مجلس شورای اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات نهاد | {{جعبه اطلاعات نهاد | ||
| عنوان = مجلس شورای اسلامی | | عنوان = مجلس شورای اسلامی | ||
| تصویر = | | تصویر = لگوی مجلس شورای اسلامی.png | ||
| نام = | | نام = | ||
| مؤسس = | | مؤسس = | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
| وبگاه =[https://parliran.ir/ پایگاه اطلاع‌رسانی جامع مجلس شورای اسلامی] | | وبگاه =[https://parliran.ir/ پایگاه اطلاع‌رسانی جامع مجلس شورای اسلامی] | ||
}} | }} | ||
'''مجلس شورای اسلامی''' یکی از ارکان جمهوری اسلامی ایران است که نمایندگان آن هر چهار یک‌بار به صورت مستقیم و با رأی مخفی مردم برای دوره نمایندگی به مدت چهارسال انتخاب می‌شود. این مجلس تاکنون یازده دوره را سپری کرده که از خرداد ماه سال 1403 ش، دوره دوازدهم را آغاز کرده است. وضع و تفسیر قوانین عادی و نظارت بر اجرای قوانین از مهمترین ویژگی‌های این نهاد است. | |||
==تاریخچه مجلس در ایران== | ==تاریخچه مجلس در ایران== | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
===مجلس عالی یا مجلس فوق العاده=== | ===مجلس عالی یا مجلس فوق العاده=== | ||
این مجلس در تاریخ 1327 ق در زمان مشروطه، پس از فتح تهران به دست مجاهدین، با اعضایی مرکب از عده‌ای متجاوز از 500 نفر از بقایای نمایندگان مجلس اول، علما، شاهزادگان، اعیان، تجار و رؤسای اصناف مشروطه‌خواه به دعوت و تدبیر رؤسای مجاهدین در غیاب مجلس شورای ملی و بر حسب ضرورت فوری برای تعیین تکلیف محمدعلی‌شاه قاجار و نظارت بر امور مملکت و تعیین خط مشی سیاست در بهارستان تشکیل یافت و در آن طرحی با موضوع خلع محمدعلی‌شاه و انتصاب سلطان احمد‌میرزا ولیعهد به سلطنت و تفویض نیابت سلطنت به عضدالملک قاجار تهیه شد . این طرح در مجلس‌عالی با شور و هلهله به تصویب رسید و بلافاصله به همه ولایات و ممالک اعلام و ابلاغ شد.این مجلس به علت آنکه کثرت تعداد اعضای آن تا حدی مانع اخذ تصمیمات بود، هیئت دیگری به نام کمیسیون عالی برای | این مجلس در تاریخ 1327 ق در زمان مشروطه، پس از فتح تهران به دست مجاهدین، با اعضایی مرکب از عده‌ای متجاوز از 500 نفر از بقایای نمایندگان مجلس اول، علما، شاهزادگان، اعیان، تجار و رؤسای اصناف مشروطه‌خواه به دعوت و تدبیر رؤسای مجاهدین در غیاب مجلس شورای ملی و بر حسب ضرورت فوری برای تعیین تکلیف محمدعلی‌شاه قاجار و نظارت بر امور مملکت و تعیین خط مشی سیاست در بهارستان تشکیل یافت و در آن طرحی با موضوع خلع محمدعلی‌شاه و انتصاب سلطان احمد‌میرزا ولیعهد به سلطنت و تفویض نیابت سلطنت به عضدالملک قاجار تهیه شد . این طرح در مجلس‌عالی با شور و هلهله به تصویب رسید و بلافاصله به همه ولایات و ممالک اعلام و ابلاغ شد.این مجلس به علت آنکه کثرت تعداد اعضای آن تا حدی مانع اخذ تصمیمات بود، هیئت دیگری به نام کمیسیون عالی برای ادارهٔ امور و نظارت بر جریان انتخاب و انحلال خود را اعلام کرد. | ||
===مجلس شورای ملی=== | ===مجلس شورای ملی=== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==مجلس مؤسسان== | ==مجلس مؤسسان== | ||
مجمعی از نمایندگان انتخاب شده ملت از طریق انتخابات عمومی که وظیفه آنان تهیۀ قانون اساسی و یا تغییر بعضی از اصول آن است. بعضی اولین مجلس شورای ملی را از آن جهت که قانون اساسی ایران و متمم آن در آن دوره وضع شد، مجلس مؤسس شمرده‌اند. عده‌ای نیز نخستین مجلس مؤسسان در ایران را در ۱۳۰۴ش به منظور تغییر اصول ۳۶ و ۳۷ و ۳۸ متمم قانون اساسی دانسته‌اند. براساس این اصول سلطنت برای همیشه در | مجمعی از نمایندگان انتخاب شده ملت از طریق انتخابات عمومی که وظیفه آنان تهیۀ قانون اساسی و یا تغییر بعضی از اصول آن است. بعضی اولین مجلس شورای ملی را از آن جهت که قانون اساسی ایران و متمم آن در آن دوره وضع شد، مجلس مؤسس شمرده‌اند. عده‌ای نیز نخستین مجلس مؤسسان در ایران را در ۱۳۰۴ش به منظور تغییر اصول ۳۶ و ۳۷ و ۳۸ متمم قانون اساسی دانسته‌اند. براساس این اصول سلطنت برای همیشه در اختیار خاندان قاجار قرار می‌گرفت که با حکم این مجلس تغییر یافت و سلطنت را در خاندان رضاخان سردار سپه موروثی گرداند. | ||
==جایگاه مجلس== | ==جایگاه مجلس== | ||
مجلس شورای اسلامی در نظام جمهوری اسلامی ایران مرجع و محور قانونگذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و نظارت‌ها، چراغ هدایت دولت و ملت، پایگاه اساسی نظام و مردم، مایه حضور و مشارکت واقعی مردم در تصمیم گیری‌ها و مظهر اراده ملی است. در نظام جمهوری اسلامی | مجلس شورای اسلامی در نظام جمهوری اسلامی ایران مرجع و محور قانونگذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و نظارت‌ها، چراغ هدایت دولت و ملت، پایگاه اساسی نظام و مردم، مایه حضور و مشارکت واقعی مردم در تصمیم گیری‌ها و مظهر اراده ملی است. در نظام جمهوری اسلامی ایران، نمایندگان به صورت مستقیم و با رأی مخفی مردم برای دوره نمایندگی به مدت چهارسال انتخاب می‌شوند. در صورتی‌که نماینده‌ای ازطریق انتخابات میان دوره‌ای به نمایندگی انتخاب شد، مدت نمایندگی او محدود به پایان دوره مجلس خواهد بود. مجلس شورای اسلامی، جز در موارد جنگ و اشغال نظامی با پیشنهاد رئیس جمهور، تصویب نمایندگان و تایید شورای نگهبان در مناطق جنگی و یا کل کشور و با ادامه فعالیت مجلس سابق، تعطیل بردار نیست و انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل برگزار شود تا كشور درهیچ زمانی بدون مجلس نباشد. از این‌رو مجلس در نظام جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه و والایی برخوردار است. | ||
