مجمع تشخیص مصلحت نظام: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۴۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات نهاد
{{جعبه اطلاعات نهاد
| عنوان =
| عنوان = مجمع تشخیص مصلحت نظام
| تصویر =  
| تصویر = مجمع تشخیص مصلحت نظام.jpg
| نام =  
| نام =
| مؤسس =  
| مؤسس = [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]]
| تاریخ تاسیس =
| تاریخ تاسیس =1366 ش
| مدیر فعلی =  
| مدیر فعلی =صادق آملی لاریجانی
| مدیران سابق =  
| مدیران سابق ={{فهرست جعبه افقی |[[سید علی خامنه‌ای]]| [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]| [[محمدعلی موحدی کرمانی]] و سید محمود هاشمی شاهرودی}} 
| میزان تأثیرگذاری =  
| میزان تأثیرگذاری =  
| اهداف =  
| اهداف ={{فهرست جعبه افقی |تشخیص مصلحت میان نظرات [[مجلس شورای اسلامی]] و [[شورای نگهبان]]| حل معضلات نظام با ارجاع از سوی [[رهبر جمهوری اسلامی ایران|مقام رهبری]] و مشاوره در امور ارجاع شده توسط رهبری}}
| وابستگی به حاکمیت =  
| وابستگی به حاکمیت =[[جمهوری اسلامی ایران]]
| وضعیت اقتصادی =  
| وضعیت اقتصادی =  
| وبگاه =  
| وبگاه =[https://maslahat.ir/ پایگاه اطلاع‌رسانی مصلحت]
}}
}}
'''مجمع تشخیص مصلحت نظام'''، نهادی است که با فرمان و ابتکار [[امام خمینی (ره)|امام خمینی]] برای رفع اختلاف بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان در برخی مصوبات مجلس، در سال 1366 ش، تأسیس گردید. سپس جایگاه، وظایف، اختیارات و اعضای این نهاد در بازنگری قانون اساسی در سال 1368 ش، مطابق اصول: «۱۱۰، ۱۱۱، ۱۱۲ و ۱۷۷» تبیین شد و کیفیت و کمیت اعضای آن (رئیس، دبیر، اعضای حقوقی، حقیقی و مدت دوره مجمع) به [[رهبر جمهوری اسلامی ایران|رهبری]] تفویض گردید. تشخیص مصلحت میان نظرات [[مجلس شورای اسلامی]] و [[شورای نگهبان]]، تهیه و پیشنهاد پیش‌نویس سیاست‌های کلی نظام، حل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری و مشاوره در امور ارجاع شده توسط رهبری؛ از وظایف این نهاد است.
'''مجمع تشخیص مصلحت نظام''' نهادی است که با فرمان و ابتکار امام خمینی برای رفع اختلاف بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان در برخی مصوبات مجلس، در سال 1366 ش، تأسیس گردید. سپس جایگاه، وظایف، اختیارات و اعضای این نهاد در بازنگری قانون اساسی در سال 1368 ش، مطابق اصول ۱۱۲، ۱۱۱، ۱۱۰ و ۱۷۷ تبیین شد.
 
==تاریخچه==
==تاریخچه==
در اوایل انقلاب اسلامی و تا قبل از تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، بر اساس قانون اساسی، مرجع نهایی تشخیص مغایرت مصویات مجلس با موازین شرعی و قانون اساسی، شورای نگهبان بود. به دلیل بروز اختلاف بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان در برخی مصوبات مجلس، که نخستین بار در بحث تصویب اراضی شرعی اتفاق افتاد و این شورا تملک دولت بر تمام زمین‌های بایر را با برخی ادله شرعی مغایر دانست، ریاست وقت مجلس شورای اسلامی، هاشمی رفسنجانی برای حل این اختلاف و جلوگیری از وقوع چنین مواردی در آینده، در پنجم مهر ۱۳۶۰ ش، طی نامه‌ای از امام خمینی درخواست کرد که راه حلی ارائه دهد. ایشان طی نامه‌ای به مجلس اجازه داد تا موارد مصلحتی را با اکثریت اعضا نمایندگان و قید موقت به تصویب برسانند. اما با وقوع اختلافات بیشتر در این زمینه و باقی بودن مشکلات، سرانجام پس از مکاتباتی بین مقامات عالی‌رتبه و ذیربط وقت کشور، درخواستی در بهمن ماه ۱۳۶6 به امضاء رئیس جمهور وقت، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، رئیس وقت دیوان عالی کشور، نخست وزیر وقت و سید احمد خمینی به امام خمینی برای چاره جویی در این باره ارسال شد.
در اوایل [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] و تا قبل از تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، بر اساس قانون اساسی، مرجع نهایی تشخیص مغایرت مصویات مجلس با موازین شرعی و قانون اساسی، [[شورای نگهبان]] بود. به دلیل بروز اختلاف بین [[مجلس شورای اسلامی]] و [[شورای نگهبان]] در برخی مصوبات مجلس، که نخستین بار در بحث تصویب اراضی شرعی اتفاق افتاد و این شورا تملک دولت بر تمام زمین‌های بایر را با برخی ادلۀ شرعی مغایر دانست، ریاست وقت مجلس شورای اسلامی ([[اکبر هاشمی رفسنجانی]]) برای حل این اختلاف و جلوگیری از وقوع چنین مواردی در آینده، در پنجم مهر ۱۳۶۰ ش، طی نامه‌ای از [[امام خمینی (ره)|امام خمینی]] درخواست کرد که راه حلی ارائه دهد. ایشان طی نامه‌ای به مجلس اجازه داد تا موارد مصلحتی را با اکثریت اعضا نمایندگان و قید موقت به تصویب برسانند؛ اما با وقوع اختلافات بیشتر در این زمینه و باقی بودن مشکلات، سرانجام پس از مکاتباتی بین مقامات عالی‌رتبه و ذی‌ربط وقت کشور، درخواستی در بهمن ماه ۱۳۶6 ش، به امضای رئیس‌جمهور وقت، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، رئیس وقت دیوان عالی کشور، نخست وزیر وقت و [[سید احمد خمینی]] به امام خمینی برای چاره‌جویی در این باره ارسال شد. امام خمینی در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ ش، با صدور فرمانی، '''«مجمع تشخیص مصلحت نظام»''' را برای رسیدگی به این امور تأسیس کردند. این مجمع که در آغاز تأسیس، صرفاً به‌منظور تشخیص مصلحت در موارد اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان تأسیس شده بود، وقتی [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] در سال ۱۳۶۸ ش، مورد بازنگری قرار گرفت پس از بحث‌های مشروح دربارۀ جایگاه مجمع تشخیص مصلحت، وظایف آن مستند به اصول: «۱۱۰، ۱۱۱، ۱۱۲ و ۱۷۷» برعهده‌اش قرار گرفت، تا به‌عنوان حلقۀ تکمیلی در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی و در شرایط مختلف ایفای نقش کند<ref>راجی و ابریشمی راد، ''تأملی بر حدود صلاحیت مجمع تشخیص مصلحت نظام در تأیید مصوبات مغایر با قانون اساسی''، فصلنامه مطالعات حقوق دانشگاه تهران، سال 1397 ش، شماره 3، ص 511 - 510.</ref>.
امام خمینی در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ هجری شمسی با صدور فرمانی، مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای رسیدگی به این قبیل امور تأسیس کردند. این مجمع که در آغاز تأسیس، صرفاً به‌منظور تشخیص مصلحت در موارد اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان تأسیس شده بود، وقتی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۸ مورد بازنگری قرار گرفت پس از بحث‌های مشروح درباره جایگاه مجمع تشخیص مصلحت، وظایف یازده‌گانه‌ای مستند به اصول ۱۱۲، ۱۱۱، ۱۱۰ و ۱۷۷ برعهده‌اش قرار گرفت، تا به عنوان حلقه تکمیلی در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی و در شرایط مختلف ایفای نقش کند.
 
==ساختار مجمع==
بر اساس آیین‌نامۀ داخلی جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ سوم آبان 1376 ش، که در تاریخ پنجم آذر 1376 ش، به تأیید [[رهبر جمهوری اسلامی ایران|مقام رهبری]] رسیده، ساختار مجمع  به شکل زیر است:


==وظایف و اهداف==
===کمیسیون‌ها===
بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، هشت وظیفه برای این مجمع در نظر گرفته شده‌ که چهار وظیفه عمومی و مستمر و چهار وظیفه در موقعیت‌ها و شرایط خاص و مقطعی دارد.
#کمیسیون علمی، فرهنگی و اجتماعی؛
#کمیسیون زیربنایی و تولیدی؛
#کمیسیون اقتصادی، بازرگانی و اداری؛
# کمیسیون نظارت؛
#کمیسیون سیاسی، دفاعی و امنیتی؛
#کمیسیون حقوقی و قضایی؛
#کمیسیون خاص؛
#کمیسیون مشترک دفتر مقام معظم رهبری و دبیرخانه.
کمیسیون‌های مجمع با هدف جمع‌آوری اطلاعات صحیح در خصوص مباحث مورد طرح در این نهاد بوده که این اطلاعات از طریق آخرین دستاوردهای کارشناسی دستگاه‌های مسئول ، تحقیقات کاربردی، توسعه‌ای و بنیادی مؤسسات پژوهشی کشور، و همچنین پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی مجمع مانند: پژوهشکده تحقیقات راهبردی‌ (مرکز تحقیقات استراتژیک سابق) و مرکز مطالعات و بررسی‌های راهبردی، که به‌عنوان بازوی علمی و پژوهشی این کمیسیون‌ها و دبیرخانه مجمع بوده، اخذ و به منظور بهره‌برداری و تصمیم‌سازی در کمیسیون تخصصی دائمی و یا خاص مورد بررسی قرار می‌گیرد.


چهار وظیفه عمومی مجمع تشخصیص مصلحت نظام عبارت است از:
=== دبیرخانۀ مجمع===
# تشخیص مصلحت میان نظرات مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان؛
به منظور تنظیم کار کمیسیون‌های دائمی و کمیسیون‌های خاص و برقراری ارتباط با دستگاه‌های مسؤول دولتی و نهادها و مؤسسات عمومی غیر دولتی و استفادۀ کامل از فرآورده‌های کارشناسی آنها و نیز ارتباط مستمر با شوراهای مشورتی و نظارت بر کارهای اداری و کارشناسی کمیسیون‌ها و ایجاد گنجینه اطلاعات کارآمد از مطالعات و تحقیقات و گزارش‌های مهم کارشناسی مربوط به مسائل [[ایران]] و جهان و همچنین نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی که به تأیید [[سید علی حسینی خامنه‌ای|مقام معظم رهبری]] رسیده است و پیگیری آنها و نیز ابلاغ مصوبات و تصمیم‌ها و تدوین صورت مشروح مذاکرات و دیگر امور اداری و اجرایی مجمع دبیرخانه مجمع تشکیل می‎شود. مسؤلیت دبیرخانه با دبیر مجمع است که ریاست دبیرخانه را بر عهده دارد. دبیر مجمع زیر نظر ریاست مجمع انجام وظیفه می‌کند و در موارد لازم رابط مجمع با [[مقام معظم رهبری]] است.
# تهیه و پیشنهاد پیش‌نویس سیاست‌های کلی نظام (جمهوری اسلامی) در اجرای بند ۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی؛
# حل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری؛
# اعلام نظر در مورد استفساریه‌های مربوط به مجمع تشخیص مصلحت نظام.


