التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین (کتاب)

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ۰۸:۵۷، ۲۲ دسامبر ۲۰۲۱؛

کتاب التصبیر فی الدین و تمییز الفرقه الناجیه عن الفرق الهالکین

نام نويسنده	ابن طاهر اسفراینی
موضوع	اسلام ـ کلام
زبان کتاب	عربى‌
ناشر	دار الکتب الصوفی
سال نشر	1433 قمری
تعداد جلد	تک جلدی
مکان چاپ	مصرـ قاهره

التبصير في الدين وتمييز الفرقة الناجية عن الفرق الهالكين نام کتابی است که توسط امام ابی المظفر شاهفور بن طاهر اسفراینی (متوفی 471ق )، ملقب به برهان متکلمان. تألیف و تحقیق و ترجمه شده و احادیث وی استخراج شده و پاورقی های وی توسط امام محمد زاهد الکوثری شرح داده شده است.

موضوع و محتوای کتاب

امام اسفراینی در آن به مسائل مربوط به توحید خداوند متعال در اسماء و صفات او پرداخته است و این که حکمتی را در بر می گیرد که محدود به علم به آنچه خداوند متعال به دانستن آن امر فرموده و درک آنچه امر به دوری از آن کرده است، می پردازد. که پیروی از امر و نهی است و اینکه پیامبران آمده اند تا مردم را با این حکمت آشنا کنند تا از امر خود هدایت شوند و بر صراط مستقیم قرار گیرند و انسان بدی را بشناسد که در آن گرفتار نشود. گفته شده است: من شر را نه برای شر، بلکه برای جلوگیری از آن می دانستم هر که از میان مردم بدی را نشناسد در آن می افتد همین امر باعث شد که امام اسفراینی کتاب خود را به پانزده باب تقسیم کند که در آن شرح عقاید اهل دین و رسوایی های اهل انحراف و ملحدان را بیان کرده است که به شرح زیر است:

تناول فيه الإمام الإسفرايني مسائل تتعلق بتوحيد الله تعالى في أسمائه وصفاته، وأنها تشتمل على حكمة والتي تنحصر في المعرفة بما أوجب الله تعالى معرفته، والإحاطة بما أوجب عليه مجانبته، وهي إتيان الأوامر واجتناب النواهي، وأن الأنبياء جاءوا لتعريف الناس هذه الحكمة، حتى يكونوا على هدى من أمرهم، وعلى صراط مستقيم، وأنه ينبغي على الإنسان أن يتعرف على الشر مخافة الوقوع فيه، فقد قيل: عرفت الشر لا للشر ولكن لتوقيه ومن لم يعرف الشر من الناس يقع فيه وهذا هو الذي جعل الإمام الإسفراييني يقوم بتقسيم كتابه إلى خمسة عشر بابا بيّن فيها أوصاف عقائد أهل الدين وفضائح أهل الزيغ والملحدين، وهي كالتالي: • ـ الباب الأول: في بيان أول خلاف ظهر في الإسلام بعد وفاة رسول الله ﷺ، وما ظهر من الخلاف في أيام الصحابة أو قريبا منهم. • ـ الباب الثاني: في بيان فرق الأمة على الجملة. • ـ الباب الثالث: في تفصيل مقالات الروافض وبيان فضائحهم. • ـ الباب الرابع: في بيان مقالات الخوارج وبيان فضائحهم. • ـ الباب الخامس: في تفصيل مقالات القدرية الملقبة بالمعتزلة وبيان فضائحهم. • ـ الباب السادس: في تفصيل مقالات المرجئة وبيان فضائحهم. • ـ الباب السابع: في تفصيل مقالات النجارية وبيان فضائحهم. • ـ الباب الثامن: في تفصيل مقالات الضرارية وبيان فضائحهم. • ـ الباب التاسع: في تفصيل مقالات البكرية وبيان فضائحهم. • ـ الباب العاشر: في تفصيل مقالات الجهمية وبيان فضائحهم. • ـ الباب الحادي عشر: في تفصيل مقالات الكرامية وبيان فضائحهم. • ـ الباب الثاني عشر: في تفصيل مقالات المشبهة وبيان فضائحهم. • ـ الباب الثالث عشر: في بيان فرق ينتسبون إلى دين الإسلام، ولا يعودن في جملة المسلمين، ولا يكونون من جملة الاثنتين والسبعين، وهم أكثر من عشرين فرقة. • الباب الرابع عشر: في بيان مقالات أقوام من الملحدين كانوا قبل ظهور دولة الإسلام. • الباب الخامس عشر: في بيان اعتقاد أهل السنة والجماعة وبيان ما لهم من المفاخر والمحاسن والآثار في الدين.

دلیل نوشتن آن را امام اسفراینی به درخواست وزیر نظام الملک سروده است . که در آن پدر مظفر راه اندازی کامپایل جمع آوری کتاب جامع در اعتقادات از مردم از هوی و هوس و خواسته ها و تشخیص را نجات داد ، و او کتاب خود پیوست ، در گفت معرفی به خود : کتاب « آن طور که اصطلاح شیخ وزیر ابو حسن علی ابن علی بن اسحاق خداوند را به فضل و فضیلت و فضیلت سوگندش گرامی داشته است و بر اهل دین ایستادگی کرده است... پس خواستم کتابی را جمع آوری کنم که بین این دو گروه تفاوت قائل شود و شرح حقیقت و ویژگی های آن را در هم آمیخته و مرجعی باشد. به برهان آن، وصف باطل، و راه حل شبهات آن. تا کسی که با او آشنا باشد بر دینش بیفزاید و یقینش را تصدیق کند تا نه فریب باطل‌گران و نه فریب متجاوزان به دین... » . یکی از محققین کتاب، د. مجید خلیفه یکی از دلایلی که با مطالعه این کتاب به آن توجه کرده است: [3] • 1 بیان کذب مطالبی که عنثله عده ای و گروا توسط عوام از طریق افراد آراسته در جامعه مسلمانان به طور کلی به ویژه در سرزمین خراسان و آن سوی نهر که اندیشه ها و عقاید منحرف و گرانبها گسترش یافته است، از درگاه یک بیانیه از شر برای ترس از افتادن به آن، Alasphraina گفت: « اصحاب رسول خدا، ممکن است نماز و صلح خدا بر او و خانواده اش می باشد، استفاده می شود به او در مورد حقیقت برای اعتبار شناخت و باور بپرسید، و در مورد دروغ و بد را به منظور قادر به جلوگیری از آن، تا زمانی که Hudhaifah بن یمن گفت: "مردم استفاده رسول خدا به درخواست، ممکن است خدا او را رحمت کند و او را به صلح عطا کند، در مورد خوب، و من به او در مورد بپرسید بدی را.» برای دوری از آن این کار را انجام می داد، زیرا کسی که بدی را نمی داند در شرف افتادن است. » • 2 عموماً گروهی الکرامه و باطنی ایستاده اند که در قرن چهارم و پنجم هجری در خراسان بسیار گسترش یافته است ... ابو مظفر الاسفرینا درباره آخرین گروه موسیقی می گوید: « وسوسه بر شر مسلمانان از وسوسه دجال ، فتنه دجال اما چهل روز طول می کشد، این فتنه ها ایام مامون ظهور کردند و هنوز هم هستند. » • 3 تاثير بيانيه هاي تيم هايي كه به ويژه در خراسان ظهور كردند، تقريباً آلوسفراينا الكرامه پالمجوس را داشته است ، وي گفت: « در امت ها نيافتند كه عبرتي برايشان باشد ، بگويند وقوع حوادث. در همان سازنده مجوس است، فربوا بر آموزه خود می گویند. » • 4 گروه بازمانده تبعیض در صحبت های معروف جدایی از سایر تیم ها ذکر شده است، اما عنوانی که این کتاب را یدک می کشد نشان می دهد که پس از آن که ایشان فرمودند پایان بررسی مذاهب اسلامی: « نظام الله تعالی برای همه این رسوایی هاست. و رذایلی که برشمردیم و در عقیده آنها کشانده ایم بر اساس معنای ظاهری کتاب و سنت و اجماع ائمه اختلاف بین آنها به دلیل فروع دین و امور ساده خطبه است که نیازی به کفر یا بدعت نیست. » • (5) با اینکه کتاب تقدیم به جماعت مسلمانان بود، اما به طور خلاصه بین ابو مظفر الاسفرینا عقاید غیر مسلمانان بود، در قسمتی که به آن اختصاص داده شده بود، می گوید: « در بیان مقالات مردم قبل از حکومت اسلام بودند و خدا می داند. تعداد آنها را به آنها یادآوری کنید و به آنها یادآوری کنید که در بین آنها چه چیزی شناخته شده است در زمان تاریخ کارفرمایان و صاحبان مقالات. » • 6 بیان عقیده اهل سنت و گروه ، به موازات اختلافی که در اسلام پدید آمده، دارای سه چیز است: 1. یکی از آنها: در تبیین عقاید اهل سنت و جماعت. 2. دوم: در تبیین حصول رستگاری برای آنها با روش هایی که به آنها اشاره می کنیم. 3. سوم: در تبیین فضایل آنها. و اهل سنت مورد نظر مؤلف در اینجا اشعری هستند و علت اعتقاد ایشان را در باب قبل بیان کردیم. [3]

• مرکز مطالعات و تحقیقات اعتقادی ابی الحسن اشعری

سبب التأليف[عدل] ألّفه الإمام الإسفرايني بناء على طلب الوزير نظام الملك؛ حيث كلف أبا المظفر بتصنيف كتاب جامع شامل في عقائد أهل الأهواء وتمييز الفرقة الناجية، فألف كتابه هذا وقال في مقدمة كتابه: «ولما كان الشيخ الأجل الوزير أبو الحسن علي بن علي بن إسحاق قد أكرمه الله بجلال نِعَمه، وفضائل قسمه، قائما بنصرة أهل الدين... فأردت أن أجمع كتابا فارقا بين الفريقين، جامعا بين وصف الحق وخاصيته، والإشارة إلى حجته، ووصف الباطل، وحل شبهه؛ ليزداد المطلع عليه استيقانا في دينه، وتحقيقا في يقينه، فلا ينفذ عليه تلبيس المبطلين، ولا تدليس المخالفين للدين...»[2] ويشير أحد محققي الكتاب وهو د. مجيد خليفة، أن من الأسباب التي لاحظها من خلال مطالعته لهذا الكتاب:[3] • 1 ـ بيان زيف المقالات التي انتحلها البعض، وغروا بها العوام من خلال تزيينها للناس في المجتمع الإسلامي بصورة عامة، خاصة في بلاد خراسان وما وراء النهر، التي انتشرت فيها الأفكار والمعتقدات المنحرفة والغالية، من باب بيان الشر خشية الوقوع فيه، قال الإسفراييني:«وقد كان أصحاب رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم يسألونه عن الحق لصحة الاعتقاد والمعرفة، وعن الباطل والشر للتمكن من المجانبة، حتى قال حذيفة بن اليمان: "كان الناس يسألون رسول الله صلى الله عليه وسلم عن الخير، وكنت أسأله عن الشر"، وإنما كان يفعله لتصح له مجانبته، لأن من لم يعرف الشر يوشك أن يقع فيه.» • 2 ـ الوقوف بوجه بعض الفرق من الكرامية والباطنية التي انتشرت بصورة واسعة في خراسان في القرن الرابع والخامس الهجري... قال أبو المظفر الإسفراييني عن الفرقة الأخيرة: «وفتنتهم على المسلمين شر من فتنة الدجال، فإن فتنة الدجال إنما تدوم أربعين يوما، وفتنة هؤلاء ظهرت أيام المأمون، وهي قائمة بعد.» • 3 ـ بيان تأثير أفكار الأمم السابقة على الفرق التي ظهرت في خراسان بصورة خاصة، وقد شبه الأسفراييني الكرامية بالمجوس، فقال: «ولم يجد هؤلاء في الأمم من يكون قدوة لهم بالقول بحدوث الحوادث في ذات الصانع غير المجوس، فرتبوا مذهبهم على قولهم.» • 4 ـ تمييز الفرقة الناجية التي ذكرت في حديث الافتراق المشهور عن الفرق الأخرى، بل إن العنوان الذي حمله الكتاب يدل على ذلك، فقال بعد أن انتهى من استعراض الفرق الإسلامية: «وقد نزههم الله تعالى عن جميع هذه الفضائح والرذائل التي سردناها، وجروا في اعتقادهم على ظاهر الكتاب والسنة وإجماع الأئمة، والخلاف بينهم رجع إلى فروع الدين، وإلى أمور يسيرة الخطب، لا توجب تكفيرا ولا ابتداعا.» • 5 ـ رغم أن الكتاب كان مخصصا لفرق المسلمين، فقد بين أبو المظفر الإسفراييني عقائد غير المسلمين بصورة مختصرة، فقال في باب خصصه لذلك: «في بيان مقالات قوم كانوا قبل دولة الإسلام والله أعلم بعددهم ونذكر منهم ما اشتهر من جملتهم عند أرباب التواريخ وأصحاب المقالات.» • 6 ـ بيان اعتقاد أهل السنة والجماعة، بموازاة الفرق التي ظهرت في الإسلام، وقد تضمت ذلك ثلاثة أمور: 1. ـ أحدها: في بيان اعتقاد أهل السنة والجماعة. 2. ـ الثاني: في بيان تحقيق النجاة لهم بالطرق التي ننبه عليها. 3. ـ الثالث: في بيان فضائلهم. وأهل السنة الذين يعنيهم المؤلف هنا هم الأشاعرة، وقد بينا سبب معتقده هذا في الفصل الذي تقدم.[3]

1. ^ التبصير في الدين وتمييز الفرقة الناجية عن الفرق الهالكين. نسخة محفوظة 20 يونيو 2017 على موقع واي باك مشين. 2. ^ التبصير في الدين، لأبي المظفر الأسفراييني، تحقيق: كمال يوسف الحوت، ص: 16. 3. ↑ تعدى إلى الأعلى ل:أ ب التبصير في الدين، لأبي المظفر الأسفراييني، تحقيق: الدكتور مجيد الخليفة، طبعة دار ابن حزم سنة 1429هـ ـ 2008م، ص: 78.