افزودن پیوند

    ملاهادی سبزواری: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    بدون خلاصۀ ویرایش
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="references" style="margin: 0px 0px 10px 0px; max-height: 300px; overflow: auto; padding: 3px; font-size:95%; background: #FFA500; line-height:1.4em; padding-bottom: 7px;"><noinclude>
    {{جعبه اطلاعات شخصیت
    [[پرونده:Ambox clock.svg|60px|بندانگشتی|راست]]
    | عنوان = ملاهادی سبزواری
    <br>
    | تصویر = ملاهادی سبزواری.jpg
    '''''نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است. '''''<br>
    | نام = ملاهادی سبزواری
    | نام‌های دیگر = {{فهرست جعبه افقی |علامه دهر |حاجی |خاتم الفلاسفه |اعظم الفلاسفه |[[فقیه]] |حکیم سبزواری |استاد الحکما و المتالّهین }}
    | سال تولد =
    | تاریخ تولد = ۱۲۱۲ق.
    | محل تولد =  سبزوار
    | سال درگذشت =
    | تاریخ درگذشت = ۲۸ [[ذی‌الحجه]]، سال ۱۲۸۹ق.
    | محل درگذشت = سبزوار
    | استادان = {{فهرست جعبه عمودی |ملا حسین سبزواری |ملا علی بن ملا جمشید مازندرانی |اسماعیل درب کوشکی اصفهانی |ملا علی نوری }}
    | شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی |[[محمد کاظم خراسانی]] |سید احمد ادیب پیشاوری |و... }}
    | دین =
    | مذهب =
    | آثار = {{فهرست جعبه افقی |اسرار الحکم |النبراس فی اسرار الاساس (منظومه فقه و شرح آن) |منظومه حکمت و شرح و حاشیه زدن بر آن |منظومه منطق و شرح آن |و... }}
    | فعالیت‌ها = [[علوم اسلامی]]
    | وبگاه =
    }}
    '''حکیم حاج ملا هادی سبزواری''' عارف، فیلسوف و شاعر مشهور [[شیعه]] در قرن ۱۳ قمری و از شاگردان [[محمد تقی اصفهانی|شیخ محمدتقی اصفهانی]] و [[حاج محمدابراهیم کلباسی]] بود. کتاب منظومه و شرح منظومه او از مهمترین آثار در حوزه [[منطق]] و [[حکمت]] است که در زمره کتب درسی [[حوزه‌های علمیه]] قرار دارد. [[محمد کاظم خراسانی|آخوند خراسانی]] از شاگردان مبرّز حکیم سبزواری است.
    هر چند یکی از مهم‌ترین شارحان فلسفه صدرائی است اما اختلاف‌نظرهایی نیز با [[ملاصدرا]] دارد؛ از جمله در علم [[خدا]] به ذات خویش، حادث بودن عالم امر، تفاوت حرکت با تحریک، جوهر دانستن برخی اقسام علم، و باور به [[معاد]] جسمانی و روحانی. [[منظومه (کتاب)|منظومه]] مشهورترین اثر او است که در آن [[حکمت]] و [[منطق]] را به نظم درآورده است.  


    '''یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید. '''
    == تولد ==
    <br>
    در سال 1212 ق. در شهر [[سبزوار]] و در خانه حاج میرزا مهدی یکی از انسان‌های وارسته و مؤمن سبزوار کودکی پا به عرصه وجود گذاشت و هادی نام گرفت.
    ''آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ''{{#time:H:i، j F Y|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}؛
    او هشت سال داشت که به جمع محصلان علوم مقدماتی پیوست و در اوان نوجوانی ادبیات عرب (صرف و نحو) را فرا گرفت و دیری نگذشت که به جلسات درس‌های بالاتر راه یافت. وی هر چند در ده سالگی پدرش را از دست داد توانست به کمک یکی از اقوام خویش راه‌های سخت آینده را هموار سازد. پسر عمه‌اش حاج ملا حسین سبزواری که خود اهل فضیلت و دانش بود در ادامه تحصیل وی را یاری کرد<ref>شرح زندگانی حاج ملا هادی سبزواری، ولی الله اسراری، ص 1.</ref> و با کمک او راهی [[حوزه علمیه مشهد]] شد و ده سال در کنار بارگاه [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا]] به تحصیل پرداخت.


