پیش‌نویس:التمهید فی علوم القرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
'''در جلد اوّل این کتاب'''، مؤلف پس از بیان مقدمه‌ای، نخست بحث «وحی و قرآن» را مطرح می‌کند و پس از بیان معانی وحی در قرآن: اشاره پنهانی، هدایت غریزی، الهام (سروش غیبی، وسوسه‌های شیطانی) و وحی ارسالی، اقسام وحی رسالی: وحی مستقیم، خلق صوت (مانند وحی بر حضرت موسی (ع) در کوه طور و بر پیامبر اسلام (ص) در شب معراج) و القای وحی به‌وسیله فرشته وحی را شرح می‌دهد. سپس بحث «نزول قرآن» را مطرح می‌کند و آغاز نزول قرآن را در 27 ماه رجب، ولی نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانی را با سه تأخیر دانسته و از آن با عبارتی به عنوان «فترت نزول» تعبیر کرده و از این‌رو سه سال اوّل را فترت نزول قرآن، و مدّت نزول قرآن را بیست سال می‌داند. آیت الله معرفت در پاسخ به این سوال که چگونه نزول قرآن در شب قدر انجام گرفته است در حالی قرآن در مدّت بیست سال، نجومایعنی قطعه قطعه و در مناسبت‌های مختلف و پیشامدهای گوناگون نازل شده است؟، نظرات مفسّران و قرآن پژوهان را در پنج دیدگاه خلاصه می‌کند:1. آغاز نزول قرآن در شب قدر بوده است،2. در شب قدر هر سال آن مقدار که از قرآن در طول سال نیاز بوده به طور یکجا در شب قدر آن سال نازل و سپس به شکل تدریجی در طول آن سال نازل می‌شد (دیدگاه ابن جریح)، 3. نزول در شأن و فضلیلت ماه مبارک رمضان، 4. نزول بیشتر آیات قرآن در ماه مبارک رمضان (دیدگاه سیّد قطب)، 5. قرآن دو نزول دفعی و تدریجی داشته که بر اساس دیدگاه روایات اهل سنّت قرآن در آسمان اول نازل شد و سپس در جایگاهی به نام بیت العزه قرار گرفت و مطابق روایات شیعه قرآن از عرش بر آسمان چهارمفرود و در بیت المعمور نهاده شد. که برخی از بزرگان شیعه،از جمله فیض کاشانی: بیت المعور را قلب پیامبر (ص) دانسته، ابوعبدالله زنجانی از نزول دفعی به روح و اهداف کلی قرآن تعبیر کرده، علامه طباطبایی نزول دفعی را وجود باطنی قرآنی که دارای حقیقت واحدی بوده که بر قلب پیامبر(ص) نازل شده و منظور از نزول تدریجی را وجود ظاهری و تفصیلی قرآن که در قالب الفاظ در موقعیت‌ها مختلف و پیشامدهای گونان با فاصله زمانی نازل شده است. ایشان پس از بیان این نظرات دیدگاه اوّل را ترجیح می‌دهد. همچنین آیت الله معرفت، در بیان تفاوت بین شأن نزول، نزول آیه یا آیاتی از قرآن به مناسبت پرسش، حادثه و جریانی در گذشته، حال و آینده، و اسباب نزول، نزول آیه یا آیاتی از قرآن به مناسبت پرسش، حادثه و جریانی در حال، شأن نزول را عام و سبب نزول را خاص می‌داند. | '''در جلد اوّل این کتاب'''، مؤلف پس از بیان مقدمه‌ای، نخست بحث «وحی و قرآن» را مطرح می‌کند و پس از بیان معانی وحی در قرآن: اشاره پنهانی، هدایت غریزی، الهام (سروش غیبی، وسوسه‌های شیطانی) و وحی ارسالی، اقسام وحی رسالی: وحی مستقیم، خلق صوت (مانند وحی بر حضرت موسی (ع) در کوه طور و بر پیامبر اسلام (ص) در شب معراج) و القای وحی به‌وسیله فرشته وحی را شرح می‌دهد. سپس بحث «نزول قرآن» را مطرح می‌کند و آغاز نزول قرآن را در 27 ماه رجب، ولی نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانی را با سه تأخیر دانسته و از آن با عبارتی به عنوان «فترت نزول» تعبیر کرده و از این‌رو سه سال اوّل را فترت نزول قرآن، و مدّت نزول قرآن را بیست سال می‌داند. آیت الله معرفت در پاسخ به این سوال که چگونه نزول قرآن در شب قدر انجام گرفته است در حالی قرآن در مدّت بیست سال، نجومایعنی قطعه قطعه و در مناسبت‌های مختلف و پیشامدهای گوناگون نازل شده است؟