان از جمله مالک بن انس با استناد به احادیث مذکور و نیز از آن‌رو که مدینه موطن مهاجران و محل استقرار صحابیان بوده است حرم نبوی را از حرم مکّی برتر شمرده‌اند، [۹] ولی بیش‌تر فقها جز مرقد حضرت رسول که برترین بقعه عالم معرفی شده است حرم مکّی را برتر شمرده‌اند.[۱۰][۱۱][۱۲]
حدود حرم
در برخی احادیث حدود حرم نبوی به اندازه یک بَرید از هر چهار طرف معرفی شده است. [۱۳][۱۴][۱۵] طبق حدیثی دیگر ــکه هم شیعه و هم اهل سنّت نقل کرده‌اند ــ حرم نبوی میان دو زمینِ پوشیده از سنگ سیاه (ما بَینَ لابَتَیها)، در مشرق و مغرب مدینه، قرار دارد. [۱۶][۱۷][۱۸] فقهای شیعه حدود حرم نبوی را طبق احادیث، از کوه عَیر (یا عایر) تا کوه وَعیر دانسته‌اند [۱۹][۲۰][۲۱] [۲۲]، اما برخی از فقهای اهل سنّت به استنادِ احادیثی دیگر مرز این حرم را از کوه عیر تا کوه ثور که دوازده میل می‌شود، معرفی کرده‌اند. آنان عیر را در میقات و ثور را در پشت کوه اُحد دانسته‌اند. [۲۳][۲۴][۲۵] برخی دیگر با توجه به وجود کوه ثور در مکه به توجیه احادیث مذکور پرداخته و از جمله احتمال داده‌اند که راویان به اشتباه به جای اُحد ثور را ذکر کرده‌اند یا نام پیشین احد ثور بوده است. [۲۶][۲۷]همچنین ممکن است مراد پیامبر اکرم فاصله‌ای معادل فاصله دو کوه عیر و ثور در مکه بوده یا خود حضرت مجازآ دو کوه موجود در مدینه را عیر و ثور نامیده است. [۲۸]
احکام
مهم‌ترین آداب و احکام حرم نبوی عبارت‌اند از: استحباب ورود با غسل به حرم نبوی؛ استحباب مجاورت در مدینه؛ استحباب روزه گرفتن در برخی ایام هفته؛ حرمت آسیب رساندن به گیاهان و قطع درختان، به‌ویژه نهال درختان، مگر برای تغذیه چهارپایان؛ و حرمت شکار کردن حیوانات. [۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳] [۳۴] برخی فقهای متقدم اهل سنّت برای ارتکاب پاره‌ای از محرّمات حرم نبوی مجازات ذکر کرده‌اند. [۳۵][۳۶] برخی دیگر بین قطع درختان و شکار تفصیل داده، در اوّل قائل به حرمت و در دوم قائل به کراهت شده‌اند. [۳۷] [۳۸] بنابر تصریح بعضی، در حکم یاد شده، تفاوتی بین گیاهان و درختان نیست. هرچند ظاهر کلمات برخی اختصاص حکم به درختان است.[۳۹] [۴۰] [۴۱] [۴۲] البته آنچه در حرم مکه استثنا شده درحرم مدینه نیز مستثنا است. [۴۳] بنابر قول به حرمت، در صورت ارتکاب، کفاره ثابت نیست، هرچند گناه کرده است. [۴۴] لیکن خوردن شکار حرام است. [۴۵] برای دخول حرم مدینه احرام بستن واجب نیست. [۴۶] هرچند غسل کردن مستحب است. [۴۷]
پانویس
- ↑ ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ج۶، ص۳۷۰، استانبول ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
- ↑ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۱۳، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
- ↑ ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدرّالمختار، ج۲، ص۲۵۶، چاپ سنگی مصر ۱۲۷۱ـ۱۲۷۲، چاپ افست بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
- ↑ ابراهیم رفعت‌باشا، مرآةالحرمین، ج۱، ص۴۴۷، او، الرحلات الحجازیة و الحج و مشاعره الدینیة، بیروت: دارالمعرفة، (بی‌تا).
- ↑ محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح‌البخاری، ج۵، ص۴۰، (چاپ محمد ذهنی‌افندی)، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- ↑ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۱۳، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
- ↑ محسن حکیم، دلیل الناسک، ج۱، ص۴۹۳، چاپ محمد قاضی طباطبایی، (بی‌جا):مؤسسةالمنار، (بی‌تا).
- ↑ رضاخلخالی، معتمد العروة الوثقی، محاضرات آیت‌اللّه خویی، ج ۵، ص ۵۱۳، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.
