افزودن پیوند

    حرم مکه: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    بدون خلاصۀ ویرایش
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    '''حرم مکه''' یا حرم مکی، مهمترین حرم مسلمانان در سرزمین مکه است که احکام شرعی خاصی دارد. این منطقه در قرآن حرم امن خوانده شده است. مسجد الحرام و کعبه در این حرم قرار دارند.


    '''حرم مَکّی'''، محدوده‌ای از شهر [[مکه]] است که مورد احترام بوده و در دین [[اسلام]] برای کسی که وارد آن می‌شود [[احکام]] و آداب ویژه‌ای است. برخی از احکام آن، [[حرام]] بودن بریدن درختان، حرام بودن ورود [[کافر]] و افزایش [[دیه]] [[قتل]] است. وارد شدن به حرم مکی دارای آدابی مانند غسل، دعا و [[احرام]] است. حرم مکی دارای امنیت شمرده می‌شود؛ از این رو پناهنده به حرم، گرچه مجرم باشد، تا زمانی که در حرم باشد در امان است؛ جز اینکه در حرم مرتکب جرمی شده باشد. پیشینه حرم شدن مکه از دید روایات، هنگام آفرینش آسمان‌ها و زمین یا پس از هبوط [[حضرت آدم|حضرت آدم (ع)]] یا دوران [[حضرت ابراهیم|حضرت ابراهیم (ع)]] است. روایات، علت حرم شدن مکه را [[کعبه]] دانسته‌اند. درباره محدوده دقیق حرم مکی اختلاف نظر است.


    == واژه ==
    واژه حرم، از ریشه «ح ر م» و در واژگان به معنای ممنوع بودن و حرمت است.<ref>مفردات، ص229؛ لسان العرب، ج12، ص122، «حرم».</ref> به [[مکه]] به سبب حرمت و احترامی که دارد و نیز ممنوع بودن برخی چیزها در آن، حرم گفته شده است.<ref>معجم مقاییس، ج2، ص45؛ مفردات، ص230، «حرم».</ref> فرد منسوب به حرم مکی را نیز، «حرمی» نامیده‌اند.<ref>العین، ج3، ص221؛ تاج العروس، ج16، ص141؛ لسان العرب، ج12، ص120، «حرم».</ref>


    =محدوده=
    == پیشینه ==
    واژه حرم در چند آیه قرآن ذکر شده است که مفسران مراد از آن را در بیش‌تر موارد، حرم مکّی شمرده‌اند <ref></ref> <ref></ref> <ref></ref>
    در مورد زمان حرم شدن مکه، در روایات، به سه دوره تاریخی اشاره شده است؛ هنگام آفرینش آسمان‌ها و زمین،<ref>صحیح البخاری، ج2، ص214؛ الکافی، ج4، ص225؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص245-246.</ref> پس از هبوط [[حضرت آدم|حضرت آدم (ع)]]<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص192؛ الکافی، ج4، ص195؛ وسائل الشیعه، ج13، ص221؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص37-38؛ الزهور المقتطفه، ص33؛ شفاء الغرام، ج1، ص105.</ref> و دوران [[حضرت ابراهیم|حضرت ابراهیم (ع)]].<ref>صحیح البخاری، ج3، ص22، 225؛ صحیح مسلم، ج4، ص112، 118.</ref>


    شماری از مفسران مراد از مسجدالحرام و مقام ابراهیم و کعبه و مکه را در برخی آیات ، محدوده حرم دانسته‌اند <ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref> <ref></ref>
    آیه: رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ [ابرهیم گفت:] پروردگارا من [یکی از] فرزندانم را در دره‌ای بی کشت نزد خانه محترم تو سکونت دادم. سوره ابراهیم (14)، آیه 37؛ ترجمه فولادوند، ص۲۶۰. گویای آن است که مکه، پیش از حضرت ابراهیم(ع) نیز، حرمت داشته است.<ref>التفسیر الکبیر، ج19، ص104.</ref> برخی نقل کرده‌اند حرم بودن مکه تا زمان ابراهیم(ع) پنهان بود و او آن را آشکار کرد.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص189.</ref>


    طبق احادیث، محدوده حرم تا فراز آسمان‌های هفت‌ ‌گانه و تا فرود زمین‌های هفت‌ ‌گانه است و تا روز قیامت حرم باقی می‌ماند. <ref></ref><ref></ref><ref></ref>
    == چرایی حرم شدن ==
    بر پایه روایتی از [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (ع)]]، حرمت حرم مکی به خاطر [[مسجد‌ الحرام|مسجدالحرام]] است.<ref>علل الشرائع، ج2، ص415؛ المحاسن، ج2، ص330؛ بحارالانوار، ج96، ص43-44.</ref> از روایات دیگری نیز استفاده می‌شود که حرمت حرم در اصل به خاطر [[کعبه]] است؛<ref>علل الشرائع، ج2، ص415؛ المحاسن، ج2، ص330؛ بحارالانوار، ج96، ص43-44.</ref> زیرا بر پایه [[قرآن]] آیه: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ؛ در حقیقت نخستین خانه‌ای که برای [عبادت] مردم نهاده شده، همان است که در مکه است و مبارک، و برای جهانیان [مایه] هدایت است. سوره آل عمران، آیه ۹۶؛ ترجمه فولادوند، ص۶۲. نخستین خانه‌ای که برای منافع عموم مردم بنا شد، کعبه است.


    شکستن حرمت حرم، موجب نفرین خدا و تمام پیامبران است. <ref></ref>
    باورهای دیگری نیز درباره چرایی حرم شدن مکه گفته شده است.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص105.</ref>


    بنابر حدیثی، پیامبراکرم شفاعت خود را برای حج‌گزارنده‌ای که در حرم بمیرد، تضمین کرده است. <ref></ref><ref></ref><ref></ref>
    == احترام ==
    پیامبران و ملت‌های پیش از اسلام، برخورد احترام‌آمیزی با حرم مکی داشته‌اند.<ref>الام، ج2، ص154؛ معرفة السنن، ج4، ص167.</ref> بر پایه روایتی، حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) به امر خداوند پیش از ورود به حرم مکی، پیاده شده و غسل کردند.<ref>الکافی، ج4، ص202-203.</ref>


    حدود منطقه حرم از دیرباز معهود بوده است؛ از این ‌رو، درباره تعیین محدوده آن احادیث اندکی وجود دارد.
    در [[جاهلیت]] نیز حرم مکی مورد احترام مشرکان بود. برای نمونه، آنها به احترام حرم، متعرض مجرم نمی‌شدند.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص130؛ المفصل، ج11، ص160.</ref> ولی [[جرهم|جرهمیان]]، پس از سرپرستی خود بر حرم، به هتک حرمت آن پرداختند.<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص57؛ السیرة النبویه، ج1، ص199؛ المنمق، ص127.</ref>


    طبق یکی از این احادیث، طول و عرض حرم یک برید (چهار فرسخ) است و مسجدالحرام در مرکز آن قرار دارد. <ref></ref>
    در دین [[اسلام]]، بر احترام حرم و ساکنان آن تأکید شد.<ref>رک: الکافی، ج4، ص226؛ من لایحضره الفقیه، ص245-246؛ صحیح البخاری، ج2، ص214.</ref> بر پایه روایتی، جعفر بن محمد (صادق‌) وقتی به حرم رسید، از مرکب پیاده شد، غسل کرد و با پای برهنه وارد حرم شد.<ref>التهذیب، ج5، ص97.</ref> بر پایه روایتی از اهل سنت، هر حسنه در حرم برابر با صد هزار حسنه عادی است.<ref>السنن الکبری، ج4، ص331؛ عمدة القاری، ج9، ص130.</ref> حرمت و احترام ویژه حرم در اسلام، سبب شده تا خواندن نماز در هر جای آن فضیلت داشته باشد.<ref>وسائل الشیعه، ج5، ص274؛ فتح الباری، ج3، ص55-56.</ref>  


    بر پایه گزارش‌های تاریخی، نخست حضرت ابراهیم علیه‌السلام طبق وحی و با راهنمایی جبرئیل، محدوده حرم را علامت‌گذاشت. <ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref>
    با این همه، برخی حاکمان بلاد اسلامی، حرمت حرم مکی را شکستند. برای نمونه، سپاهیان [[یزید بن معاویه]] در سال ۶۴ق.<ref>تاریخ الطبری، ج4، ص383.</ref> و [[حجاج بن یوسف|حجاج]] از طرف عبدالملک [[مروانیان|مروان]] در سال ۷۳ق.<ref>تاریخ الطبری، ج5، ص29.</ref> به حرم مکی یورش بردند.