    <noinclude>
    == دنبال حکمت ==
    </div>
    [[اصفهان]] در داشتن حوزه‌های علمیه پر رونق، تاریخ درخشان دارد و گذشته این شهر با خاطرات بزرگان بسیاری نقش بسته است.
    <div class="wikiInfo">[[پرونده:ملاهادی سبزواری.jpg |جایگزین=ملاهادی سبزواری|ملاهادی سبزواری]]
    حضور ملا هادی در حوزه‌ اصفهان از روزی آغاز شد که وی در سفر [[حج]] از راه اصفهان گذر می‌کرد و چون هنوز موسم حج نبود مدتی در این شهر اقامت گزید. در حوزه پر رونق اصفهان آن زمان استادانی چون حاج شیخ محمد تقی مؤلف کتاب هدایه المسترشدین و حاج محمد ابراهیم کلباسی نگارنده کتاب اشارات الاصول و آیت‌الله [[ملا اسماعیل کوشکی]] در آن، محفل درس و بحث علمی داشتند.
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    !نام
    !ملاهادی سبزواری
    |-
    |القاب و سایر نام‌ها
    |علامه دهر • حاجی • خاتم الفلاسفه • اعظم الفلاسفه • فقیه • حکیم سبزواری • استاد الحکما و المتالّهین
    |-
    |زاده
    |سال ۱۲۱۲ قمری • سبزوار
    |-
    |درگذشت
    |۲۸ ذی‌الحجه سال ۱۲۸۹ قمری • سبزوار
    |-
    |استادان
    |ملا حسین سبزواری • ملا علی بن ملا جمشید مازندرانی • اسماعیل درب کوشکی اصفهانی • ملا علی نوری
    |-
    |شاگردان
    |محمدکاظم خراسانی • سید احمد ادیب پیشاوری و ...
    |-
    |آثار
    |اسرار الحکم، النبراس فی اسرار الاساس (منظومه فقه و شرح آن) • منظومه حکمت و شرح و حاشیه زدن بر آن • منظومه منطق و شرح آن • الراح القراح • مفتاح الفتاح و مصباح النجاح • رسائل حکیم سبزواری • شرح حدیث علوی • دیوان اشعار • الرحیق • اسرار الحکم • حاشیه شواهد الربوبیه صدر المتألهین و ...
    |-
    |دین و مذهب 
    |اسلام • تشیع
    |-
    |فعالیت‌ها
    |علوم اسلامی (اعم از حکمت، فلسفه • فقه • ادبیات • کلام و…)
    |-
    |}
    </div>


    ملا‌هادی که هنوز تا موسم حج فرصت داشت لحظاتش را مغتنم شمرده، در درس بزرگان شرکت جست او چند وقتی به درس آیت‌الله کوشکی رفت و احساس کرد این درس برایش چون گمشده گران‌قیمتی بوده که اکنون بدان دست یافته است. بیان شیوا و عمق معلومات استاد وی را هر روز شیفته‌تر می‌نمود. از همین رو تصمیم گرفت سفر حج خود را به سفر در سلوک دانش و معارف تبدیل کند و در اصفهان ماندگار شود. سفر ملاهادی به هشت سال اقامت در اصفهان انجامید و دراین مدت خود را به زیور دانش و معارف آراست و به برکت بزرگان آن سامان در علم حکمت افقهای جدیدی فرا راهش گشوده گردید. ملا هادی در سال 1242 به [[مشهد]] بازگشت و پنج سال در مدرسه حاج حسن مشغول تدریس شد.


    == اساتید ==
    # حاج ملا حسین سبزواری: حکیم سبزواری پس از بر شمردن عظمت این استاد می‌گوید: «... مرا از سبزوار به مشهد مقدس حرکت داد و آن جناب انزوا و تقلیل غذا و عفاف و اجتناب از [[محرمات]] و [[مکروهات]] و مواظبت بر فرایض و نوافل را مراقب بود و داعی را هم دراین‌ها چون در یک حجره بودیم سهم و مشارکت داشت و کینونت ما بدین سیاق طولی نکشید و سنواتی ریاضات و تسلیمیتی داشتم و آن مرحوم استاد ما بود در علوم عربیّه و فقهیّه و اصولیه ولی با آنکه خود کلام حکمت دیده بود و شوق و استعداد هم در ما می‌دید نمی‌گفت مگر منطق و قلیلی از ریاضی پس عشره کامله را با آن مرحوم در جوار معصوم به سر بردم ...»<ref>بنیاد حکمت سبزواری، ص 21.</ref>
    # حاج محمد ابراهیم کرباسی (1180ـ 1262 ق.) او از محضر [[سید محمد مهدی‌ طباطبایی بحر العلوم|سید مهدی بحرالعلوم]] و [[جعفر کاشف‌ الغطاء|شیخ جعفر کاشف‌الغطاء]] و [[سید علی طباطبایی|سیدعلی طباطبایی]] استفاده برده و پس از بازگشت به وطن عمر خویش را با کمال زهد و احتیاط و قناعت سپری نمود. تألیفات مشهور این عالم با ورع عبارت است از: اشارات الاصول، الایقاظات، شوارع الهدایه الی شرح الکفایه (در شرح کفایه محقق سبزواری)، منهاج الهدایه الی احکام الشریعه و ...<ref>ریحانه الادب، محمد علی مدرس تبریزی، ج 2.</ref>.
    # آقا شیخ محمد تقی، معروف به صاحب [[هدایة المسترشیدن (کتاب)|هدایة المسترشیدن]] (متوفای 1248 ق.) تبحّر او در علم [[اصول فقه]] به حدی بوده که وی را به رئیس‌الاصولیین خطاب می‌کردند. او در محضر استادان بزرگی همچون علامه سید مهدی بحرالعلوم و [[سید علی صاحب ریاض]] و [[سید محسن کاظمینی]] رشد کرده است. تألیفات مشهور او عبارت است از تقریرات سید بحرالعلوم، حجه المظنه، شرح الاسماء الحسنی و هدایه المسترشدین<ref>همان.</ref>.
    # [[ملا علی مازندرانی نوری اصفهانی]] (متوفای 1246 ق.) وی از محضر علمای [[مازندران]] و [[قزوین]] استفاده کرده وکلام و حکمت را نزد آقا محمد بید آبادی آموخته بود. تفسیر سوره توحید، حاشیه اسفار ملاصدرا و حاشیه مشاعر ملاصدرا از جمله تألیفات مشهور این عالم بزرگوار می‌باشد.
    # [[ملا اسماعیل کوشکی]]: او همیشه پس از فراغت از تدریس با تنی چند از شاگردان خود در حوزه درس ملا علی نوری حاضر می‌شد. حاشیه اسفار ملاصدرا، حاشیه شوارق ملا عبدالرزاق لاهیجی، حاشیه مشاعر ملاصدرا و شرح عرشیه ملاصدرا از جمله تألیفات این عالم فرزانه است<ref>همان.</ref>.