==افتتاح مجلس== | ==افتتاح مجلس== | ||
مطابق اصل 65 قانون | [[پرونده:مجلس شورای اسلامی.jpg|بی‌قاب|چپ|]] | ||
مطابق اصل 65 قانون اساسی، نخستین جلسه مجلس با حضور مقامات کشوری و لشکری و با اداره هیأت رییسه سِنّی مجلس شورای اسلامی و با حضور دوسوم مجموع نمایندگان رسمیّت می‌یابد. این جلسه با تلاوت آیات 35 تا 42 سوره مبارکه شوری آغاز، و پس از قرائت پیام مقام معظم رهبری، مراسم سوگند نمایندگان مسلمان در برابر قرآن و نمایندگان اقلّیت های مذهبی دربرابر كتاب آسمانی خود با ذکر نام آن، برای پاسداری از حریم اسلام و نگهبانی از دستاوردهای انقلاب اسلامی و مبانی نظام جمهوری اسلامی، برگزار می‌شود. متن سوگند نمایندگان بدین شرح است: | |||
«بسم الله الرحمن الرحیم؛ من در برابر قرآن مجید به خدای متعال سوگند یاد می‌کنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد می‌کنم که پاسدار حریم اسلام و نگهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم. همچنین ودیعه‌ای که ملت به ما سپرده به عنوان امینی عادل پاسداری کنم، و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوا را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم، از قانون اساسی اطاعت کنم و در گفته‌ها و نوشته‌ها و اظهار نظرها استقلال کشور و آزادی مردم و تامین مصالح آنان را مدنظر داشته باشم.». | «بسم الله الرحمن الرحیم؛ من در برابر قرآن مجید به خدای متعال سوگند یاد می‌کنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد می‌کنم که پاسدار حریم اسلام و نگهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم. همچنین ودیعه‌ای که ملت به ما سپرده به عنوان امینی عادل پاسداری کنم، و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوا را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم، از قانون اساسی اطاعت کنم و در گفته‌ها و نوشته‌ها و اظهار نظرها استقلال کشور و آزادی مردم و تامین مصالح آنان را مدنظر داشته باشم.». | ||
پس از سخنرانی‌ها و ادای سوگند منتخبان دوره، نمایندگان بر اساس قرعه‌کشی به‌طور مساوی به پانزده شعبه برای بررسی اعتبارنامه‌ها تقسیم می‌شوند. و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت مقام بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام خمینى (ره) و شهیدان انقلاب اسلامى و اداى احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن‌حضرت و بهشت زهرا حضور می‌یابند<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/133353 تشکیل و افتتاح مجلس، مرکز پژوهشهای مجلس]</ref>. | پس از سخنرانی‌ها و ادای سوگند منتخبان دوره، نمایندگان بر اساس قرعه‌کشی به‌طور مساوی به پانزده شعبه برای بررسی اعتبارنامه‌ها تقسیم می‌شوند. و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت مقام بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام خمینى (ره) و شهیدان انقلاب اسلامى و اداى احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن‌حضرت و بهشت زهرا حضور می‌یابند<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/133353 تشکیل و افتتاح مجلس، مرکز پژوهشهای مجلس]</ref>. | ||
==ساختار مجلس== | ==ساختار مجلس== | ||
بخشی از ساختار مجلس مربوط به و قسمتی دیگر مربوط به تشکیلات مجلس است. | بخشی از ساختار مجلس مربوط به ساختار پارلمانی و قسمتی دیگر مربوط به تشکیلات مجلس است. | ||
===ساختار پارلمانی مجلس=== | ===ساختار پارلمانی مجلس=== | ||
ساختار پارلمانی مجلس شواری اسلامی از رئیس، هیات رئیسه و شعب و کمیسیون‌ها تشکیل شده است<ref>[https://parliran.ir/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8% ساختار پارلمانی مجلس، پایگاه اطلاع‌رسانی جامع مجلس شورای اسلامی]</ref>. | ساختار پارلمانی مجلس شواری اسلامی از رئیس، هیات رئیسه و شعب و کمیسیون‌ها تشکیل شده است<ref>[https://parliran.ir/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8% ساختار پارلمانی مجلس، پایگاه اطلاع‌رسانی جامع مجلس شورای اسلامی]</ref>. | ||
| خط ۵۸: | خط ۶۰: | ||
# سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات | # سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات | ||
=== | === هیئت رئیسه مجلس=== | ||