    =مسیرها=
    == امنیت ==
    محل نصب ستون‌ها و فاصله هریک از حدود تا مسجد الحرام به شرح زیر است:
    در [[جاهلیت]] هر کسی به حرم پناهنده می‌شد در امان بود. در دوران اسلام نیز پناهنده به حرم، گرچه مجرم باشد، تا زمانی که در حرم باشد در امان است؛ جز اینکه در حرم مرتکب جرمی شده باشد.<ref>التبیان، ج2، ص537؛ کنز الدقائق، ج3، ص171.</ref> امنیت حرم مکی در آیه‌های پرشماری مانند آیه: وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِنا / هر کس وارد حرم شود، در امان است. سوره آل عمران (۳)، آیه ۹۷. مورد توجه قرار گرفته است.


    ۱. مسیر جده به مکه، در حدیبیه (شمیس) بیست کیلومتر.
    درباره اینکه امنیت حرم مکی، امری تکوینی و ذاتی است یا تنها تشریعی است اختلاف نظر است.<ref>رک: التبیان، ج8، ص165؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص357-360؛ تسنیم، ج6، ص597؛ جرعه‌ای از صهبای حج، ص72-73.</ref>


    ۲. مسیر مدینه به مکه، در تنعیم، شش کیلومتر.
    == حدود ==
    درباره حدود حرم مکی، نظرات مختلفی گفته شده است.<ref>الاحکام السلطانیه، ج2، ص164-165؛ النهایه، ص234.</ref> عالم [[مذهب مالکی|مالکی]] و تاریخ‌نگار، تقی‌الدین فاسی (۷۷۵–۸۳۲ق)، گزارش جامعی از نظرات مختلف آورده است.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص108-127.</ref>


    ۳. مسیر جعرانه به مکه، در بطن نَمِره، پانزده کیلومتر.
    به گفته قاضی بن براج فقیه [[شیعه|شیعی]]، حد حرم به سمت [[مدینه]] سه میل، به سمت [[یمن]] هفت، به سمت [[عراق]] هفت، به سمت [[جده]] ده و به سمت [[طائف]] یازده میل است<ref>المهذب، ج1، ص273.</ref> و به گفته برخی دیگر، حد حرم، چهار فرسخ در چهار فرسخ است.<ref>جواهر الکلام، ج20، ص301.</ref>


    ۴. راه عراق از ذات عرق به مکه، در وادى نخله، نوزده کیلومتر.
    بر پایه پژوهش‌های میدانیِ برخی محققان معاصر، فاصله حد حرم با واحد متر از راه طائف 18,333 متر، از سوی عراق ۱,۳۳۵/۵ متر، از طریق تنعیم (راه مدینه) 6,148 متر و از سمت یمن ۱۲,۰۰۹/۷۵ متر است.<ref>الحرم المکی الشریف، ص157-158.</ref>


    ۵. راه طائف از عرفات به مکه، در مزدلفه ۲۱ کیلومتر.
    == آداب ==
    حرم مکی آداب ویژه‌ای دارد.<ref>المجموع، ج7، ص467-469؛ ج8، ص5؛ نک: لب اللباب، ص294-295.</ref> برای نمونه، با طهارت و غسل وارد شدن،<ref>التهذیب، ج5، ص97؛ المقنعه، ص399.</ref> دعای مخصوص خواندن<ref>وسائل الشیعه، ج13، ص195؛ المجموع، ج8، ص5.</ref> و [[احرام]] بستن.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص311-312؛ الشرح الکبیر، ج3، ص206.</ref>


    ۶. مسیر یمن به مکه، در اضاءَة لبن، دوازده کیلومتر. <ref></ref>
    == احکام ==
    برای کسانی که وارد حرم مکی می‌شوند احکام ویژه‌ای است. برخی از آن احکام چنین است:


    =مراد از امن بودن=
    * به باور فقیهان [[شیعه]]، اگر کسی وارد حرم شود و پیش از انجام [[مناسک حج]] بمیرد، از حجة الاسلام او کفایت می‌کند.<ref>جواهر الکلام، ج17، ص295-296؛ تحریر الوسیله، ج1، ص382-383؛ العروة الوثقی، ج4، ص391.</ref>
    در آیات متعدد، <ref></ref><ref></ref> سرزمین یا حرم مکه امن خوانده شده است (حَرَمآ آمِناً).
    * بر پایه روایات<ref>الکافی، ج4، ص14.</ref> و نیز دیدگاه فقیهان شیعه،<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج7، ص116-117؛ المختصر النافع، ج2، ص302.</ref> اگر کسی در حرم کسی را کشت، دیه آن یک‌سوم بیشتر می‌شود.
    * بر پایه روایات شیعه<ref>الکافی، ج4 ص230-231؛ التهذیب، ج5، ص379-380.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]<ref>سنن النسایی، ج5، ص211.</ref> و نیز به باور فقیهان اسلامی،<ref>جواهر الکلام، ج18، ص413؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص103؛ تذکرة الفقها، ج7، ص372.</ref> کندن، بریدن و اتلاف درختان و گیاهان حرم جایز نیست. برخی درختان میوه<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص255.</ref> و برخی گیاهان<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص365؛ السنن الکبری، ج5، ص201؛ نک: الشرح الکبیر، ج3، ص367.</ref> استثنا شده‌اند.
    * بر پایه دیدگاه فقیهان شیعه<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج2، ص47؛ کنز العرفان، ج1، ص46.</ref> و سنی<ref>الام، ج1، ص71؛ ج4 ص187؛ المحلی، ج4، ص243.</ref> ورود مشرک و کافر به حرم جایز نیست.


    در شماری از آیات، دعای حضرت ابراهیم علیه‌السلام برای این‌که خداوند سرزمین مکه را امن قرار دهد، ذکر شده است. <ref></ref><ref></ref>
    == پانویس ==
    {{پانویس}}


    در آیه ۱۲۵ سوره بقره ، وصف امن برای «البَیت» آمده که برخی مفسران مراد از آن را حرم مکه دانسته‌اند.
    {{پانویس}}