    =پانویس=
    == شاگردان ==
    {{پانویس|2}}
    حکیم سبزواری علاوه بر [[حوزه علمیه کرمان]] نزدیک چهل سال در [[حوزه علمیه مشهد]] به تدریس پرداخته و حاصل این تلاش پرورش شاگردان بسیاری بوده است. در این‌جا تنها به اسامی تنی چند از آنان اشاره می‌شود:


    [[رده:عالمان مسلمان]]
    # آخوند ملا محمد فرزند ارشد حکیم.
    [[رده:مراجع تقلید شیعه]]
    # آخوند ملا محمد کاظم خراسانی مؤلف «[[کفایه الاصول]]».
    # ملا محمد کاظم سبزواری.
    # آقا شیخ علی فاضل تبتی.
    # شاهزاده جناب.
    # آیة‌الله حاج میرزا حسین مجتهد سبزواری.
    # ملا علی سمنانی.
    # آقا سید احمد رضوی پیشاوری هندی.
    # ملا عبدالکریم قوچانی.
    # شیخ ابراهیم طهرانی معروف به شیخ معلم.
    # ملا محمد صادق حکیم.
    # شیخ محمد حسین معروف به جرجیس.
    # آقا حسین ابن ملا زین‌العابدین.
    # میرزا اسماعیل ملقب به افتخار الحکماء طالقانی.
    # میرزا علینقی ملقب به صدرالعلماء سبزواری.
    # سید عبدالغفور جهرمی.
    # میرزا حسین امام جمعه کرمانی.
    # آیة‌الله حاج میرزا ابوطالب زنجانی.
    # حاج شیخ ملا اسماعیل عارف بجنوردی.
    # حاج میرزا حسن حکیم داماد حاج ملا هادی.
    # وثوق الحکماء سبزواری.
    # حاج ملا اسماعیل ابن حاج علی اصغر سبزواری.
    # میرزا اسدالله سبزواری.
    # شیخ عبدالاعلی سبزواری.
    # شیخ علی اصغر سبزواری.
    # فاضل صد خرومی سبزواری.
    # میرزا ابراهیم شریعتمدار سبزواری.
    # فاضل مغیثه‌ای سبزواری.
    # سید عبدالرحیم سبزواری.
    # ملا محمد رضا سبزواری متخلص به روغنی.
    # ملا محمد صادق صبّاغ کاشانی.
    # شیخ محمد ابن ملا اسماعیل کاشانی.
    # میرزا آقا حکیم دارابی.
    # آقا میرزا محمد یزدی معروف به فاضل یزدی.
    # ملا غلام حسین شیخ الاسلام.
    # میرزا عباس حکیم<ref>شرح زندگانی حاج ملا هادی، ص 53 ـ70؛ مجموعه رسائل فارسی حاج ملا هادی سبزواری، جلال‌الدین آشتیانی، ص 65 ـ 78؛ تاریخ حکما و عرفاء متاخرین صدرالمتالهین، منوچهر صدوقی سها، ص 121ـ 128.</ref>.
     
