محمد بن حسن صفار قمی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←معرفی) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
'''ابو جعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی''' از محدثان بلند‌مرتبه امامی مذهب و از هم عصران و یاران [[امام حسن عسکری(علیه‌السلام)]] است. صفار رسالات متعدد حدیثی داشته که به شکل مستقل به ما نرسیده است. وی همچنین فقیهی سرشناس بوده است. کتاب بصائرالدرجات که مجموعه‌ای حدیثی با موضوع فضایل و ویژگی‌ها و دلائل امامان [[شیعه]] است، منسوب به اوست<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%A7%D8%B1_%D9%82%D9%85%DB%8C محمد بن حسن صفار قمی]</ref>. | '''ابو جعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی''' از محدثان بلند‌مرتبه امامی مذهب و از هم عصران و یاران [[حسن بن علی (عسکری)|امام حسن عسکری (علیه‌السلام)]] است. صفار رسالات متعدد حدیثی داشته که به شکل مستقل به ما نرسیده است. وی همچنین فقیهی سرشناس بوده است. کتاب بصائرالدرجات که مجموعه‌ای حدیثی با موضوع فضایل و ویژگی‌ها و دلائل امامان [[شیعه]] است، منسوب به اوست<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%A7%D8%B1_%D9%82%D9%85%DB%8C محمد بن حسن صفار قمی]</ref>. | ||
== معرفی == | == معرفی == | ||
وی از یاران [[حسن بن علی (عسکری)|امام حسن عسکری (علیه‌السلام | وی از یاران [[حسن بن علی (عسکری)|امام حسن عسکری (علیه‌السلام)]] می‌باشد و از چهره‌های سرشناس یاران ائمه (علیهم السلام) و راویان [[حدیث]] به شمار می‌آید. او را می‌توان از بزرگان قرن سوم هجری برشمرد. | ||
صفار در دورانی زندگی می‌کرد که ظلم و جنایت و خفقان [[بنی عباس]] به نهایت خود رسیده بود. بسیاری از [[مذهب شیعه|شیعیان]] و یاران ائمه (علیهم‌السلام) در زندان‌ها و شکنجه‌گاه‌ها به سر می‌بردند وحتی امامان معصوم نیز در خانه‌های خود تحت مراقبت و نظر به سر می‌بردند. صفار یکی از چهره‌های درخشان آن روزگاراست که با استفاده‌های فراوان از شخصیت‌های علمی آن زمان و نوشتن نامه‌های خصوصی و مخفیانه خدمت امام حسن عسکری (علیه‌السلام) خود را به آن حضرت مرتبط می‌کرد و شیعیان را از نور وجود ایشان بهره‌مند می‌ساخت. | صفار در دورانی زندگی می‌کرد که ظلم و جنایت و خفقان [[عباسیان|بنی عباس]] به نهایت خود رسیده بود. بسیاری از [[مذهب شیعه|شیعیان]] و یاران ائمه (علیهم‌السلام) در زندان‌ها و شکنجه‌گاه‌ها به سر می‌بردند وحتی امامان معصوم نیز در خانه‌های خود تحت مراقبت و نظر به سر می‌بردند. صفار یکی از چهره‌های درخشان آن روزگاراست که با استفاده‌های فراوان از شخصیت‌های علمی آن زمان و نوشتن نامه‌های خصوصی و مخفیانه خدمت امام حسن عسکری (علیه‌السلام) خود را به آن حضرت مرتبط می‌کرد و شیعیان را از نور وجود ایشان بهره‌مند می‌ساخت. | ||
== زندگی == | == زندگی == | ||