    درباره آن‌که مراد از امنیت حرم در قرآن چیست، در احادیث و تفاسیر آرای گوناگونی مطرح شده است.
    == منابع ==
    * '''الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه'''، علی بن محمد الماوردی (م. ۴۵۸ق)، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
    * '''اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه'''، محمد بن اسحق الفاکهی (م. ۲۷۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دارخضر، ۱۴۱۴ق.
    * '''اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق.
    * '''الام'''، محمد بن ادریس الشافعی (م. ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
    * '''بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
    * '''تاج العروس من جواهر القاموس'''، مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
    * '''تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴–۳۱۰ق)، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
    * '''التبیان فی تفسیر القرآن'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
    * '''تحریر الوسیله'''، روح‌الله خمینی (م. ۱۳۶۸ش)، نجف، دارالکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق.
    * '''ترجمه قرآن (فولادوند)'''، محمدمهدی فولادوند، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، تهران، ۱۳۷۶ش.
    * '''تسنیم'''، عبدالله جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۷۸ش.
    * '''التفسیر الکبیر'''، محمد بن عمر الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
    * '''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
    * '''جرعه‌ای از صهبای حج'''، عبدالله جوادی آملی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
    * '''جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام'''، محمد حسین نجفی (م. ۱۲۶۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    * '''الحرم المکی الشریف و الاعلام المحیطة به'''، عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة النهضة الحدیثه، ۱۴۰۵ق.
    * '''الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفه'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
    * '''السیرة النبویه'''، عبدالملک بن هشام (م. ۲۱۸ق)، به کوشش محمد محیی الدین، قاهره، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق.
    * '''السنن الکبری'''، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴–۴۵۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
    * '''الشرح الکبیر'''، عبدالرحمان بن قدامه (م. ۶۸۲ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    * '''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹ق.
    * '''صحیح البخاری'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
    * '''صحیح مسلم'''، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
    * '''العروة الوثقی'''، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷–۱۳۳۷ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۰ق.
    * '''عمدة القاری'''، محمود بن احمد البدرالعینی (م. ۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    * '''العین (ترتیب العین)'''، الخلیل بن احمد الفراهیدی (م. ۱۷۰ق)، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۰۵ق.
    * '''فتح الباری شرح صحیح الامام ابی‌عبدالله محمد بن اسماعیل البخاری'''، ابن حجر العسقلانی (۷۷۳–۸۵۲ق)، شرح عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی و محب‌الدین خطیب، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
    * '''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
    * '''کنز الدقائق'''، محمد المشهدی (م. ۱۱۲۵ق)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
    * '''لب اللباب فی تعلیم الفقه الشافعی'''، محمد علی سلطان العلماء، به کوشش محمد عبدالرحیم، دارالفتح، ۱۴۳۱ق.
    * '''لسان العرب'''، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
    * '''المبسوط فی فقه الامامیه'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش محمد باقر بهبودی و سید محمد تقی کشفی، تهران، مکتبة المرتضویه، ۱۳۵۱ش.
    * '''المجموع شرح المهذب'''، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱–۶۷۶ق)، بیروت، دارالفکر.
    * '''المحاسن'''، احمد بن محمد بن خالد البرقی (م. ۲۷۴ق)، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش.
    * '''معجم مقاییس اللغه'''، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
    * '''معرفة السنن'''، احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق)، به کوشش سید کسروی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    * '''مفردات الفاظ القرآن'''، الحسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م. ۴۲۵ق)، به کوشش صفوان عدنان داودی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
    * '''المقنعه'''، محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید) (۳۳۶–۴۱۳ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
    * '''من لایحضره الفقیه'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
    * '''المهذب'''، عبدالعزیز بن نحریر البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۶ق.
    * '''النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
    * '''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
    * '''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.


    برخی مفسران این تعبیر را از باب اخبار و حاکی از واقعیتی دانسته‌اند که در منطقه حرم وجود دارد.
    [[رده:مکان‌های مقدس]]
     
    به بیان دیگر، مراد از آن را امنیت تکوینی ذکر کرده‌اند، یعنی در امان بودن منطقه حرم از حوادث ناگوار و عذاب دنیوی و اخروی. <ref></ref><ref></ref><ref></ref> <ref></ref>
     
    در برخی احادیث نیز مراد از امنیت حرم، در امان بودن حیوانات آن از صدمه دیدن و شکار شدن به وسیله حیوانات دیگر و نیز کسانی که وارد آن‌جا می‌شوند، امنیت اهل حرم از قتل و غارت و مصونیت آنان از عذاب الهی در دنیا و آخرت و مانند این‌ها ذکر شده است. <ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref>
     
    برخی مفسران مراد از امنیت حرم را امنیت تشریعی و آن را حاکی از فرمان الهی به رعایت کردن قداست حرم و احکام مربوط به آن دانسته‌اند، زیرا وقوع حوادثِ مخلّ امنیت، از قبیل جنگ و سیل و زلزله ، در این منطقه انکارناپذیر است.
     
    البته به نظر آنان، شماری از آیات مزبور ناظر به تشریعِ احکامِ مربوط به محدودیت‌های حرم در شرایع پیشین، از جمله شریعت حضرت ابراهیم علیه‌السلام، است <ref></ref><ref></ref><ref></ref> <ref></ref> <ref></ref> <ref></ref> <ref></ref>
     
    در برخی احادیث، مراد از امنیت حرم، مصادیقی از امنیت تشریعی و احکام مربوط به آن دانسته شده، مانند حرمت شکار حیوانات و سلب امنیت از آنان و حرمت اجرای حدود و قصاص بر جنایتکاری که در خارج از منطقه حرم مرتکب جنایتی شده است. <ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref><ref></ref>
     
    برخی مفسران مُفاد آیه ۹۷ سوره آل‌عمران را مربوط به ایمن بودن پناهندگان به حرم در زمان پیش از اسلام دانسته‌اند که در اسلام منسوخ شده است. <ref></ref><ref></ref><ref>ابن اثیر، النهایة فی غریب‌الحدیث والاثر، ذیل «دعمص»، چاپ محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.</ref><ref>ابن منظور،لسان العرب، ذیل واژه.    </ref>
     
    بنابر آیه ۵۷ سوره قصص ، نیز خداوند ثمرات تمام سرزمین‌ها را در مکه فراهم آورده است. <ref>عبدالرحمان جبرتی، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم و الاخبار، ج۲، ص۱۴۳، بیروت: دارالجیل، (بی‌تا).</ref><ref>اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح:تاج‌اللغة و صحاح العربیة، ذیل واژه، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.    </ref>
     
    =روند بازسازی=
    پس از حضرت ابراهیم، اسماعیل علیه‌السلام نشانه‌های حرم را بازسازی کرد.
     
    =عصر جاهلیت=
    در عصر جاهلیت ، عدنان بن اُدَد و قُصَیّبن کِلاب به این کار مبادرت کردند.
     
    قریش نیز در آغاز بعثت پیامبر نشانه‌های حرم را بازسازی کردند.
     
    ==پس از فتح مکه==
    پس از فتح مکه در سال هشتم، تمیم بن اسد خزاعی و اسود بن خلف قرشی زُهری ، به دستور پیامبراکرم، نشانه‌های حرم را تعمیر و بازسازی نمودند.
     
    ==زمان خلفا==
    در ادوار بعد نیز کسانی به دستور برخی خلفا ــاز جمله عمر بن خطّاب (سال ۱۷)، عثمان بن عفان (سال ۲۶)، معاویة بن ابی‌سفیان (حک: ۴۱ـ۶۰)، عبدالملک بن مروان (حک: ۶۵ـ ۸۶) و مهدی عباسی (حک: ۱۵۸ـ۱۶۹) ــ نشانه‌های حرم را بازسازی و تکمیل کردند. <ref>محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ذیل واژه، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.</ref><ref>محمدطاهر کردی، التاریخ‌القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۱، جزء۱، ص۱۰۱، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.</ref><ref>مرتضی بروجردی، مستندالعروة الوثقی، ج۸، ص۴۲۳، تقریرات درس آیت‌اللّه خویی، ج ۸، (قم) ۱۳۶۷ش.</ref><ref>اِجماعیات فقه‌الشیعة و اَحْوَطُ الاَقوال من احکام الشریعة، ج ۱، (قم) ۱۴۱۹.</ref><ref>محمد بن احمد منهاجی اسیوطی، جواهرالعقود و معین القضاة و المُوَقِعین و الشهود، ج۲، ص۴۷۴، چاپ مسعد عبدالحمید محمد سعدنی، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.</ref>
     