    == آثار و تأليفات ==
    # حكيم، در دوران حيات پربركت و سراسر كوشش و تدريس خود، آثار ارزشمندى تأليف نموده است كه بيشتر آنها درباره شناخت هستى و معرفت حقايق و علم آخرت است و برخى از نوشته‌هاى وى در علوم ادبى از قبيل نحو و بديع و برخى ديگر در [[فقه]] و احكام تكليف شرعى است.
    # [[شرح منظومه حكمت]]، كه آن را «غرر الفرائد» ناميده.
    # شرح منظومه در منطق. اسم اصلى آن «لئالى المنتظمه» مى‌باشد كه حاجى خود آن را سروده و شامل سيصد بيت مى‌باشد و سپس تمام آنها را شرح كرده است.
    # شرح النّبراس فى اسرار الاساس فى فقه الخواصّ (شرح النّبراس فى فقه الخواصّ). اين كتاب درباره رموز طاعات و اشارات و عبادات است كه آن را به نظم بيان نموده و سپس آن را شرح كرده است.
    # اسرار الحكم كه در دو بخش است: بخش نخست آن در حكمت علمى است و كتابى است در معارف مبدأ و معاد، مشتمل بر مطالب حكمت اشراقيّه. بخش دوم، در حكمت عملى است، از طهارت و صلات هم بحث كرده.
    # حواشى بر «شواهد الربوبيّه فى المناهج السّلوكيّه». ملّا صدرا؛ كه در اين حواشى مشكلات و معظلات «شواهد الربوبيّه» را توضيح داده است.
    # حواشى بر اسفار ملّا صدرا.
    # حواشى بر مفاتيح الغيب ملّا صدرا.
    # حواشى بر مبدأ و معاد ملّا صدرا.
    # حاشيه بر كتاب «شوارق» ملّا عبد الرّزّاق لاهيجى، در حكمت.
    # رساله‌اى در مبدأ و معاد.
    # شرح دعاى جوشن كبير كه در آن رموز كلمات فلاسفه و عرفا را توضيح داده است. نام ديگر اين كتاب «شرح اسماء الحسنى» مى‌باشد.
    # شرح دعاى صباح حضرت على بن ابى طالب.
    # كتاب «هدايه الطّالبين فى معرفه الانبياء و الائمّه المعصومين» اين كتاب داراى دو باب است؛ هر باب داراى چند فصل و هر فصل داراى چند هدايت. باب اوّل كتاب در نبوّت است و فصلى از آن در نبوّت مطلقه مى‌باشد. حاج ملّا هادى در اين فصل، ارسال رسل را از راه قاعده لطف بر خدا واجب دانسته است. فصلى را هم به بيان [[معجزه]] نبى اختصاص داده. در فصل سوم [[نبوت]] [[حضرت محمد]] را اثبات كرده و براى آن بزرگوار دو نوع معجزه قائل شده، معجزه باقيه كه [[قرآن]] است و معجزه دوم، متخلّق بودن آن بزرگوار است به صفات خدايى از آن جهت كه هرگز كار قبيحى از او سر نزد و هرگز دروغى از او شنيده نشد و بسيار مهربان بود و «عظيم الشّفقه». باب دوم كتاب «هدايه الطّالبين» به [[امامت]] اختصاص دارد.
    # حاشيه بر كتاب «بهجه المرضيّه» [- سيوطى در علم نحو]
    # كتاب «راح قراح» در محسّنات بديعى.
    # شرح ابيات مشكل مثنوى (شرح مثنوى اسرار). حاج ملّا هادى بر ابيات مشكل هر دفتر از شش دفتر [[مثنوى]] مولانا [[جلال الدّين محمّد مولوى]]، شرحى نوشته و اين شرح نشان مى‌دهد كه حكيم، به مولانا علاقه خاصّى داشته و اين كتاب را زياد مطالعه مى‌كرده است. از اين شرح به خوبى فهميده مى‌شود كه اين عارف بزرگ و فيلسوف سترگ، اطّلاعات فراوانى بر اقوال عرفا داشته و چون حاجى ذوق شعرى هم داشته، علاوه بر استشهاد به آيات قرآنى و احاديث اسلامى و اقوال شاعران، گهگاه به اشعار عرفانى خود نيز استناد كرده و بدان‌ها استشهاد جسته است<ref>محمّد علوى مقدّم، «حاج ملّا هادى اسرار سبزوارى»، ويژه‌نامه كنگره حكيم سبزوارى، دانشگاه تربيت معلم سبزوار، شماره دوم، مردادماه ۱۳۷۱، ص ۴.</ref>.»
    - علاوه بر كتاب‌هاى فوق، آثار ديگرى را آقاى غلامحسين رضانژاد (نوشين) ذكر كرده‌اند كه عبارتند از<ref>شماره كتاب‌ها به ترتيب به دنبال شماره‌هاى فوق ذكر مى‌شود.</ref>:
    # «تعليقات بر حاشيه جماليّه بر حاشيه خضرى شيرازى، حاجى در حاشيه ۷۶ شرح منظومه حكمت و در بحث «قدم و حدوث» آنگاه كه از «حدوث تأليفات آيه اللّه [[علامه حلى]] بوده و در علم كلام شيعى است.
    # شرح الابحاث المفيده، نام خود متن «ابحاث المفيده فى تحصيل العقيده» از تأليفات آيه اللّه العلامه الحلّى بوده و در علم كلام شيعى است.
    # هادى المضلّين فى اصول الدّين. اين كتاب در پنج باب تنظيم شده است: الف- [[توحيد]]. ب- [[عدل]] ج- نبوّت و امامت د- [[معاد]] ح- ملهمات و تجارب اشراقى حكيم.
    # المحاكمات و المقاومات: شيخ بحرينى مشهور به احسايى عليه الرّحمه، شرحى در ردّ «رساله علميّه» محدّث حكيم و مفسّر عارف، مولى [[فیض کاشانی|محسن فيض كاشانى]] نوشت. آنگاه فاضل يزدى شاگرد حكيم سبزوارى خود در مقام پاسخگويى به ردّيه شيخ احمد برآمد و استاد خود را نيز بر نوشتن ردّيه‌اى بر ردّيه شيخ احمد احسايى برانگيخت.
    # ديوان اشعار.
    # رحيق در علم بديع<ref>غلام‌حسن رضانژاد (نوشين)، همان كتاب، ص ۱۵۲- ۱۸۲.</ref>
     
    علاوه بر كتاب‌هاى مذكور، معاصران اين فيلسوف، از جمله بعضى از شاگردان ايشان‌ و برخى از علماى بزرگ، از حكيم سؤالاتى كرده‌اند كه حكيم با قلم بسيار روان و منشيانه سؤال‌هاى فارسى را به فارسى و سؤال‌هاى عربى را به عربى پاسخ داده است. اين رسائل را استاد [[سيد جلال الدين آشتيانى]] در يك جلد كتاب به نام «رسائل حكيم سبزوارى» چاپ كرده‌اند كه شامل نوزده رساله فارسى و عربى است.
     