چهار وظیفه مقطعی مجمع تشخیص مصلحت نظام عبارت است از:
===شورای مجمع===
# مشاوره در اموری که رهبر ایران در اجرای اصل ۱۱۲ قانون اساسی به مجمع ارجاع می‌کند؛
جلسات شورای مجمع در هنگام بحث در مصوبات مورد نزاع مجلس و شورای نگهبان متشکل از همۀ اعضای مذکور در حکم مورخ 27 اسفند 1375 ش، مقام رهبری و در موارد مربوط به بررسی و حل معضلات نظام، تعیین سیاست‌های کلی نظام و دیگر موارد مقرر در قانون اساسی متشکل از همۀ اعضای حقیقی به اضافۀ اعضای ردیف‌های «الف» و «ب» بند یک حکم مذکور خواهد بود. این جلسات با حضور دو سوم اعضا رسمیت می‎یابد و تصمیمات با اکثریت مطلق اعضای حاضر معتبر خواهند بود.
# در صورت فوت یا استعفا مقام رهبری یا عزل توسط مجلس خبرگان رهبری، تشکیل یک شورای ۳ نفره جهت رسیدگی امور تحت اختیار مقام رهبری؛
# تصویب مصوبات شورای رهبری ایران در صورت عزل، استعفا یا فوت رهبر وقت (در زمان وجود رهبر، این بررسی بر عهده شخص وی است)؛
# مشارکت در شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بر اساس اصل ۱۷۷ قانون اساسی.


==اعضاء==
==اعضای دوره‌ها==
در فرمان امام خمینی در تاریخ 1366/11/17 ش، در خصوص تأسیس و تشکیل مجمع، ایشان اعضای این نهاد را: فقهای شورای نگهبان، رؤسای قوای سه گانه، وزیر مربوطه و دو نفر صاحب نظر به انتخاب رهبر (جمعا 12 نفر)، تعیین کردند. در شورای بازنگری قانون اساسی نیز، ابتداء همین افرادی را که امام تعیین کرده بودند، به عنوان اعضای مجمع پیشنهاد شد، اما به دلیل اختلاف نظر اعضای شورا، کیفیت و کمیت اعضای آن (اعضای ثابت و متغیر) به رهبری تفویض گردید. و مطابق این تصمیم مقام معظم رهبری در تاریخ 1368/7/12 ش، خطاب به رئیس جمهور وقت، بیست نفر را شامل: فقهای شورای نگهبان، رؤسای قوای سه گانه و نه نفر از صاحبنظران مسائل فقهی و سیاسی به عنوان اعضای ثابت و همچنین وزیر مربوطه و رئیس کمیسیون مربوطه مجلس شورای اسلامی به عنوان اعضای متغیر، به مدت سه سال منصوب کردند. در آخرین تغییرات نیز با حکم رهبری در خصوص ترکیب اعضای جدید مجمع در تاریخ 1375/12/27 ش، ایشان اعضای این را به دو گروه شخصیت‌های حقوقی: رؤسای قوای سه گانه، فقهای شورای نگهبان و وزیر یا رئیس دستگاه مربوط، و شخصیت‌های حقیقی: 22 نفر از فقها و دیگر صاحبنظران مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، برای یک دوره پنج‌ساله، تعیین کردند. همچنین ماده 3 آیین نامه داخلی مصوب 1368/8/2 ش، که رئیس جمهور وقت را به عنوان رئیس مجمع برگزیده بود، در این حکم مقام معظم رهبری تغییر یافت و هاشمی رفسنجانی با اینکه سمت رئیس جمهوری نداشت با هدف استفاده از توانایی‌های ایشان، با این فرمان رهبری به عنوان رئیس مجمع، منصوب گردید.  
در فرمان [[امام خمینی (ره)|امام خمینی]] در تاریخ 17 بهمن 1366 ش، در خصوص تأسیس و تشکیل مجمع، ایشان اعضای این نهاد را: فقهای شورای نگهبان، رؤسای قوای سه گانه، وزیر مربوطه و دو نفر صاحب‌نظر به انتخاب [[رهبر جمهوری اسلامی ایران|رهبر]] (جمعا 12 نفر)، تعیین کردند. در شورای بازنگری قانون اساسی نیز، ابتدا همین افرادی را که امام تعیین کرده بودند، به‌عنوان اعضای مجمع پیشنهاد شد، اما به دلیل اختلاف نظر اعضای شورا، کیفیت و کمیت اعضای آن (اعضای ثابت و متغیر) به رهبری تفویض گردید. و مطابق این تصمیم مقام معظم رهبری در تاریخ 12 مهر سال 1368 ش، خطاب به رئیس‌جمهور وقت، بیست نفر را شامل: فقهای شورای نگهبان، رؤسای قوای سه گانه و نه نفر از صاحب‌نظران مسائل فقهی و سیاسی به‌عنوان اعضای ثابت و همچنین وزیر مربوطه و رئیس کمیسیون مربوطه [[مجلس شورای اسلامی]] به‌عنوان اعضای متغیر، به مدت سه سال منصوب کردند. در آخرین تغییرات نیز با حکم رهبری در خصوص ترکیب اعضای جدید مجمع در تاریخ 27 اسفند 1375 ش، ایشان اعضای این را به دو گروه شخصیت‌های حقوقی: رؤسای قوای سه‌ گانه، فقهای شورای نگهبان و وزیر یا رئیس دستگاه مربوط، و شخصیت‌های حقیقی: 22 نفر از فقها و دیگر صاحب‌نظران مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، برای یک دورۀ پنج‌ساله، تعیین کردند. همچنین مادۀ 3 آیین‌نامه داخلی مصوب 2 آبان 1368 ش، که رئیس‌جمهور وقت را به‌عنوان رئیس مجمع برگزیده بود، در این حکم مقام معظم رهبری تغییر یافت و [[اکبر هاشمی رفسنجانی|هاشمی رفسنجانی]] با اینکه سمت رئیس‌جمهوری نداشت با هدف استفاده از توانایی‌های ایشان، با این فرمان رهبری، به عنوان رئیس مجمع، منصوب گردید.  
    
    
این نهاد تا امروز 8 دوره را پشت سر گذاشته و اکنون در دوره نهم است. ترکیب اعضای این مجمع در دوره‌های مختلف عبارتند از:
این نهاد تا امروز 8 دوره را پشت سر گذاشته و اکنون در دورۀ نهم است. ترکیب اعضای این مجمع در دوره‌های مختلف<ref>[https://maslahat.ir/0001Ir اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، پایگاه اطلاع رسانی مصلحت].</ref> عبارتند از:


===ترکیب اعضای دوره اول===
===ترکیب اعضای دورۀ اول===
# حکم: با فرمان امام خمینی با انتصاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رئیس و سایر اعضای آن
# حکم: به فرمان [[امام خمینی (ره)|امام خمینی]] با انتصاب [[آیت‌الله خامنه‌ای]] به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
# مدت: سه سال از سال 1366 ش، تا سال 1368 ش، مصادف با جنگ تحمیلی و شرایط خاص جنگی
# مدت: سه سال از سال 1366 ش، تا سال 1368 ش، مصادف با [[جنگ تحمیلی]] و شرایط خاص جنگی.
# اعضاء: فقهای شوراي نگهبان،  آيت‌الله خامنه‌ای (رئيس جمهور وقت )، هاشمي رفسنجانی (رئيس مجلس وقت )، موسوي اردبيلی (رئيس شوراي عالي قضائي )، محمدرضا توسلی، سید محمد موسوی خوئینی، مير حسين موسوی (نخست وزير وقت )، سيد احمد خمينی براي ارائه گزارش جلسات به حضرت امام خمینی (ره)
# اعضا: فقهای شورای نگهبان،  [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]] (رئیس‌جمهور وقت)، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] (رئیس مجلس وقت)، موسوی اردبیلی (رئیس شورای عالی قضایی)، محمدرضا توسلی، سید محمد موسوی خوئینی، میر حسین موسوی (نخست وزیر وقت)، [[سید احمد خمینی]] برای ارائۀ گزارش جلسات به حضرت امام خمینی.


===ترکیب اعضای دوره دوم===
===ترکیب اعضای دورۀ دوم===
# حکم: با فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)  
# حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی و سایر اعضای آن.
# مدت: به مدت سه سال در پایان جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۸ ش، پس از بازنگری قانون اساسی در این قانون با وظایف احصاء شده در بندها و اصول ۱۱۰ ، ۱۱۱ ، ۱۱۲ و ۱۷۷
# مدت: به مدت سه سال در پایان [[جنگ تحمیلی]] در سال ۱۳۶۸ ش، که در این سال مجمع پس از بازنگری قانون اساسی، در این قانون با وظایف احصا شده در بندها و اصول: «۱۱۰، ۱۱۱، ۱۱۲ و ۱۷۷» شکل گرفت.
# اعضای حقیقی: فقهاء شورای نگهبان، رؤسای سه قوه، وزیر یا رئیس دستگاه موضوع مورد بحث و رئیس کمیسیون مربوط مجلس شورای اسلامی  
# اعضای حقیقی: فقهای شورای نگهبان، رؤسای سه قوه، وزیر یا رئیس دستگاه موضوع مورد بحث و رئیس کمیسیون مربوط مجلس شورای اسلامی.
# اعضای حقوقی: محمد رضا مهدوی کنی، یوسف صانعی، سیداحمد خمینی، سید محمد موسوی خوئینی، محمدعلی موحدی کرمانی، حسن صانعی، محمدرضا توسلی، عبدالله نوری و میرحسین موسوی
# اعضای حقوقی: محمد رضا مهدوی کنی، یوسف صانعی، [[سید احمد خمینی]]، سید محمد موسوی خوئینی، [[محمدعلی موحدی کرمانی]]، محمدرضا توسلی، عبدالله نوری و میرحسین موسوی.


===ترکیب اعضای دوره سوم===
===ترکیب اعضای دورۀ سوم===
حکم: با فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی )، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی  
# حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی و سایر اعضای آن.
مدت: به مدت سه سال
# مدت: به مدت سه سال.
اعضای حقوقی: اعضاء دوره‌های قبل
# اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
اعضای حقیقی: اکیر هاشمی رفسنجانی، محمد رضا مهدوی کنی، حسن صانعی، سیداحمد خمینی، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، محمدعلی موحدی کرمانی، محمدرضا توسلی، عبدالله نوری، حسن روحانی، حسن حبیبی و میرحسین موسوی؛
# اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدرضا مهدوی کنی، حسن صانعی، سید احمد خمینی، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، محمدعلی موحدی کرمانی، محمدرضا توسلی، عبدالله نوری، حسن روحانی، حسن حبیبی و میرحسین موسوی.


