پیش‌نویس:التمهید فی علوم القرآن
| التمهید فی علوم القرآن | |
|---|---|
| نام | التمهید فی علوم القرآن |
| پدیدآوران | محمد هادی معرفت |
| زبان | عربی |
| زبان اصلی | عربی |
| ترجمه | فارسی |
| تعداد صفحه | 10 |
التمهید فی علوم القرآن، عنوان کتابی به زبان عربی که قرآن‌پژوه و مفسر گرانقدر معاصر، آیت الله محمد هادی معرفت آن را با انگیزه جمع‌آوری و تدوین آراء و نظرات شیعه در زمینه علوم قرآنی، در ده جلد تألیف کرده است. این کتاب را می‌توان منسجم‌ترین و گسترده‌ترین اثر معاصر در موضوع علوم قرآنی و تفسیر و مفسران دانست که در مراکز حوزوی و دانشگاهی به عنوان متن درسی استفاده می‌شود. مؤلف در شش جلد اول التمهید به بیان مباحث علوم قرآنی نظیر وحی، نزول قرآن، قرائت و قاریان قرآن، محکم و متشابه، اعجاز قرآن، و سپس در جلد هفتم نقد شبهات پیرامون قرآن، جلد هشتم تحریف‌ناپذیری قرآن و جلد نهم و دهم تفسیر و مفسران را شرح داده است.
مؤلف
آيت الله محمد هادى معرفت در سال (1309 ش) در خانواده روحانى در شهر كربلا متولد شد. پدرش شيخ على از خطباى مشهور كربلا بود. ایشان در پنج سالگى به مكتب رفت و پس از فراگیری خواندن و نوشت، مقدمات را نزد استاد حاج شيخ على اكبر نائينى و پدرش. ادبيات و منطق را از محضر اساتیدی همچون سيد سعيد تنكابنى، آيت الله سيد محمد شيرازى و شيخ محمد حسين مازندرانى و دروس فقه و اصول را نزد شيخ محمد كلباسى، شيخ محمد خطيب و سيد حسن حاج آغا ميرقزوينى تلمّذ نمود و در كنار تحصيل، به تدريس و تحقيق مباحث ادبى و علمى نیز اشتغال داشت. پس از مدتى با همكارى گروهى از فضلاى حوزه همچون سيد محمد شيرازى، سيد عبدالرضا شهرستانى و شيخ محمد باقر محمودى، ماهنامههايى تحت عنوان « اجوبة المسائل الدينية» منتشر کردند كه در آن به پرسش‌های دينى مردم پاسخ داده می‌شد. در سال (1340 ش) پس از فوت پدرش، براى تكميل تحصيلات خود با هدف شركت در جلسات درسى و استفاده از محضر فرهيختگان علم، فقاهت، فلسفه و حکمت متعالیه آن دوران همچون سيد محسن حكيم، آيت الله سيد ابو القاسم خوئى و امام خمينى (ره)، به نجف اشرف مهاجرت نمود. در همین سال‌ها با انگيزه پرداختن به مسائل قرآنى در كنار فقه و اصول، تحقيقات خود را به موضوع علوم قرآنى سوق داده و پس از مدتى توانست كتاب ارزشمند التمهيد را در شش جلد و نيز كتاب التفسير و المفسرون را در دو جلد تاليف نمايد. در سال (1351 ش) كه حكومت بعث عراق دستور مهاجرت ايرانيان را صادر نمود، به اتفاق خانواده رهسپار ايران شد و در حوزه علميه قم به فعاليتهاى علمى خود همچون تدريس و تأليف ادامه داد كه محصول آن تأليف كتاب ارزشمند « صيانة القرآن من التحريف»، ترجمه كتاب « التفسير و المفسرون»، تدريس در مراكز حوزوى و دانشگاهى و تأليف كتابى به نام « التفسير الجامع الاثرى» بود. ایشان در سال (1386 ش) در شهر مقدس قم به ملكوت اعلى پيوست.
ساختار کتاب
این مجموعه، ابتداء در شش جلد با بیان مباحث علوم قرآنی نظیر وحی، نزول قرآن و اسباب نزول در جلد اول، قرائت و قاریان قرآن در جلد دوم، محکم و متشابه در جلد سوم، اعجاز قرآن در جلد چهارم، اعجاز بیانی در جلد پنجم، اعجاز علمی و تشریعی در جلد ششم، منتشر شد و سپس با نظر مؤلف با افزدون سه کتاب دیگر به آن، شبهات و ردود، صیانة القرآن من التحریف و التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب در دو جلد، مجلدات آن به ده جلد رسید.