    == درگذشت ==
    حکیم سبزواری پس از هفتاد و چند سال طلوع بر عالم اندیشه در عصر روز بیست و هشتم [[ذی الحجه]] سال 1289 ق. دار فانی را وداع گفت و جامعه مسلمانان و حوزه‌های علمی را در ماتم فرو برد. پیکر پاک و مطهر آن عالم فرزانه با شرکت اقشار مختلف مردم سبزوار در حالی که دوستان و شاگردان آن بزرگوار از شدت حزن و اندوه اشک می‌ریختند تشییع شد و در بیرون دروازه سبزوار به نام دروازه نیشابور<ref>این محله اکنون مرکز شهر واقع شده است.</ref> (معروف به فلکه زند) دفن گردید.
    مرحوم میرزا یوسف فرزند میرزا حسن مستوفی الممالک وزیراعظم [[ایران]] در سال 1300 ق آرامگاهی در آنجا احداث نمود. این آرامگاه که در مساحت حدود 110 و عرض 50 قدم ساخته شد در اطراف صحن آن حجره‌های متعددی برای سکونت زوار ساخته بودند که اکنون هم با همان بقعه و صحن با کیفیت سابق موجود است.
     
     
    == پانویس ==
    {{پانویس}}
     
    == منابع ==
    # [https://rasekhoon.net/article/show/118340/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%DB%8C-%D9%85%D9%84%D8%A7%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D8%A8%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87 برگرفته از سایت زندگی‌نامه ی ملاهادی سبزواری رحمت الله علیه - راسخونhttps://rasekhoon.net]
    # [http://erfanvahekmat.com/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87/%D9%85%D9%84%D8%A7_%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%B3%D8%A8%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C برگرفته از سایت ملا هادی سبزواری - عرفان و حکمتhttp://erfanvahekmat.com]
     
     
    [[رده:عالمان]]
    [[رده:عالمان شیعه]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۲۵

    ملاهادی سبزواری
    ملاهادی سبزواری.jpg
    نام کاململاهادی سبزواری
    نام‌های دیگر
    • علامه دهر
    • حاجی
    • خاتم الفلاسفه
    • اعظم الفلاسفه
    • فقیه
    • حکیم سبزواری
    • استاد الحکما و المتالّهین
    اطلاعات شخصی
    روز تولد۱۲۱۲ق.
    محل تولدسبزوار
    روز درگذشت۲۸ ذی‌الحجه، سال ۱۲۸۹ق.
    محل درگذشتسبزوار
    استادان
    • ملا حسین سبزواری
    • ملا علی بن ملا جمشید مازندرانی
    • اسماعیل درب کوشکی اصفهانی
    • ملا علی نوری
    شاگردان
    آثار
    • اسرار الحکم
    • النبراس فی اسرار الاساس (منظومه فقه و شرح آن)
    • منظومه حکمت و شرح و حاشیه زدن بر آن
    • منظومه منطق و شرح آن
    • و...
    فعالیت‌هاعلوم اسلامی

    حکیم حاج ملا هادی سبزواری عارف، فیلسوف و شاعر مشهور شیعه در قرن ۱۳ قمری و از شاگردان شیخ محمدتقی اصفهانی و حاج محمدابراهیم کلباسی بود. کتاب منظومه و شرح منظومه او از مهمترین آثار در حوزه منطق و حکمت است که در زمره کتب درسی حوزه‌های علمیه قرار دارد. آخوند خراسانی از شاگردان مبرّز حکیم سبزواری است. هر چند یکی از مهم‌ترین شارحان فلسفه صدرائی است اما اختلاف‌نظرهایی نیز با ملاصدرا دارد؛ از جمله در علم خدا به ذات خویش، حادث بودن عالم امر، تفاوت حرکت با تحریک، جوهر دانستن برخی اقسام علم، و باور به معاد جسمانی و روحانی. منظومه مشهورترین اثر او است که در آن حکمت و منطق را به نظم درآورده است.

    تولد

    در سال 1212 ق. در شهر سبزوار و در خانه حاج میرزا مهدی یکی از انسان‌های وارسته و مؤمن سبزوار کودکی پا به عرصه وجود گذاشت و هادی نام گرفت. او هشت سال داشت که به جمع محصلان علوم مقدماتی پیوست و در اوان نوجوانی ادبیات عرب (صرف و نحو) را فرا گرفت و دیری نگذشت که به جلسات درس‌های بالاتر راه یافت. وی هر چند در ده سالگی پدرش را از دست داد توانست به کمک یکی از اقوام خویش راه‌های سخت آینده را هموار سازد. پسر عمه‌اش حاج ملا حسین سبزواری که خود اهل فضیلت و دانش بود در ادامه تحصیل وی را یاری کرد[۱] و با کمک او راهی حوزه علمیه مشهد شد و ده سال در کنار بارگاه امام رضا به تحصیل پرداخت.

    دنبال حکمت

    اصفهان در داشتن حوزه‌های علمیه پر رونق، تاریخ درخشان دارد و گذشته این شهر با خاطرات بزرگان بسیاری نقش بسته است. حضور ملا هادی در حوزه‌ اصفهان از روزی آغاز شد که وی در سفر حج از راه اصفهان گذر می‌کرد و چون هنوز موسم حج نبود مدتی در این شهر اقامت گزید. در حوزه پر رونق اصفهان آن زمان استادانی چون حاج شیخ محمد تقی مؤلف کتاب هدایه المسترشدین و حاج محمد ابراهیم کلباسی نگارنده کتاب اشارات الاصول و آیت‌الله ملا اسماعیل کوشکی در آن، محفل درس و بحث علمی داشتند.