===ترکیب اعضای دوره چهارم===  
===ترکیب اعضای دورۀ چهارم===  
دوره چهارم مجمع با فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس و سایر اعضای آن، به مدت پنج سال از سال 1375 ش، به ترتییب زیر شکل گرفت:
# حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
اعضای حقوقی دوره‌های قبل، و اعضای حقیقی: اکیر هاشمی رفسنجانی، محمد رضا مهدوی کنی، ابراهیم امینی نجف‌آبادی، عباس واعظ طبسی، احمد جنتی، محمد امامی کاشانی، محمد علی موحدی کرمانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی اکبر ولایتی، محمد محمدی ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، اسد الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف‌آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی، عبدالله نوری، مرتضی نبوی، حسن فیروزآبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی، محسن نوربخش؛
# مدت: به مدت پنج سال از سال 1375 ش.
===ترکیب اعضای دوره پنجم===
# اعضای حقوقی: اعضاء حقوقی دوره‌های قبل.
اعضاي دوره پنجم شورای مجمع تشخیص مصلحت نظام براساس حکم مقام معظم رهبري در سال ( ١٣٨٠ ) به شرح زیر می باشند:
# اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، محمد رضا مهدوی کنی، ابراهیم امینی نجف‌آبادی، عباس واعظ طبسی، احمد جنتی، محمد امامی کاشانی، محمد علی موحدی کرمانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی اکبر ولایتی، محمد محمدی ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، اسد الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف‌آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی، عبدالله نوری، مرتضی نبوی، حسن فیروزآبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی و محسن نوربخش.
حضرت آيت الله خامنه‌اي، رهبر معظم انقلاب اسلامي، در سال ١٣٨٠ طي حكمي تركيب جديد اعضاي مجمع تشخيص مصلحت نظام را براي يك دوره پنج ساله معرفي فرمودند.
متن حكم مقام معظم رهبري بدين شرح است:
مجمع تشخيص مصلحت نظام در شكل و تركيب جديد، طي پنج سال گذشته بحمدالله در راه وظايف سه گانه‌ مصرح در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران گام‌هاي بلندي برداشت و خدمات مهم و ارزشمندي را به كشور و مردم تقديم كرد. اين مجمع محترم در دوره‌ پنج ساله توانست موارد اختلاف بين مجلس شوراي اسلامي و شوراي نگهبان را حل كند و برخي از معضلات ارجاع شده به آن مجمع را به نتايج مورد قبول برساند، به‌علاوه در تعيين و تثبيت سياست‌هاي كلي كشور، حركت نوين و نظام‌مندي را آغاز نمايد و يكي از ظرفيت‌ها و قابليت‌هاي مترقي قانون اساسي را به كار گرفته، با نگاهي جامع و فراگير و ناظر به مصالح عالي نظام در مقاطع مختلف به وظايف مصرح در قانون اساسي اهتمام ورزد.
اينجانب در پايان دوره‌ پنج ساله از زحمات همه‌ اعضاي محترم و دبيرخانه، بويژه از حسن مديريت رياست محترم آن مجمع، تشكر مي‌كنم و تركيب جديد را براي يك دوره‌ پنج ساله ديگر به رياست جناب حجت‌الاسلام و المسلمين آقاي « هاشمي رفسنجاني » معرفي مي‌نمايم.
١ ـ شخصيتهاي حقوقي عضو، عبارتند از:
الف: روساي سه قوه
ب: فقهاي شوراي نگهبان
ج: وزير يا رييس دستگاهي كه موضوع مورد بحث در مجمع، مربوط به آن دستگاه است
د: رييس كميسيون مناسب با موضوع مورد بحث از مجلس شوراي اسلامي
٢ـ شخصيتهاي حقيقي عضو، عبارتند از :
حجج اسلام و آيات وحضرات: آقايان «هاشمي رفسنجاني» ،« اميني نجف آبادي »، «واعظ طبسي»، «احمد جنتي»، «امامي كاشاني»، «موحدي كرماني»،«حسن حبيبي» (در ۱۲ بهمن ۱۳۹۱ دیده از جهان فرو بست)، «ميرحسين موسوي»، آقای علی اکبر ولایتی، «محمدي ري شهري»، «حاج شيخ حسن صانعي»،«حسن روحاني»، «حبيب الله عسگراولادي»(در ۱۴ آبان ۱۳۹۲ دیده از جهان فرو بست)، «دري نجف آبادي»، «علي لاريجاني»،«مصطفي ميرسليم»، «توسلي محلاتي»(در ۲۷ بهمن ۱۳۸۶ دیده از جهان فروبست)، «مرتضي نبوي»، «فيروز‌آبادي»، «غلامرضا آقازاده»، «بيژن نامدار زنگنه»، «محمد هاشمي»، «محسن رضايي»، «علي‌اكبر ناطق نوري»، «محمدرضا عارف»، «غلامعلي حداد عادل»، «مجيد انصاري»، «حسين مظفر»، «محمدرضا باهنر» و «محمدجواد ايرواني ».
در ادامه حكم مقام معظم رهبري تصريح شده است: جلسات مجمع در هنگام بحث در مصوبات مورد تعارض مجلس و شوراي نگهبان، متشكل خواهد بود از همه اعضاي نامبرده و ديگر جلسات، متشكل خواهد بود، از اعضاي حقيقي به اضافه‌ رديف «الف» و «ج» و «د» از بند ١.
​​حجت الاسلام مهدی کروبی پس از اتمام دوره نمایندگی و ریاست مجلس ششم در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۳ با حکم مقام معظم رهبری به عضویت حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام در دوره چهارم تعیین شدند.


===ترکیب اعضای دورۀ پنجم===
# حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
# مدت: از سال ١٣٨٠ ش، برای یک دورۀ پنج ساله.
# اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
# اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، ابراهیم امینی نجف آبادی، عباس واعظ طبسی، [[احمد جنتی]]، [[محمد امامی کاشانی]]، [[محمدعلی موحدی کرمانی]]، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی اکبر ولایتی، محمد محمدی ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، حبیب الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی محلاتی، مرتضی نبوی، فیروز‌آبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی، محسن رضایی، علی‌اكبر ناطق نوری، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، مجید انصاری، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی و مهدی کروبی پس از اتمام دوره نمایندگی و ریاست مجلس ششم در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۳ ش.
# تغییر اعضا در طول دوره: انتصاب مهدی کروبی پس از اتمام دورۀ نمایندگی و ریاست مجلس ششم در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۳ ش، با حکم مقام معظم رهبری به‌عنوان عضو حقیقی.


===ترکیب اعضای دورۀ ششم===
# حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
# مدت: از سال ١٣٨5 ش، برای یک دورۀ پنج ساله.
# اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
# اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، احمد جنتی، ابراهیم امینی نجف آبادی، عباس واعظ طبسی، محمد امامی کاشانی، محمدعلی موحدی کرمانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی‌اکبر ولایتی، محمد محمدی ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، حبیب‌الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی محلاتی، مرتضی نبوی، سید حسن فیروز‌آبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی، محسن رضایی، علی‌اكبر ناطق نوری، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، مجید انصاری، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی، پرویز داودی، غلامحسین محسنی اژه‌ای، علی آقا محمدی، محمد فروزنده، داود دانش جعفری.


===ترکیب اعضای دوره هفتم===
# حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
# مدت: از سال ١٣90 ش، برای یک دوره پنج ساله.
# اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل و دبیر شورایعالی امنیت ملی.
# اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، [[احمد جنتی]]، ابراهیم امینی نجف آبادی، عباس واعظ طبسی، محمد علی موحدی کرمانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی‌اکبر ولایتی، محمد محمدی ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، محمود محمدی عراقی، غلامرضا مصباحی مقدم،حبیب‌الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی محلاتی، مرتضی نبوی، سید حسن فیروز‌آبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی، محسن رضایی، علی‌اكبر ناطق نوری، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، مجید انصاری، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی، پرویز داودی، غلامحسین محسنی اژه‌ای، علی آقا محمدی، محمد فروزنده، داود دانش جعفری،  محمدحسین صفارهرندی، حسین محمدی، صادق واعظ زاده، احمد وحیدی.
# تغییر اعضا در طول مدت دوره:  انتصاب محمود احمدی نژاد​ در تاریخ ۱۳ مرداد ۹۲ ش و  سعید جلیلی در تاریخ ۲۱ شهریور ۹۲ ش، با حکم مقام معظم رهبری به‌عنوان اعضای حقیقی.


===ترکیب اعضای دورۀ هشتم===
# حکم: با حکم آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی) در ۲۳ مرداد ۹۶ ش  و انتصاب سیدمحمود هاشمی شاهرودی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
# مدت: از سال ١٣96 ش، برای یک دورۀ پنج ساله.
# اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
# اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، احمد جنتی، ابراهیم امینی، عباس واعظ طبسی، محمدعلی موحدی کرمانی، علی‌اکبر ولایتی، حسن صانعی،  سیدمحمود هاشمی شاهرودی، محمود محمدی عراقی، غلامرضا مصباحی مقدم،حبیب الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی محلاتی،  سید ابراهیم رئیسی، محسن مجتهد شبستری، مرتضی نبوی، سید حسن فیروز‌آبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی، محسن رضایی، علی‌اكبر ناطق نوری، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، مجید انصاری، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی، پرویز داودی، غلامحسین محسنی اژه‌ای، علی آقا محمدی، محمد فروزنده، داود دانش جعفری،  محمدحسین صفارهرندی، حسین محمدی، صادق واعظ زاده، احمد وحیدی، محمود احمدی‌نژاد، احمد توکلی، سعید جلیلی، سیدمحمد صدر، محمدباقر قالیباف، سیدمحمد میرمحمّدی.
# دبیر: محسن رضایی.
# تغییر اعضا در طول دوره: ارتحال سید محمود هاشمی شاهرودی، رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ ۳ دی 1397 ش، و انتصاب صادق آملی لاریجانی  توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی طی حکمی آیت‌الله آملی لاریجانی به‌عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو فقهای شورای نگهبان، درگذشت سید محمد میرمحمدی  ۱۲ اسفند  ۱۳۹۸ ش، ابراهیم امینی نجف‌آبادی در ۵ اردیبهشت‌  ۱۳۹۹ ش، سیدحسن فیروزآبادی در تاریخ ۱۲ شهریور ۱۴۰۰ ش، انتصاب علی لاریجانی در تاریخ ۸ خرداد ۱۳۹۹ ش به‌عنوان عضو حقیقی و  محمد باقر ذوالقدر در تاریخ  ۲۸ شهریور ۱۴۰۰ ش، به‌عنوان دبیر با حکم مقام معظم رهبری.


===ترکیب اعضای دورۀ نهم===
# حکم: با حکم آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، ۲۹ شهریور ۱۴۰۱ ش و انتصاب صادق آملی لاریجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
# مدت: از سال ١401 ش، برای یک دوره پنج ساله.
# اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
# اعضای حقیقی: حسن صانعی، محمود محمدی عراقی، غلامرضا مصباحی مقدم، [[محسن اراکی]]، مجید انصاری،  قربانعلی دری نجف آبادی،  علی‌اکبر ولایتی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، [[سید ابراهیم رئیسی]]، سید مرتضی نبوی،  غلامرضا آقازاده، محسن رضایی، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی، پرویز داودی،  علی آقا محمدی، محمد فروزنده، داود دانش جعفری، محمدحسین صفارهرندی، حسین محمدی، صادق واعظ زاده، احمد وحیدی، محمود احمدی‌نژاد، احمد توکلی، سعید جلیلی، سیدمحمد صدر، علی‌اکبر احمدیان، سید کمال خرازی، محمدباقر ذوالقدر، عباسعلی کدخدایی، محمد مخبر.
# دبیر: محمد باقر ذوالقدر.
# تغییر اعضا در طول دوره: علی شمخانی در تاریخ یکم خرداد 1402 ش، توسط رهبری به‌عنوان عضو جدید منصوب شد. پرویز داودی از اعضای حقیقی در ۳۰ فروردین ۱۴۰۳ ش، دار فانی را وداع گفت.


==ریاست مجمع==
رؤسای مجمع تشخیص مصلحت نظام از زمان تأسیس تا‌کنون عبارتند از:
# [[آیت الله خامنه‌ای|آیت‌الله سید علی خامنه‌ای]] از ۱۸ بهمن ۶۶ ش تا ۱۳ خرداد ۶۸ ش.
# [[اکبر هاشمی رفسنجانی|آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی]] از ۱۲ مهر ۱۳۶۸ ش تا ۱۸ دی  ۱۳۹۵ ش.
# [[محمدعلی موحدی کرمانی|آیت‌الله محمدعلی موحدی کرمانی]] از ۱۶ بهمن ۱۳۹۵ ش  تا ۲۳ بهمن ۱۳۹۶ ش.
# آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی از ۲۳ مرداد ۱۳۹۶ ش تا  ۳ دی ۱۳۹۷ ش.
# آیت‌الله صادق آملی لاریجانی از  ۹ دی ۱۳۹۷ ش تا‌کنون.


==وظایف و اهداف==
بر اساس [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]، هشت وظیفه برای این مجمع در نظر گرفته شده‌ که چهار وظیفه عمومی و مستمر و چهار وظیفه در موقعیت‌ها و شرایط خاص و مقطعی دارد.


