ارتش جمهوری اسلامی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات نهاد | {{جعبه اطلاعات نهاد | ||
| عنوان = ارتش جمهوری اسلامی ایران | | عنوان = ارتش جمهوری اسلامی ایران | ||
| تصویر = | | تصویر = ارتش جمهوری اسلامی ایران.webp | ||
| نام = ارتش جمهوری اسلامی ایران | | نام = ارتش جمهوری اسلامی ایران | ||
| مؤسس = [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] | | مؤسس = [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
| وبگاه = [https://www.aja.ir/portal/home/ پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران] | | وبگاه = [https://www.aja.ir/portal/home/ پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران] | ||
}} | }} | ||
'''ارتش جمهوری اسلامی ایران'''، در کنار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از ارکان نظامی در نظام مقدس [[جمهوری اسلامی ایران]] است. این نهاد در سال 1358 ش، به فرمان [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] تشکیل و روز چهارشنبه ۲۹ فروردین ماه هر سال به مناسبت تشکیل آن از طرف ایشان روز ارتش نامیده شد. بر اساس اصل یکصد و چهل و سوم قانون اساسی [[جمهوری اسلامی ایران]]، | '''ارتش جمهوری اسلامی ایران'''، در کنار [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از ارکان نظامی در نظام مقدس [[جمهوری اسلامی ایران]] است. این نهاد در سال 1358 ش، به فرمان [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] تشکیل و روز چهارشنبه ۲۹ فروردین ماه هر سال به مناسبت تشکیل آن از طرف ایشان روز ارتش نامیده شد. بر اساس اصل یکصد و چهل و سوم قانون اساسی [[جمهوری اسلامی ایران]]، وظیفۀ پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی نظام مقدس جمهوری اسلامی بر عهدۀ ارتش بوده و آن متشکل از نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی و پدافند هوایی است. در حال حاضر [[سید عبدالرحیم موسوی]]، با حکم [[سید علی حسینی خامنه‌ای|مقام معظم رهبری]] از 30 مرداد ماه سال 1396 ش، فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد. | ||
==ضرورت و اهمیت== | ==ضرورت و اهمیت== | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
بعد از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] موضوع انحلال ارتش مطرح شد و همین امر نیز موجب نابسامانی در ارتش شد و گروهک‌های ضدانقلاب مردم را تحریک به حمله به پادگان‌های ارتش کردند و حمله‌هایی نیز از سوی این گروهک‌ها انجام شد. در چنین شرایطی امام خمینی در ۲۶ فروردین سال ۱۳۵۸ ش، در پیامی اعلام نمودند: | بعد از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] موضوع انحلال ارتش مطرح شد و همین امر نیز موجب نابسامانی در ارتش شد و گروهک‌های ضدانقلاب مردم را تحریک به حمله به پادگان‌های ارتش کردند و حمله‌هایی نیز از سوی این گروهک‌ها انجام شد. در چنین شرایطی امام خمینی در ۲۶ فروردین سال ۱۳۵۸ ش، در پیامی اعلام نمودند: | ||
'''«روز چهارشنبه ۲۹ فروردین روز ارتش اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با ساز و برگ به رژه بپردازند و پشتیبانى خود را از جمهورى اسلامى و | '''«روز چهارشنبه ۲۹ فروردین روز [[ارتش جمهوری اسلامی ایران|ارتش]] اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با ساز و برگ به رژه بپردازند و پشتیبانى خود را از جمهورى اسلامى و | ||
ملت بزرگ ایران و حضور خود را براى فداکارى در راه استقلال و حفظ مرزهاى کشور اعلام نمایند.»'''<ref>[https://basirat.ir/fa/news/321956/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 ارتش و جایگاه آن در جمهوری اسلامی ایران، بصیرت].</ref>. | ملت بزرگ ایران و حضور خود را براى فداکارى در راه استقلال و حفظ مرزهاى کشور اعلام نمایند.»'''<ref>[https://basirat.ir/fa/news/321956/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 ارتش و جایگاه آن در جمهوری اسلامی ایران، بصیرت].</ref>. | ||
پس از این حکم تاریخی امام خمینی، تا سال 1377 ش، رئیس ستاد مشترک بالاترین جایگاه نظامی ارتش را در اختیار داشت و هماهنگی نیروهای سه‌گانه وقت در همین ستاد صورت میگرفت. یرای نخستین بار در سال 1377 ش، بود که فرمانده معظم کل قوا [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]]، جایگاه فرماندهی کل را برای ارتش لازم دانستند و در نخستین حکم انتصاب فرمانده کل ارتش، خطاب به سرلشکر شهبازی آمده بود: | پس از این حکم تاریخی امام خمینی، تا سال 1377 ش، رئیس ستاد مشترک بالاترین جایگاه نظامی ارتش را در اختیار داشت و هماهنگی نیروهای سه‌گانه وقت در همین ستاد صورت میگرفت. یرای نخستین بار در سال 1377 ش، بود که فرمانده معظم کل قوا [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]]، جایگاه فرماندهی کل را برای ارتش لازم دانستند و در نخستین حکم انتصاب فرمانده کل ارتش، خطاب به سرلشکر شهبازی آمده بود: «[[ارتش جمهوری اسلامی ایران]] چه در دوران [[جنگ ایران و عراق|دفاع مقدس]] و چه در سال‌های پس از آن بحمدالله ذخیره عظیمی از تجارب و قابلیت‌های گوناگون در خود فراهم آورده و استعدادهای درخشانی را به مرحله بروز رسانده است. اکنون برای تسهیل بیشتر امور تشکیلاتی و عملیاتی ارتش، چه در زمینه ابتکارات مربوط به سازندگی و تعمیر و نگهداری ابزارها و فعالیت‌های پژوهشی آن و نوسازی بناها و کارگاه‌ها و چه در میدان آموزش و اقدام نظامی و نیز با استفاده از تجربه موفق [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، لازم است فرماندهی مستقل ارتش جمهوری اسلامی ایجاد شود. لذا به موجب این حکم شما را که دارای سوابق ارزنده مدیریتی و انقلابی می‌باشید و خدمات بزرگی به ارتش کرده‌اید، به فرماندهی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کنم. | ||