هیئت‌رئیسه سنی در اولین جلسه پس از افتتاح مجلس اقدام به برگزاری انتخابات هیئت‌رئیسه می‌نماید. اعضای هیئت‌رئیسه برای مدت یک سال انتخاب می‌شوند و نمایندگان داوطلب عضویت در هیئت‌رئیسه باید حداکثر تا پایان وقت اداری روز افتتاحیه مجلس برای ثبت نام به هیئت‌رئیسۀ سنی مراجعه کنند. هیئت‌رئیسه مرکب از رئیس، دو نائب‌رئیس، شش دبیر و سه ناظر است. انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آرای نمایندگان و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبی و رای مخفی و با ورقه خواهد بود. در صورتی که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود. چنانچه آرا برای رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین می‌شوند. | |||
=== شعب=== | === شعب=== | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۶: | ||
===ساختار تشکیلاتی مجلس=== | ===ساختار تشکیلاتی مجلس=== | ||
از لحاظ تشکیلاتی چهار نهاد مرکز | از لحاظ تشکیلاتی چهار نهاد مرکز پژوهشهای مجلس، دیوان محاسبات کشور، مرکز تحقیقات اسلامی و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، جزو زیرمجموعه مجلس شورای اسلامی است. علاوه بر نهادهای فوق الذکر، مجلس دارای سه معاونت نظارت، قوانین و اجرایی است<ref>[https://parliran.ir/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8% ساختار تشکیلاتی مجلس، پایگاه اطلاع‌رسانی جامع مجلس شورای اسلامی]</ref>. | ||
====معاونت نظارت==== | ====معاونت نظارت==== | ||
اگرچه وظیفه نظارت طبق قانون اساسی، بر عهده نمایندگان مجلس گذاشته شده، اما به دلیل حجم اشتغال وقت نمایندگان از قبیل پیگیری مسائل متعدد حوزه‌های انتخابیه و حل مشکلات مردم، ملاقات‌های مردمی، دیدار با مسؤلان و حضور الزامی در صحن و کمیسیون‌های تخصصی موجب می‌شود تا فرصت کمتری برای پرداختن تخصصی به مقوله نظارت برای نمایندگان فراهم بیاید. با این استدلال مجلس دارای معاونت نظارت است تا مسائل را به صورت تخصصی‌تر پیگیری کند. | اگرچه وظیفه نظارت طبق قانون اساسی، بر عهده نمایندگان مجلس گذاشته شده، اما به دلیل حجم اشتغال وقت نمایندگان از قبیل پیگیری مسائل متعدد حوزه‌های انتخابیه و حل مشکلات مردم، ملاقات‌های مردمی، دیدار با مسؤلان و حضور الزامی در صحن و کمیسیون‌های تخصصی موجب می‌شود تا فرصت کمتری برای پرداختن تخصصی به مقوله نظارت برای نمایندگان فراهم بیاید. با این استدلال مجلس دارای معاونت نظارت است تا مسائل را به صورت تخصصی‌تر پیگیری کند. | ||
====معاونت قوانین==== | ====معاونت قوانین==== | ||
فرایند قانونگذاری در مجلس شورای اسلامی با ارائه طرح و لایحه در صحن علنی مجلس آغاز شده و با انتشار قوانین ابلاغی به دولت در روزنامه رسمی خاتمه می‌یابد. سلسله اقداماتی که در این فرایند وجود دارد، در معاونت نظارت انجام می‌گیرد. این معاونت دارای ۳ اداره کل به نام‌های اداره‌کل تدوین قوانین، اداره‌کل کمیسیون‌ها، صحن و مشاورین، و اداره کل اسناد و تنقیح قوانین است. | فرایند قانونگذاری در مجلس شورای اسلامی با ارائه طرح و لایحه در صحن علنی مجلس آغاز شده و با انتشار قوانین ابلاغی به دولت در روزنامه رسمی خاتمه می‌یابد. سلسله اقداماتی که در این فرایند وجود دارد، در معاونت نظارت انجام می‌گیرد. این معاونت دارای ۳ اداره کل به نام‌های اداره‌کل تدوین قوانین، اداره‌کل کمیسیون‌ها، صحن و مشاورین، و اداره کل اسناد و تنقیح قوانین است. | ||
====معاونت اجرایی==== | ====معاونت اجرایی==== | ||
فعالیت‌های اداری مجلس زیر نظر این معاونت قرار دارد. | فعالیت‌های اداری مجلس زیر نظر این معاونت قرار دارد. | ||
====اداره کل بین‌الملل==== | ====اداره کل بین‌الملل==== | ||
با توجه به گستره فعالیت‌های دیپلماتیک قوه مقننه و پیگیری مباحث مرتبط با دیپلماسی پارلمانی، اداره‌کل بین‌الملل مجلس تشکیل شده است. | با توجه به گستره فعالیت‌های دیپلماتیک قوه مقننه و پیگیری مباحث مرتبط با دیپلماسی پارلمانی، اداره‌کل بین‌الملل مجلس تشکیل شده است. | ||
== | ==وظایف واختیارات مجلس شوری اسلامی== | ||
مهمترین بحث درباره مجلس شورای اسلامی، مربوط به حدود وظایف و اختیارات و یا به تعبیری دیگر، صلاحیت های این نهاد مردمی است؛ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به مجلس شورای اسلامی وظایف و اختیاراتی واگذار كرده است كه عبارتند از: | |||
===وضع | |||
بر اساس اصول 71 و 73 قانون اساسی، قانونگذاری و تصویب قوانین عادی و تفسیر آن درنظام | ===وضع و تفسیر قوانین عادی=== | ||
بر اساس اصول 71 و 73 قانون اساسی، قانونگذاری و تصویب قوانین عادی و تفسیر آن درنظام جمهوری اسلامی ایران ازجمله وظایف مجلس شورای اسلامی است. | |||
===نظارت | ===نظارت وارزیابی=== | ||
ارزیابی ونظارت برامور كشور یكی دیگر ازوظایف مجلس شورای اسلامی است. این گونه نظارت ازیك طرف بیان كننده- ی رابطه این قوّه با قوّه مجریه و ازطرف دیگر، از نمودهای آشكار اعمال حاكمیّت مردم درنظام جمهوری اسلامی ایران است که به دوصورت زیر انجام می‌شود: | |||
====نظارت | ====نظارت استطلاعی==== | ||
بدین معنا كه نمایندگان مردم درمجلس حق دارند از چگونگی روند كار نهادهای اجرایی و قضایی اطلاع داشته باشند. این آگاهی توسّط اطّلاعات مردمی، تذكّر، سؤال وتحقیق وتفحصّ به دست می آید كه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل 78 پیش بینی شده است. | |||