، نظرات مفسّران و قرآن پژوهان را در پنج دیدگاه خلاصه می‌کند:1. آغاز نزول قرآن در شب قدر بوده است،2. در شب قدر هر سال آن مقدار که از قرآن در طول سال نیاز بوده به طور یکجا در شب قدر آن سال نازل و سپس به شکل تدریجی در طول آن سال نازل می‌شد (دیدگاه ابن جریح)، 3. نزول در شأن و فضلیلت ماه مبارک رمضان، 4. نزول بیشتر آیات قرآن در ماه مبارک رمضان (دیدگاه سیّد قطب)، 5. قرآن دو نزول دفعی و تدریجی داشته که بر اساس دیدگاه روایات اهل سنّت قرآن در آسمان اول نازل شد و سپس در جایگاهی به نام بیت العزه قرار گرفت و مطابق روایات شیعه قرآن از عرش بر آسمان چهارمفرود و در بیت المعمور نهاده شد. که برخی از بزرگان شیعه،از جمله فیض کاشانی: بیت المعور را قلب پیامبر (ص) دانسته، ابوعبدالله زنجانی از نزول دفعی به روح و اهداف کلی قرآن تعبیر کرده، علامه طباطبایی نزول دفعی را وجود باطنی قرآنی که دارای حقیقت واحدی بوده که بر قلب پیامبر(ص) نازل شده و منظور از نزول تدریجی را وجود ظاهری و تفصیلی قرآن که در قالب الفاظ در موقعیت‌ها مختلف و پیشامدهای گونان با فاصله زمانی نازل شده است. ایشان پس از بیان این نظرات دیدگاه اوّل را ترجیح می‌دهد. همچنین آیت الله معرفت، در بیان تفاوت بین شأن نزول، نزول آیه یا آیاتی از قرآن به مناسبت پرسش، حادثه و جریانی در گذشته، حال و آینده، و اسباب نزول، نزول آیه یا آیاتی از قرآن به مناسبت پرسش، حادثه و جریانی در حال، شأن نزول را عام و سبب نزول را خاص می‌داند. | ||
'''در جلد دوّم این کتاب'''، مؤلف، نخست بحث قرائت مطرح می کندو در تعریف آن می نویس: «قرائت همان تلاوت و خوانـدن قرآن کریم است و اصـطلاحا به گونهاي از تلاوتقرآن اطلاق میشود که داراي ویژگیهاي خاصـی | |||
است.بـدین معنا که هرگاه تلاوتقرآن به گونهاي باشـد که از نص وحی الهی حکایت کند و بر حسب اجتهاد یکی ازقراء معروف- | |||
بر پایه و اصول مضـبوطی که در علم قرائتشرط شده-استوار باشد،قرائت قرآن تحقق یافته است.البته قرآن داراي نص واحدي است | |||
و اختلاف میانقراء بر سر به دست آوردن و رسیدن به آن نص واحد است | |||
نسخهٔ ۲۹ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۰:۳۵
| التمهید فی علوم القرآن | |
|---|---|
| نام | التمهید فی علوم القرآن |
| پدیدآوران | محمد هادی معرفت |
| زبان | عربی |
| زبان اصلی | عربی |
| ترجمه | فارسی |
| تعداد صفحه | 10 |
التمهید فی علوم القرآن
مؤلف