پیشبرد سازمان ارتش در همه زمینه‌های موردنظر، با استفاده از عناصر کارآمد و مؤمن و انقلابی و میدان دادن به استعدادهای جوان و همکاری صمیمانه در همه زمینه‌ها با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وظیفه نخستین شماست»<ref>[https://www.aja.ir/portal/home/?NEWS/1600251/1600261/1601235/%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D فرماندهان ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه کسانی بودند؟، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران].</ref>. | پیشبرد سازمان ارتش در همه زمینه‌های موردنظر، با استفاده از عناصر کارآمد و مؤمن و انقلابی و میدان دادن به استعدادهای جوان و همکاری صمیمانه در همه زمینه‌ها با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وظیفه نخستین شماست»<ref>[https://www.aja.ir/portal/home/?NEWS/1600251/1600261/1601235/%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D فرماندهان ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه کسانی بودند؟، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران].</ref>. | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
===نیروی زمینی=== | ===نیروی زمینی=== | ||
پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] و پیدایش تغییر و تحولات اساسی در بخش‌های مختلف كشور، از جمله ارتش؛ نیروهای انقلابی موجود در ارتش كه بیشتر آنان طی سال‌های گذشته نیز هدایت افراد انقلابی و مذهبی ارتش را بر عهده داشتند، با توجه به وضعیت كشور و بروز هرج و مرج در نقاط مرزی، در زمان شروع تهاجم رژیم عراق به كشورمان كه نیروهای ارتش از انسجام و هماهنگی لازم برخوردار نبودند، به مقابله با دشمن متجاوز شتافتند. | پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] و پیدایش تغییر و تحولات اساسی در بخش‌های مختلف كشور، از جمله ارتش؛ نیروهای انقلابی موجود در ارتش كه بیشتر آنان طی سال‌های گذشته نیز هدایت افراد انقلابی و مذهبی ارتش را بر عهده داشتند، با توجه به وضعیت كشور و بروز هرج و مرج در نقاط مرزی، در زمان شروع تهاجم رژیم [[عراق]] به كشورمان كه نیروهای ارتش از انسجام و هماهنگی لازم برخوردار نبودند، به مقابله با دشمن متجاوز شتافتند. | ||
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در طول هشت سال [[جنگ ایران و عراق|دفاع مقدس]]، 45 عملیات گسترده و مؤثر علیه نیروهای متجاوز انجام داد كه بیشتر آنها منجر به آزادسازی بخش عمده‌ای از خاك اشغال شده كشورمان شد و ضربات جبران‌ناپذیری بر پیكره ماشین جنگی [[عراق]] وارد گردید. | نیروی زمینی [[ارتش جمهوری اسلامی ایران]] در طول هشت سال [[جنگ ایران و عراق|دفاع مقدس]]، 45 عملیات گسترده و مؤثر علیه نیروهای متجاوز انجام داد كه بیشتر آنها منجر به آزادسازی بخش عمده‌ای از خاك اشغال شده كشورمان شد و ضربات جبران‌ناپذیری بر پیكره ماشین جنگی [[عراق]] وارد گردید. | ||
همزمان با عملیات‌های نظامی این نیرو، كاركنان فداكار و متعهد جهاد خودكفایی آن، دوشادوش سایر نیروهای درگیر در جنگ، ضمن بازسازی و تعمیر و تدارك وسایل و قطعات آسیب‌دیده؛ منشأ خدمات بسیار ارزشمندی برای نیروهای نظامی كشور شدند و اقدام به ساخت قطعات مورد نیاز كردند. | همزمان با عملیات‌های نظامی این نیرو، كاركنان فداكار و متعهد جهاد خودكفایی آن، دوشادوش سایر نیروهای درگیر در جنگ، ضمن بازسازی و تعمیر و تدارك وسایل و قطعات آسیب‌دیده؛ منشأ خدمات بسیار ارزشمندی برای نیروهای نظامی كشور شدند و اقدام به ساخت قطعات مورد نیاز كردند. | ||
در زمینه امور آموزشی نیز اقدامات زیادی انجام گرفت تا نیروی زمینی ارتش به نیرویی منسجم و مبتنی بر علم روز درآید. | در زمینه امور آموزشی نیز اقدامات زیادی انجام گرفت تا نیروی زمینی ارتش به نیرویی منسجم و مبتنی بر علم روز درآید. | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
با پیدایش نشانه‌های فروپاشی رژیم پهلوی در سال 1357 ش، به‌دلیل گسل‌هایی كه در نیروی هوایی در آن زمان پدید آمده بود ازجمله نارضایتی‌های درون‌سازمانی آن باعث شد كه نیروی هوایی در جریان رویداد‌های [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] زودتر از نیروهای دیگر از رژیم پهلوی گسسته و به امواج انقلاب بپیوندد. بخصوص همافران این نیرو در هدایت افراد نیروی هوایی به‌سمت انقلاب نقش مهمی داشتند. | با پیدایش نشانه‌های فروپاشی رژیم پهلوی در سال 1357 ش، به‌دلیل گسل‌هایی كه در نیروی هوایی در آن زمان پدید آمده بود ازجمله نارضایتی‌های درون‌سازمانی آن باعث شد كه نیروی هوایی در جریان رویداد‌های [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] زودتر از نیروهای دیگر از رژیم پهلوی گسسته و به امواج انقلاب بپیوندد. بخصوص همافران این نیرو در هدایت افراد نیروی هوایی به‌سمت انقلاب نقش مهمی داشتند. | ||
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ابتدا انتصابات شتابزده‌ای كه در سطح فرماندهی نیروی هوایی صورت گرفت موج اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها را به‌دنبال داشت تا آن كه در پی شروع [[جنگ ایران و عراق|جنگ عراق علیه ایران]]، این امر از ثبات نسبی بر خوردار شد. | پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ابتدا انتصابات شتابزده‌ای كه در سطح فرماندهی نیروی هوایی صورت گرفت موج اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها را به‌دنبال داشت تا آن كه در پی شروع [[جنگ ایران و عراق|جنگ عراق علیه ایران]]، این امر از ثبات نسبی بر خوردار شد. | ||
با شروع جنگ، ضروری‌ترین مسأله‌ای كه به ذهن خطور می‌كرد مسأله مقابله به مثل و جلوگیری از پرواز هر چه بیشتر هواپیماهای عراقی به ایران بود . | با شروع جنگ، ضروری‌ترین مسأله‌ای كه به ذهن خطور می‌كرد مسأله مقابله به مثل و جلوگیری از پرواز هر چه بیشتر هواپیماهای [[عراق |عراقی]] به [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] بود . | ||
در همان روز نخست شروع جنگ، با همت فرماندهان دلیر نیروی هوایی، مثل شهید محمد جواد فكوری، نیروی هوایی توانست با به پرواز در آوردن 200 هواپیما و عبور دادن 140 فروند از آنها به داخل مرزهای | در همان روز نخست شروع جنگ، با همت فرماندهان دلیر نیروی هوایی، مثل شهید محمد جواد فكوری، نیروی هوایی توانست با به پرواز در آوردن 200 هواپیما و عبور دادن 140 فروند از آنها به داخل مرزهای [[عراق]]، پاسخ شایسته‌ای به تجاوزهای نیروی‌های عراقی داده و مانع از پروازهای بعدی آنان به داخل فضای هوایی ایران شود. از طرف دیگر در آن دوران، آماده كردن نیروهای پروازی، تعمیر و نگهداری هواپیما‌ها و تأمین قطعات یدكی نیز از جمله مسائلی بود كه نیروی هوایی با آن مواجه بود و پشتیبانی ابرقدرت‌ها از عراق و تحریم علیه كشورمان نیز دو چالش عمده دیگر محسوب می‌شد. | ||
