خواجه نصیرالدین طوسی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
|- | |- | ||
|محل زندگی | |محل زندگی | ||
|نیشابور• قلعه های | |نیشابور• قلعه های اسماعیلیان • [[قم]]• [[خراسان]] • قزوین • آذربایجان • [[بغداد]] | ||
|- | |- | ||
|ملیت | |ملیت | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
|- | |- | ||
|مذهب | |مذهب | ||
| | |[[اسلام]] • [[شیعه]] اسماعیلی | ||
|- | |- | ||
|مکتب | |مکتب | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
|- | |- | ||
|پیشه | |پیشه | ||
| | |فیلسوف • دانشمند • منطقدان و متکلم | ||
|- | |- | ||
|اساتید | |اساتید | ||
|نصیرالدین عبدالله بن | |نصیرالدین عبدالله بن حمزه • سراج‌الدین قمری • کمال الدین موصلی • سالم بن بدران مصری مازنی،... | ||
|- | |- | ||
|شاگردان | |شاگردان | ||
|علامه | |[[علامه حلی]] • ابن میثم بحرانی • قطب الدین شیرازی • سید رکن‌الدین استرآبادی،... | ||
|- | |- | ||
|تألیفات | |تألیفات | ||
|اساس | |اساس الاقتباس • تجرید الاعتقاد • شرح اشارات • قواعدالعقائد • تحریر اصول اقلیدس •اخلاق ناصری • زیج ایلخانی • و رساله‌های بسیاری به عربی و فارسی | ||
|- | |- | ||
|تاریخ وفات | |تاریخ وفات | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
|- | |- | ||
|محل دفن | |محل دفن | ||
| | |[[عراق]] • [[کاظمین]] | ||
|- | |- | ||
|} | |} | ||
نسخهٔ ۱۶ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۱۹
 | این مقاله هماکنون برای مدتی کوتاه تحت ویرایش عمده است. این برچسب برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شدهاست، لطفا تا زمانیکه این پیام نمایش داده می‌شود ویرایشی در این صفحه انجام ندهید. این صفحه آخرینبار در ۰۸:۱۹، ۱۶ نوامبر ۲۰۲۱ (ساعت هماهنگ جهانی) (۲ سال پیش) تغییر یافتهاست؛ لطفا اگر در چند ساعت اخیر ویرایش نشده است، این الگو را حذف کنید. اگر شما ویرایشگری هستید که این الگو را اضافه کرده است، لطفا مطمئن شوید آن را حذف یا با در دست ساخت جایگزین میکنید. |
| نام | خواجه نصیرالدین طوسی |
|---|---|
| نام کامل | خواجه نصیرالدین طوسی |
| لقب | استادالبشر• عقل حادی عشر و ... |
| تولد | ۱۱ جمادی‌الاول سال ۵۹۷ق |
| زادگاه | طوس |
| محل زندگی | نیشابور• قلعه های اسماعیلیان • قم• خراسان • قزوین • آذربایجان • بغداد |
| ملیت | ایرانی |
| مذهب | اسلام • شیعه اسماعیلی |
| مکتب | فلسفه مشایی و مشایی اشراقی |
| پیشه | فیلسوف • دانشمند • منطقدان و متکلم |
| اساتید | نصیرالدین عبدالله بن حمزه • سراج‌الدین قمری • کمال الدین موصلی • سالم بن بدران مصری مازنی،... |
| شاگردان | علامه حلی • ابن میثم بحرانی • قطب الدین شیرازی • سید رکن‌الدین استرآبادی،... |
| تألیفات | اساس الاقتباس • تجرید الاعتقاد • شرح اشارات • قواعدالعقائد • تحریر اصول اقلیدس •اخلاق ناصری • زیج ایلخانی • و رساله‌های بسیاری به عربی و فارسی |
| تاریخ وفات | ۱۸ ذی‌الحجه ۶۷۲ق |
| محل دفن | عراق • کاظمین |
خواجه نصیرالدین طوسی، فیلسوف، متکلّم، و ریاضیدان بزرگ ایرانی در قرن هفتم هجری است که کتب و رساله های علمی متعددی در موضوعات گوناگون به رشته تحریر درآورد. خواجه نصیر طوسی را در علم، همتای بوعلی سینا دانسته اند، چنانچه ابن سینا در طب سرآمد بود، خواجه نصیرنیز در ریاضیات سرآمد بوده است.