====نظارت | ====نظارت استصوابی==== | ||
[[پرونده:مجلس شورای اسلامی 3.jpg|بی‌قاب|چپ|]] | |||
# نظارت | یعنی این كه برخی اعمال حقوقی زیرنظر مستقیم و با تصویب و صلاحدید ناظر انجام می گیرد و بدون موافقت ناظر اعتبار قانونی ندارد. این موارد عبارتنداز<ref>نظرپور، مهدی، کتاب آشنایی با نظام جمهوری اسلامی ایران، ص62.</ref>: | ||
# نظارت | # نظارت تأسیسی: یک نوع نظارت استصوابی مجلس شورای اسلامی برقوّه مجریه،نظارت تأسیسی برشروع كار دولت است؛ بدین معنا كه رییس جمهور پس ازانتخاب وزیران وپیش ازهرگونه اقدامی باید برای تك تك آنان رأی اعتماد مجلس را به دست آورد.به عبارت دیگر،نمایندگان مجلس باید برتشكیل دولت نظارت داشته باشند وبا توجّه به برنامه های هریك ازافراد معرّفی شده، شایستگی های اخلاقی،عملی وتجربی وصلاحیتهای علمی به آنان رأی مثبت یا منفی بدهند. | ||
# نظارت | # نظارت سیاسی: مجلس همواره رفتار وكردار سیاسی اعضای قوّهٔ مجریه را زیرنظر دارد. این نوع نظارت ناشی ازمسؤولیّت رییس جمهور،هیأت وزیران ویا هر یك از وزیران به طور جداگانه دربرابر مجلس است كه دراصول 122،134 و 137 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به آن اشاره شده است. | ||
# موارد | # نظارت مالی:نظارت مالی مجلس برقوّه مجریه به دو شكل صورت می گیرد: اوّل، تصویب بودجه كه براساس اصل52 قانون اساسی انجام می شود. به موجب این اصل،بودجهٔ سالانهٔ كشورپس ازتهیّه وتصویب درهیأت دولت، برای تصویب نهایی به مجلس فرستاده می- شود.دوّم،نظارت براجرای دقیق بودجهٔ سالانه كه ازطریق دیوان محاسبات انجام می شود.به موجب اصول 54و55 قانون اساسی، دیوان محاسبات كشور زیرنظر مستقیم مجلس شورای اسلامی تشكیل می گردد. این دیوان برهمهٔ حسابهای وزارتخانه ها، مؤسسه- ها،شركت های دولتی ودیگر دستگاه ها، كه ازبودجهٔ كشور استفاده می كنند،رسیدگی می كند تا هیچ هزینه ای از اعتبارات مصوّب تجاوز نكند وهربودجه ای درمحل خود به مصرف رسد. دیوان محاسبات حسابها، اسناد ومدارك مربوط را برابر قانون جمع آوری وگزارش تفریغ بودجه هرسال را به انضمام نظرات خود به مجلس شورای اسلامی تسلیم می نماید. البته اصول 54 و55 مذكور درمورد تصویب گزارش تفریغ بودجه ساكت است، امّا این گزارش درحال حاضر به تصویب نمایندگان می رسد. | ||
# موارد دیگر:علاوه برموارد فوق،تمام عهدنامه ها،مقاله نامه ها، قرار دادها و موافقت نامه‌های بین المللی17 اصلاحات جزیی مرزها،18 برقراری حكومت نظامی و محدویّت های زمان جنگ و شرایط اضطراری،19 دریافت واعطای وام یا كمك های بدون عوض داخلی وخارجی ازطرف دولت،20 استخدام كارشناسان خارجی درموارد ضروری،21 انتقال بناها واموال دولتی كه از نفایس ملی باشد؛22 و تصویب صلح دعاوی یا ارجاع آنها به داوری دربارهٔ اموال عمومی ودولتی درجایی كه طرف دعوا خارجی باشد وموارد مهم داخلی،23 باید به تصویب مجلس شورای ملی برسد. | |||
==تعداد نمایندگان== | ==تعداد نمایندگان== | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۴۲
| مجلس شورای اسلامی | |
|---|---|
 | |
| مدیر فعلی | محمد باقر قالیباف |
| مدیران سابق |
|
| اهداف |
|
| وابستگی به حاکمیت | جمهوری اسلامی ایران |
| وبگاه | پایگاه اطلاع‌رسانی جامع مجلس شورای اسلامی |
مجلس شورای اسلامی یکی از ارکان جمهوری اسلامی ایران است که نمایندگان آن هر چهار یک‌بار به صورت مستقیم و با رأی مخفی مردم برای دوره نمایندگی به مدت چهارسال انتخاب می‌شود. این مجلس تاکنون یازده دوره را سپری کرده که از خرداد ماه سال 1403 ش، دوره دوازدهم را آغاز کرده است. وضع و تفسیر قوانین عادی و نظارت بر اجرای قوانین از مهمترین ویژگی‌های این نهاد است.
تاریخچه مجلس در ایران
نخستین مفهوم اصطلاحی و رسمی از مجلس در دوران اشکانی وارد حکومت‌های ایرانی شد که مشهورترین این مجلس‌ها، مجلس مهستان بوده است. مهستان مجلسی متشکل از مجموعه اعضای دو مجلس دیگر به نام مجلس خانوادگی، از اعضای مذکر خانواده سلطنتی، و مجلس متشکل از مردان پیر و مجرب و روحانیون بلند مرتبه قوم پارت بود که پادشاهان اشکانی برای اداره امور مملکت با اعضای آن مشورت می‌کردند. از زمان حکومت قاجار تاکنون نیز مجالس گوناگونی به ترتیب زیر ایجاد شده است[۱]:
مجلس شورای دولتی
این مجلس، که بعدها به نام‌های دیگر همچون دارالشورای دولتی و مشورت‌‌خانه نامیده شد، در تاریخ مشروطیت ایران نخستین بار در 1276 ق به فرمان ناصرالدین‌شاه قاجار برای رسیدگی به کلیه امور کشوری تأسیس گردید تا اعضای آن با مسئولیت مشترک به مسائل مملکتی رسیدگی کنند و نتیجه را به شاه گزارش دهند و پس از تصویب به مورد اجرا بگذارند. در حالی‌که در عمل به دلیل حکومت استبدادی آن زمان فایده‌ای به حال مردم نداشت. اعضای این مجلس را اشخاصی مانند اعتضادالسلطنه وزیر علوم، نصره‌الدوله حکمران دارالخلافه، سپهسالار، مستوفی‌الممالک، عباس‌قلی‌خان جوان‌شیر وزیر عدلیه، امین‌الدوله، میرزا سعیدخان وزیر امور خارجه، سپهدار، ناصرالملک وزیر تجارت، و دبیرالملک تشکیل می‌دادند.