    پس از دوره مهدی عباسی، نشانه‌هایی که بر روی کوه‌ها بودند بازسازی نشدند و تنها آن‌ها که در راه‌های ورودیِ مکه (یعنی مسیرهای مدینه ، یمن ، عراق ، طائف ، جعرانه و جده ) قرار داشتند، مرمت شدند. <ref>یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترةالطاهرة، ج۷، ص۳۱۷۳۱۸، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    </ref>
     
    ==ادوار دیگر==
    در ادوار بعد نیز کسانی به بازسازی یا ساختن نشانه‌های حرم اقدام کردند، از جمله راضی عباسی در ۳۲۵؛ مظفر بن ابوبکر ، پادشاه ایوبی، در ۶۱۶؛ ملک مظفر یوسف بن عمر ، حاکم یمن، در ۶۸۳؛ قایتبای محمودی ، از پادشاهان چرکس‌های مصر ، در ۸۷۴؛ <ref>یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترةالطاهرة، ج۱۱، ص۴۵۵، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    </ref> شریف‌زید بن محسن ، امیر مکه، در ۱۰۷۳؛ و سلطان عبدالمجید اول عثمانی در ۱۲۶۲. <ref>محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ذیل واژه، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.</ref><ref>اسماعیل بغدادی، هدیةالعارفین، ج ۲، در حاجی‌خلیفه،ج ۲، ستون ۵۴۱، ج ۶.</ref><ref>آقابزرگ طهرانی،الذریعه، ج۶، ص۱۹۴.</ref>
     
    ==دوران آل سعود==
    بازسازی نشانه‌ها در دوران آل‌سعود نیز ادامه یافت.
     
    عبدالعزیز ، مؤسس سلطنت سعودی، در ۱۳۴۳ دو نشانه موجود در مسیر جده و پس از او، پسرش سعود در ۱۳۷۶/ ۱۳۳۶ش دو نشانه در منطقه شمیسی، در ۱۳۷۷/ ۱۳۳۷ش دو نشانه در مسیر طائف و در ۱۳۸۳/ ۱۳۴۲ش نشانه‌هایی را در سمت عرفه بازسازی یا بنا کردند.
     
    همچنین خالدبن عبدالعزیز دو نشانه در مسیر طائف و دو نشانه در مسیر قدیمی جده ساخت و فهدبن عبدالعزیز در ۱۴۰۴/ ۱۳۶۲ش دو نشانه جدید در وادی تنعیم بنا کرد. <ref>آقابزرگ طهرانی،الذریعه، ج۸، ص۲۲۴.</ref><ref>آقابزرگ طهرانی،الذریعه، ج۲۱، ص۲۹۹.</ref>
    در سال‌های ۱۳۸۰/۱۳۳۹ش، ۱۳۸۴/۱۳۴۳ش و ۱۴۰۰/ ۱۳۵۹ش گروه‌هایی از صاحب‌نظران برخی نشانه‌های حرم را بررسی کردند. <ref>خلیل بن احمد، کتاب‌العین، ذیل واژه، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.</ref>
     
     
    =علائم=
    در احادیث، علاوه بر احکام مربوط به حرم، به ویژگی‌هایش و آداب حضور در آن اشاره شده است.
     
    در متون حدیثی و تاریخی، به نشانه‌هایی که محدوده حرم مکه را مشخص می‌کنند، اَعلام، اَنصاب، مَنار، مَعالم، اَزلام و اَمْیالِ حرم گفته شده است. <ref>ابن اثیر، النهایة فی غریب‌الحدیث والاثر، ذیل واژه، چاپ محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.</ref><ref>ابن منظور،لسان العرب، ذیل واژه.    </ref><ref>محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۰، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.</ref><ref>ابن بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۲۴۱، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    </ref>
     
    در منابع مربوط به نشانه‌های حرم، تنها به فواصل نشانه‌ها در راه‌های اصلی مکه پرداخته شده و میزان آن‌ها، به میل یا ذراع ، ذکر شده است. <ref>حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۴۱ ۲۴۲.    </ref><ref>محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۷، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.</ref><ref>محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۴ـ ۲۷۶، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.</ref><ref>کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۱۹۵ـ۱۹۷.</ref>
     
    فاسی <ref>حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۲۱.    </ref> اقوال مختلف را در این باره ذکر کرده و علت اختلاف اقوال را امور گوناگونی دانسته است، از جمله اختلاف‌نظر درباره مبدأ اندازه‌گیریِ فواصل (که به نظر برخی درهای مسجدالحرام بوده است و به نظر شماری دیگر دروازه مکه، مانند بابُ الشَبیکه)، اختلاف نظر درباره طول دقیق هر میل و زراع، و دقت‌کردن یا نکردن در اندازه‌گیری با طناب و در نظر گرفتن پستی و بلندی زمین.
     
    عبدالملک بن عبداللّه بن دهیش <ref>حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۲۴.    </ref> نشانه‌های حرم را ۹۳۴ عدد تخمین زده است.
     
    بیشتر این نشانه‌ها بر ۴۵کوهی که مکه را احاطه کرده است قرار دارد، زیرا علاوه بر این‌که مشاهده اَعلام موجود در بلندی‌ها آسان‌تر است، ساختن آن‌ها در زمین‌های هموار، به دلایلی از جمله شنی بودن زمین، آنان را در معرض تخریب قرار می‌دهد.
     
    فاصله نشانه‌ها از یکدیگر پنجاه تا دویست متر است.
     
    عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش <ref>بقره/سوره۲، آیه۱۲۶.    </ref> فاصله آن‌ها را تا مسجدالحرام با واحد متر محاسبه کرده است.
     
    مصالح به‌کار رفته در نشانه‌های نوساز، سنگ مرمر و سیمان و در نشانه‌های قدیمی، سنگ و گچ است.
     
    طبق محاسبات او، <ref>ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۵.    </ref> مساحتِ حرم مکه ۳۰۰، ۵۵۰ مترمربع است. <ref>محمد بن جریر طبری،جامع البیان عن تاویل القرآن، ج۱، ص۵۴۲.</ref>
     
     
    =تألیفات=
    برخی مورخان متقدم درباره محدوده حرم مکه به بحث و بررسی پرداخته‌اند، از جمله محمد بن عبداللّه اَزرقی (متوفی ح۲۵۰) در أخبار مکّة و ما جاء فیها مِنَ الآثار، محمد بن اسحاق فاکهی (متوفی ۲۷۲) در أَخبارُ مکّة فی قَدیم الدَّهر وَ حَدیثِه و نیز مورخان دوره‌های بعد، مانند احمد بن عبداللّه طبری (متوفی ۶۹۴) در القِری لِقاصِدِ اُمِّ القُری، محمد بن احمد فاسی مکّی (متوفی ۸۳۲) در شِفاءُ الغَرام بِاَخْبارِ الْبَلَدِ الحَرام، و ابراهیم رفعت‌باشا (متوفی ۱۳۵۳) در مِرْآةُ الْحَرَمَین.
     
    اما کامل‌ترین اثر مکتوب درباره نشانه‌های حرم مکّی، کتابِ مصورِ الحرمُ المکّیُ الشَریف و الاَعْلامُ المُحیطَةُ بِه، تألیف عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش در ۱۴۱۵ است.
     
    =احکام=
    در فقه برای حرم مکّی احکام خاصی مقرر شده که گاه خَصائص‌الحرم نامیده شده و برخی منابع احکامی را که از نوع ممنوعیت است، مَحْظُورت‌الحرم نامیده‌اند <ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۴۵۶، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    </ref><ref>طبرسی،تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۳۸۷.    </ref><ref>محمد بن جریر طبری، جامع البیان عن تاویل القرآن، ج۱، ص۵۴۲.</ref><ref>محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۳۹، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.</ref> البته بیش‌تر فقها این احکام را به ‌طور پراکنده در بخش‌هایی مانند نماز ، حج ، حدود و کفارات مطرح کرده‌اند.
     
