تفسیر از منظر مفسران و عالمان علوم قرآنی فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

مبانی تفسیری  به باورهای بنیادینی اطلاق می‌گردد که بعنوان اصول موضوعه  مورد پذیرش همه مفسران  می باشد بعبارت دیگر مبانی  تفسیری به سلسله مباحثی گفته می شود که بعنوان زیربنا و پایه در  مباحث تفسیری  قرارمی گیرد ؛ نظیر وحیانی بودن  [[قرآن|قرآن]]  ؛ تحریف یا عدم تحریف قرآن؛  امکان و عدم امکان فهم پذیری قرآن و ....که در صورت اثبات یا عدم اثبات ان تاثیرات مهمی در مباحث تفسیری خواهد داشت. <ref>جهت توضیح بیشتر رک  به : روش شناسى تفسیر قرآن، ص 3؛ مبانى و روش هاى تفسیرى، ؟ ص40؛ منطق تفسیر قرآن، ص 11 - 12.</ref>

تفسیر از منظر لغوی بمعنای  تبیین و تفصیل معنای لفظ وزدودن ابهام از ان  می باشد. برخی نیز تفسیر را تبیین معانی الفاظ مشکل می دانند .  

در اصطلاح  مفسران و عالمان علوم قرآنی تعاریف مختلفی برای تفسیر  بیان شده است که می توان همه انها را  بدین  تعریف جامع بر گرداند که :  تفسیر عبارتست از تبیین  کلمات و جملاتی که نوعی ابهام در انها وجود دارد بنابر این  ، تبیین  و توضیح  معانی کلماتی که  واضح می باشد تفسیر نخواهد بود .

در زمینه تفسیر قرآن نیزباید گفت : مشهور از  مفسرین و عالمان علوم قرآنی واژه تفسیر را در مواردی بکار می برند که در معنای کلمات قرآنی  نوعی ابهام  و غموض باشد بنابر این در مواردی که معانی کلمات واضح می باشد تبیین  ان تفسیر نخواهد بود اما برخی  از مفسرین معتقدند واژه  تفسیر حتی در کلماتی که از معانی  واضحی برخوردارند ممکن  است تحقق یابد.  

از منظر برخی مفسرین تفسیر بمعنای کشف معانی قرآن است اعم از اینکه معانی کشف شده متعلق به الفاظ مشکل باشد یا اسان و نیز اعم از اینکه معانی مذکور بحسب معانی ظاهری الفاظ باشد یا غیر ان  در حالی که تاویل- در الفاظ جریان نداشته و- بیشتر در جملات استعمال می‌گردد . برخی نیز معتقدند متعلق تفسیر ، روایت  و متعلق تاویل ، درایه می باشد .<ref>الاتقان ج 2ص461</ref>   

از منظربرخی دیگر تفسیر، علم به نزول ایات  و مسائل مرتبط با ان و نیز علم به اسباب و شان نزول ، مکی و مدنی، محکم و متشابه و نظائر ان می باشد و از منظر ابوحیان تفسیر علمی است که در ان اموری نظیر چگونگی تلفظ کلمات قرآنی و معانی ان و نیز ترکییات گوناگونی که بحسب انها معانی نیز متعدد می‌گردد مورد بحث قرار می گیرد .<ref>الاتقان ج 2ص462</ref>   

ایشان درمجمع البیان از قول برخی نقل می کند که تفسیر، کشف مراد از الفاظ مشکل قرآن بوده و تاویل نیز بمعنای برگرداندن احتمالات گوناگون به معنای منطبق با ظاهر می باشد .<ref>مجمع البیان ج 1ص17</ref>  

انگاه ایشان سئوالی را طرح  می کند که ایا اطلاق  تفسیر به بیان کلماتی که معانی شان  ظاهر و متبادرمی باشد صحیح است یا خیر ؟  <ref>همان</ref>  

دیدگاه صحیح ان است که تبیین معانی ظاهری نیز در مواردی که مشتمل بر نوعی ابهام است  مصداق تفسیر خواهد بود همانگونه که در برخی از موارد تبیین معانی ظاهری بدلیل انکه فاقد عنصر خفا و ابهام می باشد مصداق تفسیر نمی باشد . <ref>همان ص 217-218</ref>   

از منظر ایشان  ظهورات کلامیه به دو نوع : ظهور بسیط و ظهور معقد تقسیم شده و تبیین ظهور معقد و پیجیده – که نوعی خفا در ان وجود دارد -  از مصادیق تفسیر می باشد . <ref>علوم القرآن ص 219-218</ref>   

در اینصورت هر گاه  به تبیین ماهیت ان پرداخته و تصویر روشنی از ان را بیان کنیم در حقیقت ان را تفسیر کرده ایم نظیر ایاتی که مشتمل بر کلمه لوح محفوظ ، عرش ، ، الموازین ، والملک ، والشیطان ، وإنزال الحدید ، ورجوع البشر إلى الله ، الخزائن ، ملکوت السماء ، وتسبیح ما فی السماوات والأرض و....می باشد.<ref>علوم القرآن ص 221-219</ref>   

لازم به ذکر است :  بر اساس مطالبی که از  کتاب علوم القرآن نقل گردید پاسخ  این سئوال که : اگر تفسیر به معنای کشف الغطا و تبیین موارد مبهم است چگونه با ایه شریفه ( ولا یأتونک بمثل إلا جئناک بالحق وأحسن تفسیرا ) که قرآن را احسن التفسیر می داند  و نیز ایاتی که فهم قرآن را برای مردم اسان می داند :  یسرنا القرآن للذکر  و... منطبق می باشد؟ داده شد.  

بدین معنا که بر اساس گفتار مولف کتاب علوم القرآن ،  هر چند الفاظ و کلماتی که در قرآن بکار رفته است برای عموم مردم روشن  بوده و هر فرد با مراجعه مختصربه کتب لغت قادر به فهم ان است اما تبیین معانی حقیقی و ماهوی بسیاری  از موضوعاتی که در قرآن بکار رفته  بوده نیازمند به تفسیر می باشد.

مراد از تفسیر قرآن در بحث  مبانی تفسیری ، تفسیر قرآن  بر اساس  تدبر ، تفکر و تعقل مفسر است نه تفسیر بر اساس روایت  ؛ بدین معنا که برخی از عالمان  هر چند قائل به امکان تفسیر قرآن می‌باشند اما معتقدند  که تفسیر قرآن  فقط از طریق روایات نبوی و اهل بیت ع – امامیه – یا پیامبر ص و صحابه – ممکن خواهد بود  بدیهی است  چنین دیدگاهی  بمعنای تعطیلی عقل از ورود در عرصه تفسیر قرآن می باشد .

مراد از تفسیر قرآن در بحث مبانی تفسیری،  تاویل  و معانی باطنی ان نیست بلکه مراد  از تفسیر، تبیین  مراتب و لایه های بیشتری  از ان  - برتر از فهم کلی و عمومی قرآن - می باشد .

1-مراد از مبانی تفسیری ، اصول  موضوعه  ای  است که  مورد پذیرش همه مفسران  می باشد.

2-در معنای اصطلاحی تفسیر  هر چند بین  اعلام فریقین  تفاوتهائی وجود دارد اما  از منظر مشهور انان تفسیر عبارتست از :  تبیین  کلمات و جملاتی که نوعی ابهام  در انها وجود دارد. بنابر این  ، بیان و توضیح  معانی کلماتی که  واضح می باشد تفسیر نخواهد بود .

5-مراد از تفسیر در مبحث مبانی تفسیری،  تاویل  و معانی باطنی ان نبوده  بلکه مراد  از ان ، تبیین  مراتب و لایه های بیشتر- برتر از فهم کلی و عمومی -  قرآن کریم می باشد .