او به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت و از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود گردید. طوسی یکی از سرشناس‌ترین و با نفوذترین چهره‌های تاریخ اسلام است. علوم دینی و علوم عملی را زیر نظر پدرش و منطق و حکمت را نزد خالویش، بابا افضل ایوبی کاشانی آموخت. تحصیلاتش را در نیشابور به اتمام رساند و در آنجا به عنوان دانشمندی برجسته شهرت یافت.
علامه حلّی که یکی از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی است درباره وی می‌گوید: خواجه نصیرالدین طوسی افضل عصر ما بود و از علوم عقلیه و نقلیه مصنفات بسیار داشت. او اشرف کسانی است که ما آنها را درک کرده‌ایم. در تقویم رسمی کشور روز پنجم اسفندماه را به عنوان روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندس نام گذاری نموده اند.
زادگاه و ولادت
سرزمین طوس ناحیه ای از خراسان بزرگ است که خاستگاه دانشورانی بزرگ و تاریخ ساز بوده است . در جغرافیای قدیم ایران ، طوس از شهرهای مختلفی چون نوقان ، طابران و اردکان تشکیل شده بود و قبر مطهر حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در حوالی شهر نوقان و در روستایی به نام سناباد قرار داشت که پس از توسعه آن ، امروزه یکی از محله های شهر مشهد به شمار می آید.
گویند زمانی شیخ وجیه الدین محمد بن حسن که از بزرگان و دانشوران قم بوده و در روستای جهرود از توابع قم زندگی می کرد. [۱] به همراه خانواده و به شوق زیارت امام هشتم شیعیان به مشهد عازم شد و پس از زیارت ، در هنگام بازگشت به علت بیماری همسرش ، در یکی از محله های شهر طوس مسکن گزید. او پس از چندی به درخواست اهالی محل علاوه بر اقامه نماز جماعت در مسجد، به تدریس در مدرسه علمیه مشغول شد. در صبحگاه یازدهم جمادی الاول سال 597 ق به هنگام طلوع آفتاب ، سپیده از خنده شکفته شد و درخشنده ترین چهره حکمت و ریاضی در قرن هفتم پا به عرصه وجود نهاد. [۲]
پدر با تفال به قرآن کریم نوزاد را که سومین فرزندش بود محمد نامید. او بعدها کنیه اش ، ابوجعفر گشته ، به القابی چون (( نصیرالدین )) ، محقق طوسی، استاد البشر و خواجه شهرت یافت .
تحصیلات
خواجه نصیر به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت. وی در شهر طوس و در ایام کودکی، علوم دینی و علوم عملی (اخلاق، قرآن، صرف و نحو و فقه) را زیر نظر پدرش و منطق و حکمت را نزد دایی خود آموخت. [۳] و با راهنمایى پدر در محضر «کمال‌الدین محمد حاسب» که از دانشوران نامى در ریاضیات بود، به تحصیل پرداخت. او در شهر طوس و به دست استادش «نصیرالدین عبدالله بن حمزه» لباس عالمان دین را بر تن کرد و از طرف استادش به «نصیرالدین» لقب گرفت.
او سپس با راهنمایی دایی پدرش نصیرالدین عبدالله بن حمزه به نیشابور مهاجرت کرد و از محضر اساتید بزرگی مثل "فریدالدین داماد نیشابوری"، "اشارات بوعلی" و از "قطب‌الدین مصری" شاگرد فخر رازی، قانون ابن سینا را فرا گرفت. وی علاوه بر کتاب‌های فوق از محضر عارف معروف آن دیار «عطار نیشابوری» (متوفی ۶۲۷ق) نیز بهره‌مند شد. [۴]
تحصیلاتش را در نیشابور به‌مدت هشت سال به اتمام رساند و در آنجا به‌عنوان دانشمندی برجسته شهرت یافت. بعد از آن، قصد عزیمیت به عراق نمود و در سال ۶۱۹ هجری یعنی در سن ۲۲ سالگی، موفق به دریافت اجازه‌نامه روایت گردید. [۵]
آن‌گونه که نوشته‌اند خواجه مدت زمانی از «علامه حلی» فقه و علامه نیز در مقابل، درس حکمت نزد خواجه آموخته است. «کمال‌الدین موصلی» ساکن شهر موصل (عراق) از دیگر دانشمندانی بود که علم نجوم و ریاضی به خواجه آموخت و بدین‌ترتیب محقق طوسی دوران تحصیل را پشت سر نهاده، پس از سال‌ها دوری از وطن و خانواده، به طوس بازگشت. [۶]
شاگردان مشهور
- علامه حلی فقیه و متکلم بزرگ شیعی (متوفی ۷۲۶ق)، حکمت را نزد خواجه طوسی فراگرفت [۷] و شرح کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیر را با عنوان کشف المراد نوشت. این کتاب از مشهورترین شرح‌های تجرید است. [۸]
- ابن میثم بحرانی، نویسنده کتاب شرحی بر نهج‌البلاغه، حکیم، ریاضیدان، متکلم و فقیه که در حکمت، شاگرد خواجه نصیر و در فقه استاد وی بود. [۹]
- قطب الدین شیرازی (متوفی ۷۱۰ق)، زمانی که خواجه به‌همراه هلاکو به قزوین رفت، با خواجه همراه شد، با او به مراغه رفت و شاگرد خواجه نصیر در علم هیئت، ریاضی، فلسفه و طب شد. خواجه او را قطب فلک الوجود می‌خواند. [۱۰]
- سید رکن الدین (حسن بن محمد بن شرفشاه علوی)، از شاگردان خواجه بوده و برخی از آثار او را شرح داده است. [۱۱]
- کمال الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی (۶۴۲ـ۷۲۳ ق) معروف به ابن الفُوَطی، از تاریخ‌نویسان قرن هفتم است و کتاب‌های «معجم الآداب» و «الحوادث الجامعه» از آثار اوست. او کتابداری کتابخانه رصدخانه مراغه و در اواخر عمر، کتابخانه مستنصریه را بر عهده داشت. [۱۲]
- عماد الدین حربوی معروف به ابن الخوّام (۶۴۳ـ۷۲۸ ق)، در حساب و طب سرآمد زمان خود بوده و کتاب‌های «فوائد بهائیه فی قواعد حسابیه» و «مقدمه‌ای در طب» از او بر جای مانده است. [۱۳]
آثار
کتاب‌ها و رساله‌های علمی خواجه نصیرالدین طوسی در موضوعات گوناگون را بیش از ۱۸۴ عنوان دانسته‌اند. [۱۴] برخی محققان معتقدند که با توجه به زندگی اجباری وی در قلعه‌های اسماعیلیان، بسیاری از کتاب‌های او در وضعیت بد معیشتی نوشته شده است. خواجه نصیر، در مقدمه شرح اشارات، از رنج فراوان و غم روزافزونش هنگام تألیف کتاب نوشته است. [۱۵]
برخی از آثار او
- تجرید الاعتقاد: این کتاب از زمان تألیف تاکنون از کتاب‌هایی است که در حوزه‌های علمیه شیعه در حوزه کلام تدریس می‌شود. [۱۶] خواجه نصیر در این کتاب کلام را با فلسفه آمیخته و مسائل کلامی را به‌روش فلسفی حل کرده است. [۱۷]
- اساس الاقتباس:این کتاب در موضوع منطق و به‌زبان فارسی است. [۱۸] برخی این کتاب را پس از بخش منطق کتاب شفای بوعلی سینا، مهمترین کتابی دانسته‌اند که در این موضوع نگاشته شده است. [۱۹]
- شرح الاشارات و التنبیهاتِ ابوعلی سینا: این کتاب از متون درسی حکمت مَشّاء است. [۲۰]
- اخلاق ناصری: ترجمه کتاب طهاره الاعراقِ ابن مسکویه به‌همراه اضافات. [۲۱]
- آغاز و انجام: این کتاب درباره مبدأ و معاد است که در آن مباحث مربوط به احوال قیامت، بهشت و جهنم به روش عرفانی مطرح شده است. [۲۲]
- تحریر اصول اقلیدس: کتاب «اصول الهندسه و الحساب» کتابی است که قریب سیصد سال قبل از میلاد توسط اقلیدس، ریاضى‌دان و منجم شهیر یونانى تصنیف شده است و یکى از متون درسى ریاضی‌دانان بوده است. [۲۳] خواجه طوسی بر پایه ترجمه‌های پیش از خود از این کتاب و مقایسه بین آنها، این اثر را تحریر و شرح نموده و اَشکال و گزاره‌های دیگری نیز بدان افزوده است. [۲۴]
- زیج ایلخانی: کتابی که احوال و حرکات ستارگان و مانند آن را که بوسیله رصد کردن آنها معلوم می‌شود، در آن ثبت می‌کنند.