مجلس عالی یا مجلس فوق العاده
این مجلس در تاریخ 1327 ق در زمان مشروطه، پس از فتح تهران به دست مجاهدین، با اعضایی مرکب از عده‌ای متجاوز از 500 نفر از بقایای نمایندگان مجلس اول، علما، شاهزادگان، اعیان، تجار و رؤسای اصناف مشروطه‌خواه به دعوت و تدبیر رؤسای مجاهدین در غیاب مجلس شورای ملی و بر حسب ضرورت فوری برای تعیین تکلیف محمدعلی‌شاه قاجار و نظارت بر امور مملکت و تعیین خط مشی سیاست در بهارستان تشکیل یافت و در آن طرحی با موضوع خلع محمدعلی‌شاه و انتصاب سلطان احمد‌میرزا ولیعهد به سلطنت و تفویض نیابت سلطنت به عضدالملک قاجار تهیه شد . این طرح در مجلس‌عالی با شور و هلهله به تصویب رسید و بلافاصله به همه ولایات و ممالک اعلام و ابلاغ شد.این مجلس به علت آنکه کثرت تعداد اعضای آن تا حدی مانع اخذ تصمیمات بود، هیئت دیگری به نام کمیسیون عالی برای ادارهٔ امور و نظارت بر جریان انتخاب و انحلال خود را اعلام کرد.
مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی بر اثر انقلاب مشروطیت به موجب فرمان مورخ چهارده جمادی الثانی سال 1324 ق مظفرالدین‌شاه قاجار تأسیس شد و از تاریخ 18 شعبان همین سال در قصر گلستان با حضور شاه گشایش یافت. این مجلس در مجموع 24 دوره داشت که آغازش سیزده مهرماه سال 1285 ش (18 شعبان سال 1324 ق) و پایانش هفده شهریور سال 1354 ش بود.
مجلس سنا
بر اساس قانون اساسی ایران، تعداد نمایندگان این مجلس 65 نفر بود که 35 نفر آنها از اهالی تهران و از اهالی ولایات از طرف شاه و سی نفر دیگر از طرف ملت، اهالی تهران و اهالی ولایات، تعیین می‌شدند. مجلس سنا تا سال 1328 ش تشکیل نشده بود و در این سال از اولین دوره تقنینیه مجلس شورای ملی، در بهمن ماه سال 1328 ش گشایش یافت. وظیفه این مجلس طبق قانون اساسی ایران تصویب امور بود. اگر آن امور در سنا یا از طرف هیئت وزرا عنوان می‌شد، باید اول در مجلس سنا تنقیح و تصحیح شده به اکثریت آراء قبول شود و بعد به تصویب مجلس شورای ملی برسد. ولی اموری که در مجلس شورای ملی عنوان می‌شد از این مجلس به مجلس سنا می‌رفت مگر امور مالی که مخصوص مجلس شورای ملی بود و قرار مجلس در امور مذکور به اطلاع مجلس سنا می‌رسید تا مجلس مزبور ملاحظات خود را به مجلس شورای ملی اظهار کند ولی مجلس شورای ملی مختار بود ملاحظات مجلس سنا را بعد از مداقه‌ای لازم قبول یا رد کند.
مجلس مؤسسان
مجمعی از نمایندگان انتخاب شده ملت از طریق انتخابات عمومی که وظیفه آنان تهیۀ قانون اساسی و یا تغییر بعضی از اصول آن است. بعضی اولین مجلس شورای ملی را از آن جهت که قانون اساسی ایران و متمم آن در آن دوره وضع شد، مجلس مؤسس شمرده‌اند. عده‌ای نیز نخستین مجلس مؤسسان در ایران را در ۱۳۰۴ش به منظور تغییر اصول ۳۶ و ۳۷ و ۳۸ متمم قانون اساسی دانسته‌اند. براساس این اصول سلطنت برای همیشه در اختیار خاندان قاجار قرار می‌گرفت که با حکم این مجلس تغییر یافت و سلطنت را در خاندان رضاخان سردار سپه موروثی گرداند.
جایگاه مجلس
مجلس شورای اسلامی در نظام جمهوری اسلامی ایران مرجع و محور قانونگذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و نظارت‌ها، چراغ هدایت دولت و ملت، پایگاه اساسی نظام و مردم، مایه حضور و مشارکت واقعی مردم در تصمیم گیری‌ها و مظهر اراده ملی است. در نظام جمهوری اسلامی ایران، نمایندگان به صورت مستقیم و با رأی مخفی مردم برای دوره نمایندگی به مدت چهارسال انتخاب می‌شوند. در صورتی‌که نماینده‌ای ازطریق انتخابات میان دوره‌ای به نمایندگی انتخاب شد، مدت نمایندگی او محدود به پایان دوره مجلس خواهد بود. مجلس شورای اسلامی، جز در موارد جنگ و اشغال نظامی با پیشنهاد رئیس جمهور، تصویب نمایندگان و تایید شورای نگهبان در مناطق جنگی و یا کل کشور و با ادامه فعالیت مجلس سابق، تعطیل بردار نیست و انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل برگزار شود تا كشور درهیچ زمانی بدون مجلس نباشد. از این‌رو مجلس در نظام جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه و والایی برخوردار است.
افتتاح مجلس
مطابق اصل 65 قانون اساسی، نخستین جلسه مجلس با حضور مقامات کشوری و لشکری و با اداره هیأت رییسه سِنّی مجلس شورای اسلامی و با حضور دوسوم مجموع نمایندگان رسمیّت می‌یابد. این جلسه با تلاوت آیات 35 تا 42 سوره مبارکه شوری آغاز، و پس از قرائت پیام مقام معظم رهبری، مراسم سوگند نمایندگان مسلمان در برابر قرآن و نمایندگان اقلّیت های مذهبی دربرابر كتاب آسمانی خود با ذکر نام آن، برای پاسداری از حریم اسلام و نگهبانی از دستاوردهای انقلاب اسلامی و مبانی نظام جمهوری اسلامی، برگزار می‌شود. متن سوگند نمایندگان بدین شرح است:
«بسم الله الرحمن الرحیم؛ من در برابر قرآن مجید به خدای متعال سوگند یاد می‌کنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد می‌کنم که پاسدار حریم اسلام و نگهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم. همچنین ودیعه‌ای که ملت به ما سپرده به عنوان امینی عادل پاسداری کنم، و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوا را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم، از قانون اساسی اطاعت کنم و در گفته‌ها و نوشته‌ها و اظهار نظرها استقلال کشور و آزادی مردم و تامین مصالح آنان را مدنظر داشته باشم.».
پس از سخنرانی‌ها و ادای سوگند منتخبان دوره، نمایندگان بر اساس قرعه‌کشی به‌طور مساوی به پانزده شعبه برای بررسی اعتبارنامه‌ها تقسیم می‌شوند. و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت مقام بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام خمینى (ره) و شهیدان انقلاب اسلامى و اداى احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن‌حضرت و بهشت زهرا حضور می‌یابند[۲].
ساختار مجلس
بخشی از ساختار مجلس مربوط به ساختار پارلمانی و قسمتی دیگر مربوط به تشکیلات مجلس است.
ساختار پارلمانی مجلس
ساختار پارلمانی مجلس شواری اسلامی از رئیس، هیات رئیسه و شعب و کمیسیون‌ها تشکیل شده است[۳].
رئیس مجلس
انتخاب رئیس در نوبت اول با رأی اکثریت مطلق آراء نمایندگان، و در صورت عدم تحقق آن، در نوبت دوم با رأی اکثریت نسبی نمایندگان، کافی خواهد بود. و در صورت استعفا یا فوت وی، نواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد و متن استعفاءنامه را قرائت یا فوت را اعلام می‌دارند. وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از:
- اداره جلسات مجلس به شرح مواد آیین‌نامه
- اداره کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس
- امضای کلیه احکام استخدامی بر اساس آیین نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
- امضای کلیه نامه های مربوط به امور قانونگذاری و پارلمانی مجلس
- حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آن است.
- ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهای تابعه آن هر سه ماه یک‌بار به نمایندگان
- سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات
هیئت رئیسه مجلس
هیئت‌رئیسه سنی در اولین جلسه پس از افتتاح مجلس اقدام به برگزاری انتخابات هیئت‌رئیسه می‌نماید. اعضای هیئت‌رئیسه برای مدت یک سال انتخاب می‌شوند و نمایندگان داوطلب عضویت در هیئت‌رئیسه باید حداکثر تا پایان وقت اداری روز افتتاحیه مجلس برای ثبت نام به هیئت‌رئیسۀ سنی مراجعه کنند. هیئت‌رئیسه مرکب از رئیس، دو نائب‌رئیس، شش دبیر و سه ناظر است. انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آرای نمایندگان و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبی و رای مخفی و با ورقه خواهد بود. در صورتی که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود. چنانچه آرا برای رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین می‌شوند.
شعب
پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه به طور مساوی به پانزده شعبه تقسیم می‌شوند و افراد باقیمانده به ترتیب از شعبه اول به بعد، یک‌یک به شعب افزوده می‌شوند. نمایندگانی که بعداً سوگند یاد می‌کنند به حکم قرعه به عضویت شعبی که کسری دارند پذیرفته می‌شوند. هر شعبه دارای یک رئیس، دو نائب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر خواهد بود که جداگانه با رای مخفی با ورقه و با اکثریت نسبی بیش از یک سوم کل اعضای شعبه، انتخاب می‌شوند و در صورت تساوی به حکم قرعه عمل خواهد شد. هر یک از شعب برای تمام دوره نمایندگی رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عباتند از:
- رسیدگی به اعتبارنامه ها
- تعیین اعضای کمیسیون تحقیق
- تعیین اعضای کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس
- بررسی و تشخیص صلاحیت نامزدهای عضویت در کمیسیون‌های تخصصی مجلس
کمیسیون‌ها
مجلس دارای کمیسیون‌های خاص، با تعداد اعضای کمیسیون‌های خاص طبق مواد (39) تا (44) آیین‌نامه داخلی، و تخصصی با حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر، با محدوده وظایف مشخص است.
کمیسیون‌های خاص
- کمیسیون مشترک: تشکیل این کمیسیون در مورد طرح‌ها و لوایحی بوده که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسی دارد و تعداد اعضای آن بیست و سه نفر است
- کمیسیون ویژه: تشکیل این کمیسیون در مسائل مهم و استثنائی کشور به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس است و آن پانزده نفر بوده که مستقیماً در جلسه علنی توسط نمایندگان با رأی مخفی و اکثریت نسبی انتخاب می‌شود.
- کمیسیون تلفیق: تشکیل این کمیسیون به منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه‌های توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگی بین کمیسیون‌های تخصصی مجلس بوده و اعضای آن نه نفر ازکمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات و سه نفر از هر کمیسیون تخصصی دیگر است.
- کمیسیون تحقیق: تشکیل این کمیسیون به منظور بررسی اعبتارنامه‌هایی که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوی نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است.
- کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس: تشکیل این کمیسیون برای تنظیم و تصویب آیین داخلی مجلس با حضور یک نفر از اعضای مورد تایید هر شعبه است.
- کمیسیون اصل 90 قانون اساسی: به منظور سامان دادن و کارآمد سازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضائیه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم(90)، کمیسیونی به نام اصل نودم(90) قانون اساسی تشکیل می‌گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضای این کمیسیون به شرح ذیل است:ازهر کمیسیون تخصصی یک نفر با معرفی کمیسیون مربوطه .هشت نفر از نمایندگان که توسط روسای شعب و هیأت رئیسه به عنوان اعضای ثابت انتخاب می شوند.