چهار وظیفه عمومی مجمع تشخصیص مصلحت نظام عبارت است از:
# تشخیص مصلحت میان نظرات [[مجلس شورای اسلامی]] و [[شورای نگهبان]]؛
# تهیه و پیشنهاد پیش‌نویس سیاست‌های کلی نظام (جمهوری اسلامی) در اجرای بند ۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی؛
# حل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری؛
# اعلام نظر در مورد استفساریه‌های مربوط به مجمع تشخیص مصلحت نظام.
چهار وظیفه مقطعی مجمع تشخیص مصلحت نظام عبارت است از:
# مشاوره در اموری که رهبر ایران در اجرای اصل ۱۱۲ قانون اساسی به مجمع ارجاع می‌کند؛
# در صورت فوت یا استعفا مقام رهبری یا عزل توسط مجلس خبرگان رهبری، تشکیل یک شورای ۳ نفره جهت رسیدگی امور تحت اختیار مقام رهبری؛
# تصویب مصوبات شورای رهبری ایران در صورت عزل، استعفا یا فوت رهبر وقت (در زمان وجود رهبر، این بررسی بر عهده شخص وی است)؛
# مشارکت در شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بر اساس اصل ۱۷۷ قانون اساسی.


===تشخیص مصلحت میان نظرات مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان===
یکی از مهمترین وظایف مجمع تشخیص مصلحت نظام، تشخیص مصلحت در مواردی است که [[شورای نگهبان]]، مصوبۀ [[مجلس شورای اسلامی]] را خلاف موازین شرع و یا قانون اساسی بداند و مجلس با در نظر گرفتن مصلحت نظام، نظر شورای نگهبان را تأیید نکند<ref>هاشمی، ''حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران''، ج 2، ص 550 - 545.</ref>.


ترکیب اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام در دوره های مختلف:
====مصلحت نظام====
وظیفۀ اصلی مجلس شورای اسلامی قانون‌گذاری کارشناسی با مصلحت‌اندیشی در جهت خیر و صلاح جامعه است. شورای نگهبان نیز به‌عنوان مرجع ناظر بر مصوبات مجلس، با ملاک قرار دادن عدم مخالفت این قوانین با موازین شرعی و اصول قانون، است. از این‌رو، چنین به نظر می‌رسد که ابتکار تشخیص مصلحت صرفا بر عهدۀ مجلس است و شورای نگهبان در تشخیص مصلحت، نقشی ندارد و با بررسی‌های خود مغایرت و یا عدم مغایرت مصلحت عنوان شده را اعلام می‌نماید. در این صورت، اگر مصوبۀ مجلس از طرف شورای نگهبان مورد تأیید قرار گرفت، آن مصوبه به‌عنوان مصلحت ملی و اجتماعی، قابل اجراست. اما اگر این مصوبه مورد تأیید قرار نگرفت و مجلس نیز اجرای آن را به خیر و صلاح جامعه و عدم اجرا را مفسده‌انگیز دانست، در این صورت تقابل بین خیر و صلاح جامعه (مصلحت ملی و اجتماعی) و موازین اسلام یا قانون اساسی صورت می‌گیرد که جمع بین این دو محال خواهد بود و سبب یک بن بست سیاسی خواهد شد که ممکن است اصل جامعیت و حاکمیت نظام را متزلزل نماید و آن به مصلحت نظام نیست. در چنین شرایطی نیاز به مرجع نظارتی دیگری است که در قانون اساسی  از آن به مجمع تشخیص مصلحت نظام تعبیر شده است.
ترکیب اعضای دوره نهم:
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در حکمی اعضای دوره‌ی جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام را منصوب کردند.
 
متن حکم مقام معظم رهبری به این شرح است:
 
بسم الله الرحمن الرحیم
 
با هدایت و عنایت الهی دوره‌ی جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام آغاز می‌شود. این مجمع از مهمترین نهادهای قانونی در جمهوری اسلامی و متعهد به دو مسئولیت اساسی است: اوّل تشخیص مصلحت در هنگام مواجهه‌ی مجلس با شورای نگهبان، که مستلزم نگاه ژرف و مصلحت‌شناس و احاطه به حقائق کشور است، و دوم نقش ویژه و مؤثر در تعیین سیاست‌های کلی نظام که متضمن راهبردی‎‌ترین تصمیم‌ها در اداره‌ی امور کشور است. ارائه‌ی راه‌حل برای معضلات و نیز نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی که به آن مجمع محترم احاله شده است، بر اهمیت این نهاد قانونی افزوده است.
 
حضور جمعی از نخبگان مجرب و دارای سوابق اجرائی در این مجمع و تجربیات متراکم از دوره‌های گذشته، جایگاه این نهاد را برتر و انتظارات از آن را افزونتر می‌سازد.
 
در بیانیه‌ی آغاز دوره‌ی قبل خواسته‌هایی مطرح شده که اکنون نیز به علّت برآورده نشدن کامل، باید تکرار شود. از جمله: سامان بخشیدن به مسأله نظارت بر اجرای سیاست‌ها و نیز پیشنهاد سازوکار برای ارزیابی کارآمدی و اثربخشی سیاست‌ها.
 
افزون بر آن، اتقان در تشخیص مصلحت، تنقیح سیاست‌های ابلاغ شده و بازنگری در آن در صورت لزوم، ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی و نخبگانی کشور و حضور منظم اعضاء محترم در جلسات مجمع، مورد تأکید است.
 
اکنون با تشکر از اعضاء محترم در دوره‌ قبل و تقدیر از تلاش‌های آنان، و با طلب رحمت و مغفرت برای درگذشتگان ایشان، اعضاء دوره‌ی پنجساله‌ی نهم را به این شرح منصوب می‌کنم:
 
رییس مجمع: آیة الله آقای حاج شیخ صادق آملی
اشخاص حقوقی: رؤسای محترم قوای سه‌گانه، فقهای محترم شورای نگهبان(در موارد بحث تشخیص مصلحت)، رئیس ستادکل نیروهای مسلّح، دبیر شورای عالی امنیت ملی، وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث به آن دستگاه مربوط است، رئیس کمیسیون مرتبط با موضوع بحث در مجلس شورای اسلامی.
اعضای حقیقی:
حجج اسلام: آقای حاج شیخ حسن صانعی، آقای قربانعلی دری نجف‌آبادی، آقای محمود محمدی عراقی، آقای مجید انصاری، آقای غلامرضا مصباحی مقدم و آقای محسن اراکی.
 
حضرات: آقای غلامرضا آقازاده، آقای علی آقامحمدی، آقای علی‌اکبر احمدیان، آقای محمود احمدی‌نژاد، آقای محمدجواد ایروانی، آقای محمدرضا باهنر، آقای احمد توکلی، آقای سعید جلیلی، آقای غلامعلی حداد عادل، آقای سید کمال خرازی، آقای داود دانش جعفری، آقای پرویز داودی، آقای محمدباقر ذوالقدر، آقای محسن رضایی، آقای سیدمحمد صدر، آقای محمدحسین صفار هرندی، آقای محمدرضا عارف، آقای محمد فروزنده، آقای عباسعلی کدخدایی، آقای علی لاریجانی، آقای حسین محمدی، آقای محمد مخبر، آقای حسین مظفر، آقای سید مصطفی میرسلیم، آقای سید مرتضی نبوی، آقای علی اکبر ولایتی، آقای صادق واعظ‌ زاده و آقای احمد وحیدی.
 
از خداوند متعال توفیق حضرات محترم را مسألت می‌کنم.
 
سیّد علی خامنه‌ای
 
۲۹ شهریور ۱۴۰۱
 
 
آقای علی شمخانی در تاریخ  اول خرداد ۱۴۰۲با حکم رهبر معظم انقلاب به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام و مشاورت سیاسی رهبری منصوب شد.
آقای پرویز داودی در روز پنجشنبه ۳۰ فروردین ۱۴۰۳ دار فانی را وداع گفت.
 
ترکیب اعضای دوره هشتم :
حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در حکمی رئیس، دبیر و اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای یک دوره پنج‌ساله منصوب کردند.
متن حکم رهبر انقلاب اسلامی به این شرح است:
 
بسم الله الرّحمن الرّحیم
 
خداوند علیم و قدیر را سپاس می‌گویم که با کمک و هدایت خود، مجمع تشخیص مصلحت را بر ادای وظائف خطیر آن موفق فرمود و این نهاد قانونی در بیش از ربع قرن توانست نقشی اثرگذار در اداره‌ی کشور داشته باشد. لازم می‌دانم از همه‌ی اعضاء و کارگزاران این نهاد تشکر کنم و یاد درگذشتگان این مجموعه را گرامی بدارم، مخصوصاً جناب آقای هاشمی رفسنجانی که از استوانه‌های سیاسی کشور بودند و سال‌ها مسئولیت سنگین ریاست این مجمع را برعهده داشتند، و نیز جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای طبسی و جناب آقای عسگراولادی و جناب دکتر حسن حبیبی رحمة‌الله‌علیهم.
اکنون با آغاز دوره‌ی جدید این نهاد، به حکم تجربه‌های ارزنده‌ی موجود، تغییراتی در ساختار و محتوا ضروری می‌نماید که عمدتاً عبارت است از:
- سامان بخشیدن به مجموعه‌ی سیاست‌های کلّی و بازنگری در عناوین و نیز در فرآیند تعیین و تنظیم آن.
- سامان بخشیدن به مسأله‌ی نظارت بر اجرای سیاست‌ها.
- سازوکار لازم برای ارزیابی کارآمدی و اثربخشی سیاست‌ها.
- ایجاد انسجام کامل در ساختار تشکیلاتی و مدیریتی و تمرکز برنامه‌ها بر اساس آئین‌نامه‌ی مصوّب.
- چابک‌سازی تشکیلات و حذف بخش‌های موازی و غیر ضرور.
به جز اینها تغییرات اصلاحی دیگری نیز در خلال کار و در سایه‌ی دقّت نظر دست‌اندرکاران و انعطاف‌پذیری تشکیلات، لازم خواهد نمود و به کار گرفته خواهد شد انشاءالله.
با عنایت به آنچه گفته شد آیت الله آقای حاج سیّدمحمود هاشمی شاهرودی را به ریاست و جناب آقای دکتر محسن رضائی را به دبیری مجمع تشخیص مصلحت و اشخاص حقوقی و حقیقی نامبرده در زیر را به عضویت آن در دوره‌ی پنج‌ساله‌ی جدید منصوب می‌کنم:
اشخاص حقوقی:
الف) رؤسای محترم سه قوه
ب) فقهای معزّز شورای نگهبان
ج) رئیس ستاد کل نیروهای مسلّح
د) دبیر شورایعالی امنیت ملّی
ه) وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث، به آن دستگاه مربوط است
و) رئیس کمیسیون متناسب با موضوع بحث از مجلس شورای اسلامی
اشخاص حقیقی:
آیات و حجج اسلام:
آقای حاج سیّدمحمود هاشمی شاهرودی، آقای حاج شیخ احمد جنتی، آقای امینی نجف‌آبادی، آقای موحدی کرمانی، آقای ناطق نوری، آقای حاج شیخ حسن صانعی، آقای محسنی اژه‌ای، آقای مجتهد شبستری، آقای سیّدابراهیم رئیسی، آقای درّی نجف‌آبادی، آقای محمّدی‌عراقی، آقای مجید انصاری، آقای مصباحی‌مقدم.
و حضرات:
آقای غلامرضا آقازاده، آقای علی آقامحمّدی، آقای محمود احمدی‌نژاد، آقای محمّدجواد ایروانی، آقای محمّدرضا باهنر، آقای احمد توکّلی، آقای سعید جلیلی، آقای غلامعلی حدّادعادل، آقای داود دانش‌جعفری، آقای پرویز داودی، آقای محسن رضائی، آقای سیّدمحمد صدر، آقای محمّدحسین صفارهرندی، آقای محمّدرضا عارف، آقای محمّد فروزنده، آقای سیّدحسن فیروزآبادی، آقای محمّدباقر قالیباف، آقای حسین محمّدی، آقای حسین مظفّر، آقای سیّدمصطفی میرسلیم، آقای سیّدمحمّد میرمحمّدی، آقای سیّدمرتضی نبوی، آقای علی‌اکبر ولایتی، آقای صادق واعظ‌ زاده، آقای احمد وحیدی.
حضرات آقایان را به حضور و اتقان و دقّت در تشخیص مصلحت و نیز به صلاح و سداد و انصاف دعوت میکنم و توفیق و هدایت الهی را برای خود و آنان مسألت می‌نمایم. نکات یاد شده در پیوست این حکم لازم است مورد توجه قرار گیرد.
 