    برخی از مهم‌ترین احکام خاص حرم مکّی عبارت‌اند از:
     
    ==عدم جواز سکونت غیرمسلمانان==
    جایز نبودن سکونت غیر مسلمانان در حرم طبق نظر تمامی فقها، و نیز حرمت ورود آنان به منطقه حرم به نظر همه فقها به جز ابوحنیفه . <ref>احمد بن محمد اسدی مکی، اخبار الکرام باخبار المسجد الحرام، ج۱، ص۱۸۳، چاپ حافظ غلام مصطفی، بنارس ۱۳۹۶/۱۹۷۶.</ref><ref>ابن هشام، السیرةالنبویة، ج۱، ص۱۱۴، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، (بیروت) : دارابن کثیر، (بی‌تا).</ref>
     
    ==وجوب احرام بستن==
    وجوب احرام بستن برای مسلمانانی که در هر موقع از سال قصد ورود به مکه را دارند در یکی از میقات‌ها ، مگر برای کسانی که به‌طور مکرر به این منطقه تردد دارند، مانند رانندگان.
    شافعیان احرام را مستحب دانسته‌اند. <ref>علی بن محمد ماوردی، الاحکام السلطانیة و الولایات الدینیة، ج۱، ص۲۴۶ـ ۲۴۸، بغداد ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.</ref><ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۴، ص۳۲، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    </ref><ref>ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۲، ص۳۲۱، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.    </ref><ref>محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۶۷، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.</ref>
     
    ==حرمت کشتن حیوانات==
    حرمت کشتن حیوانات، به جز حیوانات اهلی (مانند شتر و گاو و گوسفند ) و جانوران آزار رساننده (مانند عقرب و مار و افعی) در منطقه حرم. <ref>یاقوت حموی، معجم البلدان،ذیل «الأَنواط».</ref><ref>احمد بن عبداللّه طبری، القری لقاصد ام‌القری، ج۱، ص۱۶۹، چاپ مصطفی سقا، بیروت (بی‌تا).</ref> <ref>محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۴۰، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.</ref> <ref>محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۵۹، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.</ref> ممنوع بودن شکار جانوران زمینی یا راهنمایی شکارچیان و آسیب رساندن به گیاهان در محدوده حرم، به استناد آیات <ref>محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۳۰۵، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.</ref> و احادیث <ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۸، ص۱۶۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    </ref>شکار حیوانات وحشىِ غیر دریایىِ حرم حرام و موجب ضمان است<ref>محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۳، ص۳۶۴، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref> <ref>طباطبائی،المیزان، ج ۶، ص ۲۷۱    </ref> شکارچى محل ضامن قیمت آن است و شکارچى محرم علاوه بر ضمان قیمت، کفاره آن (قربانی کردن)
     
    را باید بدهد و در صورت نداشتن کفاره، ضامن دو برابر قیمت آن است. <ref>احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۱، ص۸۸، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.</ref>
     
    آیا صید حیوانى که مى‌خواهد وارد حرم شود در بیرون حرم بر محل جایز است یا حرام؟ مسئله اختلافى است. متأخران و برخى قدما آن را مکروه دانسته‌اند. <ref>احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۳، ص۲۵۳، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.</ref>
     
    بنابر مشهور، خوردن حیوان وحشىِ ذبح شده توسط محرم- خواه در حرم یا بیرون حرم- بر محرم و محل حرام است. <ref>احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.</ref> همچنین است حکم حیوانى که محل آن را در حرم ذبح کرده است. <ref>محمد بن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۱، ص۱۸۰، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    </ref>
     
    ==حکم قطع گیاه حرم==
    قطع گیاهان و درختان حرم، جز درختان میوه، خرما، اذخر و آنچه در ملک شخصى روییده حرام است. البته اگر گیاه و درخت قبل از ساختن خانه وجود داشته، کندن و قطع آن جایز نیست.
     
    برخى در ثبوت حکم یاد شده براى سایر املاک جز خانه اشکال کرده‌اند. در جواز قطع گیاهان و درختان خشکیده اختلاف است. <ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۶، ص۴۴۶، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    </ref> در قطع درختان کفاره نیز ثابت است. کفاره قطع درختان حرم بنابر قول مشهور- بلکه بر آن ادعاى اجماع شده- در درخت بزرگ یک گاو و در درخت کوچک یک گوسفند و در قطع بعض آن، قیمت درخت است. دیگر اقوال در مسئله عبارت است از: عدم لزوم کفاره مطلقا، ثبوت یک گاو به جهت کفاره مطلقا و ثبوت قیمت درخت مطلقا. <ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۸، ص۱۶۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    </ref> چرانیدن شتر و مانند آن در حرم براى محرم و محل جایز است. <ref>محمد بن بهادر زرکشی، البرهان فی علوم‌القرآن، ج۲، ص۲۶۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.</ref>
     
     
    ==حرمت خوردن گوشت حیوانی که نا مشروع شکار شده و جنگ==
     
    حرمتِ خوردن گوشت حیوانی که به‌گونه‌ای نامشروع در محدوده حرم شکار شده است. <ref>طباطبائی،المیزان، ج ۳، ص ۳۱    </ref><ref>محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۴، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.</ref> ) حرمتِ جنگ و خون‌ریزی در منطقه حرم <ref>احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۱، ص۸۹، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.</ref><ref>ابن بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۲۴۵ ۲۴۶، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    </ref> و نیز ممنوع بودن حمل اسلحه به نظر برخی فقها. <ref>محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۵، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.</ref><ref>کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۲۵۶.</ref>
     
    هنگام فتح مکه (سال هشتم هجرت)، خداوند به پیامبراکرم تنها برای ساعتی اجازه نبرد داد.
     
    طبق احادیث و نیز گزارش‌های تاریخی، تصمیم قطعی امام حسین علیه‌السلام برای خروج از مکه و حرکت به سوی کوفه ، در روز هشتم ذیحجه ــکه آغاز موسم حج است ــ پیشگیری از ریخته شدن خون ایشان در منطقه حرم و شکستن حریم آن به دست مأموران خلیفه اموی بود، که دستور داشتند در یک غائله و با استفاده از ازدحام حاجیان امام را به قتل برسانند. <ref>علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۲، ص۳۱۹، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.</ref> <ref>سیوطی، ج۲، ص۲۵۸.</ref><ref>حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۵۵۵.    </ref> <ref>محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۸، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.</ref> <ref>محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۳، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.</ref><ref>محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۵، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.</ref>
     
    ==ممنوع بودن خارج کردن سنگ و ریگ و برداشتن اشیای گمشده==
     
    ممنوع بودن خارج کردن ریگ و سنگ از محدوده حرم به نظر برخی فقهای شیعه و اهل سنّت <ref>کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۱۹۵ـ ۱۹۷.</ref> <ref>احمد بن عبداللّه طبری، القری لقاصد ام‌القری، ج۱، ص۶۵۲ـ ۶۵۳، چاپ مصطفی سقا، بیروت (بی‌تا).</ref>
    بیشتر شافعیان وارد کردن سنگ و خاک را از منطقه حِلّ به حرم نیز مکروه شمرده‌اند. <ref>راهنماى حرمین شریفین ج۱، ص ۲۳۷.</ref>حرمت یا کراهت برداشتن اشیای گمشده در محدوده حرم. <ref>قصص/سوره۲۸، آیه۵۷.    </ref><ref>عنکبوت/سوره۲۹، آیه۶۷.    </ref><ref>بقره/سوره۲، آیه۱۲۶.    </ref>
     
    ==ممنوع بودن اجرای حد و قصاص==
     
    ممنوعیت اجرای حد و قصاص در مورد کسی که در خارج از حرم مرتکب جنایت شده و به حرم پناه آورده است <ref>ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۵.    </ref> و اِعمال برخی محدودیت‌ها درباره او به نظر فقهای برخی مذاهب اسلامی ، از جمله غذا ندادن به وی و خودداری از معامله با او، به منظور وادار کردنش به خروج از حرم و اجرای حد الهی در خارج از حرم.
    به نظر حنفیان و فقهای شیعه ، جنایتکار در حرم، به سبب شکستن حرمت آن، از این مصونیت برخوردار نیست. <ref>محمد بن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۱، ص۱۸۲، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    </ref><ref>محمد بن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۱، ص۱۹۰، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    </ref><ref>طبرسی،تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹.</ref><ref>محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج ۴،ص۱۴۱ـ ۱۴۲،بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref><ref>محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۵۲، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.</ref>
     
    ==طلب دین==
     
    در اینکه براى طلبکار جایز است از بدهکارى که در بیرون حرم مالى را از او قرض کرده، آن را در حرم مطالبه کند یا نه، اختلاف است. <ref>کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۲۲۶.</ref> برخى گفته‌اند: اگر مدیون براى فراراز پرداخت بدهى به حرم پناه آورده، طلبکار حق مطالبه در حرم ندارد. <ref>کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۵۲۸ـ ۵۳۰.</ref>
     
    ==افزایش دیه و حرمت دفن مشرکان==
     
    افزایش دیه در قتل عمد یا غیرعمد که در حرم صورت گرفته باشد، به میزان یک سومِ دیه کامل <ref>احمد بن محمد اسدی مکی، اخبار الکرام باخبار المسجد الحرام، ج۱، ص۱۸۳، چاپ حافظ غلام مصطفی، بنارس ۱۳۹۶/۱۹۷۶.</ref><ref>حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۵.    </ref> <ref>احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۱، ص۸۸ـ ۸۹، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.</ref> <ref>احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۲، ص۲۷، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.</ref>حرمت دفن مشرکان در منطقه حرم.
    شافعیان خارج کردن جسد مشرک را از حرم نیز لازم دانسته‌اند. <ref>محمد بن حسین شریف رضی، ج۱، ص۶۵، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    </ref><ref>محمد بن حسین شریف رضی، ج۱، ص۱۹۲، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    </ref><ref>محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۴۰، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref>
     
    ==حرمت خرید و فروش یا اجاره خانه‌ها==
     
    حرمت خرید و فروش یا اجاره خانه‌های حرم مکّی‌ به‌طور کلی یا در موسم حج ، به نظر برخی فقها، به استناد آیه ۲۵ سوره حج و احادیث . <ref>طباطبائی،المیزان، ج ۶، ص ۲۷۱    </ref><ref>طباطبائی،المیزان، ج۱۲، ص ۶۹.    </ref><ref>محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۳۸ـ۱۳۹، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.</ref><ref>کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۲۲۶ـ ۲۲۷.</ref><ref>ابن بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۲۶۲، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    </ref>
     
    بیشتر فقها، با استناد به احادیث، ارتکاب برخی محرّماتِ حرم را موجب پرداختن کفاره دانسته‌اند، هرچند درباره میزان آن اختلاف‌نظر وجود دارد. <ref>حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۷۵.    </ref> <ref>حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۲۶.    </ref> <ref>محمد بن جریر طبری، جامع البیان عن تاویل القرآن، ج۴، ص۱۱ـ۱۲.</ref> <ref>محمد بن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۱، ص۱۸۷، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    </ref> <ref>محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۲، ص۱۱۱، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref> <ref>محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۴۰ـ۱۴۱، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref> <ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۸، ص۱۶۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    </ref>
     
    شماری از فقهای اهل سنّت تنها به حرمتِ تکلیفی قائل شده و ثبوت کفاره را نپذیرفته‌اند. <ref>محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۳، ص۳۰۰، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).</ref> <ref>محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۸ـ۱۳۰، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.</ref> <ref>محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۳ـ ۲۷۶، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.</ref>
     
    علاوه بر ممنوعیت‌های شرعی که بر حضور در حرم مترتب است، ممنوعیت‌ها و الزاماتی نیز برای کسانی که برای حج یا عمره احرام می‌بندند، مقرر شده است.
     
    بر پایه احادیث، به سبب قداست ویژه حرم مکّی، کیفر گناهان و پاداش کارهای نیک در آن مضاعف است.
     
    حتی نیت انجام دادن گناه در حرم موجب مؤاخذه الهی است.
     
    در مقابل، بر انجام دادن برخی کارهای خیر و عبادات (مانند تلاوت قرآن، نماز خواندن و روزه گرفتن) در منطقه حرم تأکید شده و بنابر حدیثی، ثواب آن صد هزار برابر اماکن دیگر است. <ref>محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام،ج ۱، ۱۰۶ـ۱۰۷، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.</ref><ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابة،ج۱، ص۳۶۷،ص۷۲،ج ۶، ص۵۰، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.</ref><ref>فوزیه حسین مطر، تاریخ عمارةالحرم المکی الشریف الی نهایة العصر العباسی الاول، ج۱، ص۱۹، جده ۱۴۰۲/۱۹۸۲.</ref>
     
    فقها، به استناد احادیث، ورود به حرم با پای پیاده و بدون کفش، غسل کردن و وضو گرفتن پیش از ورود به حرم و پس از خروج از حرم، خوشبو ساختن دهان و خواندن دعاهای خاص را مستحب دانسته‌اند <ref>عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، الحرم‌المکی الشریف و الاعلام المحیطة به، ج۱، ص۵۱ـ۵۲، مکه ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.</ref><ref>الدروس الشرعیة فی فقه‌الامامیة، قم ۱۴۱۲ـ۱۴۱۴.</ref><ref>محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۰۷، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.</ref> <ref>ابن فهد، اتحاف الوری باخبار ام‌القری، ج ۳، ص ۱۱۷، ج۲، ص۳۸۶،چاپ فهیم محمد شلتوت، مکه (۱۹۸۳ـ ۱۹۸۴).</ref>
     
    دفن مردگان در حرم نیز مستحب به شمار رفته است. <ref>عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، الحرم‌المکی الشریف و الاعلام المحیطة به، ج۱، ص۵۲ـ۵۵، مکه ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.</ref>
     
    به نظر بیش‌تر فقهای امامی و مالکی و حنفی ، سکونت و مجاورت در مکه، به سبب ضعف ایمان مردم و قصور آن‌ها در به‌جا آوردن احکام حرم، کراهت دارد.
     