پژوهشگران غربی به این نكته اشاره كرده‌اند كه نیروی هوایی ارتش ایران در دوران بعد از پیروزی انقلاب موفق شده است بسیاری از هواپیماهای خود را كه بر اثر كمبود قطعات یدكی زمینگیر شده‌اند با استفاده ازقطعات یدكی تعداد دیگری از همان جنگده‌ها فعال سازند. | پژوهشگران غربی به این نكته اشاره كرده‌اند كه نیروی هوایی ارتش ایران در دوران بعد از پیروزی انقلاب موفق شده است بسیاری از هواپیماهای خود را كه بر اثر كمبود قطعات یدكی زمینگیر شده‌اند با استفاده ازقطعات یدكی تعداد دیگری از همان جنگده‌ها فعال سازند. | ||
نیروی هوایی قبل از پیروزی انقلاب دارای بیش از 450 هواپیمای جنگی پیشرفته، شامل پیشرفته‌ترین هواپیماهای شكاری آن زمان یعنی | نیروی هوایی قبل از پیروزی انقلاب دارای بیش از 450 هواپیمای جنگی پیشرفته، شامل پیشرفته‌ترین هواپیماهای شكاری آن زمان یعنی «تامكت F-14» بود و حدود پنج هزار خلبان ورزیده در اختیار داشت و در سال 1357 ش، در مقایسه با نیروی زمینی و دریایی، بسیار پیشرفته‌تر بود و در بین نیروهای هوایی جهان سوم، بی مانند بود. در حدود 76 فروند بالگرد و 15 اسكادران موشك زمین به هوا نیز این توانایی را تكمیل می‌كرد. 166 فروند «F-5»، و 190 فروند «فانتوم» و 77 فروند «تامكت» بخشي از هواپيماهای مذكور بودند. | ||
====اهداف نیروی هوایی در جنگ تحمیلی==== | |||
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با داشتن سربازان زبده و كارآمد از خلبانان تا سربازان وظیفه توانست از همان لحظات اولیه شروع جنگ با طرح‌ریزی و اجرای عملیات‌های متعدد این اصل مهم را مورد توجه قرار دهد كه با زمینگیر كردن هواپیماهای عراقی و كسب برتری هوایی، فرصت زمان كافی جهت حصول به اهداف ذیل را به‌دست بیاورد: | |||
# فرصت لازم جهت سازماندهی نیروهای پراكنده سطحی و انجام طرح‌ریزی‌های اولیه پدافندی را فراهم كند. | # فرصت لازم جهت سازماندهی نیروهای پراكنده سطحی و انجام طرح‌ریزی‌های اولیه پدافندی را فراهم كند. | ||
# نیروهای سطحی از پشت جبهه به مناطق عملیاتی انتقال یابند. | # نیروهای سطحی از پشت جبهه به مناطق عملیاتی انتقال یابند. | ||
# کاهش توان رزمی دشمن كه باعث كاهش پوشش‌های هوایی آن شود. | # کاهش توان رزمی دشمن كه باعث كاهش پوشش‌های هوایی آن شود. | ||
# ظرفیت جنگی دشمن در دست زدن به حملات احتمالی هوایی به نقاط حساس و حیاتی كشور كاهش یابد. | # ظرفیت جنگی دشمن در دست زدن به حملات احتمالی هوایی به نقاط حساس و حیاتی كشور كاهش یابد. | ||
جهت دستیابی به اهداف مورد نظر، نیروی هوایی با كسب برتری هوایی و به‌دست گرفتن ابتكار عملیات، موج حملات جنگده بمب‌افكن‌های خود را متوجه یكان‌های زرهی، پیاده، مكانیزه و توپخانه و قرارگاه‌های تاكتیكی، نقاط آمادی، ستون‌های نظامی و همچنین محورهای مواصلاتی نیروهای دشمن كرد. در نتیجه ارتش عراق كه برای خروج از بن‌بست به‌دنبال راه مفری می‌گشت به جنگ شهر‌ها و حمله به مناطق مسكونی روی آورد و آنها را با با موشك‌های "اسكاد" مورد حمله قرار داد. | جهت دستیابی به اهداف مورد نظر، نیروی هوایی با كسب برتری هوایی و به‌دست گرفتن ابتكار عملیات، موج حملات جنگده بمب‌افكن‌های خود را متوجه یكان‌های زرهی، پیاده، مكانیزه و توپخانه و قرارگاه‌های تاكتیكی، نقاط آمادی، ستون‌های نظامی و همچنین محورهای مواصلاتی نیروهای دشمن كرد. در نتیجه ارتش [[عراق]] كه برای خروج از بن‌بست به‌دنبال راه مفری می‌گشت به جنگ شهر‌ها و حمله به مناطق مسكونی روی آورد و آنها را با با موشك‌های "اسكاد" مورد حمله قرار داد. | ||
یكی دیگر از زمینه‌های بسیار مهم وقابل بررسی اقدام‌های نیروی هوایی در دوران دفاع | |||
در ادامه | ====نقش نیروی هوایی در عملیات‌ها==== | ||
یكی دیگر از زمینه‌های بسیار مهم وقابل بررسی اقدام‌های نیروی هوایی در دوران [[جنگ ایران و عراق|دفاع مقدس]]، نقش نیروی هوایی در عملیات‌های دریایی است كه به‌خصوص پیروزی و افتخار آفرینی آن در روز هفتم آذر ماه 1359 ش، به همراه نیروی دریایی ارتش و انهدام هفت فروند از هواپیماهای شكاری، هفت فروند از ناوچه‌های موشك انداز و یك فروند ناو نیروبر هزار تُنی [[عراق]] و فرستادن آنها به قعر آب‌های خلیج فارس؛ در تاریخ دفاع مقدس ماندگار شد. | |||
در ادامه [[جنگ]]، نیروی هوایی در عملیات شكست حصر آبادان با به‌كار گرفتن هواپیماهای شكاری و عكسبرداری هوایی و شناسایی تاكتیكی قبل از اجرای عملیات بر فراز مناطق اشغالی و عقبه جبهه‌ها و به‌دست آوردن اطلاعات جامعی از توانایی و محدودیت‌ها،تجمع و تمركز نیروها،تركیب و ترتیب قوا، جابه‌جایی و تحركات عراقی‌ها و در اختیار فرماندهان جنگ قرار دادن جهت اجرای این عملیات شركت كرد كه این عملیات با پیروزی كامل در مهر ماه 1360 ش، انجام شد. | |||
درعملیات طریق‌القدس كه به‌منظور آزادسازی بستان و تأمین تنگه چزابه در محور بستان – سوسنگرد انجام شد، در ابتدا خلبانان نیروی هوایی، روزانه با انجام دَه‌ها سورتی پرواز، به بمباران خطوط مقدم جبهه‌ها پرداختند و سپس مأموریت‌های تأمین اطلاعات تاكتیكی، طرح‌ریزی برای تهیه آتش پشتیبانی از هوا ،قطع خطوط مواصلاتی و جدا‌سازی نیروها و پشتیبانی نزدیك هوایی از نیروهای سطحی و انهدام مراكز تجمع دشمن برای ایجاد شكاف در خطوط مستحكم تماس و همچنین تأمین دفاع هوایی از عقبه و عمق مناطق عملیاتی و تأمین پوشش هوایی ارتفاع كم، متوسط و بالا جهت عملیات بعدی را عهده‌دار شدند. | درعملیات طریق‌القدس كه به‌منظور آزادسازی بستان و تأمین تنگه چزابه در محور بستان – سوسنگرد انجام شد، در ابتدا خلبانان نیروی هوایی، روزانه با انجام دَه‌ها سورتی پرواز، به بمباران خطوط مقدم جبهه‌ها پرداختند و سپس مأموریت‌های تأمین اطلاعات تاكتیكی، طرح‌ریزی برای تهیه آتش پشتیبانی از هوا ،قطع خطوط مواصلاتی و جدا‌سازی نیروها و پشتیبانی نزدیك هوایی از نیروهای سطحی و انهدام مراكز تجمع دشمن برای ایجاد شكاف در خطوط مستحكم تماس و همچنین تأمین دفاع هوایی از عقبه و عمق مناطق عملیاتی و تأمین پوشش هوایی ارتفاع كم، متوسط و بالا جهت عملیات بعدی را عهده‌دار شدند. | ||