محمد بن حسن صفار قمی معروف به اعرج (به معنای لنگ) از موالیان | محمد بن حسن صفار قمی معروف به اعرج (به معنای لنگ) از موالیان ایرانی‌تبار عیسی بن موسی بن طلحه اشعری بود<ref>رجال نجاشی،نجاشی، ص۳۵۴</ref> و از همین رو نسبت «اشعری» داشت. تاریخ ولادت وی معلوم نیست. سال وفاتش ۲۹۰ قمری مقارن با دوران غیبت صغری است<ref>مکتب حدیثی قم ،جباری، محمدرضا ص۱۹۵</ref>. به گفته [[شیخ طوسی]]، وی از اصحاب امام حسن عسکری (علیه‌السلام) بود. اصلی‌ترین شاهد بر این مدعا مجموعه پرسش‌هایی است که وی از طریق نامه از آن حضرت پرسیده بود<ref>الفهرست،طوسی، ص۲۲۰</ref>. این نامه‌نگاری‌ها می‌تواند نشانه‌ای بر مقام وکالت و نمایندگی او از سوی امام نزد شیعیان باشد. | ||
در منابع حدیث گاه از او با لقب مموله نیز یاد شده است. این لقب در برخی از منابع به شکل حموله آمده است. صفت مموله در برخی از منابع به مجموعه سوالاتی که وی از امام حسن عسکری(علیه‌السلام) پرسیده بوده است، اطلاق شده است<ref>(الابواب) رجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی ، طوسی،ج۱، ص۴۰۲</ref>. | در منابع حدیث گاه از او با لقب مموله نیز یاد شده است. این لقب در برخی از منابع به شکل حموله آمده است. صفت مموله در برخی از منابع به مجموعه سوالاتی که وی از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) پرسیده بوده است، اطلاق شده است<ref>(الابواب) رجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی ، طوسی،ج۱، ص۴۰۲</ref>. | ||
== آثار و جایگاه علمی == | == آثار و جایگاه علمی == | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
== تحصیلات == | == تحصیلات == | ||
قم از | قم از دیر‌باز پایگاه شیعیان بوده است وچهره‌های فراوانی در این شهر درخشیده‌اند که حافظان وپاسداران معارف ائمه معصومین (علیهم‌السلام) بوده‌اند. یکی از این چهره‌ها محمد بن حسن صفار می‌باشد. او را به عنوان یکی از چهره‌های سرشناس شیعه در شهر قم می‌شناسند که با حفظ و نقل روایات، خدمت بزرگی به جهان تشیع نموده و شخصیت‌هایی همچون [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] با نقل روایات او تلاش او را به نتیجه رسانده است. [[نجاشی]] درباره او می‌فرماید: محمد بن حسن بن فروخ صفار یکی از چهره‌های درخشان شیعه در شهر قم بوده، وی شخصیتی مورد اطمینان و دارای ارزشی والا است. روایات او بر بسیاری از روایات ترجیح داده می‌شود. او تألیفات فراوانی نیز دارد. | ||
شیخ طوسی در کتاب فهرست می‌فرماید: محمد بن حسن صفار اهل قم می‌باشد. وی تألیفات فراوانی دارد و نامه‌هایی نیز به امام حسن عسکری (علیه‌السلام) فرستاده است که آن نامه‌ها و جواب آنها موجودند و در اختیار می‌باشند. [[علامه حلی]] در کتاب خلاصه می‌فرماید: محمد بن حسن بن فروخ از چهره‌های سرشناس شیعه در شهر قم و مورد اطمینان است و شخصیتی عظیم الشأن است که روایات او برتر می‌باشند. | شیخ طوسی در کتاب فهرست می‌فرماید: محمد بن حسن صفار اهل قم می‌باشد. وی تألیفات فراوانی دارد و نامه‌هایی نیز به امام حسن عسکری (علیه‌السلام) فرستاده است که آن نامه‌ها و جواب آنها موجودند و در اختیار می‌باشند. [[حسن بن یوسف حلی|علامه حلی]] در کتاب خلاصه می‌فرماید: محمد بن حسن بن فروخ از چهره‌های سرشناس شیعه در شهر قم و مورد اطمینان است و شخصیتی عظیم الشأن است که روایات او برتر می‌باشند. | ||
==اساتید== | ==اساتید== | ||