    ملا‌هادی که هنوز تا موسم حج فرصت داشت لحظاتش را مغتنم شمرده، در درس بزرگان شرکت جست او چند وقتی به درس آیت‌الله کوشکی رفت و احساس کرد این درس برایش چون گمشده گران‌قیمتی بوده که اکنون بدان دست یافته است. بیان شیوا و عمق معلومات استاد وی را هر روز شیفته‌تر می‌نمود. از همین رو تصمیم گرفت سفر حج خود را به سفر در سلوک دانش و معارف تبدیل کند و در اصفهان ماندگار شود. سفر ملاهادی به هشت سال اقامت در اصفهان انجامید و دراین مدت خود را به زیور دانش و معارف آراست و به برکت بزرگان آن سامان در علم حکمت افقهای جدیدی فرا راهش گشوده گردید. ملا هادی در سال 1242 به مشهد بازگشت و پنج سال در مدرسه حاج حسن مشغول تدریس شد.

    اساتید

    1. حاج ملا حسین سبزواری: حکیم سبزواری پس از بر شمردن عظمت این استاد می‌گوید: «... مرا از سبزوار به مشهد مقدس حرکت داد و آن جناب انزوا و تقلیل غذا و عفاف و اجتناب از محرمات و مکروهات و مواظبت بر فرایض و نوافل را مراقب بود و داعی را هم دراین‌ها چون در یک حجره بودیم سهم و مشارکت داشت و کینونت ما بدین سیاق طولی نکشید و سنواتی ریاضات و تسلیمیتی داشتم و آن مرحوم استاد ما بود در علوم عربیّه و فقهیّه و اصولیه ولی با آنکه خود کلام حکمت دیده بود و شوق و استعداد هم در ما می‌دید نمی‌گفت مگر منطق و قلیلی از ریاضی پس عشره کامله را با آن مرحوم در جوار معصوم به سر بردم ...»[۲]
    2. حاج محمد ابراهیم کرباسی (1180ـ 1262 ق.) او از محضر سید مهدی بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف‌الغطاء و سیدعلی طباطبایی استفاده برده و پس از بازگشت به وطن عمر خویش را با کمال زهد و احتیاط و قناعت سپری نمود. تألیفات مشهور این عالم با ورع عبارت است از: اشارات الاصول، الایقاظات، شوارع الهدایه الی شرح الکفایه (در شرح کفایه محقق سبزواری)، منهاج الهدایه الی احکام الشریعه و ...[۳].
    3. آقا شیخ محمد تقی، معروف به صاحب هدایة المسترشیدن (متوفای 1248 ق.) تبحّر او در علم اصول فقه به حدی بوده که وی را به رئیس‌الاصولیین خطاب می‌کردند. او در محضر استادان بزرگی همچون علامه سید مهدی بحرالعلوم و سید علی صاحب ریاض و سید محسن کاظمینی رشد کرده است. تألیفات مشهور او عبارت است از تقریرات سید بحرالعلوم، حجه المظنه، شرح الاسماء الحسنی و هدایه المسترشدین[۴].
    4. ملا علی مازندرانی نوری اصفهانی (متوفای 1246 ق.) وی از محضر علمای مازندران و قزوین استفاده کرده وکلام و حکمت را نزد آقا محمد بید آبادی آموخته بود. تفسیر سوره توحید، حاشیه اسفار ملاصدرا و حاشیه مشاعر ملاصدرا از جمله تألیفات مشهور این عالم بزرگوار می‌باشد.
    5. ملا اسماعیل کوشکی: او همیشه پس از فراغت از تدریس با تنی چند از شاگردان خود در حوزه درس ملا علی نوری حاضر می‌شد. حاشیه اسفار ملاصدرا، حاشیه شوارق ملا عبدالرزاق لاهیجی، حاشیه مشاعر ملاصدرا و شرح عرشیه ملاصدرا از جمله تألیفات این عالم فرزانه است[۵].

    شاگردان

    حکیم سبزواری علاوه بر حوزه علمیه کرمان نزدیک چهل سال در حوزه علمیه مشهد به تدریس پرداخته و حاصل این تلاش پرورش شاگردان بسیاری بوده است. در این‌جا تنها به اسامی تنی چند از آنان اشاره می‌شود:

    1. آخوند ملا محمد فرزند ارشد حکیم.
    2. آخوند ملا محمد کاظم خراسانی مؤلف «کفایه الاصول».
    3. ملا محمد کاظم سبزواری.
    4. آقا شیخ علی فاضل تبتی.
    5. شاهزاده جناب.
    6. آیة‌الله حاج میرزا حسین مجتهد سبزواری.
    7. ملا علی سمنانی.
    8. آقا سید احمد رضوی پیشاوری هندی.
    9. ملا عبدالکریم قوچانی.
    10. شیخ ابراهیم طهرانی معروف به شیخ معلم.
    11. ملا محمد صادق حکیم.
    12. شیخ محمد حسین معروف به جرجیس.
    13. آقا حسین ابن ملا زین‌العابدین.
    14. میرزا اسماعیل ملقب به افتخار الحکماء طالقانی.
    15. میرزا علینقی ملقب به صدرالعلماء سبزواری.
    16. سید عبدالغفور جهرمی.
    17. میرزا حسین امام جمعه کرمانی.
    18. آیة‌الله حاج میرزا ابوطالب زنجانی.
    19. حاج شیخ ملا اسماعیل عارف بجنوردی.
    20. حاج میرزا حسن حکیم داماد حاج ملا هادی.
    21. وثوق الحکماء سبزواری.
    22. حاج ملا اسماعیل ابن حاج علی اصغر سبزواری.
    23. میرزا اسدالله سبزواری.
    24. شیخ عبدالاعلی سبزواری.
    25. شیخ علی اصغر سبزواری.
    26. فاضل صد خرومی سبزواری.
    27. میرزا ابراهیم شریعتمدار سبزواری.
    28. فاضل مغیثه‌ای سبزواری.
    29. سید عبدالرحیم سبزواری.
    30. ملا محمد رضا سبزواری متخلص به روغنی.
    31. ملا محمد صادق صبّاغ کاشانی.
    32. شیخ محمد ابن ملا اسماعیل کاشانی.
    33. میرزا آقا حکیم دارابی.
    34. آقا میرزا محمد یزدی معروف به فاضل یزدی.
    35. ملا غلام حسین شیخ الاسلام.
    36. میرزا عباس حکیم[۶].

    آثار و تأليفات

    1. حكيم، در دوران حيات پربركت و سراسر كوشش و تدريس خود، آثار ارزشمندى تأليف نموده است كه بيشتر آنها درباره شناخت هستى و معرفت حقايق و علم آخرت است و برخى از نوشته‌هاى وى در علوم ادبى از قبيل نحو و بديع و برخى ديگر در فقه و احكام تكليف شرعى است.
    2. شرح منظومه حكمت، كه آن را «غرر الفرائد» ناميده.
    3. شرح منظومه در منطق. اسم اصلى آن «لئالى المنتظمه» مى‌باشد كه حاجى خود آن را سروده و شامل سيصد بيت مى‌باشد و سپس تمام آنها را شرح كرده است.
    4. شرح النّبراس فى اسرار الاساس فى فقه الخواصّ (شرح النّبراس فى فقه الخواصّ). اين كتاب درباره رموز طاعات و اشارات و عبادات است كه آن را به نظم بيان نموده و سپس آن را شرح كرده است.
    5. اسرار الحكم كه در دو بخش است: بخش نخست آن در حكمت علمى است و كتابى است در معارف مبدأ و معاد، مشتمل بر مطالب حكمت اشراقيّه. بخش دوم، در حكمت عملى است، از طهارت و صلات هم بحث كرده.
    6. حواشى بر «شواهد الربوبيّه فى المناهج السّلوكيّه». ملّا صدرا؛ كه در اين حواشى مشكلات و معظلات «شواهد الربوبيّه» را توضيح داده است.
    7. حواشى بر اسفار ملّا صدرا.
    8. حواشى بر مفاتيح الغيب ملّا صدرا.
    9. حواشى بر مبدأ و معاد ملّا صدرا.
    10. حاشيه بر كتاب «شوارق» ملّا عبد الرّزّاق لاهيجى، در حكمت.
    11. رساله‌اى در مبدأ و معاد.
    12. شرح دعاى جوشن كبير كه در آن رموز كلمات فلاسفه و عرفا را توضيح داده است. نام ديگر اين كتاب «شرح اسماء الحسنى» مى‌باشد.
    13. شرح دعاى صباح حضرت على بن ابى طالب.
    14. كتاب «هدايه الطّالبين فى معرفه الانبياء و الائمّه المعصومين» اين كتاب داراى دو باب است؛ هر باب داراى چند فصل و هر فصل داراى چند هدايت. باب اوّل كتاب در نبوّت است و فصلى از آن در نبوّت مطلقه مى‌باشد. حاج ملّا هادى در اين فصل، ارسال رسل را از راه قاعده لطف بر خدا واجب دانسته است. فصلى را هم به بيان معجزه نبى اختصاص داده. در فصل سوم نبوت حضرت محمد را اثبات كرده و براى آن بزرگوار دو نوع معجزه قائل شده، معجزه باقيه كه قرآن است و معجزه دوم، متخلّق بودن آن بزرگوار است به صفات خدايى از آن جهت كه هرگز كار قبيحى از او سر نزد و هرگز دروغى از او شنيده نشد و بسيار مهربان بود و «عظيم الشّفقه». باب دوم كتاب «هدايه الطّالبين» به امامت اختصاص دارد.
    15. حاشيه بر كتاب «بهجه المرضيّه» [- سيوطى در علم نحو]
    16. كتاب «راح قراح» در محسّنات بديعى.
    17. شرح ابيات مشكل مثنوى (شرح مثنوى اسرار). حاج ملّا هادى بر ابيات مشكل هر دفتر از شش دفتر مثنوى مولانا جلال الدّين محمّد مولوى، شرحى نوشته و اين شرح نشان مى‌دهد كه حكيم، به مولانا علاقه خاصّى داشته و اين كتاب را زياد مطالعه مى‌كرده است. از اين شرح به خوبى فهميده مى‌شود كه اين عارف بزرگ و فيلسوف سترگ، اطّلاعات فراوانى بر اقوال عرفا داشته و چون حاجى ذوق شعرى هم داشته، علاوه بر استشهاد به آيات قرآنى و احاديث اسلامى و اقوال شاعران، گهگاه به اشعار عرفانى خود نيز استناد كرده و بدان‌ها استشهاد جسته است[۷].»