در عملیات معروف فتح‌المبین نیز نیروی هوایی نقش پدافند هوایی را بر عهده داشت و سایت‌های چهار و پنج موشكی و ایستگاه رادار دهلوان كه در اختیار ارتش عراق قرار گرفته بود آزاد شد و نیروی هوایی ایران توانست 27 فروند از انواع هواپیماهای عراقی را مورد هدف قرار داده و سرنگون كند. در ادامه آن در عملیات بیت‌المقدس كه با توجه به استعداد و تركیب جدید نیروی زمینی عراق، ضرورت به‌كارگیری حجم وسیع‌تری از امكانات آفندی و پدافندی هوایی از سوی ایران به خوبی احساس می‌شد، با اتخاذ تدابیر مناسب عملیاتی و تغییر تاكتیك نیروی هوایی ایران، تمهیدات ارتش عراق خنثی شد و با انجام عملیات پشتیبانی نزدیك خلبانان | در عملیات معروف فتح‌المبین نیز نیروی هوایی نقش پدافند هوایی را بر عهده داشت و سایت‌های چهار و پنج موشكی و ایستگاه رادار دهلوان كه در اختیار ارتش [[عراق]] قرار گرفته بود آزاد شد و نیروی هوایی ایران توانست 27 فروند از انواع هواپیماهای عراقی را مورد هدف قرار داده و سرنگون كند. در ادامه آن در عملیات بیت‌المقدس كه با توجه به استعداد و تركیب جدید نیروی زمینی عراق، ضرورت به‌كارگیری حجم وسیع‌تری از امكانات آفندی و پدافندی هوایی از سوی ایران به خوبی احساس می‌شد، با اتخاذ تدابیر مناسب عملیاتی و تغییر تاكتیك نیروی هوایی ایران، تمهیدات ارتش عراق خنثی شد و با انجام عملیات پشتیبانی نزدیك خلبانان [[جمهوری اسلامی ایران|ایرانی]]، خرمشهر آزاد شد. | ||
به طور كلی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با رشادت،دلاوری و پایمردی سربازانش در طی دوران دفاع مقدس و اهدای شهیدان، جانبازان و آزادان بسیاری در راه پاسداری از وطن و دین | به طور كلی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با رشادت،دلاوری و پایمردی سربازانش در طی دوران [[جنگ ایران و عراق|دفاع مقدس]] و اهدای شهیدان، جانبازان و آزادان بسیاری در راه پاسداری از وطن و [[اسلام|دین اسلام]]، توانست خدمات ارزنده‌ای را به [[جمهوری اسلامی ایران]] ارائه دهد<ref>[https://www.aja.ir/portal/home/?1640584/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C تاریخچه نیروی هوایی، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران].</ref>. | ||
===نیروی دریایی=== | ===نیروی دریایی=== | ||
با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن | با پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] در 22 بهمن سال 1357 ش، تحول عظیمی در نیروی دریایی ایجاد و در راستای خود‌کفایی آموزشی، اعزام دانشجو بهصورت همگانی به خارج از کشور متوقف و دانشگاه علوم دریایی امام خمینی با چهار دانشکده ناوبری و فرماندهی کشتی، مهندسی برق و الکترونیک و مخابرات دریایی، مهندسی مکانیک دریایی و رشته مدیرت و کمیسر دریایی تأسیس شد. | ||
مراکز آموزش‌های تخصصی نیز در انزلی و رشت توسعه یافتند و دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی دریایی پا گرفت. | |||
با شروع جنگ | با شروع [[جنگ ایران و عراق|جنگ تحمیلی]]، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران هرگز در مقابل تهاجم نیروهای عراق غافلگیر نشدند بلکه در هفتم آذر ماه 1359 با عملیات بزرگ شناور رزمی [[عراق]] و انهدام سکوهای نفتی البکر و الامیه و محاصره کامل دریایی بنادر [[بصره]]، فاو و ام‌القصر و محروم نمودن کامل و تا پایان جنگ به نبرد با هواپیما و بالگردهای دشمن در دریا پرداخت و در مدت هشت سال [[جنگ ایران و عراق|جنگ تحمیلی]]، نیروی دریایی 10 هزار فروند کشتی تجاری را به بنادر ایران اسکورت نمود که در این بین تنها چند صد فروند آنها مورد اصابت موشک‌های هواپیمای دشمن قرار گرفتند که کارنامه بسیار درخشانی در جنگ‌های دریایی قلمداد می‌شود و از سویی امنیت خطوط مواصلات دریایی [[خلیج فارس]]، دریای عمان و شمال اقیانوس هند را همواره برقرار نمود. | ||
در 29 فروردین 1367، ناوگان نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران در نبردی نابرابر با نیروهای دریایی و هوایی | در 29 فروردین 1367، ناوگان نیروی دریایی [[جمهوری اسلامی ایران]] در نبردی نابرابر با نیروهای دریایی و هوایی [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] در خلیج فارس شرکت نمود که هر چند به غرق شدن ناوشکن سهند و ناوچه جوشن انجامید ولی ضرباتی که نیروی دریایی آمریکا متحمل گردید، از جمله اصابت مین به ناوشکن ساموئل بی رابرتز، غرق شدن یک فروند کشتی لجستیکی و سرنگونی یک فروند بالگرد آمریکایی، که در نبردهای منطقه‌ای کم‌سابقه بوده است<ref>[https://www.aja.ir/portal/home/?1640611/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C تاریخچه نیروی دریایی، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران].</ref>. | ||
===پدافند هوایی=== | ===پدافند هوایی=== | ||
پس از پیروزی شكوهمند انقلاب | پس از پیروزی شكوهمند [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]]، فرماندهی‌های مناطق پدافند هوایی، از سازمان فرماندهی پدافند هوایی حذف شده و گروه‌های پدافند هوایی بهصورت انبوه، به‌طور مستقیم در تابعیت فرماندهی پدافند هوایی قرار گرفتند. در این زمان رادار‌های متعدد و متنوع در نقاط مرتفع در سراسر كشور مستقر شده و پوشش راداری نسبی سراسر كشور فراهم گردیده و تعداد قابل توجهی رادار متحرك هم در «گروه رادار‌های تاكتیكی» جهت اعزام به مناطق درگیری احتمالی و حضور در صحنه نبرد سازماندهی شده بود. همچنین به خدمت گرفتن رادار‌های پرنده (آواكس) و تشكیل شبكه فرماندهی و كنترل پیشرفته مجهز به سامانه‌های رایانه‌ای متوقف شد و فرماندهی پدافند هوایی با آخرین سازمان مصوبه وارد [[جنگ|جنگ]] شد و تعدادی از یكان‌های سازماندهی شده در طول جنگ عملیاتی شدند. تشكیل شبكه فرماندهی و كنترل و تشكیل گردان‌های دیده‌بانی و موشک‌های دوش پرتابی و اضافه شدن سامانه‌های راداری، موشكی وتوپخانه‌ای جدید و پوشش راداری نسبی سراسر كشور در ارتفاعات مختلف؛ از جمله اقدام‌هایی بود كه در طول جنگ و پس از خاتمه آن با بهره‌گیری از تجارب هشت سال [[جنگ ایران و عراق|دفاع مقدس]] به‌عمل آمد. سامانه‌های پدافند هوایی «اس - 200»، «اف‌ام 80»، و... در دهه‌های 70 تا90 شمسی به‌تدریج به ساختار جنگ‌افزاری پدافند هوایی [[جمهوری اسلامی ایران]] افزوده شد. در بُعد آموزش نیز به‌منظور تأمین نیازهای كاركنان تحصیلكرده و متبحر نیروی هوایی و پدافندهوایی در تخصص‌های مختلف، پس از تهیه طرح ایجاد دانشگاه هوایی و تصویب [[سید علی حسینی خامنه‌ای|فرماندهی كل قوا]] و شورای عالی انقلاب فرهنگی و تلاش‌های شهید ستاری؛ دانشگاه هوایی در تاریخ 15 آبان سال1367 ش، به‌طور رسمی توسط [[سید علی حسینی خامنه‌ای|مقام معظم رهبری]] (رئیس جمهور وقت) افتتاح شد. دانشكده مهندسی فرماندهی وكنترل هوایی این دانشگاه در رشته‌های تحصیلی مورد نیاز پدافند هوایی (كارشناسی مهندسی فرماندهی و كنترل هوایی مشتمل بر رشته‌های كنترل شكاری، عملیات موشك واطلاعات عملیات ) و سایر رشته‌های تحصیلی مورد نیاز به تربیت دانشجو می‌پردازد. | ||