صفار از شخصیت‌های کم نظیر راویان شیعه به شمار می‌آید و از محضر علمای فراوانی از یاران ائمه ( | صفار از شخصیت‌های کم نظیر راویان شیعه به شمار می‌آید و از محضر علمای فراوانی از یاران ائمه (علیهم‌السلام) بهره برده است که اینک به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: | ||
# ابراهیم بن اسحاق. | # ابراهیم بن اسحاق. | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
== تدریس و شاگردان == | == تدریس و شاگردان == | ||
چهره‌های فراوانی نیز از محضر درس این شخصیت بزرگ بهره برده اند مانند: | چهره‌های فراوانی نیز از محضر درس این شخصیت بزرگ بهره برده اند مانند: | ||
# احمد بن ادریس. | #احمد بن ادریس. | ||
# علی بن حسین بابویه. | #علی بن حسین بابویه. | ||
# احمد بن داود بن علی. | #احمد بن داود بن علی. | ||
# احمد بن محمد. | #احمد بن محمد. | ||
# سعد بن عبدالله. | #سعد بن عبدالله. | ||
# محمد بن جعفر مؤدب. | #محمد بن جعفر مؤدب. | ||
# محمد بن حسن بن ولید. | #محمد بن حسن بن ولید. | ||
# محمد بن حسین. | #محمد بن حسین. | ||
# محمد بن یحیی عطار. | #محمد بن یحیی عطار. | ||
# محمد بن یعقوب کلینی. | #محمد بن یعقوب کلینی. | ||
== بصائر الدرجات == | ==بصائر الدرجات== | ||
از جمله آثار وی که امروزه در دسترس ماست، کتاب بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد مشهور به بصائر الدرجات از منابع معتبر حدیثی شیعه است. این کتاب، اثری روایی با رویکرد کلامی محسوب می‌گردد که احادیث آن درباره مسأله امامت، شناخت امام و فضائل ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است. | |||
از جمله آثار وی که امروزه در دسترس ماست، کتاب بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد مشهور به بصائر الدرجات از منابع معتبر حدیثی شیعه است. این کتاب، اثری روایی با رویکرد کلامی محسوب می‌گردد که احادیث آن درباره مسأله امامت، شناخت امام و فضائل ائمه اطهار( | |||
==آثار دیگر== | |||
نجاشی عناوین دیگر آثار او را چنین برشمرده است<ref>رجال نجاشی، نجاشی، ص۳۵۴</ref>: | نجاشی عناوین دیگر آثار او را چنین برشمرده است<ref>رجال نجاشی، نجاشی، ص۳۵۴</ref>: | ||
# کتاب الصلاه | #کتاب الصلاه | ||
# کتاب الوضوء | #کتاب الوضوء | ||
# کتاب الجنائز | #کتاب الجنائز | ||
# کتاب الصیام | #کتاب الصیام | ||
# کتاب الحج | #کتاب الحج | ||
# کتاب النکاح | #کتاب النکاح | ||
# کتاب الطلاق | #کتاب الطلاق | ||
# کتاب العتق و التدبیر و المکاتبه | #کتاب العتق و التدبیر و المکاتبه | ||
# کتاب التجارات | #کتاب التجارات | ||
# کتاب المکاسب | #کتاب المکاسب | ||
# کتاب الصید و الذبائح | #کتاب الصید و الذبائح | ||
# کتاب الحدود | #کتاب الحدود | ||
# کتاب الدیات | #کتاب الدیات | ||
# کتاب الفرائض | #کتاب الفرائض | ||
# کتاب المواریث | #کتاب المواریث | ||
# کتاب الدعا | #کتاب الدعا | ||
# کتاب المزار | #کتاب المزار | ||
# کتاب الرد علی الغلاه | #کتاب الرد علی الغلاه | ||
# کتاب الاشربه | #کتاب الاشربه | ||
# کتاب المروه | #کتاب المروه | ||
# کتاب الزهد | #کتاب الزهد | ||
# کتاب الخمس | #کتاب الخمس | ||
# کتاب الزکاه | #کتاب الزکاه | ||
# کتاب الشهادات | #کتاب الشهادات | ||
# کتاب الملاحم | #کتاب الملاحم | ||
# کتبا التقیه | #کتبا التقیه | ||
# کتاب المومن | #کتاب المومن | ||
# کتاب الایمان و النذور و الکفارات | #کتاب الایمان و النذور و الکفارات | ||
# کتاب المناقب | #کتاب المناقب | ||
# کتاب المثالب | #کتاب المثالب | ||
# کتاب ما روی فی شعبان | #کتاب ما روی فی شعبان | ||
# کتاب ما روی فی اولاد الائمه( | #کتاب ما روی فی اولاد الائمه(علیهم‌السلام) | ||
# کتاب الجهاد | #کتاب الجهاد | ||
# کتاب فضل القران | #کتاب فضل القران | ||
# کتاب المثالب | #کتاب المثالب | ||
چنان که از عناوین کتاب‌های صفار معلوم است، بیشتر آثار او موضوعات فقهی داشته و بیش از همه راوی احادیث فقهی بوده‌است<ref>تبارشناسی کتاب بصائر الدرجات و هویت نویسنده آن ، انصاری، حسن،ص ۶۴</ref>. بااین حال برخی از کتاب‌هایش در موضوعات کلامی و اعتقادی بوده است. | چنان که از عناوین کتاب‌های صفار معلوم است، بیشتر آثار او موضوعات فقهی داشته و بیش از همه راوی احادیث فقهی بوده‌است<ref>تبارشناسی کتاب بصائر الدرجات و هویت نویسنده آن ، انصاری، حسن،ص ۶۴</ref>. بااین حال برخی از کتاب‌هایش در موضوعات کلامی و اعتقادی بوده است. | ||
افزون بر این آثار، وی مجموعه‌ای از سوالات را از امام حسن عسکری(علیه‌السلام) از طریق نامه پرسیده بود که این نامه‌ها به شکل مکتوب تا مدتی باقی بوده و [[شیخ صدوق]] آن را در اختیار داشته است<ref>من لایحضره الفقیه ، صدوق، ج۱، ص۱۴۲؛ ۱۵۴</ref>. محمد بن حسن بن صفار در علم [[فقه]] نیز از علمای سرشناس بود. یکی از آرای فقهی وی که در منابع نقل شده، حکم به صحت خواندن قنوت به زبان فارسی است<ref>مختلف الشیعه ،حلی،ج۲، ص۱۸۱</ref>. | افزون بر این آثار، وی مجموعه‌ای از سوالات را از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) از طریق نامه پرسیده بود که این نامه‌ها به شکل مکتوب تا مدتی باقی بوده و [[شیخ صدوق]] آن را در اختیار داشته است<ref>من لایحضره الفقیه ، صدوق، ج۱، ص۱۴۲؛ ۱۵۴</ref>. محمد بن حسن بن صفار در علم [[فقه]] نیز از علمای سرشناس بود. یکی از آرای فقهی وی که در منابع نقل شده، حکم به صحت خواندن قنوت به زبان فارسی است<ref>مختلف الشیعه ،حلی،ج۲، ص۱۸۱</ref>. | ||
== مشایخ == | ==مشایخ== | ||
محمد بن حسن صفار افزون بر امام حسن عسکری(علیه‌السلام) از مشایخ بسیاری روایت کرده که فهرست زیر<ref>معجم رجال الحدیث،خویی، ابوالقاسم ، ج۱۵، ص۲۵۷</ref> بخشی از آنانند: | محمد بن حسن صفار افزون بر امام حسن عسکری (علیه‌السلام) از مشایخ بسیاری روایت کرده که فهرست زیر<ref>معجم رجال الحدیث،خویی، ابوالقاسم ، ج۱۵، ص۲۵۷</ref> بخشی از آنانند: | ||
# ابی اسحاق الخفاف | #ابی اسحاق الخفاف | ||
# ابراهیم بن هاشم | #ابراهیم بن هاشم | ||
# احمد بن ابی عبدالله | #احمد بن ابی عبدالله | ||
# احمد بن ابی عبدالله البرقی | #احمد بن ابی عبدالله البرقی | ||
# احمد بن اسحاق بن سعد | #احمد بن اسحاق بن سعد | ||
# احمد بن الحسن بن علی بن فضال | #احمد بن الحسن بن علی بن فضال | ||
# احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری | #احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری | ||
# ایوب بن نوح | #ایوب بن نوح | ||
# حسن بن احمد بن سلمه کوفی | #حسن