محتوای کتاب
آیت الله معرفت این مجموعه ارزشمند ده جلدی التمهید را با انگیزه جمع‌آوری و تدوین آراء و نظرات شیعه در زمینه علوم قرآنی تالیف کرده است. تدارک فقدان موسوعه قرآنی شیعه، تبیین جایگاه و نقش شیعه در عرصه علوم قرآنی، گستره و عمق توجه به مباحث علوم قرآنی، اهتمام به آرای مختلف صاحب نظران، صبغه نقد و نوآوری در مباحث را می‌توان از ویژگی‌های این کتاب شمرد. هر کدام از مجلدات این کتاب تقریبا اختصاص به یک مبحث دارد.
جلد اول
مقدمه: در بيان اهميت موضوع علوم قرآن و معرفى كتابهايى كه از قرن اول تاكنون تاليف شده است، فصل اول: وحى و قرآن كه در آن پيرامون وحى از نظر لغوى، اصطلاحى و اقسام وحى بحث می‌نمايد، فصل دوم: نزول قرآن شامل مباحث مربوط به ترتيب سورهها، شناخت سورههاى مكى و مدنى و...، فصل سوم: شناخت اسباب نزول، فصل چهارم: تاريخ قرآن.
جلد دوم
فصل اول: قرائت و قاريان قرآن و عوامل ايجاد اختلاف در قرائت، فصل دوم: بحث پيرامون مساله متواتر بودن قرائتها، ادله قائلين به تواتر و...، فصل سوم: شرح حديث «سبعه احرف»، فصل چهارم: قرائتها بين صحيح و شاذ و ملاك قبول قرائتها و...، فصل پنجم: طبقات قاريان و معرفى قاريان مشهور سه قرن اول هجرت، فصل ششم: ناسخ و منسوخ در قرآن شامل تعريف نسخ، اقسام آن و...، فصل هفتم: ذكر آياتى كه منسوخ بودن آنها به دليل قطعى ثبت شده است.
جلد سوم
فصل اول: محكم و متشابه در قرآن، قرآن و متشابه، دليل وجود متشابه و...، فصل چهارم: معرفى اجمالى آراء و نظر گروههاى مختلف اسلامى پيرامون متشابهات قرآن، فصل پنجم: معرفى نمونههايى از متشابهات قرآن.
جلد چهارم
فصل اول: اعجاز در قرآن فصل دوم: دلايل اعجاز فصل سوم: آراء و نظرات پيرامون اعجاز قرآن فصل چهارم: قول به صرفه فصل پنجم: مناقشه در قول به صرفه فصل ششم: بيان شواهدى از بزرگان عرب ( مخالفين اسلام) كه اعتراف به معجزه بودن قرآن داشتند.
جلد پنجم
اين مجلد شامل يك باب است كه در آن پيرامون اعجاز بيانى و در پايان آن به عنوان خاتمه پيرامون فصاحت قرآن در كفه ترازو بحث می‌نمايد. باب اول شامل ده فصل است كه فهرست آن به شرح ذيل است: فصل اول: تعبيرات دقيق قرآنى، فصل دوم: روش و اسلوب قرآن، فصل سوم: روان بودن عبارات، فصل چهارم: هماهنگى در نظم و آهنگ، فصل پنجم: هماهنگى در حروف، فصل ششم: هماهنگى بين مطالب، فصل هفتم: تشبيهات قرآن، فصل هشتم: استعارات قرآنى، فصل نهم: كنايات قرآنى، فصل دهم: ظرافتهاى موجود در كلام خدا.
جلد ششم
اين مجلد شامل دو باب است كه در باب اول پيرامون اعجاز علمى قرآن و در باب دوم پيرامون اعجاز تشريعى قرآن بحث می‌نمايد.
جلد هفتم
کتاب شبهات و رودود، که پنج باب است. باب اول: آيا براى قرآن مصادرى است، باب دوم: قرآن و فرهنگهاى زمان او، باب سوم: آنچه كه موهم اختلاف و تناقض در قرآن است، باب چهارم: آيا در قرآن چيزى كه مخالف علم است وجود دارد، باب پنجم: قصههاى قرآنى.