با توجه به تغییر راهبرد نبرد در سال‌های پایانی دهه 90 میلادی و اهمیت یافتن نبردهای هوایی و همچنین افزایش حجم تهدیدها علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و در اولویت قرارگرفتن پدافند هوایی برابر تدابیر فرماندهی معظم كل قوا، طی فرمانی قرارگاه پدافند هوایی با مأموریت دفاع از هوا و فضای كشور در مقابل هر گونه تهدید هوایی و با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های پدافند هوایی نیروهای مسلح كشور، در دهم شهریور ماه | با توجه به تغییر راهبرد نبرد در سال‌های پایانی دهه 90 میلادی و اهمیت یافتن نبردهای هوایی و همچنین افزایش حجم تهدیدها علیه [[ جمهوری اسلامی ایران|نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران]] و در اولویت قرارگرفتن پدافند هوایی برابر تدابیر فرماندهی معظم كل قوا، طی فرمانی قرارگاه پدافند هوایی با مأموریت دفاع از هوا و فضای كشور در مقابل هر گونه تهدید هوایی و با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های پدافند هوایی نیروهای مسلح كشور، در دهم شهریور ماه 1387 ش، با ساختاری متفاوت سازماندهی و تقویت شد. بعدها این روز به‌عنوان روز پدافند هوایی شناخته شد. البته باید دانست كه پیش از این، براساس تدابیر و اوامر فرماندهی معظم كل قوا و مقام معظم رهبری در سال 1371 ش، قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص)، مسئولیت هماهنگی فعالیت‌های پدافند هوایی [[ارتش جمهوری اسلامی ایران|ارتش]] و [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه]] را عهده‌دار شده بود. قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء كه در ساختار سازمانی قبلی، هدایت وكنترل عملیاتی یكان‌های پدافند هوایی نیروهای مسلح را برعهده داشت، در ساختار تشكیلاتی جدید با تحویل گرفتن كامل یكان‌های پدافند هوایی نیروی هوایی و اعمال فرماندهی كامل بر یكان‌های مذكور، با در اختیار گرفتن فرماندهی اطلاعات و شناسایی، شبكه راداری، موشكی، توپخانه‌ای، دیده‌بانی و سامانه‌های پشتیبانی رزمی و عمومی یكان‌های مذكور از طریق سامانه فرماندهی و كنترل پدافند هوایی (ADOC -SOC -CRC -CP )، مسئولیت كنترل عملیات هوایی كشور را برعهده داشته و كلیه جنگ افزارها و یكان‌های پدافند هوایی سپاه و ارتش نیز كمافی‌سابق تحت فرامین عملیاتی قرارگاه پدافند هوایی پدافند هوایی عمل خواهند نمود<ref>[https://www.aja.ir/portal/home/?69810/%D9%BE%D8%AF%D8%A7%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%A1(%D8%B5) تاریخچه پدافند هوایی، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران].</ref>. | ||
==فرماندهان== | ==فرماندهان== | ||
| خط ۹۵: | خط ۹۹: | ||
* [http://hamshahrionline.ir/x3Sbx آشنایی با ارتش جمهوری اسلامی ایران، همشهری آنلاین]، تاریخ درج مطلب: 25 خردادماه 1392 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش. | * [http://hamshahrionline.ir/x3Sbx آشنایی با ارتش جمهوری اسلامی ایران، همشهری آنلاین]، تاریخ درج مطلب: 25 خردادماه 1392 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش. | ||
* [https://basirat.ir/fa/news/321956/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 ارتش و جایگاه آن در جمهوری اسلامی ایران، بصیرت]، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین ماه 1399 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش. | * [https://basirat.ir/fa/news/321956/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 ارتش و جایگاه آن در جمهوری اسلامی ایران، بصیرت]، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین ماه 1399 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش. | ||
* [https://www.aja.ir/portal/home/ تاریخچه ارتش جمهوری اسلامی ایران، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران]، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش. | |||
[[رده:ایران]] | [[رده:ایران]] | ||
[[رده:سازمان‌ها و نهاد‌ها]] | [[رده:سازمان‌ها و نهاد‌ها]] | ||
نسخهٔ ۴ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۲۸
| ارتش جمهوری اسلامی ایران | |
|---|---|
 | |
| نام | ارتش جمهوری اسلامی ایران |
| مؤسس | امام خمینی |
| مدیر فعلی | سید عبدالرحیم موسوی |
| مدیران سابق |
|
| اهداف |
|
| وابستگی به حاکمیت | جمهوری اسلامی ایران |
| وبگاه | پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران |
ارتش جمهوری اسلامی ایران، در کنار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از ارکان نظامی در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران است. این نهاد در سال 1358 ش، به فرمان امام خمینی تشکیل و روز چهارشنبه ۲۹ فروردین ماه هر سال به مناسبت تشکیل آن از طرف ایشان روز ارتش نامیده شد. بر اساس اصل یکصد و چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، وظیفۀ پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی نظام مقدس جمهوری اسلامی بر عهدۀ ارتش بوده و آن متشکل از نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی و پدافند هوایی است. در حال حاضر سید عبدالرحیم موسوی، با حکم مقام معظم رهبری از 30 مرداد ماه سال 1396 ش، فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد.
ضرورت و اهمیت
بر اساس اصل یکصد و چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ارتش جمهوری اسلامی ایران وظیفه پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی نظام مقدس جمهوری اسلامی را بر عهده دارد. همچنین طبق این اصل، ارتش جمهوری اسلامی ایران، ارتشی اسلامی، مکتبی و مردمی است که باید افرادی شایسته را به خدمت بپذیرد و به اهداف انقلاب اسلامی مؤمن و در راه تحقق آن فداکار باشد[۱].
