زیدیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''زیدیه''' از جمله مذاهب [[شیعه]] به‌شمار می‌‎رود که پیروان آن همچون دیگر شیعیان پس از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام(صلی‌الله علیه وآله)]] به مرجعیت اهل‌بیت و نیز [[امامت]] [[علی بن ابی طالب|علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)]] و فرزندان ایشان معتقدند.

پس از شهادت امام حسین بن علی(علیه‌السلام)، شیعیان به چند گروه تقسیم شدند و در حالی که بسیاری از آنان به امامت امام زین‌العابدین علی بن حسین(علیه‌السلام) اعتقاد داشتند، گروه دیگری محمد، فرزند امام علی(علیه‌السلام)، مشهور به [[محمد بن حنفیه|محمدابن حنفیه]]، را امام خود دانستند. این گروه به «[[کیسانیه]]» شهرت یافتند.

گروه سوم، شیعیانی بودند که گویا اعتقاد به امامت امام معینی نداشتند و بر آن بودند که امامت در آن گروه از فرزندان [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|فاطمه(س)]] استمرار خواهد یافت که دارای شرایط معینی باشد، از جمله آنکه بر علیه ستمگران و ظالمان خروج نماید.

این گروه، پس از آنکه [[زید بن علی|زید بن علی بن حسین(علیه‌السلام)]] در دوران حکومت هشام بن عبدالملک اموی دست به قیام زد، گرد او جمع شدند و او را امام خود دانستند و زیدیه نام گرفتند. <ref>قواعد عقائد آل‎محمد، نقل در عدة الـاکیاس فی شرح معانی الـاساس، ج2، ص139؛ مسائل الإمامة، ص42؛ فرق الشیعة، ص53.

</ref>

زید بن علی بن حسین بن علی بن أبی‎طالب(علیه‌السلام) در سال 75 هجری ق، در [[مدینه]] متولد شد و پس از طی مراتب کمال و تربیت در دامان امام سجاد(علیه‌السلام) و برادر بزرگتر خود [[محمد بن علی (باقر العلوم)|امام باقر(علیه‌السلام)]] عاقبت در سال 122 هجری در قیامی خونین در [[کوفه]] بر دستگاه خلافت جائر اموی شورید و به شهادت رسید.<ref>تاریخ الطبری، ج3، ص380؛ مروج الذهب، ج 3، ص 28؛ الکامل فی التاریخ، ج 5، ص 497.</ref> از آن پس، علویان بسیاری با الهام از قیام او که خود ملهم از قیام امام حسین(علیه‌السلام) در عاشورای 61 هجری ق، بود؛ در جای جای سرزمین‎های اسلامی دست به قیام و مبارزه زدند و مکتبی با نام زیدیه شکل گرفت که گروه قابل توجهی از شیعیان در مراکز عمده جهان اسلام خود را پیرو آن می‎دانستند.

== زیدیه پس ازشهادت زید بن علی بن الحسین(علیه‌السلام) ==  

زید بن علی بن الحسین(علیه‌السلام) در محرم سال 122 هجری ق، در کوفه به شهادت رسید. با فاصله اندکی، فرزندش یحیی پرچمدار مبارزه با [[بنی ‎امیه]] شد و در خراسان دست به قیام زد. ولی حرکت او نیز در سال 125 یا 126 ق، سرکوب شد و یحیی به شهادت رسید. قیام یحیی بن زید و شهادت او، آغازی بر روند فروپاشی نظام اموی و پس از آن روی کار آمدن عباسیان در سال 132 بود. <ref>شرح حال یحیی بن زید را در این منابع زیدیه ببینید: مقاتل الطالبیین، صص145-150؛ المصابیح، صص407-423؛ تتمةالمصابیح، المصابیح، صص414-423؛ الإفادة فی تاریخ الائمة السادة، صص51-54؛ الحدائق الوردیة فی مناقب أئمة الزیدیة، ج1، صص268-272؛ مآثر الأبرار فی تفصیل مجملات جواهر الأخبار، ج1، صص404-407؛ التحف شرح الزلف، صص76-77.</ref>

در ادامه و پس از سلطه ظالمانه [[عباسیان|بنی ‎عباس]]، علویان همچنان به مبارزات و قیام‌های خود ادامه دادند و زیدیه نیز بر محور آنان جمع ‎شدند و به امامت آنان اعتقاد داشتند.

آنان پس از اعتقاد به برحق بودن  امامت علی(علیه‌السلام) بعد از پیامبر، و امامت حسن(علیه‌السلام) و حسین(علیه‌السلام)، امامت را منحصر در فرزندان آن دو می‌دانند و معتقدند هر کدام از ایشان که دارای شرایط باشد و مردم را به امامت خود دعوت و علیه ظلم و ستم قیام کند، او امام خواهد بود. به همین دلیل، آنان پس از [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین(علیه‌السلام)]] به امامت زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی‎طالب(علیه‌السلام) معتقدند و خود را پیرو او می‌دانند. <ref>اوائل المقالات، ص39؛ فرق الشیعة، ص55؛ مروج الذهب، ج3، ص231؛ مقالات الإسلامیین، ج1، ص65.</ref>

پس از زید بن علی(علیه‌السلام) و فرزندش یحیی که تا پایان قرن دوم در طول بیش از نیم قرن، دست به قیام زدند و به عنوان امامانی جامع شرایط برای زیدیه مطرح بودند، عبارت‌اند از:

ـ محمد بن عبدالله بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب(علیه‌السلام)، معروف به [[نفس زکیه]] که در سال 145 ق، و در زمان خلافت [[منصور عباسی]] در قیامی خونین در مدینه به شهادت رسید.

ـ حسین بن علی بن حسن بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‎طالب(علیه‌السلام) معروف به [[شهید فخ]] که در سال169 ق، در زمان خلافت [[هارون الرشید|هارون الرشید عباسی]] در مکه مکرمه قیام کرد و در منطقه‎ای به نام فخ به شهادت رسید.

ـ [[ادریس بن عبدالله]]، برادر چهارم نفس زکیه نیز پس از جان در بردن از واقعه فخ، به مغرب دور گریخت و در آنجا با کمک برخی صاحب نفوذان مخالف حکومت عباسیان، تشکیل حکومت داد و پایه‎گذار حکومت ادریسیان، به عنوان اولین حکومت با گرایش زیدی، شد؛ حکومتی که پس از او نیز سال‌ها ادامه یافت و از نسل او در آن دیار حکومت ‎کردند. <ref>برخی از منابع زیدیه از جمله الأحکام فی الحلال و الحرام؛ الإفادة فی تاریخ الأئمة السادة و حقائق المعرفة، از ادریس بن عبدالله در ردیف امامان زیدیه در این دوره یاد نکرده است.

</ref>

ـ محمد بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‎طالب(علیه‌السلام)، معروف به [[ابن طباطبا]]، که در سال 199 ق، در زمان [[مامون عباسی]] در قیامی که [[ابوالسرایای سرّی]] فرماندهی آن را بر عهده داشت به عنوان امام زیدیه مطرح شد. وی در اثنای قیام در همان سال بر اثر بیماری درگذشت.

[[جارودیه]]، [[صالحیه]] و [[سلیمانیه]]. <ref>فرقه‎های اولیه زیدیه مختلف و متعدد ذکر شده است؛ نشوان بن سعید حمیری (متوفای 573 ق) در الحور العین، و محمد بن حسن دیلمی (متوفای 711 ق) در قواعد عقائد آل‎محمد از جمله شخیت‌های زیدیه‌اند که از سه فرقه بتریه و جریریه و جارودیه نام ‎برده‌اند. ر. ک: الحور العین، ص155؛ قواعد عقائد آل‎محمد، مخطوط، نقل شده در عدة الأکیاس فی شرح معانی الأساس، ج2، ص140.

</ref>

در خصوص زندگی ادریس بن عبدالله و جانشینان او اطلاعات زیادی در اختیار نیست و منابع زیدیه نیز کمتر به آن پرداخته‎اند، ولی مسلّم است که ادریس پس از چند سال حکومت و احتمالاً در سال 177 ق، با دسیسه هارون الرشید مسموم شد و به شهادت رسید و پس از شهادتش، عده‎ای از فرزندان و نوادگان او [[دولت ادریسیان]] را تا بیش از دو قرن استمرار بخشیدند، و در مقطعی از قرن پنجم با کنار زدن امویان، بر اندلس نیز تسلط یافتند. <ref>بخشی از کتابِ أخبار فخ، تألیف شخصیت زیدیه [[احمد بن سهل رازی]] (متوفای قرن چهارم)، به اخبار ادریس بن عبدالله اختصاص یافته است، ببینید: أخبار فخ و خبر یحیی بن عبدالله و أخیه إدریس بن عبدالله، صص54-67؛ برای اطلاع بیشتر از شرح حال ادریس بن عبدالله و دولت ادریسیان، علاوه بر منابع زیدیه ذکر شده در بخش معرفی امامان زیدیه در قرن سوم و دیگر منابع تاریخی همچون تاریخ الطبری، ج6، ص416؛ الکامل، ج4، ص13؛ مروج الذهب، ج3، ص326، ر. ک: کتاب الأدراسة حقائق جدیدة.

</ref>

اولین حضور پیشوایان زیدیه در ایران به قرن دوم ق، و به قیام یحیی بن زید بن علی(علیه‌السلام) در خراسان و پس از آن به نهضت یحیی بن عبدالله، برادر نفس زکیه، در منطقه [[دیلمان]] باز می‎گردد که هیچ یک موفقیت پایداری پدید نیاورد.

درسال 250 ق، حسن بن زید بن محمد بن اسماعیل بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی‎طالب(علیه‌السلام)، معروف به داعی کبیر، با کمک مردم دیلم و [[طبرستان]] قیام کرد و اولین حکومت علویان زیدی را در شمال ایران تشکیل داد. این حکومت در طول چندین قرن با فراز و نشیب‌ها و فاصله‌های زمانی بسیار، تا قرن دهم هجری استمرار یافت.

ولی زمانی که [[حسن اطروش]]، فرزند علی بن حسن بن علی بن عُمر بن زین‎العابدین(علیه‌السلام)، معروف به ناصر کبیر، در سال‌های پایانی قرن سوم و اوایل قرن چهارم ق، در همین منطقه حکومت را به دست گرفت، همه زیدیه بر مقام امامت او اتفاق نظر داشتند و او را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین امامان خود شناختند. ناصر اطروش پایه‎های حکومت شیعی را در شمال ایران تحکیم کرد و دشمنان شیعه را سرکوب نمود و در سال 304 ق، در آمل وفات یافت و در همان شهر که مرکز فرمانروایی او نیز بود، به خاک سپرده شد و تاکنون قبر او به عنوان مزار مورد توجه است. <ref>شرح حال و اخبار ناصر کبیر را ببینید در: التاجی فی أخبار الدولة الدیلمیة، بخش منتشر شده در أخبار أئمة الزیدیة فی طبرستان و دیلمان و جیلان، صص23-33؛ تتمة المصابیح، المصابیح، صص602-607؛ الإفادة فی تاریخ الأئمة السادة، صص117-126؛ الحدائق الوردیة فی مناقب أئمة الزیدیة، ج2، صص55-79؛ مآثر الأبرار فی تفصیل مجملات جواهر الأخبار، ج2، صص620- 632؛ التحف شرح الزلف، صص184-187؛ تاریخ طبرستان، صص268-275.</ref>

پس از ناصر اطروش، فرزندان او با دیگر علویان و احیانا با خود بر سر حکومت درگیر شدند، ولی در میان جانشینان ناصر، حسن بن قاسم که از سرداران ناصر کبیر و از نوادگان امام حسن و معروف به داعی صغیر بود، موفق‎تر از دیگران حکومت زیدیه را رهبری کرد. <ref>منابع زیدیه در امام دانستن حسن بن قاسم نیز اتفاق نظر ندارند و بسیاری از او در ردیف امامان زیدیه نام نمی‎برند. شرح حال او ببینید در: الإفادة فی تاریخ الأئمة السادة، ص132؛ مآثر الأبرار فی تفصیل مجملات جواهر الأخبار، ج2، صص633- 634؛ التحف شرح الزلف، 188؛ تاریخ طبرستان، صص274-292؛ تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، صص221-223</ref>