حوزه علمیه
حوزه علمیه در اصل یک مجموعه علمی ـ آموزشی است. حوزه‌های علمیه از گذشته‌های دور در میان مسلمانان حضور داشته و نقش به‌سزایی در توسعه معارف دینی و آموزه‌های اسلامی ایفا کرده‌اند. اساساً مهم‌ترین عامل در تأسیس و ماندگاری حوزه علمیه در هر جا، وجود عالمان بزرگ و برپایی مجلس درس توسط آنان بوده است؛ چنان‌که حوزه نجف با خروج شیخ طوسی از بغداد، و پناه جویی وی به مزار امیرمؤمنان (علیه‌السلام) آغاز به کار کرد.
حوزه علمیه چیست
حوزه علمیه در اصل یک مجموعه علمی ـ آموزشی است. برای تقریب به ذهن از عنوان دانشگاه استفاده می‌کنیم. یک دانشگاه در مقاطع تحصیلی متفاوت (کاردانی تا دکترا) و به صورت پیوسته. رشته‌های تحصیلی در این دانشگاه از علوم انسانی بوده و به طور پیش‌فرض و با محوریت رشته «فقه و اصول» به آموزش می‌پردازد. البته پیشینه و رسالت متعالی حوزه علمیه وجه افتراق اصلی این مجموعه با دیگر دانشگاه‌های موجود است. ذکر این نکته نیز ضروری است که شاکله حوزه، غیر دولتی و غیر خصوصی و به عنوان یک مجموعه مردمی با محوریت مرجعیت و عالمان دینی است.
حوزه علمیه برادران و خواهران
حوزه علمیه برادران و حوزه علمیه خواهران دو مجموعه جدا از هستند که مدیریت، قوانین و ساختار آموزشی متفاوتی از یک‌دیگر دارند.
حوزه علمیه بلندمدت و کوتاه
حوزه علمیه برادران در دو شاخه «بلند مدت» و «کوتاه مدت» یا «سفیران هدایت» اقدام به پذیرش و پرورش طلبه می‌دهد. سیاست کلی حوزه علمیه، پرورش طلبه به سمت اجتهاد و تفقّه است. اما شاخه «سفیران هدایت» یک مجموعه نوپا در پاسخ به نیاز فراوان جامعه به مبلّغ است. دوره تحصیلی و ساختار آموزشی و متون درسی این دو نوع با هم تفاوت فراوان دارد.
سن ورود به حوزه علمیه
نکته نخست این که پذیرش در حوزه شرط سنی دارد. و این شرط سنی با توجه به «مقطع تحصیلی پذیرش» یا به عبارتی مدرک تحصیلی غیر حوزوی و «وضعیت نظام وظیفه» متفاوت است. سقف سن مجاز برای کسی که با مدرک سیکل و با معافیت تحصیلی داوطلب ورود به حوزه است 18 سال و برای داوطلبی که دارای مدرک دکترا و کارت پایان خدمت است 35 سال خواهد بود. و بقیه مقاطع در این میان شرط سنی خود را دارند.
مراحل پذیرش در حوزه علمیه
هر ساله در زمستان آغاز ثبت نام حوزه‌های علمیه آغاز می‌شود. داوطلب ورود به حوزه در این زمان با مراجعه به سایت معاونت آموزش حوزه‌های علمیه(www.howzeh.org) اقدام به ثبت نام می‌کند (ثبت نام تنها به صورت اینترنتی انجام می‌گیرد و راه دیگری برای این کار وجود ندارد). آزمون ورودی حوزه علمیه در سه مقطع یاد شده متفاوت است اما در یک زمان برگزار می‌شود. (در پذیرش سال تحصیلی کنونی آزمون سیکل نظام قدیم با هشتم نظام جدید به شکل مجزا و در همان زمان برگزار خواهد شد.) به طور معمول این آزمون در پایان سال تحصیلی برگزار می‌شود. پس از اعلام اسامی قبول‌شدگان آزمون از طریق سایت معاونت آموزش، زمان مصاحبه حضوری اعلام خواهد شد که به طور معمول در تیر و مرداد ماه خواهد بود. در صورت موفقیت در مصاحبه، داوطلب به دوره اختبار و تثبیت فراخوانده خواهد شد و پس از موفقیت در امتحانات این دوره، با آغاز سال تحصیلی هم‌زمان با طلاب پایه‌های بالاتر در پایه یک حوزه مشغول به تحصیل خواهد شد. البته مراحل اداری رسمی شدن و صدور کد پرونده رسمی به طور معمول تا پایان سال به طول خواهد انجامید. به موضوع کمیسیون پذیرش در پرسش‌های بعد پرداخته خواهد شد.
مقطع تحصیلی مورد پذیرش حوزه علمیه
حوزه علمیه به طور رسمی در سه مقطع تحصیلی سیکل (پایان دوره راهنمایی بنا بر ساختار قدیم و پایان پایه هشتم بنا بر ساختار جدید آموزش و پرورش)، دیپلم (پایان دوره دبیرستان) و دانشگاهی اقدام به پذیرش می‌کند. خود پذیرش مقطع دانشگاهی نیز شامل کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا است. همچنین دانشجویی که حد‌اقل 30 واحد درسی را گذرانده باشد ملحق به مقطع دانشگاهی خواهد بود.
نظام آموزشی و مدرک‌دهی حوزه
حوزه علمیه تا امروز بر اساس شاکله سالی ـ واحدی فعالیت کرده است. (حوزه علمیه خواهران و سفیران هدایت برخلاف حوزه بلند مدت ترمی ـ واحدی هستند.) هر سال تحصیلی در حوزه به طور پیش‌فرض یک «پایه» گفته می‌شود. گذراندن شش پایه نخست سطح یک و مدرک معادل کاردانی را به همراه دارد. سه پایه بعد از آن سطح دو و مدرک معادل کارشناسی، و پایه دهم به انضمام ارایه پایان‌نامه سطح سه، به مدرک معادل کارشناسی ارشد می‌انجامد. در اصطلاح به پایان این 10 پایه که به طور معمول در ده سال گذرانده می‌شود پایان «سطح» گفته می‌شود و بعد از آن «خارج» خواهد بود که در پرسش‌های دیگر به معنای آن اشاره خواهد شد. هر طلبه با گذراندن 4 سال درس خارج و ارایه رساله سطح 4 موفق به دریافت مدرک دکترا می‌شود.
در آیین‌نامه جدید ابلاغی برای سال تحصیلی 95-1394 نظام آموزشی حوزه از حالت سالی-واحدی به ترمی-واحدی تغییر پیدا کرده. اگر‌چه در اساس کار تفاوتی ایجاد نشده. هر درسِ دو نیم‌ساله، به دو درس تقسیم شده. تنها تفاوت برای کسانی است که در یک نیم‌سال درسی را انتخاب می‌کنند و نیم دیگر آن را در سال تحصیلی دیگری می‌گذرانند. همچنین کسانی که در یکی از دو نیم‌سال یک درس مردود می‌شوند، تنها همان نیم‌سال را تکرار خواهند کرد.
درس خارج
در پایه‌های یک تا دهم، دروس مورد ارایه و کتاب‌های منبع، معیّن و مدوّن است. و نقش استاد و مُدرّس، تبیین کننده و شرح دهنده متن کتاب و نظر مولف کتاب است اگر‌چه به طبع کار علمی همواره با اشکال و ان‌قلت خواهد بود. اما در درس خارج، محوریت با استاد و آن علم مورد ارایه است. در واقع استادی که در این علم صاحب‌نظر است با بیان و تبیین فنی مطالب علمی که در کتب مختلف از عالمان دیگر بیان شده، و همچنین نقد و جرح نظریات مختلف، نظر نهایی خود را بیان می‌کند. این عنوان نیز بر همین اساس و با توجه به این که مطالب درسی، خارج از چارچوب کتاب خاصی بیان می‌شود انتخاب شده است.
منابع
برگرفته از سایت در مورد حوزه علمیه در ویکی تابناک بیشتر بخوانید