کمیسیون‌های تخصصی
- کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری: انجام وظیفه محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومی، آموزش فنی و حرفه‌ای، آموزش عالی، تحقیقات و فناوری مطابق آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
- کمیسیون اجتماعی: انجام وظایف محوله در محدوده امور اداری و استخدامی، کار، اشتغال، روابط کار، و تعاون مطابق آیین‌نامه
- کمیسیون اقتصادی: انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارایی، بازرگانی داخلی، بازرگانی خارجی مطابق آیین‌نامه
- کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی: انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجی، دفاع، اطلاعات و امنیت مطابق آیین‌نامه
- کمیسیون انرژی: انجام وظایف محوله در محدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاه‌های آبی و برقی، انرژی اتمی و انرژی‌های نو مطابق آیین‌نامه
- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات: انجام وظایف محوله در محدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالی مجلس و آمار و خدمات عمومی فنی مطابق آیین‌نامه
- کمیسیون بهداشت و درمان: انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستی، تامین اجتماعی و بیمه‌های اجتماعی و هلال احمر مطابق ضوابط آیین‌نامه
- کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها: انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شوراها، امور، غیر عمرانی شهرداری‌ها و ثبت احوال مطابق ضوابط آیین نامه
- کمیسیون صنایع و معادن: انجام وظایف محوله در محدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمی، صنایع هوا فضا و ارتباطات مطابق ضوابط آیین‌نامه
- کمیسیون عمران: انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابری، مسکن، عمران، شهری و عمران روستایی و امور عمرانی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مطابق ضوابط آیین‌نامه
- کمیسیون فرهنگی: انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما، و ارتباطات جمعی، تربیت بدنی و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط آیین‌نامه
- کمیسیون قضائی و حقوقی: انجام وظایف محوله در محدوده قضائی و حقوقی مطابق آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
- کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست
هر یک از کمیسیون‌های تخصصی مجلس که مطابق آیین‌نامه تشکیل می‌گردند در محدوده تخصصی خود دارای وظایف و اختیاراتی به شرح زیر می‌باشند:
- بررسی طرح‌ها و لوایح ارجاعی و گزارش آن به مجلس شورای اسلامی
- بررسی و تصویب آزمایشی طرح ها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت طبق اصل هشتاد و پنجم(85) قانون اساسی
- رسیدگی به درخواست‌های تحقیق و تفحص.
- رسیدگی به سئوال نمایندگان از رئیس جمهور و وزیران
- بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق
- کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش‌های عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین مربوط به دستگاه‌های ذی‌ربط.
- تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرائی دستگاه‌ها و نحوه اجرای قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت.
ساختار تشکیلاتی مجلس
از لحاظ تشکیلاتی چهار نهاد مرکز پژوهشهای مجلس، دیوان محاسبات کشور، مرکز تحقیقات اسلامی و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، جزو زیرمجموعه مجلس شورای اسلامی است. علاوه بر نهادهای فوق الذکر، مجلس دارای سه معاونت نظارت، قوانین و اجرایی است[۴].
معاونت نظارت
اگرچه وظیفه نظارت طبق قانون اساسی، بر عهده نمایندگان مجلس گذاشته شده، اما به دلیل حجم اشتغال وقت نمایندگان از قبیل پیگیری مسائل متعدد حوزه‌های انتخابیه و حل مشکلات مردم، ملاقات‌های مردمی، دیدار با مسؤلان و حضور الزامی در صحن و کمیسیون‌های تخصصی موجب می‌شود تا فرصت کمتری برای پرداختن تخصصی به مقوله نظارت برای نمایندگان فراهم بیاید. با این استدلال مجلس دارای معاونت نظارت است تا مسائل را به صورت تخصصی‌تر پیگیری کند.
معاونت قوانین
فرایند قانونگذاری در مجلس شورای اسلامی با ارائه طرح و لایحه در صحن علنی مجلس آغاز شده و با انتشار قوانین ابلاغی به دولت در روزنامه رسمی خاتمه می‌یابد. سلسله اقداماتی که در این فرایند وجود دارد، در معاونت نظارت انجام می‌گیرد. این معاونت دارای ۳ اداره کل به نام‌های اداره‌کل تدوین قوانین، اداره‌کل کمیسیون‌ها، صحن و مشاورین، و اداره کل اسناد و تنقیح قوانین است.
معاونت اجرایی
فعالیت‌های اداری مجلس زیر نظر این معاونت قرار دارد.
اداره کل بین‌الملل
با توجه به گستره فعالیت‌های دیپلماتیک قوه مقننه و پیگیری مباحث مرتبط با دیپلماسی پارلمانی، اداره‌کل بین‌الملل مجلس تشکیل شده است.
وظایف واختیارات مجلس شوری اسلامی
مهمترین بحث درباره مجلس شورای اسلامی، مربوط به حدود وظایف و اختیارات و یا به تعبیری دیگر، صلاحیت های این نهاد مردمی است؛ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به مجلس شورای اسلامی وظایف و اختیاراتی واگذار كرده است كه عبارتند از:
وضع و تفسیر قوانین عادی
بر اساس اصول 71 و 73 قانون اساسی، قانونگذاری و تصویب قوانین عادی و تفسیر آن درنظام جمهوری اسلامی ایران ازجمله وظایف مجلس شورای اسلامی است.
نظارت وارزیابی
ارزیابی ونظارت برامور كشور یكی دیگر ازوظایف مجلس شورای اسلامی است. این گونه نظارت ازیك طرف بیان كننده- ی رابطه این قوّه با قوّه مجریه و ازطرف دیگر، از نمودهای آشكار اعمال حاكمیّت مردم درنظام جمهوری اسلامی ایران است که به دوصورت زیر انجام می‌شود:
نظارت استطلاعی
بدین معنا كه نمایندگان مردم درمجلس حق دارند از چگونگی روند كار نهادهای اجرایی و قضایی اطلاع داشته باشند. این آگاهی توسّط اطّلاعات مردمی، تذكّر، سؤال وتحقیق وتفحصّ به دست می آید كه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل 78 پیش بینی شده است.