بن احمد بن سلمه کوفی | ||
# علی بن حسان واسطی | #علی بن حسان واسطی | ||
# عمران بن موسی | #عمران بن موسی | ||
# فضل بن عامر | #فضل بن عامر | ||
# فضل بن غانم | #فضل بن غانم | ||
# محمد بن خالد برقی | #محمد بن خالد برقی | ||
# محمد بن سندی | #محمد بن سندی | ||
# محمد بن عبدالحمید طائی | #محمد بن عبدالحمید طائی | ||
# محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری | #محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری | ||
# محمد بن عیسی بن عبید یقطینی | #محمد بن عیسی بن عبید یقطینی | ||
# هیثم بن ابی مسروق نهدی | #هیثم بن ابی مسروق نهدی | ||
# یعقوب بن زید | #یعقوب بن زید | ||
==راویان از صفار== | |||
راویانی که احادیث وی را روایت کرده‌اند<ref>معجم رجال الحدیث،خویی، ابوالقاسم ، ج۱۵، ص۲۵۸</ref> عبارتند از: | راویانی که احادیث وی را روایت کرده‌اند<ref>معجم رجال الحدیث،خویی، ابوالقاسم ، ج۱۵، ص۲۵۸</ref> عبارتند از: | ||
# احمد بن داود قمی | #احمد بن داود قمی | ||
# محمد بن جعفر المودب | #محمد بن جعفر المودب | ||
# محمد بن حسن بن ولید | #محمد بن حسن بن ولید | ||
# محمد بن یحیی العطار | #محمد بن یحیی العطار | ||
# احمد بن ادریس | #احمد بن ادریس | ||
==رحلت== | |||
سرانجام پس از عمری خدمت به علوم آل محمد (صلوات‌الله‌علیهم) در سال ۲۹۰ ه. ق و در شهر قم به دیار باقی شتافت. | سرانجام پس از عمری خدمت به علوم آل محمد (صلوات‌الله‌علیهم) در سال ۲۹۰ ه. ق و در شهر قم به دیار باقی شتافت. | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۵۵
| محمد بن حسن صفار قمی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابو جعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی |
| نام‌های دیگر | اعرج |
| اطلاعات شخصی | |
| سال درگذشت | 290 ق، ۲۸۲ ش، ۹۰۳ م |
| محل درگذشت | قم |
| دین | اسلام، شیعه |
| استادان |
|
| شاگردان |
|
| آثار | بصائر الدرجات |
| فعالیت‌ها | فقیه، محدث شیعی |
ابو جعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی از محدثان بلند‌مرتبه امامی مذهب و از هم عصران و یاران امام حسن عسکری (علیه‌السلام) است. صفار رسالات متعدد حدیثی داشته که به شکل مستقل به ما نرسیده است. وی همچنین فقیهی سرشناس بوده است. کتاب بصائرالدرجات که مجموعه‌ای حدیثی با موضوع فضایل و ویژگی‌ها و دلائل امامان شیعه است، منسوب به اوست[۱].
معرفی
وی از یاران امام حسن عسکری (علیه‌السلام) می‌باشد و از چهره‌های سرشناس یاران ائمه (علیهم السلام) و راویان حدیث به شمار می‌آید. او را می‌توان از بزرگان قرن سوم هجری برشمرد. صفار در دورانی زندگی می‌کرد که ظلم و جنایت و خفقان بنی عباس به نهایت خود رسیده بود. بسیاری از شیعیان و یاران ائمه (علیهم‌السلام) در زندان‌ها و شکنجه‌گاه‌ها به سر می‌بردند وحتی امامان معصوم نیز در خانه‌های خود تحت مراقبت و نظر به سر می‌بردند. صفار یکی از چهره‌های درخشان آن روزگاراست که با استفاده‌های فراوان از شخصیت‌های علمی آن زمان و نوشتن نامه‌های خصوصی و مخفیانه خدمت امام حسن عسکری (علیه‌السلام) خود را به آن حضرت مرتبط می‌کرد و شیعیان را از نور وجود ایشان بهره‌مند می‌ساخت.