- ↑ ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدرّالمختار، ج۲، ص۶۸۸، چاپ سنگی مصر ۱۲۷۱ـ۱۲۷۲، چاپ افست بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
- ↑ محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۴۵۱ ۴۵۲، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.
- ↑ ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدرّالمختار، ج۲، ص۲۵۶، چاپ سنگی مصر ۱۲۷۱ـ۱۲۷۲، چاپ افست بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
- ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه‌الاسلامی و ادلّته، ج۳، ص۳۲۳، دمشق ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
- ↑ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۳، چاپ علی‌اکبر غفاری، تهران ۱۳۷۶ش.
- ↑ یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، ج۷، ص۴۸۹، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
- ↑ علی بن ابوبکر هیثمی، کشف‌الاستار عن زوائد البزار علی‌الکتب الستة، ج۲، ص۵۴، ج ۲، چاپ حبیب الرحمان اعظمی، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
- ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۵۶۴.
- ↑ یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، ج۷، ص۴۸۷، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
- ↑ احمد بن عبداللّه طبری، القری لقاصد ام‌القری، ج۱، ص۶۷۰ـ۶۷۱، چاپ مصطفی سقا، بیروت (بی‌تا).
- ↑ ابن ادریس حلّی، کتاب السرائرالحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۶۵۱، قم ۱۴۱۰۱۴۱۱.
- ↑ یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترةالطاهرة، ج۱۱، ص۳۰۲، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.
- ↑ محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۲۰، ص۷۵۷۶، بیروت ۱۹۸۱.
- ↑ رضاخلخالی، معتمد العروة الوثقی، محاضرات آیت‌اللّه خویی، ج ۵، ص ۵۱۲، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.
- ↑ ابن قدامه، المغنی، ج۳، ص۳۷۶، بیروت: دارالکتاب العربی، (بی‌تا).
- ↑ محمد بن احمد خطیب شربینی، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ‌المنهاج، ج۱، ص۵۲۹، مع تعلیقات جوبلی‌بن ابراهیم شافعی، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
- ↑ منصور بن یونس بهوتی حنبلی، کشّاف القناع عن متن الاقناع، ج۲، ص۵۵۱، چاپ محمدحسن شافعی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
- ↑ یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، ج۷، ص۴۸۶، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
- ↑ محمد بن احمد خطیب شربینی، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ‌المنهاج، ج۱، ص۵۲۹، مع تعلیقات جوبلی‌بن ابراهیم شافعی، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
- ↑ ابن قدامه، المغنی، ج۳، ص۳۷۰، بیروت: دارالکتاب العربی، (بی‌تا).
- ↑ ابن ادریس حلّی، کتاب السرائرالحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۶۵۱۶۵۲، قم ۱۴۱۰۱۴۱۱.
- ↑ محمد بن بهادر زرکشی، اعلام‌الساجد باحکام المساجد، ج۱، ص۲۴۳ـ۲۴۵، چاپ ابوالوفا مصطفی مراغی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
- ↑ محمد بن بهادر زرکشی، اعلام‌الساجد باحکام المساجد، ج۱، ص۲۶۱، چاپ ابوالوفا مصطفی مراغی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
- ↑ محمدرضا گلپایگانی، ج۱، ص۱۸۷، مناسک‌الحج، قم ۱۴۱۳.
- ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه‌الاسلامی و ادلّته، ج۳، ص۳۳۵ـ ۳۳۶، دمشق ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
- ↑ گلپایگانی، ج۱، ص۲۱۰، مناسک‌الحج، قم ۱۴۱۳.
- ↑ ابن قدامه، المغنی، ج۳، ص۳۷۰، بیروت: دارالکتاب العربی، (بی‌تا).
- ↑ احمد بن عبداللّه طبری، القری لقاصد ام‌القری، ج۱، ص۶۷۵ـ۶۷۶، چاپ مصطفی سقا، بیروت (بی‌تا).
- ↑ قواعد الاحکام ج۱، ص ۴۵۰.
- ↑ الدروس الشرعیة ج۲، ص ۲۱.
- ↑ شرائع الاسلام ج۱، ص ۲۰۹.
- ↑ ارشاد الأذهان ج۱، ص ۳۳۹.
- ↑ مستند الشیعة ۱۳، ص ۳۳۳.
- ↑ مهذّب الاحکام ج۱۵، ص ۳۶.
- ↑ محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام ج۲۰، ص ۷۷.
- ↑ محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام ج۲۰، ۷۹.
- ↑ الحدائق الناضرة ۱۷، ص ۴۱۵.
- ↑ محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام ج۲۰، ص ۷۹.
- ↑ محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام ج۵، ص ۶۰.