    - علاوه بر كتاب‌هاى فوق، آثار ديگرى را آقاى غلامحسين رضانژاد (نوشين) ذكر كرده‌اند كه عبارتند از[۸]:

    1. «تعليقات بر حاشيه جماليّه بر حاشيه خضرى شيرازى، حاجى در حاشيه ۷۶ شرح منظومه حكمت و در بحث «قدم و حدوث» آنگاه كه از «حدوث تأليفات آيه اللّه علامه حلى بوده و در علم كلام شيعى است.
    2. شرح الابحاث المفيده، نام خود متن «ابحاث المفيده فى تحصيل العقيده» از تأليفات آيه اللّه العلامه الحلّى بوده و در علم كلام شيعى است.
    3. هادى المضلّين فى اصول الدّين. اين كتاب در پنج باب تنظيم شده است: الف- توحيد. ب- عدل ج- نبوّت و امامت د- معاد ح- ملهمات و تجارب اشراقى حكيم.
    4. المحاكمات و المقاومات: شيخ بحرينى مشهور به احسايى عليه الرّحمه، شرحى در ردّ «رساله علميّه» محدّث حكيم و مفسّر عارف، مولى محسن فيض كاشانى نوشت. آنگاه فاضل يزدى شاگرد حكيم سبزوارى خود در مقام پاسخگويى به ردّيه شيخ احمد برآمد و استاد خود را نيز بر نوشتن ردّيه‌اى بر ردّيه شيخ احمد احسايى برانگيخت.
    5. ديوان اشعار.
    6. رحيق در علم بديع[۹]

    علاوه بر كتاب‌هاى مذكور، معاصران اين فيلسوف، از جمله بعضى از شاگردان ايشان‌ و برخى از علماى بزرگ، از حكيم سؤالاتى كرده‌اند كه حكيم با قلم بسيار روان و منشيانه سؤال‌هاى فارسى را به فارسى و سؤال‌هاى عربى را به عربى پاسخ داده است. اين رسائل را استاد سيد جلال الدين آشتيانى در يك جلد كتاب به نام «رسائل حكيم سبزوارى» چاپ كرده‌اند كه شامل نوزده رساله فارسى و عربى است.

    درگذشت

    حکیم سبزواری پس از هفتاد و چند سال طلوع بر عالم اندیشه در عصر روز بیست و هشتم ذی الحجه سال 1289 ق. دار فانی را وداع گفت و جامعه مسلمانان و حوزه‌های علمی را در ماتم فرو برد. پیکر پاک و مطهر آن عالم فرزانه با شرکت اقشار مختلف مردم سبزوار در حالی که دوستان و شاگردان آن بزرگوار از شدت حزن و اندوه اشک می‌ریختند تشییع شد و در بیرون دروازه سبزوار به نام دروازه نیشابور[۱۰] (معروف به فلکه زند) دفن گردید. مرحوم میرزا یوسف فرزند میرزا حسن مستوفی الممالک وزیراعظم ایران در سال 1300 ق آرامگاهی در آنجا احداث نمود. این آرامگاه که در مساحت حدود 110 و عرض 50 قدم ساخته شد در اطراف صحن آن حجره‌های متعددی برای سکونت زوار ساخته بودند که اکنون هم با همان بقعه و صحن با کیفیت سابق موجود است.


    پانویس

    1. ↑ شرح زندگانی حاج ملا هادی سبزواری، ولی الله اسراری، ص 1.
    2. ↑ بنیاد حکمت سبزواری، ص 21.
    3. ↑ ریحانه الادب، محمد علی مدرس تبریزی، ج 2.
    4. ↑ همان.
    5. ↑ همان.
    6. ↑ شرح زندگانی حاج ملا هادی، ص 53 ـ70؛ مجموعه رسائل فارسی حاج ملا هادی سبزواری، جلال‌الدین آشتیانی، ص 65 ـ 78؛ تاریخ حکما و عرفاء متاخرین صدرالمتالهین، منوچهر صدوقی سها، ص 121ـ 128.
    7. ↑ محمّد علوى مقدّم، «حاج ملّا هادى اسرار سبزوارى»، ويژه‌نامه كنگره حكيم سبزوارى، دانشگاه تربيت معلم سبزوار، شماره دوم، مردادماه ۱۳۷۱، ص ۴.
    8. ↑ شماره كتاب‌ها به ترتيب به دنبال شماره‌هاى فوق ذكر مى‌شود.
    9. ↑ غلام‌حسن رضانژاد (نوشين)، همان كتاب، ص ۱۵۲- ۱۸۲.
    10. ↑ این محله اکنون مرکز شهر واقع شده است.

    منابع

    1. برگرفته از سایت زندگی‌نامه ی ملاهادی سبزواری رحمت الله علیه - راسخونhttps://rasekhoon.net
    2. برگرفته از سایت ملا هادی سبزواری - عرفان و حکمتhttp://erfanvahekmat.com
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=ملاهادی_سبزواری&oldid=192524»