زندگی
محمد بن حسن صفار قمی معروف به اعرج (به معنای لنگ) از موالیان ایرانی‌تبار عیسی بن موسی بن طلحه اشعری بود[۲] و از همین رو نسبت «اشعری» داشت. تاریخ ولادت وی معلوم نیست. سال وفاتش ۲۹۰ قمری مقارن با دوران غیبت صغری است[۳]. به گفته شیخ طوسی، وی از اصحاب امام حسن عسکری (علیه‌السلام) بود. اصلی‌ترین شاهد بر این مدعا مجموعه پرسش‌هایی است که وی از طریق نامه از آن حضرت پرسیده بود[۴]. این نامه‌نگاری‌ها می‌تواند نشانه‌ای بر مقام وکالت و نمایندگی او از سوی امام نزد شیعیان باشد. در منابع حدیث گاه از او با لقب مموله نیز یاد شده است. این لقب در برخی از منابع به شکل حموله آمده است. صفت مموله در برخی از منابع به مجموعه سوالاتی که وی از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) پرسیده بوده است، اطلاق شده است[۵].
آثار و جایگاه علمی
محمد بن حسن صفار را از برجسته‌ترین شیوخ حدیث قم دانسته‌اند و رجالیان با عباراتی که حاکی از بلندی جایگاه علمی وی و وثاقتش است از او سخن رانده‌اند[۶].
تحصیلات
قم از دیر‌باز پایگاه شیعیان بوده است وچهره‌های فراوانی در این شهر درخشیده‌اند که حافظان وپاسداران معارف ائمه معصومین (علیهم‌السلام) بوده‌اند. یکی از این چهره‌ها محمد بن حسن صفار می‌باشد. او را به عنوان یکی از چهره‌های سرشناس شیعه در شهر قم می‌شناسند که با حفظ و نقل روایات، خدمت بزرگی به جهان تشیع نموده و شخصیت‌هایی همچون کلینی با نقل روایات او تلاش او را به نتیجه رسانده است. نجاشی درباره او می‌فرماید: محمد بن حسن بن فروخ صفار یکی از چهره‌های درخشان شیعه در شهر قم بوده، وی شخصیتی مورد اطمینان و دارای ارزشی والا است. روایات او بر بسیاری از روایات ترجیح داده می‌شود. او تألیفات فراوانی نیز دارد. شیخ طوسی در کتاب فهرست می‌فرماید: محمد بن حسن صفار اهل قم می‌باشد. وی تألیفات فراوانی دارد و نامه‌هایی نیز به امام حسن عسکری (علیه‌السلام) فرستاده است که آن نامه‌ها و جواب آنها موجودند و در اختیار می‌باشند. علامه حلی در کتاب خلاصه می‌فرماید: محمد بن حسن بن فروخ از چهره‌های سرشناس شیعه در شهر قم و مورد اطمینان است و شخصیتی عظیم الشأن است که روایات او برتر می‌باشند.
اساتید
صفار از شخصیت‌های کم نظیر راویان شیعه به شمار می‌آید و از محضر علمای فراوانی از یاران ائمه (علیهم‌السلام) بهره برده است که اینک به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- ابراهیم بن اسحاق.
- احمد بن ابی عبدالله برقی.
- احمد بن حسن بن علی بن فضال.
- احمد بن محمد بن ابی نصر.
- احمد بن محمد بن مسلم.
- ایوب بن نوح.
- حسن بن علی بن فضال.
- علی بن ابراهیم.
تدریس و شاگردان
چهره‌های فراوانی نیز از محضر درس این شخصیت بزرگ بهره برده اند مانند:
- احمد بن ادریس.
- علی بن حسین بابویه.
- احمد بن داود بن علی.
- احمد بن محمد.
- سعد بن عبدالله.
- محمد بن جعفر مؤدب.
- محمد بن حسن بن ولید.
- محمد بن حسین.
- محمد بن یحیی عطار.
- محمد بن یعقوب کلینی.
بصائر الدرجات
از جمله آثار وی که امروزه در دسترس ماست، کتاب بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد مشهور به بصائر الدرجات از منابع معتبر حدیثی شیعه است. این کتاب، اثری روایی با رویکرد کلامی محسوب می‌گردد که احادیث آن درباره مسأله امامت، شناخت امام و فضائل ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است.
آثار دیگر
نجاشی عناوین دیگر آثار او را چنین برشمرده است[۷]:
- کتاب الصلاه
- کتاب الوضوء
- کتاب الجنائز
- کتاب الصیام
- کتاب الحج
- کتاب النکاح
- کتاب الطلاق
- کتاب العتق و التدبیر و المکاتبه
- کتاب التجارات
- کتاب المکاسب
- کتاب الصید و الذبائح
- کتاب الحدود
- کتاب الدیات
- کتاب الفرائض
- کتاب المواریث
- کتاب الدعا
- کتاب المزار
- کتاب الرد علی الغلاه
- کتاب الاشربه
- کتاب المروه
- کتاب الزهد
- کتاب الخمس
- کتاب الزکاه
- کتاب الشهادات
- کتاب الملاحم
- کتبا التقیه
- کتاب المومن
- کتاب الایمان و النذور و الکفارات
- کتاب المناقب
- کتاب المثالب
- کتاب ما روی فی شعبان
- کتاب ما روی فی اولاد الائمه(علیهم‌السلام)
- کتاب الجهاد
- کتاب فضل القران
- کتاب المثالب
چنان که از عناوین کتاب‌های صفار معلوم است، بیشتر آثار او موضوعات فقهی داشته و بیش از همه راوی احادیث فقهی بوده‌است[۸]. بااین حال برخی از کتاب‌هایش در موضوعات کلامی و اعتقادی بوده است. افزون بر این آثار، وی مجموعه‌ای از سوالات را از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) از طریق نامه پرسیده بود که این نامه‌ها به شکل مکتوب تا مدتی باقی بوده و شیخ صدوق آن را در اختیار داشته است[۹]. محمد بن حسن بن صفار در علم فقه نیز از علمای سرشناس بود. یکی از آرای فقهی وی که در منابع نقل شده، حکم به صحت خواندن قنوت به زبان فارسی است[۱۰].
مشایخ
محمد بن حسن صفار افزون بر امام حسن عسکری (علیه‌السلام) از مشایخ بسیاری روایت کرده که فهرست زیر[۱۱] بخشی از آنانند:
- ابی اسحاق الخفاف
- ابراهیم بن هاشم
- احمد بن ابی عبدالله
- احمد بن ابی عبدالله البرقی
- احمد بن اسحاق بن سعد
- احمد بن الحسن بن علی بن فضال
- احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری
- ایوب بن نوح
- حسن بن احمد بن سلمه کوفی
- علی بن حسان واسطی
- عمران بن موسی
- فضل بن عامر
- فضل بن غانم
- محمد بن خالد برقی
- محمد بن سندی
- محمد بن عبدالحمید طائی
- محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری
- محمد بن عیسی بن عبید یقطینی
- هیثم بن ابی مسروق نهدی
- یعقوب بن زید
راویان از صفار
راویانی که احادیث وی را روایت کرده‌اند[۱۲] عبارتند از:
- احمد بن داود قمی
- محمد بن جعفر المودب
- محمد بن حسن بن ولید
- محمد بن یحیی العطار
- احمد بن ادریس
رحلت
سرانجام پس از عمری خدمت به علوم آل محمد (صلوات‌الله‌علیهم) در سال ۲۹۰ ه. ق و در شهر قم به دیار باقی شتافت.
پانویس
- ↑ محمد بن حسن صفار قمی
- ↑ رجال نجاشی،نجاشی، ص۳۵۴
- ↑ مکتب حدیثی قم ،جباری، محمدرضا ص۱۹۵
- ↑ الفهرست،طوسی، ص۲۲۰
- ↑ (الابواب) رجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی ، طوسی،ج۱، ص۴۰۲
- ↑ رجال نجاشی،نجاشی، ص۳۵۴
- ↑ رجال نجاشی، نجاشی، ص۳۵۴
- ↑ تبارشناسی کتاب بصائر الدرجات و هویت نویسنده آن ، انصاری، حسن،ص ۶۴
- ↑ من لایحضره الفقیه ، صدوق، ج۱، ص۱۴۲؛ ۱۵۴
- ↑ مختلف الشیعه ،حلی،ج۲، ص۱۸۱
- ↑ معجم رجال الحدیث،خویی، ابوالقاسم ، ج۱۵، ص۲۵۷
- ↑ معجم رجال الحدیث،خویی، ابوالقاسم ، ج۱۵، ص۲۵۸