آيت الله محمد هادى معرفت در سال (1309 ش) در خانواده روحانى در شهر كربلا متولد شد. پدرش شيخ على از خطباى مشهور كربلا بود. ایشان در پنج سالگى به مكتب رفت و پس از فراگیری خواندن و نوشت، مقدمات را نزد استاد حاج شيخ على اكبر نائينى و پدرش. ادبيات و منطق را از محضر اساتیدی همچون سيد سعيد تنكابنى، آيت الله سيد محمد شيرازى و شيخ محمد حسين مازندرانى و دروس فقه و اصول را نزد شيخ محمد كلباسى، شيخ محمد خطيب و سيد حسن حاج آغا ميرقزوينى تلمّذ نمود و در كنار تحصيل، به تدريس و تحقيق مباحث ادبى و علمى نیز اشتغال داشت. پس از مدتى با همكارى گروهى از فضلاى حوزه همچون سيد محمد شيرازى، سيد عبدالرضا شهرستانى و شيخ محمد باقر محمودى، ماهنامههايى تحت عنوان « اجوبة المسائل الدينية» منتشر کردند كه در آن به پرسش‌های دينى مردم پاسخ داده می‌شد. در سال (1340 ش) پس از فوت پدرش، براى تكميل تحصيلات خود با هدف شركت در جلسات درسى و استفاده از محضر فرهيختگان علم، فقاهت، فلسفه و حکمت متعالیه آن دوران همچون سيد محسن حكيم، آيت الله سيد ابو القاسم خوئى و امام خمينى (ره)، به نجف اشرف مهاجرت نمود. در همین سال‌ها با انگيزه پرداختن به مسائل قرآنى در كنار فقه و اصول، تحقيقات خود را به موضوع علوم قرآنى سوق داده و پس از مدتى توانست كتاب ارزشمند التمهيد را در شش جلد و نيز كتاب التفسير و المفسرون را در دو جلد تاليف نمايد. در سال (1351 ش) كه حكومت بعث عراق دستور مهاجرت ايرانيان را صادر نمود، به اتفاق خانواده رهسپار ايران شد و در حوزه علميه قم به فعاليتهاى علمى خود همچون تدريس و تأليف ادامه داد كه محصول آن تأليف كتاب ارزشمند « صيانة القرآن من التحريف»، ترجمه كتاب « التفسير و المفسرون»، تدريس در مراكز حوزوى و دانشگاهى و تأليف كتابى به نام « التفسير الجامع الاثرى» بود. ایشان در سال (1386 ش) در شهر مقدس قم به ملكوت اعلى پيوست.
ساختار کتاب
این مجموعه علوم قرآنی، ابتداء در شش جلد منتشر شد و سپس با نظر مؤلف با افزدون سه کتاب دیگر به آن، شبهات و ردود، صیانة القرآن من التحریف و التفسیر و المفسرون در دو جلد، مجلدات آن به ده جلد رسید كه فهرست موضوعات مجلدات آن به شرح ذيل است:
جلد اول: مقدمه: در بيان اهميت موضوع علوم قرآن و معرفى كتابهايى كه از قرن اول تاكنون تاليف شده است، فصل اول: وحى و قرآن كه در آن پيرامون وحى از نظر لغوى، اصطلاحى و اقسام وحى بحث می‌نمايد، فصل دوم: نزول قرآن شامل مباحث مربوط به ترتيب سورهها، شناخت سورههاى مكى و مدنى و...، فصل سوم: شناخت اسباب نزول، فصل چهارم: تاريخ قرآن.
جلد دوم: فصل اول: قرائت و قاريان قرآن و عوامل ايجاد اختلاف در قرائت، فصل دوم: بحث پيرامون مساله متواتر بودن قرائتها، ادله قائلين به تواتر و...، فصل سوم: شرح حديث «سبعة احرف»، فصل چهارم: قرائتها بين صحيح و شاذ و ملاك قبول قرائتها و...، فصل پنجم: طبقات قاريان و معرفى قاريان مشهور سه قرن اول هجرت، فصل ششم: ناسخ و منسوخ در قرآن شامل تعريف نسخ، اقسام آن و...، فصل هفتم: ذكر آياتى كه منسوخ بودن آنها به دليل قطعى ثبت شده است.
جلد سوم: فصل اول: محكم و متشابه در قرآن، قرآن و متشابه، دليل وجود متشابه و...، فصل چهارم: معرفى اجمالى آراء و نظر گروههاى مختلف اسلامى پيرامون متشابهات قرآن، فصل پنجم: معرفى نمونههايى از متشابهات قرآن.
جلد چهارم: فصل اول: اعجاز در قرآن فصل دوم: دلايل اعجاز فصل سوم: آراء و نظرات پيرامون اعجاز قرآن فصل چهارم: قول به صرفه فصل پنجم: مناقشه در قول به صرفه فصل ششم: بيان شواهدى از بزرگان عرب ( مخالفين اسلام) كه اعتراف به معجزه بودن قرآن داشتند
جلد پنجم: اين مجلد شامل يك باب است كه در آن پيرامون اعجاز بيانى و در پايان آن به عنوان خاتمه پيرامون فصاحت قرآن در كفه ترازو بحث می‌نمايد. باب اول شامل 10 فصل است كه فهرست آن به شرح ذيل است: فصل اول: تعبيرات دقيق قرآنى فصل دوم: روش و اسلوب قرآن فصل سوم: روان بودن عبارات فصل چهارم: هماهنگى در نظم و آهنگ فصل پنجم: هماهنگى در حروف فصل ششم: هماهنگى بين مطالب فصل هفتم: تشبيهات قرآن فصل هشتم: استعارات قرآنى فصل نهم: كنايات قرآنى فصل دهم: ظرافتهاى موجود در كلام خدا
جلد ششم: اين مجلد شامل دو باب است كه در باب اول پيرامون اعجاز علمى قرآن و در باب دوم پيرامون اعجاز تشريعى قرآن بحث می‌نمايد.
جلد هفتم، کتاب شبهات و رودود، که پنج باب است. باب اول: آيا براى قرآن مصادرى است، باب دوم: قرآن و فرهنگهاى زمان او، باب سوم: آنچه كه موهم اختلاف و تناقض در قرآن است، باب چهارم: آيا در قرآن چيزى كه مخالف علم است وجود دارد، باب پنجم: قصههاى قرآنى.
جلد هشتم، کتاب صیانه القرآن من التحریف، که یک مقدمه و ده قصل است. فصل اول: تحریف در لغت و اصطلاح، فصل دوم: خلاصه دلایل بطلان شبهه تحریف، فصل سوم: بیان کلام بزرگان شیعه (پیرامون عدم تحریف قرآن)، فصل چهارم: گواهی بزرگان اهل سنت به پیراستگی شیعه از قول به تحریف، فصل پنجم: تحریف در کتب عهدین فصل، ششم: تحریف در نزد فرقه حشویه، فصل هفتم: تحریف در نزد اخباریون، فصل هشتم: پندارهای صاحب کتاب فصل الخطاب (حاجی نوری)، فصل نهم: کتابهایی که حاجی نوری به آنها اعتماد نموده، فصل دهم: روایاتی که حاجی نوری در کتاب خود ذکر نموده است.
جلد نهم و دهم، کتاب التفسیر و المفسرون، که شامل دو جلد است كه فهرست مطالب آن به شرح ذيل است جلد اول: شاملهفت فصل كه عبارتند از: فصل اول: تفسير،تعريف تفسير، دليل نياز به تفسير و...، فصل دوم: ترجمه قرآن، تعريف ترجمه، شرائط ترجمه و...، فصل سوم: پيدايش تفسير، فصل چهارم: تفسير در دوران صحابه، فصل پنجم: تفسير در عصر تابعين، فصل ششم: مفسران نامى و مشهور، پس از تابعين، فصل هفتم: نقش اهل بيت عليهم السلام در تفسير، جلد دوم: فصل اول: تفسير در عصر تدوين، فصل دوم: تفسير نقلى، فصل سوم: معروفترين تفاسير نقلى، فصل چهارم: تفسير اجتهادى، فصل پنجم: تفاسير كوتاه، فصل دهم: مهمترين تفاسير عرفانى،
محتوای کتاب
مجموعه ارزشمند ده جلدی التمهید پیرامون مسائل مختلف علوم قرآنی، تفسیر و معرفی تفاسیر و مفسّران نوشته شده است و هر کدام از مجلدات این کتاب تقریبا اختصاص به یک مبحث دارد.
در جلد اوّل این کتاب، مؤلف پس از بیان مقدمه‌ای، نخست بحث «وحی و قرآن» را مطرح می‌کند و پس از بیان معانی وحی در قرآن: اشاره پنهانی، هدایت غریزی، الهام (سروش غیبی، وسوسه‌های شیطانی) و وحی ارسالی، اقسام وحی رسالی: وحی مستقیم، خلق صوت (مانند وحی بر حضرت موسی (ع) در کوه طور و بر پیامبر اسلام (ص) در شب معراج) و القای وحی به‌وسیله فرشته وحی را شرح می‌دهد. سپس بحث «نزول قرآن» را مطرح می‌کند و آغاز نزول قرآن را در 27 ماه رجب، ولی نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانی را با سه تأخیر دانسته و از آن با عبارتی به عنوان «فترت نزول» تعبیر کرده و از این‌رو سه سال اوّل را فترت نزول قرآن، و مدّت نزول قرآن را بیست سال می‌داند. آیت الله معرفت در پاسخ به این سوال که چگونه نزول قرآن در شب قدر انجام گرفته است در حالی قرآن در مدّت بیست سال، نجومایعنی قطعه قطعه و در مناسبت‌های مختلف و پیشامدهای گوناگون نازل شده است؟، نظرات مفسّران و قرآن پژوهان را در پنج دیدگاه خلاصه می‌کند:1. آغاز نزول قرآن در شب قدر بوده است،2. در شب قدر هر سال آن مقدار که از قرآن در طول سال نیاز بوده به طور یکجا در شب قدر آن سال نازل و سپس به شکل تدریجی در طول آن سال نازل می‌شد (دیدگاه ابن جریح)، 3. نزول در شأن و فضلیلت ماه مبارک رمضان، 4. نزول بیشتر آیات قرآن در ماه مبارک رمضان (دیدگاه سیّد قطب)، 5. قرآن دو نزول دفعی و تدریجی داشته که بر اساس دیدگاه روایات اهل سنّت قرآن در آسمان اول نازل شد و سپس در جایگاهی به نام بیت العزه قرار گرفت و مطابق روایات شیعه قرآن از عرش بر آسمان چهارمفرود و در بیت المعمور نهاده شد. که برخی از بزرگان شیعه،از جمله فیض کاشانی: بیت المعور را قلب پیامبر (ص) دانسته، ابوعبدالله زنجانی از نزول دفعی به روح و اهداف کلی قرآن تعبیر کرده، علامه طباطبایی نزول دفعی را وجود باطنی قرآنی که دارای حقیقت واحدی بوده که بر قلب پیامبر(ص) نازل شده و منظور از نزول تدریجی را وجود ظاهری و تفصیلی قرآن که در قالب الفاظ در موقعیت‌ها مختلف و پیشامدهای گونان با فاصله زمانی نازل شده است. ایشان پس از بیان این نظرات دیدگاه اوّل را ترجیح می‌دهد. همچنین آیت الله معرفت، در بیان تفاوت بین شأن نزول، نزول آیه یا آیاتی از قرآن به مناسبت پرسش، حادثه و جریانی در گذشته، حال و آینده، و اسباب نزول، نزول آیه یا آیاتی از قرآن به مناسبت پرسش، حادثه و جریانی در حال، شأن نزول را عام و سبب نزول را خاص می‌داند.
در جلد دوّم این کتاب، مؤلف، نخست بحث قرائت مطرح می کندو در تعریف آن می نویس: «قرائت همان تلاوت و خوانـدن قرآن کریم است و اصـطلاحا به گونهاي از تلاوتقرآن اطلاق میشود که داراي ویژگیهاي خاصـی است.بـدین معنا که هرگاه تلاوتقرآن به گونهاي باشـد که از نص وحی الهی حکایت کند و بر حسب اجتهاد یکی ازقراء معروف- بر پایه و اصول مضـبوطی که در علم قرائتشرط شده-استوار باشد،قرائت قرآن تحقق یافته است.البته قرآن داراي نص واحدي است و اختلاف میانقراء بر سر به دست آوردن و رسیدن به آن نص واحد است