    شافعیان و حنبلیان مجاورت را برای کسی که احتمال ارتکاب کارهای ممنوع در مورد او نمی‌رود، مستحب دانسته‌اند. <ref>محمدطاهر کردی، التاریخ‌القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۱، جزء۲، ص۱۰۰ـ۱۰۱، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.</ref> <ref>عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، الحرم‌المکی الشریف و الاعلام المحیطة به، ج۱، ص۵۶ـ۶۲، مکه ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.</ref> <ref>عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، الحرم‌المکی الشریف و الاعلام المحیطة به، ج۱، ص۶۳، مکه ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.</ref><ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۲، ص۱۷۳ ۱۷۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    </ref>
     
    این اَعمال از جمله کارهای مکروه در حرم مکّی است: طلب کردن بدهی از مدیون، مگر آن‌که مدیون بودن در داخل حرم واقع شده باشد؛ درخواست کردن چیزی از مردم در حرم؛ خواندن شعر ؛ و ضرب و شتم خدمتکار. <ref>ابن اثیر، ذیل «علم»،«نور»، النهایة فی غریب‌الحدیث والاثر، چاپ محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.</ref><ref>ابن منظور،لسان العرب، ذیل «علم».</ref><ref>محمد بن محمد زبیدی، ذیل «نصب»، تاج‌العروس من جواهرالقاموس،«حرم»، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.</ref> <ref>محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۳۰ـ۱۳۱، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.</ref> <ref>محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۲۵، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.</ref>
     
    =منبع=
    [http://lib.eshia.ir/23019/1/6035 دانشنامه جهان اسلام]
     
    =پانویس=
     
    [[رده: اصطلاحات فقهی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۴۶

    حرم مَکّی، محدوده‌ای از شهر مکه است که مورد احترام بوده و در دین اسلام برای کسی که وارد آن می‌شود احکام و آداب ویژه‌ای است. برخی از احکام آن، حرام بودن بریدن درختان، حرام بودن ورود کافر و افزایش دیه قتل است. وارد شدن به حرم مکی دارای آدابی مانند غسل، دعا و احرام است. حرم مکی دارای امنیت شمرده می‌شود؛ از این رو پناهنده به حرم، گرچه مجرم باشد، تا زمانی که در حرم باشد در امان است؛ جز اینکه در حرم مرتکب جرمی شده باشد. پیشینه حرم شدن مکه از دید روایات، هنگام آفرینش آسمان‌ها و زمین یا پس از هبوط حضرت آدم (ع) یا دوران حضرت ابراهیم (ع) است. روایات، علت حرم شدن مکه را کعبه دانسته‌اند. درباره محدوده دقیق حرم مکی اختلاف نظر است.

    واژه

    واژه حرم، از ریشه «ح ر م» و در واژگان به معنای ممنوع بودن و حرمت است.[۱] به مکه به سبب حرمت و احترامی که دارد و نیز ممنوع بودن برخی چیزها در آن، حرم گفته شده است.[۲] فرد منسوب به حرم مکی را نیز، «حرمی» نامیده‌اند.[۳]

    پیشینه

    در مورد زمان حرم شدن مکه، در روایات، به سه دوره تاریخی اشاره شده است؛ هنگام آفرینش آسمان‌ها و زمین،[۴] پس از هبوط حضرت آدم (ع)[۵] و دوران حضرت ابراهیم (ع).[۶]

    آیه: رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ [ابرهیم گفت:] پروردگارا من [یکی از] فرزندانم را در دره‌ای بی کشت نزد خانه محترم تو سکونت دادم. سوره ابراهیم (14)، آیه 37؛ ترجمه فولادوند، ص۲۶۰. گویای آن است که مکه، پیش از حضرت ابراهیم(ع) نیز، حرمت داشته است.[۷] برخی نقل کرده‌اند حرم بودن مکه تا زمان ابراهیم(ع) پنهان بود و او آن را آشکار کرد.[۸]

    چرایی حرم شدن

    بر پایه روایتی از امام صادق (ع)، حرمت حرم مکی به خاطر مسجدالحرام است.[۹] از روایات دیگری نیز استفاده می‌شود که حرمت حرم در اصل به خاطر کعبه است؛[۱۰] زیرا بر پایه قرآن آیه: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ؛ در حقیقت نخستین خانه‌ای که برای [عبادت] مردم نهاده شده، همان است که در مکه است و مبارک، و برای جهانیان [مایه] هدایت است. سوره آل عمران، آیه ۹۶؛ ترجمه فولادوند، ص۶۲. نخستین خانه‌ای که برای منافع عموم مردم بنا شد، کعبه است.

    باورهای دیگری نیز درباره چرایی حرم شدن مکه گفته شده است.[۱۱]

    احترام

    پیامبران و ملت‌های پیش از اسلام، برخورد احترام‌آمیزی با حرم مکی داشته‌اند.[۱۲] بر پایه روایتی، حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) به امر خداوند پیش از ورود به حرم مکی، پیاده شده و غسل کردند.[۱۳]

    در جاهلیت نیز حرم مکی مورد احترام مشرکان بود. برای نمونه، آنها به احترام حرم، متعرض مجرم نمی‌شدند.[۱۴] ولی جرهمیان، پس از سرپرستی خود بر حرم، به هتک حرمت آن پرداختند.[۱۵]

    در دین اسلام، بر احترام حرم و ساکنان آن تأکید شد.[۱۶] بر پایه روایتی، جعفر بن محمد (صادق‌) وقتی به حرم رسید، از مرکب پیاده شد، غسل کرد و با پای برهنه وارد حرم شد.[۱۷] بر پایه روایتی از اهل سنت، هر حسنه در حرم برابر با صد هزار حسنه عادی است.[۱۸] حرمت و احترام ویژه حرم در اسلام، سبب شده تا خواندن نماز در هر جای آن فضیلت داشته باشد.[۱۹]

    با این همه، برخی حاکمان بلاد اسلامی، حرمت حرم مکی را شکستند. برای نمونه، سپاهیان یزید بن معاویه در سال ۶۴ق.[۲۰] و حجاج از طرف عبدالملک مروان در سال ۷۳ق.[۲۱] به حرم مکی یورش بردند.

    امنیت

    در جاهلیت هر کسی به حرم پناهنده می‌شد در امان بود. در دوران اسلام نیز پناهنده به حرم، گرچه مجرم باشد، تا زمانی که در حرم باشد در امان است؛ جز اینکه در حرم مرتکب جرمی شده باشد.[۲۲] امنیت حرم مکی در آیه‌های پرشماری مانند آیه: وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِنا / هر کس وارد حرم شود، در امان است. سوره آل عمران (۳)، آیه ۹۷. مورد توجه قرار گرفته است.

    درباره اینکه امنیت حرم مکی، امری تکوینی و ذاتی است یا تنها تشریعی است اختلاف نظر است.[۲۳]

    حدود

    درباره حدود حرم مکی، نظرات مختلفی گفته شده است.[۲۴] عالم مالکی و تاریخ‌نگار، تقی‌الدین فاسی (۷۷۵–۸۳۲ق)، گزارش جامعی از نظرات مختلف آورده است.[۲۵]

    به گفته قاضی بن براج فقیه شیعی، حد حرم به سمت مدینه سه میل، به سمت یمن هفت، به سمت عراق هفت، به سمت جده ده و به سمت طائف یازده میل است[۲۶] و به گفته برخی دیگر، حد حرم، چهار فرسخ در چهار فرسخ است.[۲۷]

    بر پایه پژوهش‌های میدانیِ برخی محققان معاصر، فاصله حد حرم با واحد متر از راه طائف 18,333 متر، از سوی عراق ۱,۳۳۵/۵ متر، از طریق تنعیم (راه مدینه) 6,148 متر و از سمت یمن ۱۲,۰۰۹/۷۵ متر است.[۲۸]

    آداب

    حرم مکی آداب ویژه‌ای دارد.[۲۹] برای نمونه، با طهارت و غسل وارد شدن،[۳۰] دعای مخصوص خواندن[۳۱] و احرام بستن.[۳۲]

    احکام

    برای کسانی که وارد حرم مکی می‌شوند احکام ویژه‌ای است. برخی از آن احکام چنین است:

    • به باور فقیهان شیعه، اگر کسی وارد حرم شود و پیش از انجام مناسک حج بمیرد، از حجة الاسلام او کفایت می‌کند.[۳۳]
    • بر پایه روایات[۳۴] و نیز دیدگاه فقیهان شیعه،[۳۵] اگر کسی در حرم کسی را کشت، دیه آن یک‌سوم بیشتر می‌شود.
    • بر پایه روایات شیعه[۳۶] و اهل‌سنت[۳۷] و نیز به باور فقیهان اسلامی،[۳۸] کندن، بریدن و اتلاف درختان و گیاهان حرم جایز نیست. برخی درختان میوه[۳۹] و برخی گیاهان[۴۰] استثنا شده‌اند.
    • بر پایه دیدگاه فقیهان شیعه[۴۱] و سنی[۴۲] ورود مشرک و کافر به حرم جایز نیست.

    پانویس

    1. ↑ مفردات، ص229؛ لسان العرب، ج12، ص122، «حرم».
    2. ↑ معجم مقاییس، ج2، ص45؛ مفردات، ص230، «حرم».
    3. ↑ العین، ج3، ص221؛ تاج العروس، ج16، ص141؛ لسان العرب، ج12، ص120، «حرم».
    4. ↑ صحیح البخاری، ج2، ص214؛ الکافی، ج4، ص225؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص245-246.
    5. ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص192؛ الکافی، ج4، ص195؛ وسائل الشیعه، ج13، ص221؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص37-38؛ الزهور المقتطفه، ص33؛ شفاء الغرام، ج1، ص105.
    6. ↑ صحیح البخاری، ج3، ص22، 225؛ صحیح مسلم، ج4، ص112، 118.
    7. ↑ التفسیر الکبیر، ج19، ص104.
    8. ↑ وفاء الوفاء، ج4، ص189.
    9. ↑ علل الشرائع، ج2، ص415؛ المحاسن، ج2، ص330؛ بحارالانوار، ج96، ص43-44.
    10. ↑ علل الشرائع، ج2، ص415؛ المحاسن، ج2، ص330؛ بحارالانوار، ج96، ص43-44.
    11. ↑ شفاء الغرام، ج1، ص105.
    12. ↑ الام، ج2، ص154؛ معرفة السنن، ج4، ص167.
    13. ↑ الکافی، ج4، ص202-203.
    14. ↑ شفاء الغرام، ج1، ص130؛ المفصل، ج11، ص160.
    15. ↑ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص57؛ السیرة النبویه، ج1، ص199؛ المنمق، ص127.
    16. ↑ رک: الکافی، ج4، ص226؛ من لایحضره الفقیه، ص245-246؛ صحیح البخاری، ج2، ص214.
    17. ↑ التهذیب، ج5، ص97.
    18. ↑ السنن الکبری، ج4، ص331؛ عمدة القاری، ج9، ص130.
    19. ↑ وسائل الشیعه، ج5، ص274؛ فتح الباری، ج3، ص55-56.
    20. ↑ تاریخ الطبری، ج4، ص383.
    21. ↑ تاریخ الطبری، ج5، ص29.
    22. ↑ التبیان، ج2، ص537؛ کنز الدقائق، ج3، ص171.
    23. ↑ رک: التبیان، ج8، ص165؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص357-360؛ تسنیم، ج6، ص597؛ جرعه‌ای از صهبای حج، ص72-73.
    24. ↑ الاحکام السلطانیه، ج2، ص164-165؛ النهایه، ص234.
    25. ↑ شفاء الغرام، ج1، ص108-127.
    26. ↑ المهذب، ج1، ص273.
    27. ↑ جواهر الکلام، ج20، ص301.
    28. ↑ الحرم المکی الشریف، ص157-158.
    29. ↑ المجموع، ج7، ص467-469؛ ج8، ص5؛ نک: لب اللباب، ص294-295.
    30. ↑ التهذیب، ج5، ص97؛ المقنعه، ص399.
    31. ↑ وسائل الشیعه، ج13، ص195؛ المجموع، ج8، ص5.
    32. ↑ المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص311-312؛ الشرح الکبیر، ج3، ص206.
    33. ↑ جواهر الکلام، ج17، ص295-296؛ تحریر الوسیله، ج1، ص382-383؛ العروة الوثقی، ج4، ص391.
    34. ↑ الکافی، ج4، ص14.
    35. ↑ المبسوط فی فقه الامامیه، ج7، ص116-117؛ المختصر النافع، ج2، ص302.
    36. ↑ الکافی، ج4 ص230-231؛ التهذیب، ج5، ص379-380.
    37. ↑ سنن النسایی، ج5، ص211.
    38. ↑ جواهر الکلام، ج18، ص413؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص103؛ تذکرة الفقها، ج7، ص372.
    39. ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص255.
    40. ↑ تذکرة الفقهاء، ج7، ص365؛ السنن الکبری، ج5، ص201؛ نک: الشرح الکبیر، ج3، ص367.
    41. ↑ المبسوط فی فقه الامامیه، ج2، ص47؛ کنز العرفان، ج1، ص46.
    42. ↑ الام، ج1، ص71؛ ج4 ص187؛ المحلی، ج4، ص243.

    منابع

    • الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، علی بن محمد الماوردی (م. ۴۵۸ق)، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
    • اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، محمد بن اسحق الفاکهی (م. ۲۷۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دارخضر، ۱۴۱۴ق.
    • اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق.
    • الام، محمد بن ادریس الشافعی (م. ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
    • بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
    • تاج العروس من جواهر القاموس، مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
    • تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک)، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴–۳۱۰ق)، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
    • التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
    • تحریر الوسیله، روح‌الله خمینی (م. ۱۳۶۸ش)، نجف، دارالکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق.
    • ترجمه قرآن (فولادوند)، محمدمهدی فولادوند، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، تهران، ۱۳۷۶ش.
    • تسنیم، عبدالله جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۷۸ش.
    • التفسیر الکبیر، محمد بن عمر الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
    • تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
    • جرعه‌ای از صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
    • جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محمد حسین نجفی (م. ۱۲۶۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    • الحرم المکی الشریف و الاعلام المحیطة به، عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة النهضة الحدیثه، ۱۴۰۵ق.
    • الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفه، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
    • السیرة النبویه، عبدالملک بن هشام (م. ۲۱۸ق)، به کوشش محمد محیی الدین، قاهره، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق.
    • السنن الکبری، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴–۴۵۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
    • الشرح الکبیر، عبدالرحمان بن قدامه (م. ۶۸۲ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    • شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹ق.
    • صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
    • صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
    • العروة الوثقی، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷–۱۳۳۷ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۰ق.
    • عمدة القاری، محمود بن احمد البدرالعینی (م. ۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    • العین (ترتیب العین)، الخلیل بن احمد الفراهیدی (م. ۱۷۰ق)، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۰۵ق.
    • فتح الباری شرح صحیح الامام ابی‌عبدالله محمد بن اسماعیل البخاری، ابن حجر العسقلانی (۷۷۳–۸۵۲ق)، شرح عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی و محب‌الدین خطیب، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
    • الکافی، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
    • کنز الدقائق، محمد المشهدی (م. ۱۱۲۵ق)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
    • لب اللباب فی تعلیم الفقه الشافعی، محمد علی سلطان العلماء، به کوشش محمد عبدالرحیم، دارالفتح، ۱۴۳۱ق.
    • لسان العرب، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
    • المبسوط فی فقه الامامیه، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش محمد باقر بهبودی و سید محمد تقی کشفی، تهران، مکتبة المرتضویه، ۱۳۵۱ش.
    • المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱–۶۷۶ق)، بیروت، دارالفکر.
    • المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقی (م. ۲۷۴ق)، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش.
    • معجم مقاییس اللغه، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
    • معرفة السنن، احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق)، به کوشش سید کسروی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    • مفردات الفاظ القرآن، الحسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م. ۴۲۵ق)، به کوشش صفوان عدنان داودی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
    • المقنعه، محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید) (۳۳۶–۴۱۳ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
    • من لایحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
    • المهذب، عبدالعزیز بن نحریر البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۶ق.
    • النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
    • وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه)، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
    • وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=حرم_مکه&oldid=208944»