نظارت استصوابی
یعنی این كه برخی اعمال حقوقی زیرنظر مستقیم و با تصویب و صلاحدید ناظر انجام می گیرد و بدون موافقت ناظر اعتبار قانونی ندارد. این موارد عبارتنداز[۵]:
- نظارت تأسیسی: یک نوع نظارت استصوابی مجلس شورای اسلامی برقوّه مجریه،نظارت تأسیسی برشروع كار دولت است؛ بدین معنا كه رییس جمهور پس ازانتخاب وزیران وپیش ازهرگونه اقدامی باید برای تك تك آنان رأی اعتماد مجلس را به دست آورد.به عبارت دیگر،نمایندگان مجلس باید برتشكیل دولت نظارت داشته باشند وبا توجّه به برنامه های هریك ازافراد معرّفی شده، شایستگی های اخلاقی،عملی وتجربی وصلاحیتهای علمی به آنان رأی مثبت یا منفی بدهند.
- نظارت سیاسی: مجلس همواره رفتار وكردار سیاسی اعضای قوّهٔ مجریه را زیرنظر دارد. این نوع نظارت ناشی ازمسؤولیّت رییس جمهور،هیأت وزیران ویا هر یك از وزیران به طور جداگانه دربرابر مجلس است كه دراصول 122،134 و 137 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به آن اشاره شده است.
- نظارت مالی:نظارت مالی مجلس برقوّه مجریه به دو شكل صورت می گیرد: اوّل، تصویب بودجه كه براساس اصل52 قانون اساسی انجام می شود. به موجب این اصل،بودجهٔ سالانهٔ كشورپس ازتهیّه وتصویب درهیأت دولت، برای تصویب نهایی به مجلس فرستاده می- شود.دوّم،نظارت براجرای دقیق بودجهٔ سالانه كه ازطریق دیوان محاسبات انجام می شود.به موجب اصول 54و55 قانون اساسی، دیوان محاسبات كشور زیرنظر مستقیم مجلس شورای اسلامی تشكیل می گردد. این دیوان برهمهٔ حسابهای وزارتخانه ها، مؤسسه- ها،شركت های دولتی ودیگر دستگاه ها، كه ازبودجهٔ كشور استفاده می كنند،رسیدگی می كند تا هیچ هزینه ای از اعتبارات مصوّب تجاوز نكند وهربودجه ای درمحل خود به مصرف رسد. دیوان محاسبات حسابها، اسناد ومدارك مربوط را برابر قانون جمع آوری وگزارش تفریغ بودجه هرسال را به انضمام نظرات خود به مجلس شورای اسلامی تسلیم می نماید. البته اصول 54 و55 مذكور درمورد تصویب گزارش تفریغ بودجه ساكت است، امّا این گزارش درحال حاضر به تصویب نمایندگان می رسد.
- موارد دیگر:علاوه برموارد فوق،تمام عهدنامه ها،مقاله نامه ها، قرار دادها و موافقت نامه‌های بین المللی17 اصلاحات جزیی مرزها،18 برقراری حكومت نظامی و محدویّت های زمان جنگ و شرایط اضطراری،19 دریافت واعطای وام یا كمك های بدون عوض داخلی وخارجی ازطرف دولت،20 استخدام كارشناسان خارجی درموارد ضروری،21 انتقال بناها واموال دولتی كه از نفایس ملی باشد؛22 و تصویب صلح دعاوی یا ارجاع آنها به داوری دربارهٔ اموال عمومی ودولتی درجایی كه طرف دعوا خارجی باشد وموارد مهم داخلی،23 باید به تصویب مجلس شورای ملی برسد.
تعداد نمایندگان
عده نمایندگان مجلس ۲۹۰ نفر بوده و افزایش تعداد آن بر اساس اصل ۶۴ قانون اساسی است و از تعداد کل نمایندگان پنج نفر به ترتیب ذیل مربوط به اقلیت‌های دینی : زرتشتیان و کلیمیان هرکدام یک نماینده، مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعاً یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هرکدام یک نماینده[۶].
روسای و دوره‌های مجلس
- مجلس اول از خرداد سال 1359 ش تا خرداد سال 1363 ش به ریاست اکبر هاشمی‌رفسنجانی
- مجلس دوم از خرداد سال 1363 ش تا خرداد سال 1367 ش به ریاست اکبر هاشمی‌رفسنجانی
- مجلس سوم از خرداد سال 1367 ش تا خرداد سال 1371 ش به ریاست اکبر هاشمی‌رفسنجانی و سپس مهدی کروبی
- مجلس چهارم از خرداد سال 1371 ش تا خرداد سال 1375 ش به ریاست علی اکبر ناطق نوری
- مجلس پنجم از خرداد سال 1375 ش تا خرداد سال 1379 ش به ریاست علی اکبر ناطق نوری
- مجلس ششم از خرداد سال 1379 ش تا خرداد سال 1383 ش به ریاست مهدی کروبی
- مجلس هفتم از خرداد سال 1383 ش تا خرداد سال 1387 ش به ریاست غلامعلی حداد عادل
- مجلس هشتم از خرداد سال 1387 ش تا خرداد سال 1391 ش به ریاست علی لاریجانی
- مجلس نهم از خرداد سال 1391 ش تا خرداد سال 1395 ش به ریاست علی لاریجانی
- مجلس دهم از خرداد سال 1395 ش تا خرداد سال 1399 ش به ریاست علی لاریجانی
- مجلس یازدهم از خرداد سال 1399 ش تا خرداد سال 1403 ش به ریاست محمد باقر قالیباف
- مجلس دوازدهم از خرداد سال 1403 ش تا ......................... به ریاست محمد باقر قالیباف
پانویس
- ↑ تاریخچه مجلس در ایران، پایگاه اطلاع‌رسانی جامع مجلس شورای اسلامی
- ↑ تشکیل و افتتاح مجلس، مرکز پژوهشهای مجلس
- ↑ ساختار پارلمانی مجلس، پایگاه اطلاع‌رسانی جامع مجلس شورای اسلامی
- ↑ ساختار تشکیلاتی مجلس، پایگاه اطلاع‌رسانی جامع مجلس شورای اسلامی
- ↑ نظرپور، مهدی، کتاب آشنایی با نظام جمهوری اسلامی ایران، ص62.
- ↑ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان.