غیبت کبری: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '[[امام سجاد' به '[[علی بن الحسین (زین العابدین)') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''غیبت کبرا''' به معنای آغاز زندگانی طولانی و مخفیانه [[ | '''غیبت کبرا''' به معنای آغاز زندگانی طولانی و مخفیانه [[حجت بن الحسن (مهدی)|امام زمان]] عجل الله تعالی فرجه الشریف است و تا زمانی که حضرت به اذن الهی ظهور نکند، ادامه خواهد داشت. غیبت کبرا بی‌درنگ بعد از [[غیبت صغری|غیبت صغرا]] و بعد از فوت آخرین نایب حضرت آغاز شده است. بنابراین، میان غیبت صغرا و غیبت کبرا فاصله‌ای وجود ندارد و تنها فرق بین دو غیبت در این است که در دوره غیبت کبرا، امام نایب خاصی را به مردم معرفی نکرده است و مردم باید مسائل دینی و احکام اسلامی را از نایبان عام امام فرا گیرند. به اعتقاد شیعیان، غیبت کبرا مانع فیض رسانی امام به جهان و خاصه جامعه انسانی نمی‌شود. [[جابر بن عبدالله انصاری|جابر انصاری]] از پیامبر (ص)می‌پرسد که آیا [[شیعیان]] در زمان غیبت قائم از وجود مبارک امام بهره‌مند می‌شوند؟ حضرت پاسخ داد آری سوگند به خدایی که مرا به نبوت برانگیخت، آنان در غیبت او از نورش روشنایی میگیرند و از ولایت او بهره‌مند می‌شوند؛ همانند بهره‌مندی مردم از خورشید؛ اگرچه ابرها چهره آن را بپوشاند. <ref>علامه مجلسی محمد باقر، بحار الأنوار، تهران، انتشارات اسلامیه، ج52، ص، 93</ref> | ||
== آغاز غیبت کبرا == | == آغاز غیبت کبرا == | ||
آغاز غیبت کبرا به سال 329 هجری قمری بر‌می‌گردد. تا پیش از آن و در عصر غیبت صغرا، شیعیان حضرت می‌توانستند | آغاز غیبت کبرا به سال 329 هجری قمری بر‌می‌گردد. تا پیش از آن و در عصر غیبت صغرا، شیعیان حضرت می‌توانستند مسائل خود را از چهار نایب خاص امام که واسطه میان حضرت و شیعیان بودند بپرسند، ولی در سال 329 هجری قمری و با فوت [[علی بن محمد سمری|علی‌بن‌محمد سمری]]، آخرین نماینده خاص امام؛ غیبت کبرا آغاز می‌شود.<ref>پور سید آقایی، تاریخ عصر غیبت صغرا، ص۱۸۱</ref> وی شش روز قبل از آن که از دنیا برود، توسط امام از مرگ خود خبر دار می‌شود. حضرت به او امر می‌کند که دیگر نایبی برای خودش انتخاب نکند،<ref> اربلی علی بن عیسی، کشف الغمّه، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۳۰</ref> <ref> طبرسی ابو منصور، الاحتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۵۵و۵۵۶</ref> <ref> شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۱۶</ref> زیرا که دوره غیبت کبرا آغاز شده و زمان پایان آن را خدا می‌داند. در این مدت، همه جای زمین را فساد و ظلم و جور فرا می‌گیرد تا که وقت ظهور فرا برسد و سپس همه‌جا توسط امام از عدل و داد پر شود. <ref> شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۵۱۶</ref> <ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۳۰</ref> <ref>شیخ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۵۵و۵۵۶</ref> <ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۱۶.</ref> | ||
== ویژگی‌های عصر غیبت کبرا == | == ویژگی‌های عصر غیبت کبرا == | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
'''نیابت عامه''' | '''نیابت عامه''' | ||
در دوره غیبت صغرا، راه ارتباطی مردم با حضرت از طریق نایبان خاص امکان‌پذیر بود، اما پس از درگذشت | در دوره غیبت صغرا، راه ارتباطی مردم با حضرت از طریق نایبان خاص امکان‌پذیر بود، اما پس از درگذشت علی‌بن‌محمد سمری چهارمین نایب خاص امام در سال ۳۲۹ق، هیچ شخصی به‌عنوان نماینده امام منصوب نشده، بلکه تمام ارتباط‌های مستقیم امام دوازدهم شیعیان با مردم و همچنین دوران وکالت از امام مهدی عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف پایان می‌یابد.<ref>سلیمیان خدا مراد، درس نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳۷.</ref> بنابراین، چون در زمان غیبت کبرا هیچگونه دسترسی مستقیم به حضرت وجود نداشت، مردم باید برای تعلیم احکام دینی به مجتهدان جامع‌الشرایطی که در جایگاه نایبان عام امام قرار دارند و اوصاف آنها در روایات ذکر شده است، مراجعه کنند.<ref>با استفاده از کتاب فرهنگ نامه مهدویت، نوشته خدا مراد سلیمیان، ص 327 و 328</ref> | ||
نیابت عامه | نیابت عامه به‌معنای جانشینی عموم فقیهان به‌جای امام معصوم پس از دوران نیابت خاصه است.<ref>موسوی خلخالی، الحاکمیة فی الاسلام، ۱۴۲۵ق، ص۲۹</ref>این واژه بر این مطلب دلالت دارد که هر کسی که دارای شرایط نیابت (مثل فقاهت و عدالت و ...) باشد، جانشین امام معصوم محسوب شده و دارای اختیارات و وظایف مشخصی خواهد بود.<ref>سلیمیان خدا مراد، درس نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳۸.</ref> | ||
در احادیث شیعه، کسانی که منصب نیابت را بر عهده میگیرند، با عناوینی مثل راویان حدیث و کسانی که حلال و حرام را می‌شناسند، | در احادیث شیعه، کسانی که منصب نیابت را بر عهده میگیرند، با عناوینی مثل راویان حدیث و کسانی که حلال و حرام را می‌شناسند، به‌عنوان فقیهان و عالمان معرفی می‌شوند.<ref> شیخ محمد سند، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۸۳-۹۲</ref>بر اساس این احادیث، در دوران غیبت فقیهان و عالمان شیعه، جانشینی امامان را بر عهده خواهند گرفت.<ref>.شیخ محمد سند، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۸۳-۹۲.</ref> | ||
'''دوام فیض''' | '''دوام فیض''' | ||
شیعیان معتقدند اگرچه در دوره غیبت کبرا جامعه از حضور مستقیم و هدایت ظاهری امام بهره‌ای ندارد، اما چون زمین حتی یک روز هم بدون وجود حجت دوام نمی‌آورد، از | شیعیان معتقدند اگرچه در دوره غیبت کبرا جامعه از حضور مستقیم و هدایت ظاهری امام بهره‌ای ندارد، اما چون زمین حتی یک روز هم بدون وجود حجت دوام نمی‌آورد، از این‌رو، فیض غیبی حضرت در جامعه انسانی مستدام خواهد بود و امام به‌وسیله باطن نورانی‌اش در قلوب شایسته مردم اثر می‌گذارد و دل‌های‌شان را برای پذیرش کمال جذب مى‌کند.<ref>با استفاده از مقاله برکات وجودی [[حضرت ولی عصر (عج)]] در عصر غیبت، نوشته محمد نصیری، فصل نامه حصون، سال ۱۳۸۶، ش۱۲</ref> | ||
از [[علی بن الحسین (زین العابدین) ( | از [[علی بن الحسین (زین العابدین)|علی‌بن‌الحسین (زین‌العابدین)]] نقل شده است ما کسانى هستیم که خدا به‌واسطه ما آسمان را بر فراز زمین نگاه داشته و اهل زمین را از هلاکت نجات داده است. به واسطه ما باران مى‌بارد و رحمت خدا گسترده مى‌شود و زمین برکاتش را عرضه می‌کند و اگر نبود در هر عصر و زمانى امامى از ما اهل‌بیت، زمین اهلش را فرو مى‌برد و هلاک مى‌کرد. از هنگام خلقت آدم تا قیامت، زمین از حجت خدا خالى نبوده و نخواهد بود؛ خواه حجّتش در میان مردم آشکار و معروف باشد یا غایب و پنهان. بدون وجود حجت، خدا عبادت نمى‌گردد.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۲۰۷.</ref> | ||
== ثواب انتظار == | == ثواب انتظار == | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
== آسیب‌شناسی دوره انتظار == | == آسیب‌شناسی دوره انتظار == | ||
در احادیث بسیاری بیان شده است که چون دوره غیبت کبرا طول می‌کشد، بنابراین، برخی از معتقدان به امامت امام زمان | در احادیث بسیاری بیان شده است که چون دوره غیبت کبرا طول می‌کشد، بنابراین، برخی از معتقدان به امامت امام زمان عجل‌الله فرجه‌الشریف دچار شک و تردید می‌شوند و این آزمایش بزرگی برای شیعیان خواهد بود. شیخ صدوق به روایتی از [[جعفر بن محمد (صادق)|جعفر‌بن‌محمد (صادق)]] استناد می‌کند که غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه‌الشریف آزمایشی برای شیعیان است. آنان این سخنان را خواهند گفت که حضرت از دنیا رفته است و یا این که معلوم نیست در کجا بسر می‌برد و حال آنکه چشمان مومنین در انتظار آمدنش اشک‌بار است. <ref> شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، انتشارات اسلامیه، سال 1395 قمری، ج2ص 347</ref> برخی از نویسندگان نوشته‌اند واضح است که این امور برای امتحان بندگان پیش‌‌بینی شده است و اگر به دلایل قطعی، طولانی بودن عمر امام برای ما ثابت نشده بود، شک و تردید در بقای آن حضرت به علت‌هایی مانند گرایش به مادی‌گری بی‌مورد نبود.<ref>صدر سید محمد، تاریخ غیبت کبرا، ترجمه افتخار زاده، تهران، نشر نیک معارف، سال ۱۳۸۲ش، ص۳۰۶.</ref> | ||
== چگونگی اداره جامعه اسلامی در عصر غیبت == | == چگونگی اداره جامعه اسلامی در عصر غیبت == | ||
برخی از مفسران بزرگ نقل کرده‌اند که جامعه دینی و شیعی حتی در زمان غیبت کبرا نیز توسط امام زمان اداره خواهد شد و حضرت به وظایفی که از ناحیه امامت بر دوشش خواهد بود، عمل خواهد کرد. <ref>با استفاده از کتاب شیعه در اسلام، سید محمد حسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی سال ۱۳۸۳ ش، ص۲۳۶.</ref> البته وظایف امام صرفا به بیان آموزه‌های دینی و هدایت ظاهری جامعه محدود نمی‌شود، بلکه وظیفه دیگر امام، ولایت و رهبری باطنی و معنوی | برخی از مفسران بزرگ نقل کرده‌اند که جامعه دینی و شیعی حتی در زمان غیبت کبرا نیز توسط امام زمان اداره خواهد شد و حضرت به وظایفی که از ناحیه امامت بر دوشش خواهد بود، عمل خواهد کرد. <ref>با استفاده از کتاب شیعه در اسلام، سید محمد حسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی سال ۱۳۸۳ ش، ص۲۳۶.</ref> البته وظایف امام صرفا به بیان آموزه‌های دینی و هدایت ظاهری جامعه محدود نمی‌شود، بلکه وظیفه دیگر امام، ولایت و رهبری باطنی و معنوی جامعه نیز هست که به‌وسیله آن زندگی معنوی مردم تنظیم می‌شود. بنابراین، امام زمان گرچه از چشم مردم پنهان است، ولی از راه باطن بر جان و روح مردم اِشراف دارد و هدایت‌‌گری می‌کند.<ref> با استفاده از کتاب شیعه در اسلام، سید محمد حسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی سال ۱۳۸۳ ش، ص۲۳۶</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ ۸ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۱۵
غیبت کبرا به معنای آغاز زندگانی طولانی و مخفیانه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است و تا زمانی که حضرت به اذن الهی ظهور نکند، ادامه خواهد داشت. غیبت کبرا بی‌درنگ بعد از غیبت صغرا و بعد از فوت آخرین نایب حضرت آغاز شده است. بنابراین، میان غیبت صغرا و غیبت کبرا فاصله‌ای وجود ندارد و تنها فرق بین دو غیبت در این است که در دوره غیبت کبرا، امام نایب خاصی را به مردم معرفی نکرده است و مردم باید مسائل دینی و احکام اسلامی را از نایبان عام امام فرا گیرند. به اعتقاد شیعیان، غیبت کبرا مانع فیض رسانی امام به جهان و خاصه جامعه انسانی نمی‌شود. جابر انصاری از پیامبر (ص)می‌پرسد که آیا شیعیان در زمان غیبت قائم از وجود مبارک امام بهره‌مند می‌شوند؟ حضرت پاسخ داد آری سوگند به خدایی که مرا به نبوت برانگیخت، آنان در غیبت او از نورش روشنایی میگیرند و از ولایت او بهره‌مند می‌شوند؛ همانند بهره‌مندی مردم از خورشید؛ اگرچه ابرها چهره آن را بپوشاند. [۱]
آغاز غیبت کبرا
آغاز غیبت کبرا به سال 329 هجری قمری بر‌می‌گردد. تا پیش از آن و در عصر غیبت صغرا، شیعیان حضرت می‌توانستند مسائل خود را از چهار نایب خاص امام که واسطه میان حضرت و شیعیان بودند بپرسند، ولی در سال 329 هجری قمری و با فوت علی‌بن‌محمد سمری، آخرین نماینده خاص امام؛ غیبت کبرا آغاز می‌شود.[۲] وی شش روز قبل از آن که از دنیا برود، توسط امام از مرگ خود خبر دار می‌شود. حضرت به او امر می‌کند که دیگر نایبی برای خودش انتخاب نکند،[۳] [۴] [۵] زیرا که دوره غیبت کبرا آغاز شده و زمان پایان آن را خدا می‌داند. در این مدت، همه جای زمین را فساد و ظلم و جور فرا می‌گیرد تا که وقت ظهور فرا برسد و سپس همه‌جا توسط امام از عدل و داد پر شود. [۶] [۷] [۸] [۹]
ویژگی‌های عصر غیبت کبرا
بعضی از خصوصیت‌های دوران غیبت کبرا که آن را از دوره کوتاه غیبت صغرا متمایز می‌کند عبارت است از:
طولانی بودن دوره
غیبت کبرا بر خلاف غیبت صغرا، زمان طولانی‌ای را در بر خواهد گرفت و جز خداوند هیچ کسی از پایان آن اطلاعی ندارد.
نیابت عامه
در دوره غیبت صغرا، راه ارتباطی مردم با حضرت از طریق نایبان خاص امکان‌پذیر بود، اما پس از درگذشت علی‌بن‌محمد سمری چهارمین نایب خاص امام در سال ۳۲۹ق، هیچ شخصی به‌عنوان نماینده امام منصوب نشده، بلکه تمام ارتباط‌های مستقیم امام دوازدهم شیعیان با مردم و همچنین دوران وکالت از امام مهدی عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف پایان می‌یابد.[۱۰] بنابراین، چون در زمان غیبت کبرا هیچگونه دسترسی مستقیم به حضرت وجود نداشت، مردم باید برای تعلیم احکام دینی به مجتهدان جامع‌الشرایطی که در جایگاه نایبان عام امام قرار دارند و اوصاف آنها در روایات ذکر شده است، مراجعه کنند.[۱۱] نیابت عامه به‌معنای جانشینی عموم فقیهان به‌جای امام معصوم پس از دوران نیابت خاصه است.[۱۲]این واژه بر این مطلب دلالت دارد که هر کسی که دارای شرایط نیابت (مثل فقاهت و عدالت و ...) باشد، جانشین امام معصوم محسوب شده و دارای اختیارات و وظایف مشخصی خواهد بود.[۱۳] در احادیث شیعه، کسانی که منصب نیابت را بر عهده میگیرند، با عناوینی مثل راویان حدیث و کسانی که حلال و حرام را می‌شناسند، به‌عنوان فقیهان و عالمان معرفی می‌شوند.[۱۴]بر اساس این احادیث، در دوران غیبت فقیهان و عالمان شیعه، جانشینی امامان را بر عهده خواهند گرفت.[۱۵]
دوام فیض
شیعیان معتقدند اگرچه در دوره غیبت کبرا جامعه از حضور مستقیم و هدایت ظاهری امام بهره‌ای ندارد، اما چون زمین حتی یک روز هم بدون وجود حجت دوام نمی‌آورد، از این‌رو، فیض غیبی حضرت در جامعه انسانی مستدام خواهد بود و امام به‌وسیله باطن نورانی‌اش در قلوب شایسته مردم اثر می‌گذارد و دل‌های‌شان را برای پذیرش کمال جذب مى‌کند.[۱۶] از علی‌بن‌الحسین (زین‌العابدین) نقل شده است ما کسانى هستیم که خدا به‌واسطه ما آسمان را بر فراز زمین نگاه داشته و اهل زمین را از هلاکت نجات داده است. به واسطه ما باران مى‌بارد و رحمت خدا گسترده مى‌شود و زمین برکاتش را عرضه می‌کند و اگر نبود در هر عصر و زمانى امامى از ما اهل‌بیت، زمین اهلش را فرو مى‌برد و هلاک مى‌کرد. از هنگام خلقت آدم تا قیامت، زمین از حجت خدا خالى نبوده و نخواهد بود؛ خواه حجّتش در میان مردم آشکار و معروف باشد یا غایب و پنهان. بدون وجود حجت، خدا عبادت نمى‌گردد.[۱۷]
ثواب انتظار
از پیامبر(ص) نقل شده است:«أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ» یعنی انتظار فرج افضل عبادات است[۱۸] و نیز ثواب بسیاری بر آن مترتب است.[۱۹]
آسیب‌شناسی دوره انتظار
در احادیث بسیاری بیان شده است که چون دوره غیبت کبرا طول می‌کشد، بنابراین، برخی از معتقدان به امامت امام زمان عجل‌الله فرجه‌الشریف دچار شک و تردید می‌شوند و این آزمایش بزرگی برای شیعیان خواهد بود. شیخ صدوق به روایتی از جعفر‌بن‌محمد (صادق) استناد می‌کند که غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه‌الشریف آزمایشی برای شیعیان است. آنان این سخنان را خواهند گفت که حضرت از دنیا رفته است و یا این که معلوم نیست در کجا بسر می‌برد و حال آنکه چشمان مومنین در انتظار آمدنش اشک‌بار است. [۲۰] برخی از نویسندگان نوشته‌اند واضح است که این امور برای امتحان بندگان پیش‌‌بینی شده است و اگر به دلایل قطعی، طولانی بودن عمر امام برای ما ثابت نشده بود، شک و تردید در بقای آن حضرت به علت‌هایی مانند گرایش به مادی‌گری بی‌مورد نبود.[۲۱]
چگونگی اداره جامعه اسلامی در عصر غیبت
برخی از مفسران بزرگ نقل کرده‌اند که جامعه دینی و شیعی حتی در زمان غیبت کبرا نیز توسط امام زمان اداره خواهد شد و حضرت به وظایفی که از ناحیه امامت بر دوشش خواهد بود، عمل خواهد کرد. [۲۲] البته وظایف امام صرفا به بیان آموزه‌های دینی و هدایت ظاهری جامعه محدود نمی‌شود، بلکه وظیفه دیگر امام، ولایت و رهبری باطنی و معنوی جامعه نیز هست که به‌وسیله آن زندگی معنوی مردم تنظیم می‌شود. بنابراین، امام زمان گرچه از چشم مردم پنهان است، ولی از راه باطن بر جان و روح مردم اِشراف دارد و هدایت‌‌گری می‌کند.[۲۳]
پانویس
- ↑ علامه مجلسی محمد باقر، بحار الأنوار، تهران، انتشارات اسلامیه، ج52، ص، 93
- ↑ پور سید آقایی، تاریخ عصر غیبت صغرا، ص۱۸۱
- ↑ اربلی علی بن عیسی، کشف الغمّه، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۳۰
- ↑ طبرسی ابو منصور، الاحتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۵۵و۵۵۶
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۱۶
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۵۱۶
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۳۰
- ↑ شیخ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۵۵و۵۵۶
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۱۶.
- ↑ سلیمیان خدا مراد، درس نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳۷.
- ↑ با استفاده از کتاب فرهنگ نامه مهدویت، نوشته خدا مراد سلیمیان، ص 327 و 328
- ↑ موسوی خلخالی، الحاکمیة فی الاسلام، ۱۴۲۵ق، ص۲۹
- ↑ سلیمیان خدا مراد، درس نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳۸.
- ↑ شیخ محمد سند، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۸۳-۹۲
- ↑ .شیخ محمد سند، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۸۳-۹۲.
- ↑ با استفاده از مقاله برکات وجودی حضرت ولی عصر (عج) در عصر غیبت، نوشته محمد نصیری، فصل نامه حصون، سال ۱۳۸۶، ش۱۲
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۲۰۷.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، انتشارات اسلامیه، سال 1395 قمری، ج2، ص: 644
- ↑ شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام النعمة، تهران، انتشارات اسلامیه، سال 1395 قمری، ج2، ص 644-647
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، انتشارات اسلامیه، سال 1395 قمری، ج2ص 347
- ↑ صدر سید محمد، تاریخ غیبت کبرا، ترجمه افتخار زاده، تهران، نشر نیک معارف، سال ۱۳۸۲ش، ص۳۰۶.
- ↑ با استفاده از کتاب شیعه در اسلام، سید محمد حسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی سال ۱۳۸۳ ش، ص۲۳۶.
- ↑ با استفاده از کتاب شیعه در اسلام، سید محمد حسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی سال ۱۳۸۳ ش، ص۲۳۶