جلد هشتم
کتاب صیانه القرآن من التحریف، که یک مقدمه و ده قصل است. فصل اول: تحریف در لغت و اصطلاح، فصل دوم: خلاصه دلایل بطلان شبهه تحریف، فصل سوم: بیان کلام بزرگان شیعه (پیرامون عدم تحریف قرآن)، فصل چهارم: گواهی بزرگان اهل سنت به پیراستگی شیعه از قول به تحریف، فصل پنجم: تحریف در کتب عهدین فصل، ششم: تحریف در نزد فرقه حشویه، فصل هفتم: تحریف در نزد اخباریون، فصل هشتم: پندارهای صاحب کتاب فصل الخطاب (حاجی نوری)، فصل نهم: کتابهایی که حاجی نوری به آنها اعتماد نموده، فصل دهم: روایاتی که حاجی نوری در کتاب خود ذکر نموده است.
جلد نهم و دهم
کتاب التفسیر و المفسرون فی ثوبه، که در دفاع از اصول و مبانی تفسیر در تشیع، و در پاسخ به کتاب محمدحسین ذهبی، از علمای دانشگاه الازهر مصر با عنوان التفسیر و المفسرون نوشته شده، شامل دو جلد است كه فهرست مطالب آن به شرح ذيل است جلد اول: شامل هفت فصل كه عبارتند از: فصل اول: تفسير، تعريف تفسير، دليل نياز به تفسير و...، فصل دوم: ترجمه قرآن، تعريف ترجمه، شرائط ترجمه و...، فصل سوم: پيدايش تفسير، فصل چهارم: تفسير در دوران صحابه، فصل پنجم: تفسير در عصر تابعين، فصل ششم: مفسران نامى و مشهور، پس از تابعين، فصل هفتم: نقش اهل بيت عليهم السلام در تفسير، جلد دوم: فصل اول: تفسير در عصر تدوين، فصل دوم: تفسیر، فصل سوم: معروفترين تفاسير نقلى، فصل چهارم: تفسير اجتهادى، فصل پنجم: تفاسير كوتاه، فصل دهم: مهمترين تفاسير عرفانى.
ترجمه، خلاصه و نرم‌افزار
- کتاب التمهید فی علوم القرآن توسط انتشارات تمهید در ده جلد به زبان فارسی ترجمه شده و نیز انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی بخش‌هایی از آن را با عنوان آموزش علوم قرآنی با ترجمه ابو محمد وکیلی منتشر کرده است. برخی از جلدهای این کتاب نیز به‌شکل مجزا از جمله: جلد هفتم، شبهات و رود با عنوان نقد شبهات پیرامون قرآن کریم، جلد هشتم، صیانه القرآن من التحریف با نام تحریف‌ناپذیری قرآن، جلد نهم و دهم، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القَشیب با عنوان تفسیر و مفسران ترجمه و توسط انتشارات تمهید چاپ شده است.
- خلاصه التمهید نیز با عنوان تلخیص التمهید در دو جلد به زبان عربی و نیز فارسی توسط انتشارات تمهید، و مباحث علوم قرآنی آن، یعنی شش جلد اول آن با عناوینی همچون علوم قرآنی و آموزش علوم قرآنی در یک جلد توسط همین انتشارات و مباحث تاریخ قرآن آن، با اقتباس از دو جلد اول آن توسط انتشارت سمت با هدف تدریس در رشته علوم قرآن و حدیث، چاپ شده است.
- نرم‌افزار دیجیتال التمهید فی علوم القرآن توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم انتشار یافته است. همچنین مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرو افزار دیجیتالی را با عنوان مجموعه آثار آیت‌الله محمدهادی معرفت منتشر کرده که شامل متن 30 عنوان کتاب از آثار حضرت آیت‌الله محمدهادی معرفت به زبان فارسی و عربی از جمله التمهید فی علوم قرآن و ترجمه‌ها و خلاصه‌های آن است.
منابع
- معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، چاپ سوم، انتشارات حوزه علمیه قم، قم، 1410 ق.
- ..........................، تحریف‌ناپذیری قرآن، ترجمه علی نصیری، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران، 1379 ش.
- ...........................، تفسیران و مفسران، ترجمه گروه مترجمان، چاپ اول، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم، 1379 ش.
- ...........................، نقد شبهات پیرامون قرآن، ترجمه علی اکبر رستمی و همکاران، چاپ اول، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم، 1385 ش.
- نصیری، علی، یاد نگار آیت محمد هادی معرفت، جلد سوم، چاپ اول، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، 1392 ش.