تاریخچه
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران موضوع انحلال ارتش مطرح شد و همین امر نیز موجب نابسامانی در ارتش شد و گروهک‌های ضدانقلاب مردم را تحریک به حمله به پادگان‌های ارتش کردند و حمله‌هایی نیز از سوی این گروهک‌ها انجام شد. در چنین شرایطی امام خمینی در ۲۶ فروردین سال ۱۳۵۸ ش، در پیامی اعلام نمودند: «روز چهارشنبه ۲۹ فروردین روز ارتش اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با ساز و برگ به رژه بپردازند و پشتیبانى خود را از جمهورى اسلامى و ملت بزرگ ایران و حضور خود را براى فداکارى در راه استقلال و حفظ مرزهاى کشور اعلام نمایند.»[۲]. پس از این حکم تاریخی امام خمینی، تا سال 1377 ش، رئیس ستاد مشترک بالاترین جایگاه نظامی ارتش را در اختیار داشت و هماهنگی نیروهای سه‌گانه وقت در همین ستاد صورت میگرفت. یرای نخستین بار در سال 1377 ش، بود که فرمانده معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جایگاه فرماندهی کل را برای ارتش لازم دانستند و در نخستین حکم انتصاب فرمانده کل ارتش، خطاب به سرلشکر شهبازی آمده بود: «ارتش جمهوری اسلامی ایران چه در دوران دفاع مقدس و چه در سال‌های پس از آن بحمدالله ذخیره عظیمی از تجارب و قابلیت‌های گوناگون در خود فراهم آورده و استعدادهای درخشانی را به مرحله بروز رسانده است. اکنون برای تسهیل بیشتر امور تشکیلاتی و عملیاتی ارتش، چه در زمینه ابتکارات مربوط به سازندگی و تعمیر و نگهداری ابزارها و فعالیت‌های پژوهشی آن و نوسازی بناها و کارگاه‌ها و چه در میدان آموزش و اقدام نظامی و نیز با استفاده از تجربه موفق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، لازم است فرماندهی مستقل ارتش جمهوری اسلامی ایجاد شود. لذا به موجب این حکم شما را که دارای سوابق ارزنده مدیریتی و انقلابی می‌باشید و خدمات بزرگی به ارتش کرده‌اید، به فرماندهی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کنم. پیشبرد سازمان ارتش در همه زمینه‌های موردنظر، با استفاده از عناصر کارآمد و مؤمن و انقلابی و میدان دادن به استعدادهای جوان و همکاری صمیمانه در همه زمینه‌ها با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وظیفه نخستین شماست»[۳].
ساختار
ارتش جمهوری اسلامی ایران متشکل از نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی و پدافند هوایی است.
نیروی زمینی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و پیدایش تغییر و تحولات اساسی در بخش‌های مختلف كشور، از جمله ارتش؛ نیروهای انقلابی موجود در ارتش كه بیشتر آنان طی سال‌های گذشته نیز هدایت افراد انقلابی و مذهبی ارتش را بر عهده داشتند، با توجه به وضعیت كشور و بروز هرج و مرج در نقاط مرزی، در زمان شروع تهاجم رژیم عراق به كشورمان كه نیروهای ارتش از انسجام و هماهنگی لازم برخوردار نبودند، به مقابله با دشمن متجاوز شتافتند. نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در طول هشت سال دفاع مقدس، 45 عملیات گسترده و مؤثر علیه نیروهای متجاوز انجام داد كه بیشتر آنها منجر به آزادسازی بخش عمده‌ای از خاك اشغال شده كشورمان شد و ضربات جبران‌ناپذیری بر پیكره ماشین جنگی عراق وارد گردید. همزمان با عملیات‌های نظامی این نیرو، كاركنان فداكار و متعهد جهاد خودكفایی آن، دوشادوش سایر نیروهای درگیر در جنگ، ضمن بازسازی و تعمیر و تدارك وسایل و قطعات آسیب‌دیده؛ منشأ خدمات بسیار ارزشمندی برای نیروهای نظامی كشور شدند و اقدام به ساخت قطعات مورد نیاز كردند. در زمینه امور آموزشی نیز اقدامات زیادی انجام گرفت تا نیروی زمینی ارتش به نیرویی منسجم و مبتنی بر علم روز درآید. اكنون با گذشت 25 سال از پایان جنگ تحمیلی؛ نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران با گذر از دوران سازندگی و تعمیر تجهیزات و امكانات مورد استفاده خود در جنگ، با استفاده از نیروهای متخصص و مهندسان، توانسته است كه تسلیحات و تجهیزات نظامی متعددی را طراحی و تولید كند و به مرحله خودكفایی برسد. از نظر نیروی انسانی نیز، با گزینش و استخدام نیروهای متعهد، مومن و تحصیلكرده، نیروهای آماده‌ای را جهت دفاع از كشور و نظام جمهوری اسلامی ایران تربیت كرده است[۴].
نیروی هوایی
با پیدایش نشانه‌های فروپاشی رژیم پهلوی در سال 1357 ش، به‌دلیل گسل‌هایی كه در نیروی هوایی در آن زمان پدید آمده بود ازجمله نارضایتی‌های درون‌سازمانی آن باعث شد كه نیروی هوایی در جریان رویداد‌های انقلاب زودتر از نیروهای دیگر از رژیم پهلوی گسسته و به امواج انقلاب بپیوندد. بخصوص همافران این نیرو در هدایت افراد نیروی هوایی به‌سمت انقلاب نقش مهمی داشتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ابتدا انتصابات شتابزده‌ای كه در سطح فرماندهی نیروی هوایی صورت گرفت موج اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها را به‌دنبال داشت تا آن كه در پی شروع جنگ عراق علیه ایران، این امر از ثبات نسبی بر خوردار شد. با شروع جنگ، ضروری‌ترین مسأله‌ای كه به ذهن خطور می‌كرد مسأله مقابله به مثل و جلوگیری از پرواز هر چه بیشتر هواپیماهای عراقی به ایران بود . در همان روز نخست شروع جنگ، با همت فرماندهان دلیر نیروی هوایی، مثل شهید محمد جواد فكوری، نیروی هوایی توانست با به پرواز در آوردن 200 هواپیما و عبور دادن 140 فروند از آنها به داخل مرزهای عراق، پاسخ شایسته‌ای به تجاوزهای نیروی‌های عراقی داده و مانع از پروازهای بعدی آنان به داخل فضای هوایی ایران شود. از طرف دیگر در آن دوران، آماده كردن نیروهای پروازی، تعمیر و نگهداری هواپیما‌ها و تأمین قطعات یدكی نیز از جمله مسائلی بود كه نیروی هوایی با آن مواجه بود و پشتیبانی ابرقدرت‌ها از عراق و تحریم علیه كشورمان نیز دو چالش عمده دیگر محسوب می‌شد. پژوهشگران غربی به این نكته اشاره كرده‌اند كه نیروی هوایی ارتش ایران در دوران بعد از پیروزی انقلاب موفق شده است بسیاری از هواپیماهای خود را كه بر اثر كمبود قطعات یدكی زمینگیر شده‌اند با استفاده ازقطعات یدكی تعداد دیگری از همان جنگده‌ها فعال سازند. نیروی هوایی قبل از پیروزی انقلاب دارای بیش از 450 هواپیمای جنگی پیشرفته، شامل پیشرفته‌ترین هواپیماهای شكاری آن زمان یعنی «تامكت F-14» بود و حدود پنج هزار خلبان ورزیده در اختیار داشت و در سال 1357 ش، در مقایسه با نیروی زمینی و دریایی، بسیار پیشرفته‌تر بود و در بین نیروهای هوایی جهان سوم، بی مانند بود. در حدود 76 فروند بالگرد و 15 اسكادران موشك زمین به هوا نیز این توانایی را تكمیل می‌كرد. 166 فروند «F-5»، و 190 فروند «فانتوم» و 77 فروند «تامكت» بخشي از هواپيماهای مذكور بودند.