سیّدعلی خامنه‌ای
۲۳ مرداد ۹۶
 
   
 
در پی رحلت آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی، رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ ۳ دی ۹۷، رهبر معظم انقلاب اسلامی در حکمی آیت‌الله آملی لاریجانی را به عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو فقهای شورای نگهبان منصوب کردند.
متن حکم رهبر انقلاب اسلامی به این شرح است:
 
بسم الله الرحمن الرحیم
 
آیت الله جناب آقای حاج شیخ صادق آملی لاریجانی دامت توفیقاته
با توجه به نقش بی‌بدیل مجمع تشخیص مصلحت نظام در اداره و قوام و استحکام نظام مقدس جمهوری اسلامی و با عنایت به ارتحال عالم مجاهد آیت الله هاشمی شاهرودی رحمة‌الله‌علیه و ضرورت سامان‌یابی هر چه سریعتر ارکان مجمع، جنابعالی را به ریاست آن مجمع مهم و تأثیرگذار و نیز به عضویت فقهای شورای محترم نگهبان منصوب می‌کنم.
همان‌طور که پیش از این در حکم دوره‌ی جدید آمده است، مجمع در این دوره عهده‌دار مسئولیت مهم و اساسی تغییرات در ساختار و محتوای آن نهاد مؤثر و مهم نیز می‌باشد که با توجه به سابقه‌ی برجسته و ارزشمند جنابعالی در شورای نگهبان و مدیریت پر تلاش و عالمانه و مخلصانه بر قوه قضائیه، امید می‌رود با حضور فعال و عالمانه اعضای محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام و ایفای نقش مؤثر دبیرخانه و دبیر محترم در انجام وظایف خود تحت نظارت و اشراف ریاست مجمع، مسئولیت‌های محوله در این دوره در کمال اتقان و به بهترین وجه به انجام برسد.
با عنایت به اهمیت مسئولیتها در مجمع و شورای نگهبان انتظار می‌رود در فرصت زمانی مناسب، با تنسیق امور در قوه قضائیه، در مسئولیت‌های خطیر یادشده مُتَمحّض گردید. از خداوند متعال توفیق وافر و کمک همه‌جانبه‌اش را برای آن جناب و همکاران مسألت مینمایم.
 
والسلام علیکم و رحمة الله
 
سیّد علی خامنه‌ای
 
۹ دی ۹۷
 
 
آقای دکتر علی لاریجانی در تاریخ ۸ خرداد۱۳۹۹  با حکم مقام معظم رهبری به عضویت حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام درآمد.
دکتر سید محمد میرمحمدی در سالروز تولد خود در روز دوشنبه ۱۲ اسفند ماه ۱۳۹۸ درگذشت.
آیت الله ابراهیم امینی نجف‌آبادی در روز جمعه ۵ اردیبهشت‌ ماه  ۱۳۹۹در شهر قم به دیار باقی شتافت.
سرلشکر سیّدحسن فیروزآبادی در تاریخ ۱۲ شهریور ۱۴۰۰  در سن ۷۰ سالگی درگذشت.
در تاریخ  ۲۸ شهریور ۱۴۰۰، طی حکمی از سوی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ،دکتر محمد باقر ذوالقدر به عنوان دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد.
 
ترکیب اعضای دوره هفتم:
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در حکمی مورخ ۲۴ اسفند ۱۳۹۰ ترکیب جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای یک دوره پنج ساله معرفی کردند.
متن حکم مقام معظم رهبری به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
پروردگار متعال عزّشأنه را سپاس می گویم که مجمع تشخیص مصلحت موفق شد دوره ی پنجساله ی دیگری را با عنایات الهی و با کارنامه ای قابل قبول پشت سر بگذارد که امید است آثار و منافع اقدامات قانونی مجمع به شکل شایسته ای در مبادی مدیریتی کشور - قوای سه گانه و نیروهای مسلح و سایر دستگاه‌ها - به بار نشیند و همگان نتایج آن را مشاهده کنند.
ضمن تشکر از همه آقایان اعضای محترم، ریاست و دبیرخانه مجمع، برای دوره ی پنجساله جدید شخصیت های حقوقی و حقیقی نامبرده در زیر را با ریاست جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای هاشمی رفسنجانی تعیین می کنم:
۱- شخصیت‌های حقوقی عضو عبارتند از:
الف – رؤسای محترم سه قوه
ب – فقهای معزز شورای نگهبان
ج – دبیر شورایعالی امنیت ملی
د – وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث، به آن دستگاه مربوط است
هـ – رئیس کمیسیون متناسب با موضوع بحث از مجلس شورای اسلامی
۲- شخصیت های حقیقی عضو عبارتند از:
آیات و حجج اسلام:
آقای هاشمي رفسنجاني، آقای حاج شیخ احمد جنتی، آقای واعظ طبسی، آقای امینی نجف آبادی، آقای سیدمحمود هاشمی شاهرودی، آقای موحدی کرمانی،آقای علی اکبر ناطق نوری، آقای حاج شیخ حسن صانعی، آقای حسن روحانی، آقای قربانعلی دری نجف آبادی، آقای غلامحسین محسنی اژه ای ، آقای محمود محمدی عراقی، آقای غلامرضا مصباحی مقدم، آقای مجید انصاری
و حضرات: آقای غلامرضا آقازاده، آقای علی آقا محمدی، آقای محمد جواد ایروانی، آقای محمدرضا باهنر، آقای غلامعلی حداد عادل، آقای حسن حبیبی (در ۱۲ بهمن ۱۳۹۱ دیده از جهان فرو بست)، آقای داود دانش جعفری، آقای پرویز داودی، آقای محسن رضایی، آقای محمدحسین صفارهرندی ، حبیب الله عسگر اولادی (در ۱۴ آبان ۱۳۹۲ دیده از جهان فرو بست)​، آقای محمدرضا عارف، آقای محمد فروزنده، آقای سیدحسن فیروزآبادی، آقای علی لاریجانی، آقای حسین مظفر، آقای حسین محمدی، آقای سیدمصطفی میرسلیم، آقای سیدمرتضی نبوی، آقای علی اکبر ولایتی، آقای صادق واعظ زاده، آقای احمد وحیدی.
جلسات مجمع در هنگام بحث در مصوبات مورد تعارض مجلس و شورای نگهبان متشکل خواهد بود از همه ی اعضای نامبرده و دیگر جلسات متشکل خواهد بود از اعضای حقیقی باضافه ردیف های الف، د و هـ از بند ۱.
ضمن تأکید بر اجرای کامل توصیه‌های ابلاغ شده دوره گذشته، نکات دیگری به پیوست این حکم ابلاغ خواهد شد.
بر خود لازم می دانم از زحمات آقایان محترمی که در دوره ی گذشته عضو این مجمع بوده و در دوره جدید حضور ندارند، قدردانی نمایم.
در پایان اعضای محترم این دوره را به رعایت صلاح و سداد و اتقان و انصاف و جامعیت و رعایت مصلحت نظام به معنای اتم کلمه و حضور فعال در جلسات مجمع و کمیسیونهای مربوط توصیه کرده و توفیق آقایان را در اجرای مسئولیت مهمی که در دوره جدید بر دوش گرفته اند، مسئلت می‌نمایم.
سیدعلی خامنه‌ای
۲۴ اسفند ۱۳۹۰
متن حکم در پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای
 
دکتر محمود احمدی نژاد​ در تاریخ ۱۳ مرداد ۹۲ با حکم مقام معظم رهبری به عضویت حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام درآمد.
دکتر سعید جلیلی در تاریخ ۲۱ شهریور ۹۲ با حکم مقام معظم رهبری به عضویت حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام درآمد.
 
ترکیب اعضای دوره ششم:
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۳۸۵/۱۲/۰۸حکمی ترکیب جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای یک دوره‌ی پنج‌ساله‌ی دیگر معرفی کردند. متن حکم مقام معظم رهبری به این شرح است:
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
خداوند متعال را سپاس میگویم که مجمع تشخیص مصلحت نظام با هدایت و تایید او در یکدوره ی پنجساله ی دیگر توانست به خدماتی در چهارچوب وظایف قانونی خود توفیق یابد. تنظیم و پیشنهاد سند چشم انداز بیست ساله ی کشور و سیاستهای کلی در صدر فهرست متنوع این خدمات قرار گرفته است. وظیفه ی اینجانب آن است که از یکایک اعضاء محترم و دبیرخانه، به ویژه از ریاست محترم و حسن مدیریت به کار رفته تشکر کنم.
 
ترکیب متناسب و متکامل اعضا به آن مجمع محترم فرصت و امکان می دهد که موضوعات مطرح شده را از جوانب گوناگونِ آن بنگرد، و تکیه به نظر کارشناسان و صاحبنظران موجب می گردد که مصوبات مجمع از اتقان و استدلال کافی برخوردار باشد.
 
از این رو لازم می دانم آن مجمع محترم را به بهره گیری هر چه بیشتر از نظرات کارشناسی و تقویت این پشتوانه ی مهم و نیز به حضور فعالانه و مباحثات مستدل اعضاء آن توصیه کنم.
 
تدوین مستنداتی که مصوبات مجمع برآمده از آن و متکی به آن است، بیشک در شمار اسناد علمی و مایه ی بهره مندی جویندگان و پژوهشگران خواهد بود.
 
اکنون برای دوره پنجساله‌ی جدید شخصیت‌های حقوقی و حقیقی نامبرده در زیر را با ریاست جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای هاشمی رفسنجانی تعیین می‌کنم:
- رؤسای محترم سه قوه.
- فقهای معزز شورای نگهبان.
- وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث، به آن دستگاه مربوط است.
- رئیس کمیسیون متناسب با موضوع بحث از مجلس شورای اسلامی.
- حجج اسلام و آیات و حضرات:
آقای هاشمی رفسنجانی، آقای جنتی، آقای واعظ طبسی، آقای امینی نجف آبادی، آقای حداد عادل، آقای امامی کاشانی، آقای موحدی کرمانی، آقای حسن حبیبی، آقای میرحسین موسوی، آقای علی اکبر ولایتی، آقای دری نجف آبادی، آقای محمدی ریشهری، آقای حاج شیخ حسن صانعی، آقای حسن روحانی، آقای حبیب‌الله عسکراولادی، آقای علی لاریجانی، آقای محمدرضا باهنر، آقای مجید انصاری، آقای سیدمصطفی میرسلیم، آقای توسلی محلاتی، آقای سیدمرتضی نبوی، آقای علی اکبر ناطق نوری، آقای سید حسن فیروزآبادی، آقای غلامرضا آقازاده، آقای بیژن نامدار زنگنه، آقای محسن رضایی، آقای حسین مظفر، آقای محمد هاشمی، آقای محمدرضا عارف، آقای محمد جواد ایروانی، آقای پرویز داودی، آقای غلامحسین محسنی، آقای علی آقا محمدی، آقای محمد فروزنده، آقای داود دانش جعفری.
 
از خداوند متعال توفیق آقایان محترم را در ادای این مسئولیت مهمی که بر دوش گرفته اند و توجه به توصیه های مذکور در متن و پیوست این ابلاغ، مسألت می کنم.
سید علی خامنه‌ای
 
متن حکم در پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای
 
==رئیس==
آیت الله خامنه‌ای از ۱۸ بهمن ۶۶ تا ۱۳ خرداد ۶۸،  مرحوم اکبر هاشمی رفسنجانی از ۱۲ مهر ۱۳۶۸ تا ۱۸ دی ۱۳۹۵.
محمدعلی موحدی کرمانی از ۱۶ بهمن ۱۳۹۵ تا ۲۳ بهمن ۱۳۹۶،  مرحوم سید محمود هاشمی شاهرودی از ۲۳ مرداد ۱۳۹۶ تا ۳ دی ۱۳۹۷ و صادق آملی لاریجانی از ۹ دی ۱۳۹۷ تا کنون ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده داشته و دارند.
 