- التذکرة فی علم الهیئة: این کتاب به‌گفته حاجی خلیفه خلاصه‌‌ای از مسائل این فن و براهین مربوط به آن است. [۲۵]
درگذشت
خواجه نصیر در حالی در ۱۸ ذی الحجه سال ۶۷۲ق درگذشت که برای سامان دادن به امور اوقاف و دانشمندان، در بغداد به سر می‌برد. او بنا به وصیت خود در حرم کاظمین دفن شد. [۲۶] او همچنین وصیت کرده بود که روی قبرش اشاره‌ای به ویژگی‌های علمی‌اش نشود و فقط عبارت «و کَلبُهُم باسِطٌ ذِراعَیهِ بِالوَصید» و سگشان بر آستانه [غار] دو دست خود را دراز کرده [بود]. [۲۷] بر روی سنگ قبرش نوشته شود. [۲۸]
پانویس
- ↑ فوائد الرضویه ، شیخ عباس قمی ، ص 603
- ↑ وی شخصیتی غیر از شیخ الطائفه طوسی و خواجه نظام الملک است
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تفکر اندیشه اجتماعی در اسلام، ص۱۳۹-۱۴۰، تهران، سمت، ۱۳۸۷، چاپ هفتم
- ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۵۸۲
- ↑ مدرسی زنجانی، محمد، سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی، ص۲۸، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۳
- ↑ سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات فقها، ج۷، ص۲۴۳
- ↑ مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۳۸
- ↑ صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۵
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۳۰۲
- ↑ مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۱و۲۴۲
- ↑ مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۹
- ↑ مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۵۲تا۲۵۷
- ↑ مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۵۷تا۲۶۱
- ↑ فرحات، اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی، ۱۳۸۹ش، ص۷۱
- ↑ نصیرالدین طوسی، شرح اشارات، ج۲، ص۱۴۶
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، مقدمه مصحح، ص۵
- ↑ نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، مقدمه محقق، ص۷۱
- ↑ مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۴۲۰
- ↑ مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۴۲۰
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، مقدمه مصحح، ص۵
- ↑ مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۹
- ↑ بخش فلسفه و کلام دایره المعارف بزرگ اسلامی، «آغاز وانجام»، ص۴۴۰
- ↑ رمضانی، مرورى بر آثار و تألیفات علامه حسن زاده آملی، ۱۳۷۴ش، ص۱۱۷
- ↑ متقی، حسین، «کتابشناسی اصول هندسه اقلیدس، با تأکید بر تحریر خواجه نصیرالدین طوسی»
- ↑ ویدهمان، آیلهارد، «خواجه نصیرالدین طوسى»، ۱۳۹۱ش، ص۳۲
- ↑ نعمة، فلاسفة الشیعة: حیاتهم و آراؤهم، ۱۹۸۷م، ص۵۳۱؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۸؛ البته ابن کثیر در البدایة و النهایة روز وفات او را دوازدهم ذی الحجه نوشته است (البدایة و النهایة، ۱۹۹۷م، ج۱۷، ص۵۱۴)
- ↑ سوره کهف، آیه ۱۸
- ↑ عزیزی، فضائل و سیره چهارده معصوم(ع) در آثار استاد علامه حسن زاده آملی، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۲