نهضت اسلامی موزامبیک

مسلمانان منطقه شمال موزامبیک برای رهایی از اسارت پرتغالی ها و آزادی سرزمین شان، در اوایل سال 1955 «نهضت مقاومت اسلامی» را تشکیل دادند و همه سازمان ها و نهادهای مربوط مسلمانان به عضویت آن درآمدند؛ ولی قبل از آنکه این سازمان کاری انجام دهد، اسرار آن فاش و رهبران نهضت اسلامی دستگیر و به اردوگاه «ساواچومی» انتقال داده شدند. با تمام این فشارها، باز روحیه آزادی خواهی خاموش نشد و در سال 1962 جبهه آزادی بخش موزامبیک «فریلیمو» با هدف بیرون راندن اشغالگران پرتغالی از این کشور به وجود آمد و به این منظور مبارزه مسلحانه خود را آغاز کرد. این جبهه که در آغاز به همت مسلمانان پایه گذاری شده بود، رفته رفته در اثر نفوذ رهبران مسیحی در آن، به سوی مارکسیسم و علیه اسلام سوق داده شد.

جنبش اسلامی موزامبیک

موزامبیک از کشورهای جنوب شرقی افریقاست که در مجاورت اقیانوس هند و مقابل جزیره ماداگاسکار واقع شده است. این کشور مانند دیگر سرزمین های قاره سیاه، سرشار از منابع طبیعی بوده و از موقعیت راهبردی ویژه ای برخوردار است. با وجود ثروت طبیعی و خدادادی فراوان این سرزمین، متأسفانه مردم آن در فقر و جهالت به سر می برند و از هرگونه نعمت و آسایش بی بهره هستند. جمعیت آن در سال 1995، هفده میلیون نفر بوده است.
اسلام در قرن هشتم هجری به طور مسالمت آمیز و به وسیله بازرگانان و دریانوردان مسلمان کشورهای خلیج فارس و عربی به موزامبیک راه پیدا کرد و مورد استقبال مردم آن منطقه قرار گرفت. بر اساس گزارش نشریه «اخبار العالم الاسلامی»: «گروه های شیعه در موزامبیک، به علت نبود تشکیلات کافی و مبلغ مذهبی، کم کم از هم پاشیده شدند و برادران اهل سنت، به علت پشتیبانی اعراب مسلمان، روز به روز بر نفوذ و قدرت خود افزودند.
البته هم اکنون در این سرزمین، گروهی شیعه پاکستانی و هندی به سر می برند، ولی افراد بومی و محلی، بیشتر پیرو مذهب اهل سنت هستند و عده ای هم که از جزیر «موریس» آمده اند، پیرو فرقه اسماعیلیه می باشند».

نهضت آزادی بخش موزامبیک

رونق اقتصادی در موزامبیک، اشغالگران پرتغالی را به طمع واداشت و آنها بین سال های 1505 تا 1506 وارد این سرزمین شدند. از زمان ورود پرتغالی ها به موزامبیک، مقاومت های آزادی خواهانه شکل گرفت و به ویژه در مناطق شمالی این سرزمین که بیشتر ساکنان آن مسلمان هستند، مقاومت ها از شدت بیشتری برخوردار بود. پرتغالی ها تا اوایل قرن بیستم نتوانستند مبارزه رهایی بخش مردم موزامبیک را سرکوب کنند. مبارزات آزادی خواهی چهار قرن ادامه داشت؛ در این مدت، نیروهای اشغالگر در ورود به شمال این سرزمین ناکام ماندند. در سال 1916 با شکست «الیاو»، حاکم منطقه، پرتغالی ها به آرزوی دیرینه خود رسیدند و منطقه شمال را به طور کامل به کنترل خود درآوردند.
استعمارگران صلیبی از ابتدای ورود به موزامبیک، مبارزه با اسلام را شروع کردند و به کشتار و آزار و اذیت مسلمانان پرداختند. مسلمانان افریقایی، بیش از هر جای دیگر در موزامبیک مورد ستم و فشار قرار داشتند و با وجود جو اختناق و خفقان حاکم، مسلمانان این سرزمین از مبارزه دست نکشیدند.
پرتغالی ها برای وارد کردن فشار بیشتر بر مسلمانان، مقرراتی ویژه وضع کردند که شامل جلوگیری از مسافرت خارجی مسلمانان و همچنین برگزاری مراسم حج آنان می شد. «در سال 1954 میلادی عده بی شماری از افراد مسلمان به علت مکاتبه و ارتباط با کشورهای اسلامی و دریافت کتاب و نشریه مذهبی، دستگیر و به اردوگاه ها اعزام شدند و سپس گروه دیگری نیز به علت همراه داشتن عکس رهبران جهان اسلام، توقیف و سپس تبعید شدند».
مسلمانان منطقه شمال موزامبیک برای رهایی از اسارت پرتغالی ها و آزادی سرزمین شان، در اوایل سال 1955 «نهضت مقاومت اسلامی» را تشکیل دادند و همه سازمان ها و نهادهای مربوط مسلمانان به عضویت آن درآمدند؛ ولی قبل از آنکه این سازمان کاری انجام دهد، اسرار آن فاش و رهبران نهضت اسلامی دستگیر و به اردوگاه «ساواچومی» انتقال داده شدند. با تمام این فشارها، باز روحیه آزادی خواهی خاموش نشد و در سال 1962 جبهه آزادی بخش موزامبیک «فریلیمو» با هدف بیرون راندن اشغالگران پرتغالی از این کشور به وجود آمد و به این منظور مبارزه مسلحانه خود را آغاز کرد. این جبهه که در آغاز به همت مسلمانان پایه گذاری شده بود، رفته رفته در اثر نفوذ رهبران مسیحی در آن، به سوی مارکسیسم و علیه اسلام سوق داده شد.
در سال 1964 گروه های مسلمان و ملی موزامبیک با تشکیل «اتحادیه ملی افریقایی موزامبیک» دست به حملات مشترک علیه پرتغالی ها زدند. رهبران این سازمان با تشدید مبارزات مسلحانه، اعلام نمودند که تا آزادی کامل این کشور مبارزه خواهند کرد. جبهه آزادی بخش موزامبیک که بخش عمده این اتحادیه را تشکیل می داد، رهبری بیشترین حملات چریکی را بر عهده داشت و این امر سبب شد که سازمان وحدت افریقا، جبهه آزادی بخش را به رسمیت بشناسد.
این دگرگونی در روند مبارزات مردم و جبهه آزادی بخش موزامبیک، تأثیر به سزایی گذاشت و فعالیت های این جبهه تا سال 1969 بسیار موفقیت آمیز بود و مسلمانان نیز با حفظ همبستگی، به آن کمک می کردند. با ترور «ادوارد و ماندلان»، رهبر جبهه در سال 1969، ضربه سختی به آن وارد و جبهه دچار اختلاف گردید.
پس از مدت زمان کوتاهی مسلمانان و جبهه توانستند اختلاف های خود را مهار نموده و «سامورا ماشل» را به عنوان رهبر جدید انتخاب نمایند. با روی کار آمدن «ماشل»، حملات چریکی جبهه به پرتغالی ها نه تنها متوقف نشد، بلکه روند مبارزات مردم مسلمان موزامبیک پرقدرت تر از گذشته ادامه یافت.
سرانجام، قیام رهایی بخش مردم موزامبیک با حفظ همبستگی، از خودگذشتگی و فداکاری آنها، پس از ده سال مبارزه مسلحانه با استعمارگران پرتغالی و تحمل مشکلات و دشواری ها به پیروزی رسید و مردم موزامبیک در 25 ژوئن 1975 استقلال کشورشان را به دست آوردند.

ویژگی های جنبش اسلامی موزامبیک

مسلمانان در موزامبیک بیش از چهارصد سال است که برای حفظ هویت اسلامی و رفع بی عدالتی در کشورشان مبارزه می کنند. هم اکنون نیز قدرت در دست مسیحیان قرار دارد و آنها مسلمانان را در محدودیت نگه داشته اند. تمام حقوق مسلمانان نادیده گرفته می شود و ارتباط آنها با جهان اسلام در حد پایینی قرار دارد.
با وجود این فشارها، آنچه که توانست پرچم اسلام را در این سرزمین برافراشته نگه دارد، ویژگی هایی بود که در جنبش اسلامی موزامبیک وجود داشت و ما در این جا به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
1 ـ اسلام خواهی: تاریخ مبارزه مردم مسلمان موزامبیک با پرتغالی ها، در واقع به رویارویی اسلام و مسیحیت و روند رو به رشد اسلام خواهی در این سرزمین برمی گردد. پرتغالی ها با هدف جلوگیری از نفوذ اسلام، موزامبیک را مورد تجاوز قرار دادند و بعد از ورود به این کشور افریقایی، از هیچ اقدام جنایت کارانه علیه مسلمان ها دریغ نکردند.
آنها برای رسیدن به هدف خود، قتل عام های زیادی را در مناطق مسلمان نشین انجام دادند و آنها را به کارهای سخت واداشتند؛ ولی هیچ کدام از اینها نتوانست در مقاومت رهایی بخش مسلمانان وقفه ای ایجاد کند. همین مبارزات بی امان بود که پرتغالی ها را به شدت عصبانی نمود و موجب شد تا به قتل عام وحشیانه مسلمانان پرداخته و رهبران مسلمان را بر فراز مناطق مسلمان نشین از داخل هواپیما زنده به بیرون پرتاب کنند.
بدون تردید آنچه سبب شد که مسلمان ها این چنین از خودگذشتگی و فداکاری کنند، روحیه اسلام خواهی و پایبندی آنها به اسلام و آموزه های ظلم ستیزی آن بود.
2 ـ پشتوانه مردمی: جنبش اسلامی موزامبیک از پشتیبانی گسترده اقشار مختلف مردم برخوردار بود. این امر، زمینه را برای همبستگی و یکپارچگی هرچه بیشتر گروه ها و نهادهای اجتماعی فراهم آورد و توان پایداری مبارزان را افزایش داد.
3 ـ مبارزه با فرهنگ غرب: گروه ها و سازمان های اسلامی موزامبیک به مسایل اجتماعی و گسترش فرهنگ مبتذل غرب در این کشور حساس هستند. آنها امروزه نیز برای ترویج فرهنگ اسلامی و از میان بردن فرهنگ غرب و رویارویی با تهاجم فرهنگی بیگانه در کشورشان، تلاش های چشم گیری انجام می دهند. سرمایه داران مسلمان هندی و پاکستانی نیز هر ساله برای انجام این امر، مبالغی به انجمن ها و گروه های مذهبی موزامبیک کمک می کنند.
4 ـ اولویت دادن به کارهای فرهنگی: موزامبیک جزو کشورهای فقیر شرق افریقاست که 70 درصد مردم آن بی سواد هستند. به همین علت کارهای دینی، فرهنگی و تبلیغی رونق فراوان داشته و به طور جدی از سوی مؤسسات و سازمان های وابسته به مسلمان ها و مسیحیت، با نام های مختلف دنبال می شود. در این رقابت فرهنگی که ده ها سازمان و مؤسسه حضور دارند، فعالیت مسلمان ها بسیار چشم گیر است.
این گونه فعالیت های فرهنگی موجب شده تا کارهای فرهنگی و تبلیغی مورد استقبال گسترده مردم این کشور و به ویژه جوانان قرار گیرد و بسیاری از آنها در اثر کارهای فرهنگی و تبلیغی گروه های اسلام گرا، به دین مقدس اسلام گرایش پیدا کرده اند.4 جبهه آزادی بخش فریلیمو، که از زمان استقلال تا کنون قدرت را در اختیار دارد، با انقلاب اسلامی ایران رابطه خوبی دارد. تا کنون مقامات این دو کشور سفرهایی به «تهران» و «ماپوتو» داشته اند، از جمله مقام معظم رهبری در زمانی که ریاست جمهوری ایران را بر عهده داشتند، در پی سفر به افریقا، از موزامبیک نیز (1364) دیدار کردند. به طور کلی، مقامات دو کشور سعی دارند که روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خود را گسترش دهند.