==دبیر==
 
==کمسیون‌ها==
===کمیسیون علمی، فرهنگی و اجتماعی===


===کمیسیون زیربنایی و تولیدی===
====ارجاع مصوبه مورد اختلاف به مجمع====
بر اساس ماده 25 آیین‌نامه داخلی مجمع تشخیص مصلحت نظام مصوب 27 اسفند سال 1375 ش، در صورت عدم تأیید شورای نگهبان در خصوص مصوبۀ [[مجلس شورای اسلامی]] و اصرار مجلس بر نظر خویش، مصوبه از طرف مجلس شورای اسلامی برای مجمع تشخیص مصلحت فرستاده می‌شود. رئیس‌جمهور نیز می‌تواند رسیدگی مصوبه را از مجمع بخواهد. رئیس مجمع هم در مواردی که لازم بداند مصوبۀ مورد تعارض را در دستور مجمع قرار می‌دهد. در مورد تعارض میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان، پس از طرح و توضیح مسأله، یکی از اعضای شورای نگهبان و سپس رئیس کمیسیون مربوطه در مجلس و آنگاه وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث به دستگاه وی مربوط می شود، توضیح لازم را می‌دهد، سپس دو موافق و دو مخالف اظهار نظر خواهند کرد و سپس رأی‌گیری به‌عمل می‌آید.


===کمیسیون اقتصادی، بازرگانی و اداری===
====حدود اختیارات مجمع در حل اختلاف شورا و مجلس====
مجمع تشخیص مصلحت نظام، پس از بررسی موضوع مورد نزاع با در نظر گرفتن مصلحت نظام مصوبۀ مجلس یا نظر شورای نگهبان را به‌عنوان مصلحت نهایی مورد تأیید قرار می‌دهد و یا آنکه نظر مستقلی را به‌عنوان مصلحت نظام اعلام می‌دارد. اگر عمل حقوقی مجمع تشخیص مصلحت در تأیید نظر شورای نگهبان باشد، در این صورت، اجرای موازین اسلام و یا قانون اساسی در آن خصوص عین مصلحت نظام خواهد بود. اما اگر نظر مجمع، به هر دلیل، عدم تأیید و یا رد نظر شورا باشد در آن صورت: یا با اتکای به عناوین و احکام ثانویه؛ نظیر ضرورت، لاضرر، عسر و حرج  و تعارض اهم و مهم و نظایر آن احکام لازم الاجرای اولیه به‌طور موقت و متوقف و یا به‌طور دائم مرتفع می‌شود، و یا با تشخیص مصالح عمومی، برای حفظ اصل نظام، بقای کشور، سلامت جامعه، تنظیم امور و نظایر آن احکام حکومتی بر سایر احکام فردی و اجتماعی بر مبنای مصلحت اهم و مقرر و لازم الاجرا می‌گردد.


===کمیسیون نظارت===
====اعتبار مصوبات مجمع====
اگرچه مجمع تشخیص مصلحت به‌منزله بازوی مقام رهبری بوده و از نظر مقام سیاسی از مرتبه بالاتری نسبت به سایر نهادهای سیاسی (جز نهاد رهبری) برخوردار است. اما  مصوبات مجمع در حل اختلاف مجلس و شورای نگهبان در حد یک قانون عادی محسوب می‌شود و بدون تردید، اگر مدتی پس از اجرای مصوبه مجمع، تحول جامعه نیاز دیگری را اقتضا کند، مجلس می‌تواند به وضع قانون جدید یا تغییر و اصلاح قانون قبلی بپردازد. طبعا در این صورت، قانون جدید ناسخ قانون قبلی خواهد بود و این حق برای مجلس حتی در نظر تفسیری شورای نگهبان نیز قید شده است. .همچنین در صورت بروز مغایرت ضمنی بین مصوبات مجمع و مصوبات مجلس، ملاک، تاریخ تصویب دو مصوبه خواهد بود، بدین معنی که قانون لاحق (مصوب مجلس یا مجمع) قانون سابق (مصوب مجلس یا مجمع) را در موارد مغایر نسخ می‌کند.


===کمیسیون سیاسی، دفاعی و امنیتی===
===حل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری===
در آیین‌نامه داخلی مجمع تشخیص مصلحت مصوب سه آبان 1376 ش، آمده: در مورد معضل که از سوی مقام معظم رهبری ارجاع می‌شود، پس از طرح و توضیح مسأله وزیر یا رئیس دستگاه مربوط که معضل را مطرح کرده است، توضیح خواهد داد و سپس دو موافق و دو مخالف اظهار نظر خواهند کرد و آنگاه رأی‌گیری به‌عمل خواهد آمد. مصوبات مربوط به حل معضلات به صورت ماده واحده و یا مواد و تبصره تدوین و تنظیم می‌شوند. نتایج تبادل نظرها و رأی نهایی مجمع در این موارد به محضر مقام معظم رهبری گزارش می‌شود تا برای چگونگی ابلاغ آن برای اقدام یا اطلاع تصمیم‌گیری شود و به مجمع اعلام گردد. تصمیمات مجمع در مقام حل معضلات نظام پس از ابلاغ، قطعی و لازم‌الاجرا است و بنا به نظر تفسیری شورای نگهبان: هیچ یک از مراجع قانون‌گذاری حق رد و ابطال و نقض و فسخ مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام را ندارد.


===کمیسیون حقوقی و قضایی===
== جستارهای وابسته ==
* [[سید روح‌الله موسوی خمینی]]
* [[سید علی حسینی خامنه‌ای]]
* [[محمدعلی موحدی کرمانی]]
* [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]
* [[سید ابراهیم رئیسی]]
* [[سید احمد خمینی]]
* [[احمد جنتی]]


===کمیسیون خاص===
== پانویس ==
{{پانویس}}
== منابع ==
*راجی، سید محمد هادی و محمد امین ابریشمی راد، ''تأملی بر حدود صلاحیت مجمع تشخیص مصلحت نظام در تأیید مصوبات مغایر با قانون اساسی''، فصلنامه مطالعات حقوق دانشگاه تهران، شماره 3، مهر 1397 ش.
*[https://maslahat.ir/0001Ir اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، پایگاه اطلاع رسانی مصلحت]، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1402 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 22 تیر 1403 ش.
*هاشمی، سید محمد، ''حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران''، ج 2، انتشارات میزان، چاپ سی و سوم، 1402 ش.


===کمیسیون مشترک دفتر مقام معظم رهبری و دبیرخانه مجمع===
[[رده:ایران]]
[[رده:سازمان‌ها و نهاد‌ها]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۲۹

مجمع تشخیص مصلحت نظام
مجمع تشخیص مصلحت نظام.jpg
مؤسسامام خمینی
مدیر فعلیصادق آملی لاریجانی
مدیران سابق
اهداف
وابستگی به حاکمیتجمهوری اسلامی ایران
وبگاهپایگاه اطلاع‌رسانی مصلحت

مجمع تشخیص مصلحت نظام، نهادی است که با فرمان و ابتکار امام خمینی برای رفع اختلاف بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان در برخی مصوبات مجلس، در سال 1366 ش، تأسیس گردید. سپس جایگاه، وظایف، اختیارات و اعضای این نهاد در بازنگری قانون اساسی در سال 1368 ش، مطابق اصول: «۱۱۰، ۱۱۱، ۱۱۲ و ۱۷۷» تبیین شد و کیفیت و کمیت اعضای آن (رئیس، دبیر، اعضای حقوقی، حقیقی و مدت دوره مجمع) به رهبری تفویض گردید. تشخیص مصلحت میان نظرات مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان، تهیه و پیشنهاد پیش‌نویس سیاست‌های کلی نظام، حل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری و مشاوره در امور ارجاع شده توسط رهبری؛ از وظایف این نهاد است.

تاریخچه

در اوایل انقلاب اسلامی و تا قبل از تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، بر اساس قانون اساسی، مرجع نهایی تشخیص مغایرت مصویات مجلس با موازین شرعی و قانون اساسی، شورای نگهبان بود. به دلیل بروز اختلاف بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان در برخی مصوبات مجلس، که نخستین بار در بحث تصویب اراضی شرعی اتفاق افتاد و این شورا تملک دولت بر تمام زمین‌های بایر را با برخی ادلۀ شرعی مغایر دانست، ریاست وقت مجلس شورای اسلامی (اکبر هاشمی رفسنجانی) برای حل این اختلاف و جلوگیری از وقوع چنین مواردی در آینده، در پنجم مهر ۱۳۶۰ ش، طی نامه‌ای از امام خمینی درخواست کرد که راه حلی ارائه دهد. ایشان طی نامه‌ای به مجلس اجازه داد تا موارد مصلحتی را با اکثریت اعضا نمایندگان و قید موقت به تصویب برسانند؛ اما با وقوع اختلافات بیشتر در این زمینه و باقی بودن مشکلات، سرانجام پس از مکاتباتی بین مقامات عالی‌رتبه و ذی‌ربط وقت کشور، درخواستی در بهمن ماه ۱۳۶6 ش، به امضای رئیس‌جمهور وقت، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، رئیس وقت دیوان عالی کشور، نخست وزیر وقت و سید احمد خمینی به امام خمینی برای چاره‌جویی در این باره ارسال شد. امام خمینی در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ ش، با صدور فرمانی، «مجمع تشخیص مصلحت نظام» را برای رسیدگی به این امور تأسیس کردند. این مجمع که در آغاز تأسیس، صرفاً به‌منظور تشخیص مصلحت در موارد اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان تأسیس شده بود، وقتی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۸ ش، مورد بازنگری قرار گرفت پس از بحث‌های مشروح دربارۀ جایگاه مجمع تشخیص مصلحت، وظایف آن مستند به اصول: «۱۱۰، ۱۱۱، ۱۱۲ و ۱۷۷» برعهده‌اش قرار گرفت، تا به‌عنوان حلقۀ تکمیلی در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی و در شرایط مختلف ایفای نقش کند[۱].

ساختار مجمع

بر اساس آیین‌نامۀ داخلی جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ سوم آبان 1376 ش، که در تاریخ پنجم آذر 1376 ش، به تأیید مقام رهبری رسیده، ساختار مجمع به شکل زیر است:

کمیسیون‌ها

  1. کمیسیون علمی، فرهنگی و اجتماعی؛
  2. کمیسیون زیربنایی و تولیدی؛
  3. کمیسیون اقتصادی، بازرگانی و اداری؛
  4. کمیسیون نظارت؛
  5. کمیسیون سیاسی، دفاعی و امنیتی؛
  6. کمیسیون حقوقی و قضایی؛
  7. کمیسیون خاص؛
  8. کمیسیون مشترک دفتر مقام معظم رهبری و دبیرخانه.

کمیسیون‌های مجمع با هدف جمع‌آوری اطلاعات صحیح در خصوص مباحث مورد طرح در این نهاد بوده که این اطلاعات از طریق آخرین دستاوردهای کارشناسی دستگاه‌های مسئول ، تحقیقات کاربردی، توسعه‌ای و بنیادی مؤسسات پژوهشی کشور، و همچنین پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی مجمع مانند: پژوهشکده تحقیقات راهبردی‌ (مرکز تحقیقات استراتژیک سابق) و مرکز مطالعات و بررسی‌های راهبردی، که به‌عنوان بازوی علمی و پژوهشی این کمیسیون‌ها و دبیرخانه مجمع بوده، اخذ و به منظور بهره‌برداری و تصمیم‌سازی در کمیسیون تخصصی دائمی و یا خاص مورد بررسی قرار می‌گیرد.

دبیرخانۀ مجمع

به منظور تنظیم کار کمیسیون‌های دائمی و کمیسیون‌های خاص و برقراری ارتباط با دستگاه‌های مسؤول دولتی و نهادها و مؤسسات عمومی غیر دولتی و استفادۀ کامل از فرآورده‌های کارشناسی آنها و نیز ارتباط مستمر با شوراهای مشورتی و نظارت بر کارهای اداری و کارشناسی کمیسیون‌ها و ایجاد گنجینه اطلاعات کارآمد از مطالعات و تحقیقات و گزارش‌های مهم کارشناسی مربوط به مسائل ایران و جهان و همچنین نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی که به تأیید مقام معظم رهبری رسیده است و پیگیری آنها و نیز ابلاغ مصوبات و تصمیم‌ها و تدوین صورت مشروح مذاکرات و دیگر امور اداری و اجرایی مجمع دبیرخانه مجمع تشکیل می‎شود. مسؤلیت دبیرخانه با دبیر مجمع است که ریاست دبیرخانه را بر عهده دارد. دبیر مجمع زیر نظر ریاست مجمع انجام وظیفه می‌کند و در موارد لازم رابط مجمع با مقام معظم رهبری است.

شورای مجمع

جلسات شورای مجمع در هنگام بحث در مصوبات مورد نزاع مجلس و شورای نگهبان متشکل از همۀ اعضای مذکور در حکم مورخ 27 اسفند 1375 ش، مقام رهبری و در موارد مربوط به بررسی و حل معضلات نظام، تعیین سیاست‌های کلی نظام و دیگر موارد مقرر در قانون اساسی متشکل از همۀ اعضای حقیقی به اضافۀ اعضای ردیف‌های «الف» و «ب» بند یک حکم مذکور خواهد بود. این جلسات با حضور دو سوم اعضا رسمیت می‎یابد و تصمیمات با اکثریت مطلق اعضای حاضر معتبر خواهند بود.

اعضای دوره‌ها

در فرمان امام خمینی در تاریخ 17 بهمن 1366 ش، در خصوص تأسیس و تشکیل مجمع، ایشان اعضای این نهاد را: فقهای شورای نگهبان، رؤسای قوای سه گانه، وزیر مربوطه و دو نفر صاحب‌نظر به انتخاب رهبر (جمعا 12 نفر)، تعیین کردند. در شورای بازنگری قانون اساسی نیز، ابتدا همین افرادی را که امام تعیین کرده بودند، به‌عنوان اعضای مجمع پیشنهاد شد، اما به دلیل اختلاف نظر اعضای شورا، کیفیت و کمیت اعضای آن (اعضای ثابت و متغیر) به رهبری تفویض گردید. و مطابق این تصمیم مقام معظم رهبری در تاریخ 12 مهر سال 1368 ش، خطاب به رئیس‌جمهور وقت، بیست نفر را شامل: فقهای شورای نگهبان، رؤسای قوای سه گانه و نه نفر از صاحب‌نظران مسائل فقهی و سیاسی به‌عنوان اعضای ثابت و همچنین وزیر مربوطه و رئیس کمیسیون مربوطه مجلس شورای اسلامی به‌عنوان اعضای متغیر، به مدت سه سال منصوب کردند. در آخرین تغییرات نیز با حکم رهبری در خصوص ترکیب اعضای جدید مجمع در تاریخ 27 اسفند 1375 ش، ایشان اعضای این را به دو گروه شخصیت‌های حقوقی: رؤسای قوای سه‌ گانه، فقهای شورای نگهبان و وزیر یا رئیس دستگاه مربوط، و شخصیت‌های حقیقی: 22 نفر از فقها و دیگر صاحب‌نظران مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، برای یک دورۀ پنج‌ساله، تعیین کردند. همچنین مادۀ 3 آیین‌نامه داخلی مصوب 2 آبان 1368 ش، که رئیس‌جمهور وقت را به‌عنوان رئیس مجمع برگزیده بود، در این حکم مقام معظم رهبری تغییر یافت و هاشمی رفسنجانی با اینکه سمت رئیس‌جمهوری نداشت با هدف استفاده از توانایی‌های ایشان، با این فرمان رهبری، به عنوان رئیس مجمع، منصوب گردید.

این نهاد تا امروز 8 دوره را پشت سر گذاشته و اکنون در دورۀ نهم است. ترکیب اعضای این مجمع در دوره‌های مختلف[۲] عبارتند از:

ترکیب اعضای دورۀ اول

  1. حکم: به فرمان امام خمینی با انتصاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
  2. مدت: سه سال از سال 1366 ش، تا سال 1368 ش، مصادف با جنگ تحمیلی و شرایط خاص جنگی.
  3. اعضا: فقهای شورای نگهبان، آیت‌الله خامنه‌ای (رئیس‌جمهور وقت)، اکبر هاشمی رفسنجانی (رئیس مجلس وقت)، موسوی اردبیلی (رئیس شورای عالی قضایی)، محمدرضا توسلی، سید محمد موسوی خوئینی، میر حسین موسوی (نخست وزیر وقت)، سید احمد خمینی برای ارائۀ گزارش جلسات به حضرت امام خمینی.

ترکیب اعضای دورۀ دوم

  1. حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی و سایر اعضای آن.
  2. مدت: به مدت سه سال در پایان جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۸ ش، که در این سال مجمع پس از بازنگری قانون اساسی، در این قانون با وظایف احصا شده در بندها و اصول: «۱۱۰، ۱۱۱، ۱۱۲ و ۱۷۷» شکل گرفت.
  3. اعضای حقیقی: فقهای شورای نگهبان، رؤسای سه قوه، وزیر یا رئیس دستگاه موضوع مورد بحث و رئیس کمیسیون مربوط مجلس شورای اسلامی.
  4. اعضای حقوقی: محمد رضا مهدوی کنی، یوسف صانعی، سید احمد خمینی، سید محمد موسوی خوئینی، محمدعلی موحدی کرمانی، محمدرضا توسلی، عبدالله نوری و میرحسین موسوی.

ترکیب اعضای دورۀ سوم

  1. حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی و سایر اعضای آن.
  2. مدت: به مدت سه سال.
  3. اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
  4. اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدرضا مهدوی کنی، حسن صانعی، سید احمد خمینی، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، محمدعلی موحدی کرمانی، محمدرضا توسلی، عبدالله نوری، حسن روحانی، حسن حبیبی و میرحسین موسوی.

ترکیب اعضای دورۀ چهارم

  1. حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
  2. مدت: به مدت پنج سال از سال 1375 ش.
  3. اعضای حقوقی: اعضاء حقوقی دوره‌های قبل.
  4. اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، محمد رضا مهدوی کنی، ابراهیم امینی نجف‌آبادی، عباس واعظ طبسی، احمد جنتی، محمد امامی کاشانی، محمد علی موحدی کرمانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی اکبر ولایتی، محمد محمدی ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، اسد الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف‌آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی، عبدالله نوری، مرتضی نبوی، حسن فیروزآبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی و محسن نوربخش.

ترکیب اعضای دورۀ پنجم

  1. حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
  2. مدت: از سال ١٣٨٠ ش، برای یک دورۀ پنج ساله.
  3. اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
  4. اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، ابراهیم امینی نجف آبادی، عباس واعظ طبسی، احمد جنتی، محمد امامی کاشانی، محمدعلی موحدی کرمانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی اکبر ولایتی، محمد محمدی ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، حبیب الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی محلاتی، مرتضی نبوی، فیروز‌آبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی، محسن رضایی، علی‌اكبر ناطق نوری، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، مجید انصاری، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی و مهدی کروبی پس از اتمام دوره نمایندگی و ریاست مجلس ششم در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۳ ش.
  5. تغییر اعضا در طول دوره: انتصاب مهدی کروبی پس از اتمام دورۀ نمایندگی و ریاست مجلس ششم در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۳ ش، با حکم مقام معظم رهبری به‌عنوان عضو حقیقی.

ترکیب اعضای دورۀ ششم

  1. حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
  2. مدت: از سال ١٣٨5 ش، برای یک دورۀ پنج ساله.
  3. اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
  4. اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، احمد جنتی، ابراهیم امینی نجف آبادی، عباس واعظ طبسی، محمد امامی کاشانی، محمدعلی موحدی کرمانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی‌اکبر ولایتی، محمد محمدی ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، حبیب‌الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی محلاتی، مرتضی نبوی، سید حسن فیروز‌آبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی، محسن رضایی، علی‌اكبر ناطق نوری، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، مجید انصاری، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی، پرویز داودی، غلامحسین محسنی اژه‌ای، علی آقا محمدی، محمد فروزنده، داود دانش جعفری.

ترکیب اعضای دوره هفتم

  1. حکم: به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، با انتصاب اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
  2. مدت: از سال ١٣90 ش، برای یک دوره پنج ساله.
  3. اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل و دبیر شورایعالی امنیت ملی.
  4. اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، احمد جنتی، ابراهیم امینی نجف آبادی، عباس واعظ طبسی، محمد علی موحدی کرمانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی‌اکبر ولایتی، محمد محمدی ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، محمود محمدی عراقی، غلامرضا مصباحی مقدم،حبیب‌الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی محلاتی، مرتضی نبوی، سید حسن فیروز‌آبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی، محسن رضایی، علی‌اكبر ناطق نوری، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، مجید انصاری، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی، پرویز داودی، غلامحسین محسنی اژه‌ای، علی آقا محمدی، محمد فروزنده، داود دانش جعفری، محمدحسین صفارهرندی، حسین محمدی، صادق واعظ زاده، احمد وحیدی.
  5. تغییر اعضا در طول مدت دوره: انتصاب محمود احمدی نژاد​ در تاریخ ۱۳ مرداد ۹۲ ش و سعید جلیلی در تاریخ ۲۱ شهریور ۹۲ ش، با حکم مقام معظم رهبری به‌عنوان اعضای حقیقی.

ترکیب اعضای دورۀ هشتم

  1. حکم: با حکم آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی) در ۲۳ مرداد ۹۶ ش و انتصاب سیدمحمود هاشمی شاهرودی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
  2. مدت: از سال ١٣96 ش، برای یک دورۀ پنج ساله.
  3. اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
  4. اعضای حقیقی: اکبر هاشمی رفسنجانی، احمد جنتی، ابراهیم امینی، عباس واعظ طبسی، محمدعلی موحدی کرمانی، علی‌اکبر ولایتی، حسن صانعی، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، محمود محمدی عراقی، غلامرضا مصباحی مقدم،حبیب الله عسگراولادی، قربانعلی دری نجف آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، محمد توسلی محلاتی، سید ابراهیم رئیسی، محسن مجتهد شبستری، مرتضی نبوی، سید حسن فیروز‌آبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، محمد هاشمی، محسن رضایی، علی‌اكبر ناطق نوری، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، مجید انصاری، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی، پرویز داودی، غلامحسین محسنی اژه‌ای، علی آقا محمدی، محمد فروزنده، داود دانش جعفری، محمدحسین صفارهرندی، حسین محمدی، صادق واعظ زاده، احمد وحیدی، محمود احمدی‌نژاد، احمد توکلی، سعید جلیلی، سیدمحمد صدر، محمدباقر قالیباف، سیدمحمد میرمحمّدی.
  5. دبیر: محسن رضایی.
  6. تغییر اعضا در طول دوره: ارتحال سید محمود هاشمی شاهرودی، رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ ۳ دی 1397 ش، و انتصاب صادق آملی لاریجانی توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی طی حکمی آیت‌الله آملی لاریجانی به‌عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو فقهای شورای نگهبان، درگذشت سید محمد میرمحمدی ۱۲ اسفند ۱۳۹۸ ش، ابراهیم امینی نجف‌آبادی در ۵ اردیبهشت‌ ۱۳۹۹ ش، سیدحسن فیروزآبادی در تاریخ ۱۲ شهریور ۱۴۰۰ ش، انتصاب علی لاریجانی در تاریخ ۸ خرداد ۱۳۹۹ ش به‌عنوان عضو حقیقی و محمد باقر ذوالقدر در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۴۰۰ ش، به‌عنوان دبیر با حکم مقام معظم رهبری.