اهداف نیروی هوایی در جنگ تحمیلی
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با داشتن سربازان زبده و كارآمد از خلبانان تا سربازان وظیفه توانست از همان لحظات اولیه شروع جنگ با طرح‌ریزی و اجرای عملیات‌های متعدد این اصل مهم را مورد توجه قرار دهد كه با زمینگیر كردن هواپیماهای عراقی و كسب برتری هوایی، فرصت زمان كافی جهت حصول به اهداف ذیل را به‌دست بیاورد:
- فرصت لازم جهت سازماندهی نیروهای پراكنده سطحی و انجام طرح‌ریزی‌های اولیه پدافندی را فراهم كند.
- نیروهای سطحی از پشت جبهه به مناطق عملیاتی انتقال یابند.
- کاهش توان رزمی دشمن كه باعث كاهش پوشش‌های هوایی آن شود.
- ظرفیت جنگی دشمن در دست زدن به حملات احتمالی هوایی به نقاط حساس و حیاتی كشور كاهش یابد.
جهت دستیابی به اهداف مورد نظر، نیروی هوایی با كسب برتری هوایی و به‌دست گرفتن ابتكار عملیات، موج حملات جنگده بمب‌افكن‌های خود را متوجه یكان‌های زرهی، پیاده، مكانیزه و توپخانه و قرارگاه‌های تاكتیكی، نقاط آمادی، ستون‌های نظامی و همچنین محورهای مواصلاتی نیروهای دشمن كرد. در نتیجه ارتش عراق كه برای خروج از بن‌بست به‌دنبال راه مفری می‌گشت به جنگ شهر‌ها و حمله به مناطق مسكونی روی آورد و آنها را با با موشك‌های "اسكاد" مورد حمله قرار داد.
نقش نیروی هوایی در عملیات‌ها
یكی دیگر از زمینه‌های بسیار مهم وقابل بررسی اقدام‌های نیروی هوایی در دوران دفاع مقدس، نقش نیروی هوایی در عملیات‌های دریایی است كه به‌خصوص پیروزی و افتخار آفرینی آن در روز هفتم آذر ماه 1359 ش، به همراه نیروی دریایی ارتش و انهدام هفت فروند از هواپیماهای شكاری، هفت فروند از ناوچه‌های موشك انداز و یك فروند ناو نیروبر هزار تُنی عراق و فرستادن آنها به قعر آب‌های خلیج فارس؛ در تاریخ دفاع مقدس ماندگار شد. در ادامه جنگ، نیروی هوایی در عملیات شكست حصر آبادان با به‌كار گرفتن هواپیماهای شكاری و عكسبرداری هوایی و شناسایی تاكتیكی قبل از اجرای عملیات بر فراز مناطق اشغالی و عقبه جبهه‌ها و به‌دست آوردن اطلاعات جامعی از توانایی و محدودیت‌ها،تجمع و تمركز نیروها،تركیب و ترتیب قوا، جابه‌جایی و تحركات عراقی‌ها و در اختیار فرماندهان جنگ قرار دادن جهت اجرای این عملیات شركت كرد كه این عملیات با پیروزی كامل در مهر ماه 1360 ش، انجام شد. درعملیات طریق‌القدس كه به‌منظور آزادسازی بستان و تأمین تنگه چزابه در محور بستان – سوسنگرد انجام شد، در ابتدا خلبانان نیروی هوایی، روزانه با انجام دَه‌ها سورتی پرواز، به بمباران خطوط مقدم جبهه‌ها پرداختند و سپس مأموریت‌های تأمین اطلاعات تاكتیكی، طرح‌ریزی برای تهیه آتش پشتیبانی از هوا ،قطع خطوط مواصلاتی و جدا‌سازی نیروها و پشتیبانی نزدیك هوایی از نیروهای سطحی و انهدام مراكز تجمع دشمن برای ایجاد شكاف در خطوط مستحكم تماس و همچنین تأمین دفاع هوایی از عقبه و عمق مناطق عملیاتی و تأمین پوشش هوایی ارتفاع كم، متوسط و بالا جهت عملیات بعدی را عهده‌دار شدند. در عملیات معروف فتح‌المبین نیز نیروی هوایی نقش پدافند هوایی را بر عهده داشت و سایت‌های چهار و پنج موشكی و ایستگاه رادار دهلوان كه در اختیار ارتش عراق قرار گرفته بود آزاد شد و نیروی هوایی ایران توانست 27 فروند از انواع هواپیماهای عراقی را مورد هدف قرار داده و سرنگون كند. در ادامه آن در عملیات بیت‌المقدس كه با توجه به استعداد و تركیب جدید نیروی زمینی عراق، ضرورت به‌كارگیری حجم وسیع‌تری از امكانات آفندی و پدافندی هوایی از سوی ایران به خوبی احساس می‌شد، با اتخاذ تدابیر مناسب عملیاتی و تغییر تاكتیك نیروی هوایی ایران، تمهیدات ارتش عراق خنثی شد و با انجام عملیات پشتیبانی نزدیك خلبانان ایرانی، خرمشهر آزاد شد. به طور كلی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با رشادت،دلاوری و پایمردی سربازانش در طی دوران دفاع مقدس و اهدای شهیدان، جانبازان و آزادان بسیاری در راه پاسداری از وطن و دین اسلام، توانست خدمات ارزنده‌ای را به جمهوری اسلامی ایران ارائه دهد[۵].
نیروی دریایی
با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن سال 1357 ش، تحول عظیمی در نیروی دریایی ایجاد و در راستای خود‌کفایی آموزشی، اعزام دانشجو بهصورت همگانی به خارج از کشور متوقف و دانشگاه علوم دریایی امام خمینی با چهار دانشکده ناوبری و فرماندهی کشتی، مهندسی برق و الکترونیک و مخابرات دریایی، مهندسی مکانیک دریایی و رشته مدیرت و کمیسر دریایی تأسیس شد. مراکز آموزش‌های تخصصی نیز در انزلی و رشت توسعه یافتند و دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی دریایی پا گرفت. با شروع جنگ تحمیلی، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران هرگز در مقابل تهاجم نیروهای عراق غافلگیر نشدند بلکه در هفتم آذر ماه 1359 با عملیات بزرگ شناور رزمی عراق و انهدام سکوهای نفتی البکر و الامیه و محاصره کامل دریایی بنادر بصره، فاو و ام‌القصر و محروم نمودن کامل و تا پایان جنگ به نبرد با هواپیما و بالگردهای دشمن در دریا پرداخت و در مدت هشت سال جنگ تحمیلی، نیروی دریایی 10 هزار فروند کشتی تجاری را به بنادر ایران اسکورت نمود که در این بین تنها چند صد فروند آنها مورد اصابت موشک‌های هواپیمای دشمن قرار گرفتند که کارنامه بسیار درخشانی در جنگ‌های دریایی قلمداد می‌شود و از سویی امنیت خطوط مواصلات دریایی خلیج فارس، دریای عمان و شمال اقیانوس هند را همواره برقرار نمود. در 29 فروردین 1367، ناوگان نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران در نبردی نابرابر با نیروهای دریایی و هوایی آمریکا در خلیج فارس شرکت نمود که هر چند به غرق شدن ناوشکن سهند و ناوچه جوشن انجامید ولی ضرباتی که نیروی دریایی آمریکا متحمل گردید، از جمله اصابت مین به ناوشکن ساموئل بی رابرتز، غرق شدن یک فروند کشتی لجستیکی و سرنگونی یک فروند بالگرد آمریکایی، که در نبردهای منطقه‌ای کم‌سابقه بوده است[۶].
پدافند هوایی
پس از پیروزی شكوهمند انقلاب اسلامی، فرماندهی‌های مناطق پدافند هوایی، از سازمان فرماندهی پدافند هوایی حذف شده و گروه‌های پدافند هوایی بهصورت انبوه، به‌طور مستقیم در تابعیت فرماندهی پدافند هوایی قرار گرفتند. در این زمان رادار‌های متعدد و متنوع در نقاط مرتفع در سراسر كشور مستقر شده و پوشش راداری نسبی سراسر كشور فراهم گردیده و تعداد قابل توجهی رادار متحرك هم در «گروه رادار‌های تاكتیكی» جهت اعزام به مناطق درگیری احتمالی و حضور در صحنه نبرد سازماندهی شده بود. همچنین به خدمت گرفتن رادار‌های پرنده (آواكس) و تشكیل شبكه فرماندهی و كنترل پیشرفته مجهز به سامانه‌های رایانه‌ای متوقف شد و فرماندهی پدافند هوایی با آخرین سازمان مصوبه وارد جنگ شد و تعدادی از یكان‌های سازماندهی شده در طول جنگ عملیاتی شدند. تشكیل شبكه فرماندهی و كنترل و تشكیل گردان‌های دیده‌بانی و موشک‌های دوش پرتابی و اضافه شدن سامانه‌های راداری، موشكی وتوپخانه‌ای جدید و پوشش راداری نسبی سراسر كشور در ارتفاعات مختلف؛ از جمله اقدام‌هایی بود كه در طول جنگ و پس از خاتمه آن با بهره‌گیری از تجارب هشت سال دفاع مقدس به‌عمل آمد. سامانه‌های پدافند هوایی «اس - 200»، «اف‌ام 80»، و... در دهه‌های 70 تا90 شمسی به‌تدریج به ساختار جنگ‌افزاری پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران افزوده شد. در بُعد آموزش نیز به‌منظور تأمین نیازهای كاركنان تحصیلكرده و متبحر نیروی هوایی و پدافندهوایی در تخصص‌های مختلف، پس از تهیه طرح ایجاد دانشگاه هوایی و تصویب فرماندهی كل قوا و شورای عالی انقلاب فرهنگی و تلاش‌های شهید ستاری؛ دانشگاه هوایی در تاریخ 15 آبان سال1367 ش، به‌طور رسمی توسط مقام معظم رهبری (رئیس جمهور وقت) افتتاح شد. دانشكده مهندسی فرماندهی وكنترل هوایی این دانشگاه در رشته‌های تحصیلی مورد نیاز پدافند هوایی (كارشناسی مهندسی فرماندهی و كنترل هوایی مشتمل بر رشته‌های كنترل شكاری، عملیات موشك واطلاعات عملیات ) و سایر رشته‌های تحصیلی مورد نیاز به تربیت دانشجو می‌پردازد. با توجه به تغییر راهبرد نبرد در سال‌های پایانی دهه 90 میلادی و اهمیت یافتن نبردهای هوایی و همچنین افزایش حجم تهدیدها علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و در اولویت قرارگرفتن پدافند هوایی برابر تدابیر فرماندهی معظم كل قوا، طی فرمانی قرارگاه پدافند هوایی با مأموریت دفاع از هوا و فضای كشور در مقابل هر گونه تهدید هوایی و با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های پدافند هوایی نیروهای مسلح كشور، در دهم شهریور ماه 1387 ش، با ساختاری متفاوت سازماندهی و تقویت شد. بعدها این روز به‌عنوان روز پدافند هوایی شناخته شد. البته باید دانست كه پیش از این، براساس تدابیر و اوامر فرماندهی معظم كل قوا و مقام معظم رهبری در سال 1371 ش، قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص)، مسئولیت هماهنگی فعالیت‌های پدافند هوایی ارتش و سپاه را عهده‌دار شده بود. قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء كه در ساختار سازمانی قبلی، هدایت وكنترل عملیاتی یكان‌های پدافند هوایی نیروهای مسلح را برعهده داشت، در ساختار تشكیلاتی جدید با تحویل گرفتن كامل یكان‌های پدافند هوایی نیروی هوایی و اعمال فرماندهی كامل بر یكان‌های مذكور، با در اختیار گرفتن فرماندهی اطلاعات و شناسایی، شبكه راداری، موشكی، توپخانه‌ای، دیده‌بانی و سامانه‌های پشتیبانی رزمی و عمومی یكان‌های مذكور از طریق سامانه فرماندهی و كنترل پدافند هوایی (ADOC -SOC -CRC -CP )، مسئولیت كنترل عملیات هوایی كشور را برعهده داشته و كلیه جنگ افزارها و یكان‌های پدافند هوایی سپاه و ارتش نیز كمافی‌سابق تحت فرامین عملیاتی قرارگاه پدافند هوایی پدافند هوایی عمل خواهند نمود[۷].
فرماندهان
تا پیش از سال 1377 ش، ارتش جمهوری اسلامی ایران زیر نظر رئیس ستاد مشترک بود که فرماندهان آن عبارت بودند از:
- شهید سپهبد ولی‌الله قرنی؛
- شهید سرلشکر ولی‌الله فلاحی؛
- سرلشکر محمدهادی شادمهر؛
- سرلشکر ناصر فربد؛
- سرلشکر محمدحسین شاکر؛
- سرلشکر قاسمعلی ظهیرنژاد؛
- سرتیپ اسماعیل سهرابی؛
- سرلشکر علی شهبازی.
از مهرماه سال 1377 ش، فرمانده معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جایگاه فرماندهی کل را برای ارتش لازم دانستند که فرماندهان از آن زمان تاکنون عبارتند از[۸]:
- امیر سرلشکر علی شهبازی از ۸ مهرماه سال ۱۳۷۷ ش، تا ۱ خردادماه سال ۱۳۷۹ ش؛
- امیر سرلشکر محمد سلیمی از سال 1379 ش، تا 1384 ش؛
- سرلشکر عطاء‌الله صالحی از سال 1384 ش، تا سال 1396 ش؛
- سرلشکر سیدعبدالرحیم موسوی از 30 مردادماه سال 1396 ش.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آشنایی با ارتش جمهوری اسلامی ایران، همشهری آنلاین.
- ↑ ارتش و جایگاه آن در جمهوری اسلامی ایران، بصیرت.
- ↑ فرماندهان ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه کسانی بودند؟، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ تاریخچه نیروی زمینی، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ تاریخچه نیروی هوایی، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ تاریخچه نیروی دریایی، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ تاریخچه پدافند هوایی، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ فرماندهان ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه کسانی بودند؟، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
منابع
- آشنایی با ارتش جمهوری اسلامی ایران، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 25 خردادماه 1392 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش.
- ارتش و جایگاه آن در جمهوری اسلامی ایران، بصیرت، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین ماه 1399 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش.
- تاریخچه ارتش جمهوری اسلامی ایران، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش.