اصحاب الرأی

اَصْحاب‌ِ رَأْی‌ عنوان‌ پیروان‌ یکى‌ از دو گرایش‌ اصلى‌ در فقه‌ سده‌های‌ نخستین‌ اسلامى‌ که‌ مروج‌ کاربرد شیوه‌های‌ اجتهاد الرأی‌ در استنباط فقهى‌ بوده‌اند. در تاریخ‌ فقه‌، فقهای‌ سرزمین‌ عراق به‌ ویژه‌ فقیه‌ کوفى‌ ابوحنیفه‌ به‌ عنوان‌ نماد این‌ گرایش‌ شناخته‌ مى‌شده‌اند.

شاخص این گرایش

آن چه در تاریخ‌ فقه‌ مسبوق است، فقهیان سرزمین‌ عراق‌، خصوصا ابوحنیفه فقیه کوفی، به‌ عنوان‌ شاخص این‌ گرایش‌ معرفی شده‌اند.

تاریخچه

اصحاب امام ابوحنیفه نعمان بن ثابت بن المرزبان الکوفى الفارسى هستند. او مسائل فقه «استنباط» کرد و کتب فقه تصنیف کرد و شاگردانى مثل ابویوسف قاضى و محمد بن الحسن شیبانى و زفر و ابومطیع بلخى داشت. ایمان به مذهب او اقرار است به زبان و تصدیق به دل و «قیاس» و «استحسان» و «اجتهاد» روا دارند. فقهاى خراسان که از اصحاب ابوحنیفه ‏اند هماهنگ با اصول مذهب سنت و جماعت هستند، اما بعضى از فقهاى عراق در اصول مذهب گرایش معتزلی دارند و در فروع مذهب با ابوحنیفه هستند.

عقاید

اصحاب رأی اشخاصی هستند که به عقیدۀ خود و به قیاس عمل می‌کنند. آن هایی که پس از رحلت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ از اهل بیت او فاصله گرفتند و خود را از سرچشمۀ معارف اسلامی محروم ساختند. این افراد برای پیدا کردن پاسخ مسائل مورد نیاز به قرآن و احادیث نقل شده از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ مراجعه می‌کردند و اگر چیزی نمی‌یافتند، به رأی شخصی خود عمل می‌کردند و آن را به حساب اسلام می‌گذاشتند و این روش را «اجتهاد» می‌نامیدند و چه‌بسا دچار اشتباهات و خطاهایی می‌شدند، ولی با عنوان اجتهاد آن را توجیه می‌کردند؛ مثلاً ابن تیمیه که به بسیاری از خطاهای صحابه اعتراف دارد، آنها را از موارد اجتهاد می‌داند و برای این افراد عذرتراشی می‌کند.