ترکیب اعضای دورۀ نهم

  1. حکم: با حکم آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر انقلاب اسلامی)، ۲۹ شهریور ۱۴۰۱ ش و انتصاب صادق آملی لاریجانی به‌عنوان رئیس و سایر اعضای آن.
  2. مدت: از سال ١401 ش، برای یک دوره پنج ساله.
  3. اعضای حقوقی: اعضای دوره‌های قبل.
  4. اعضای حقیقی: حسن صانعی، محمود محمدی عراقی، غلامرضا مصباحی مقدم، محسن اراکی، مجید انصاری، قربانعلی دری نجف آبادی، علی‌اکبر ولایتی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، سید ابراهیم رئیسی، سید مرتضی نبوی، غلامرضا آقازاده، محسن رضایی، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، حسین مظفر، محمدرضا باهنر، محمدجواد ایروانی، پرویز داودی، علی آقا محمدی، محمد فروزنده، داود دانش جعفری، محمدحسین صفارهرندی، حسین محمدی، صادق واعظ زاده، احمد وحیدی، محمود احمدی‌نژاد، احمد توکلی، سعید جلیلی، سیدمحمد صدر، علی‌اکبر احمدیان، سید کمال خرازی، محمدباقر ذوالقدر، عباسعلی کدخدایی، محمد مخبر.
  5. دبیر: محمد باقر ذوالقدر.
  6. تغییر اعضا در طول دوره: علی شمخانی در تاریخ یکم خرداد 1402 ش، توسط رهبری به‌عنوان عضو جدید منصوب شد. پرویز داودی از اعضای حقیقی در ۳۰ فروردین ۱۴۰۳ ش، دار فانی را وداع گفت.

ریاست مجمع

رؤسای مجمع تشخیص مصلحت نظام از زمان تأسیس تا‌کنون عبارتند از:

  1. آیت‌الله سید علی خامنه‌ای از ۱۸ بهمن ۶۶ ش تا ۱۳ خرداد ۶۸ ش.
  2. آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی از ۱۲ مهر ۱۳۶۸ ش تا ۱۸ دی ۱۳۹۵ ش.
  3. آیت‌الله محمدعلی موحدی کرمانی از ۱۶ بهمن ۱۳۹۵ ش تا ۲۳ بهمن ۱۳۹۶ ش.
  4. آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی از ۲۳ مرداد ۱۳۹۶ ش تا ۳ دی ۱۳۹۷ ش.
  5. آیت‌الله صادق آملی لاریجانی از ۹ دی ۱۳۹۷ ش تا‌کنون.

وظایف و اهداف

بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، هشت وظیفه برای این مجمع در نظر گرفته شده‌ که چهار وظیفه عمومی و مستمر و چهار وظیفه در موقعیت‌ها و شرایط خاص و مقطعی دارد.

چهار وظیفه عمومی مجمع تشخصیص مصلحت نظام عبارت است از:

  1. تشخیص مصلحت میان نظرات مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان؛
  2. تهیه و پیشنهاد پیش‌نویس سیاست‌های کلی نظام (جمهوری اسلامی) در اجرای بند ۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی؛
  3. حل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری؛
  4. اعلام نظر در مورد استفساریه‌های مربوط به مجمع تشخیص مصلحت نظام.

چهار وظیفه مقطعی مجمع تشخیص مصلحت نظام عبارت است از:

  1. مشاوره در اموری که رهبر ایران در اجرای اصل ۱۱۲ قانون اساسی به مجمع ارجاع می‌کند؛
  2. در صورت فوت یا استعفا مقام رهبری یا عزل توسط مجلس خبرگان رهبری، تشکیل یک شورای ۳ نفره جهت رسیدگی امور تحت اختیار مقام رهبری؛
  3. تصویب مصوبات شورای رهبری ایران در صورت عزل، استعفا یا فوت رهبر وقت (در زمان وجود رهبر، این بررسی بر عهده شخص وی است)؛
  4. مشارکت در شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بر اساس اصل ۱۷۷ قانون اساسی.

تشخیص مصلحت میان نظرات مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان

یکی از مهمترین وظایف مجمع تشخیص مصلحت نظام، تشخیص مصلحت در مواردی است که شورای نگهبان، مصوبۀ مجلس شورای اسلامی را خلاف موازین شرع و یا قانون اساسی بداند و مجلس با در نظر گرفتن مصلحت نظام، نظر شورای نگهبان را تأیید نکند[۳].

مصلحت نظام

وظیفۀ اصلی مجلس شورای اسلامی قانون‌گذاری کارشناسی با مصلحت‌اندیشی در جهت خیر و صلاح جامعه است. شورای نگهبان نیز به‌عنوان مرجع ناظر بر مصوبات مجلس، با ملاک قرار دادن عدم مخالفت این قوانین با موازین شرعی و اصول قانون، است. از این‌رو، چنین به نظر می‌رسد که ابتکار تشخیص مصلحت صرفا بر عهدۀ مجلس است و شورای نگهبان در تشخیص مصلحت، نقشی ندارد و با بررسی‌های خود مغایرت و یا عدم مغایرت مصلحت عنوان شده را اعلام می‌نماید. در این صورت، اگر مصوبۀ مجلس از طرف شورای نگهبان مورد تأیید قرار گرفت، آن مصوبه به‌عنوان مصلحت ملی و اجتماعی، قابل اجراست. اما اگر این مصوبه مورد تأیید قرار نگرفت و مجلس نیز اجرای آن را به خیر و صلاح جامعه و عدم اجرا را مفسده‌انگیز دانست، در این صورت تقابل بین خیر و صلاح جامعه (مصلحت ملی و اجتماعی) و موازین اسلام یا قانون اساسی صورت می‌گیرد که جمع بین این دو محال خواهد بود و سبب یک بن بست سیاسی خواهد شد که ممکن است اصل جامعیت و حاکمیت نظام را متزلزل نماید و آن به مصلحت نظام نیست. در چنین شرایطی نیاز به مرجع نظارتی دیگری است که در قانون اساسی از آن به مجمع تشخیص مصلحت نظام تعبیر شده است.

ارجاع مصوبه مورد اختلاف به مجمع

بر اساس ماده 25 آیین‌نامه داخلی مجمع تشخیص مصلحت نظام مصوب 27 اسفند سال 1375 ش، در صورت عدم تأیید شورای نگهبان در خصوص مصوبۀ مجلس شورای اسلامی و اصرار مجلس بر نظر خویش، مصوبه از طرف مجلس شورای اسلامی برای مجمع تشخیص مصلحت فرستاده می‌شود. رئیس‌جمهور نیز می‌تواند رسیدگی مصوبه را از مجمع بخواهد. رئیس مجمع هم در مواردی که لازم بداند مصوبۀ مورد تعارض را در دستور مجمع قرار می‌دهد. در مورد تعارض میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان، پس از طرح و توضیح مسأله، یکی از اعضای شورای نگهبان و سپس رئیس کمیسیون مربوطه در مجلس و آنگاه وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث به دستگاه وی مربوط می شود، توضیح لازم را می‌دهد، سپس دو موافق و دو مخالف اظهار نظر خواهند کرد و سپس رأی‌گیری به‌عمل می‌آید.

حدود اختیارات مجمع در حل اختلاف شورا و مجلس

مجمع تشخیص مصلحت نظام، پس از بررسی موضوع مورد نزاع با در نظر گرفتن مصلحت نظام مصوبۀ مجلس یا نظر شورای نگهبان را به‌عنوان مصلحت نهایی مورد تأیید قرار می‌دهد و یا آنکه نظر مستقلی را به‌عنوان مصلحت نظام اعلام می‌دارد. اگر عمل حقوقی مجمع تشخیص مصلحت در تأیید نظر شورای نگهبان باشد، در این صورت، اجرای موازین اسلام و یا قانون اساسی در آن خصوص عین مصلحت نظام خواهد بود. اما اگر نظر مجمع، به هر دلیل، عدم تأیید و یا رد نظر شورا باشد در آن صورت: یا با اتکای به عناوین و احکام ثانویه؛ نظیر ضرورت، لاضرر، عسر و حرج و تعارض اهم و مهم و نظایر آن احکام لازم الاجرای اولیه به‌طور موقت و متوقف و یا به‌طور دائم مرتفع می‌شود، و یا با تشخیص مصالح عمومی، برای حفظ اصل نظام، بقای کشور، سلامت جامعه، تنظیم امور و نظایر آن احکام حکومتی بر سایر احکام فردی و اجتماعی بر مبنای مصلحت اهم و مقرر و لازم الاجرا می‌گردد.

اعتبار مصوبات مجمع

اگرچه مجمع تشخیص مصلحت به‌منزله بازوی مقام رهبری بوده و از نظر مقام سیاسی از مرتبه بالاتری نسبت به سایر نهادهای سیاسی (جز نهاد رهبری) برخوردار است. اما مصوبات مجمع در حل اختلاف مجلس و شورای نگهبان در حد یک قانون عادی محسوب می‌شود و بدون تردید، اگر مدتی پس از اجرای مصوبه مجمع، تحول جامعه نیاز دیگری را اقتضا کند، مجلس می‌تواند به وضع قانون جدید یا تغییر و اصلاح قانون قبلی بپردازد. طبعا در این صورت، قانون جدید ناسخ قانون قبلی خواهد بود و این حق برای مجلس حتی در نظر تفسیری شورای نگهبان نیز قید شده است. .همچنین در صورت بروز مغایرت ضمنی بین مصوبات مجمع و مصوبات مجلس، ملاک، تاریخ تصویب دو مصوبه خواهد بود، بدین معنی که قانون لاحق (مصوب مجلس یا مجمع) قانون سابق (مصوب مجلس یا مجمع) را در موارد مغایر نسخ می‌کند.

حل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری

در آیین‌نامه داخلی مجمع تشخیص مصلحت مصوب سه آبان 1376 ش، آمده: در مورد معضل که از سوی مقام معظم رهبری ارجاع می‌شود، پس از طرح و توضیح مسأله وزیر یا رئیس دستگاه مربوط که معضل را مطرح کرده است، توضیح خواهد داد و سپس دو موافق و دو مخالف اظهار نظر خواهند کرد و آنگاه رأی‌گیری به‌عمل خواهد آمد. مصوبات مربوط به حل معضلات به صورت ماده واحده و یا مواد و تبصره تدوین و تنظیم می‌شوند. نتایج تبادل نظرها و رأی نهایی مجمع در این موارد به محضر مقام معظم رهبری گزارش می‌شود تا برای چگونگی ابلاغ آن برای اقدام یا اطلاع تصمیم‌گیری شود و به مجمع اعلام گردد. تصمیمات مجمع در مقام حل معضلات نظام پس از ابلاغ، قطعی و لازم‌الاجرا است و بنا به نظر تفسیری شورای نگهبان: هیچ یک از مراجع قانون‌گذاری حق رد و ابطال و نقض و فسخ مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام را ندارد.

جستارهای وابسته

پانویس

  1. راجی و ابریشمی راد، تأملی بر حدود صلاحیت مجمع تشخیص مصلحت نظام در تأیید مصوبات مغایر با قانون اساسی، فصلنامه مطالعات حقوق دانشگاه تهران، سال 1397 ش، شماره 3، ص 511 - 510.
  2. اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، پایگاه اطلاع رسانی مصلحت.
  3. هاشمی، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 2، ص 550 - 545.

منابع

  • راجی، سید محمد هادی و محمد امین ابریشمی راد، تأملی بر حدود صلاحیت مجمع تشخیص مصلحت نظام در تأیید مصوبات مغایر با قانون اساسی، فصلنامه مطالعات حقوق دانشگاه تهران، شماره 3، مهر 1397 ش.
  • اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، پایگاه اطلاع رسانی مصلحت، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1402 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 22 تیر 1403 ش.
  • هاشمی، سید محمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 2، انتشارات میزان، چاپ سی و سوم، 1402 ش.