اعجاز قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۲:۵۳

قرآن کریم معجزه جاویدان پیامبر خاتم (صلی الله علیه) است و دربرگیرنده معارف و مفاهیم عمیقی برای هدایت انسان‌ها به سوی کمال است. اولین گام برای ورود به این دریای بی‌کران شناخت دقیق و فهم صحیح آن است که فهم صحیح آن نیاز به مقدماتی از علوم قرآنی دارد. یکی از این مقدمات اعجاز قرآن است که از گذشته تاکنون مفسران و قرآن‌پژوهان به اندیشه و تأمل پیرامون آن پرداخته‌اند.

معنای لغوی و اصطلاحی معجزه

معجزه از ریشه «عجز» بوده و «عجز» به معانی‌ای هم‌چون بن و پایان یک شی یا به معنای ضعف به کار رفته است^[۱]؛ چنانکه خلیل بن احمد می‌نویسد:

«العجز نقیض الحزم»^[۲]«عجز نقیض استحکام است.»

لغویون در تبیین واژه اعجاز نیز با الهام از اصل لغویِ این واژه، ‌ آن را به معنای ناتوان کردن طرفِ مقابل خود دانسته‌اند. طریحی دراین‌باره می‌نویسد: «الإعجاز أن یأتی الإنسان بشی‏ء یعجز خصمه و یقصر دونه^[۳]

باتوجه به این معانی می‌توان گفت اعجاز به معنی ایجاد ناتوانی و عجز در طرف مقابل می‌باشد.

در خصوص تعریف اصطلاحی معجزه به چند تعریف از صاحب‌ نظران می‌پردازیم:

الف) علامه حلی(ره) در تعریف معجزه می‌گوید: «معجزه، وقوع چیزی است که تحقق آن امر عادی نیست و یا سلب و نفی چیزی می‌باشد که عادی بوده است. در معجزه لازم است تا خرق عادتی صورت بگیرد و مطابق با همان ادعای آورنده آن باشد»^[۴]

ب) جلال‌الدین سیوطی معجزه را این چنین تعریف می‌کند: «معجزه عمل و کاری خارق‌العاده و فوق طاقت بشری است که همراه با تحدی و معارضه طلبی است، ضمن آنکه نظیر و مانندی مانند آن وجود ندارد^[۵]».

ج) شیخ ابوالفتح رازی، مولا محسن فیض کاشانی، سید محمد جواد بلاغی این چنین تعریف کرده‌اند: «معجزه کاری است خارق‌العاده و فوق طاقت بشری که با تعلیم و تعلّم بدست نمی‌آید و مدّعی نبوت به عنایت مخصوص خدا، آن را ابراز می‌دارد تا شاهد صدق نبوّت و ادّعایش باشد^[۶]».

تفاوت‌های معجزه همراه با خوارق عادت دیگر

معجزه یک امر خارق‌العاده‌ای است که علتی برتر از علل طبیعی دارد. از این رو می‌توان گفت:

اولا معجزه قابل آموزش نیست، در حالی‌که امور خارق عادت را می‌توان یاد گرفت؛
ثانیا معجزه قابل معارضه و هم‌آوردی از سوی انسان‌ها نیست، در حالی‌که امور خارق عادت را می‌توان مغلوب کرد؛
ثالثا هدف معجزه اثبات نبوت شخص مدعی نبوت است، در حالیکه هدف در امور خارق عادت غیر از این است^[۷].

ضرورت ارائه معجزه از سوی پیامبران

ارائه معجزه از سوی پیامبران دلیلی برای اثبات حقانیت آنها و صدق گفتارشان است. در این میان مردم دو دسته هستند. کسانی که با طهارت باطنی خود درستی گفتار پیامبران را قبول می‌نمایند. بدون اینکه معجزهای برای آنها آورده شود، ولی بعضی از انسان‌ها تا زمانی که شواهد و قرائنی درباره ادعای پیامبری اشخاص نبینند به او ایمان نمی‌آورند، لذا طبیعی است که از مدعّی پیامبری درخواست معجزه نمایند تا یقین کنند او از سوی خداست. در این صورت آوردن معجزه از سوی پیامبر، امری ضروری است^[۸]. علامه طباطبائی دراین‌باره می‌فرماید: «اعجاز برای اثبات معارف الهی نیست، اعجاز برای اثبات رسالت و تصدیق پیامبری آنهاست»^[۹]. از سویی دیگر می‌توان گفت معجزه پیامبران راه را بر مدّعیان دروغین پیامبری می‌بندد؛ زیرا همین‌که آنها ادعای پیامبری کنند، مردم از آنها معجزه می‌خواهند و وقتی نتوانستند معجزه‌ای ارائه دهند نادرستی ادعایشان ثابت می‎شود.

تحدی قرآن، دلیل اعجاز آن

تحدی یعنی مبارزه‌طلبی قرآن که دلیل اعجاز قرآن است؛ زیرا جن و انس را به آوردن همانند آن حتی به یک سخن مثل قرآن طلبیده است. در مورد آیات تحدی توجه به چند نکته حائز اهمیت است:

دعوت جهانی: قرآن می‌فرماید: لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی‏ أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ ^{[اسراء–88]}‎؛ اگر همه افراد انسان‌ها و حتی جنّها جمع شوند نمی‌توانند مثل قرآن را بیاورند. این همانند‌خواهی و مبارزه‌طلبی یک دعوت جهانی و ضروری همه افراد بشری و جنیان است.
شامل همه زمان‌ها: این تحدی از زمان پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) شروع شده و همچنان ادامه دارد و محدود به زمان خاصی نیست. چنانکه خداوند می‌فرماید: فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا ^{[بقره–24]}‎؛ اگر در گذشته نتوانستید مثل قرآن را بیاورید هرگز هم نخواهید توانست.
دعوت به همکاری کفر پیشگان: خداوند در این مورد می‌فرماید: أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَیاتٍ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ ^{[هود–13]}‎؛ آیا کفر پیشگان می‌گویند: رسول، قرآن را به هم بافته، بگو اگر راست می‌گویید هر که را غیر خدا می‌خواهید دعوت کنید و ده سوره همانند قرآن بیاورید. در این آیه از کافران به صورت گروهی و با همکاری هم خواسته شده تا اگر می‌توانند ده سوره مثل قرآن بیاورند.
این دعوت و همانند سازی به چندین شیوه در قرآن آمده است؛ گاهی دعوت به آوردن کتابی مثل قرآن، گاهی آوردن ده سوره مانند قرآن، گاهی آوردن یک سوره و گاهی آوردن سخنی مانند قرآن خواسته شده است.

معارضه ‌کنندگان با تحدی قرآن در طول تاریخ

اینک به ذکر چند نفر از کسانی که به معارضه با قرآن برخاسته‌اند و تلاش‌شان نافرجام بوده است می‌پردازیم:

اسود عَنسی یمنی: وی در زمان پیامبر ادعای نبوت کرد. او به یمن، نجران و صنعا حمله کرده و حاکم آنجا شد. وی که فردی کاهن و شعبده‌‌باز بود مورد لعن پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) قرار گرفت و بعد از رحلت پیامبر به دست فیروز دیلمی ایرانی کشته شد. برخی از آیات ساخته شده وی عبارتند از: «سبح اسم ربک الاعلی، الذی یسَّر علی الحبلی. فاخرج منها نمسة تسعی، من بین اضلاع و حشی فمنهم من یموت و یدسّن فی الندی، و منهم من یعیش و یبقی^[۱۰]».

مسیلمه کذاب: وی از یمامه جنوب غربی بحرین قیام و ادعای نبوت کرد. آمده است که در سال هفتم هجری پیامبرصلی الله علیه نامه‌ای به فرمانداری یمامه فرستاد و آنها را به اسلام دعوت کرد. مردم آنجا مسلمان شدند و گروهی را با مسیلمه نزد پیامبر فرستادند. مسیلمه وقتی به وطن برگشت ادعا کرد که با محمّد در نبوت شریک شده است و نامه‌ای به این مضمون به پیامبر نوشت: «من مسیلمه رسول الله الی محمد رسول الله! اما بعد فان لنا نصف الارض و لقریش نصفها و لکن قریش لا ینصفون والسلام علیک».

پیامبر در پاسخ نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم من محمد النبی الی مسیلمة الکذّاب، اما بعد فان الارض لله یورث‌ها من یشاء من عباده و العاقبه للمتقین، والسلام علی من اتبع الهدی». یکی از آیات ساخته شده مسیلمه کذّاب از این قرار است: «الم تر الی ربک فصل بالحبلی اخرج منها شمة تسع من بین صفات وحشی. مدّتها از او خواسته شد تا دست از ادعای دروغینش بردارد ولی نپذیرفت تا اینکه سرانجام در سال یازده هجری خالد بن ولید با سپاهی فتنه او را برکند^[۱۱].

لازم به ذکر است که در سپتامبر 1997 شرکتی آمریکایی 4 سوره جعلی در اینترنت منتشر کرد به نامهای سورة التجسد، سورة الایمان، سورة الوصایا، سورة المسلمون که این سوره‌ها بارها توسط فضلا نقد شده و بی پایگی آن اثبات شده است^[۱۲].

وجوه اعجاز قرآن

اعجاز قرآن از جهات مختلفی می‌تواند باشد. برخی از این جهات را خود قرآن درباره آنها تأکید دارد و تحدی کرده. نسبت به برخی دیگر در قرآن تحدی خاصّ وجود ندارد و نسبت به این موارد از وجوه اعجاز دیدگاه‌های مختلف وجود دارد. در ابتدا وجهی از اعجاز قرآن را که خود آیات قرآن آنها را بیان کرده می‌پردازیم.

هماهنگی و عدم اختلاف

خداوند در قرآن به این وجه از اعجاز اشاره کرده و می‌فرماید: أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فیهِ اخْتِلافاً کَثیراً ^{[نساء–82]}‎؛ آیا به تدبر در قرآن نمی‌اندیشند، اگر آن از سوی غیرخدا می‌بود ناهماهنگی بسیاری در آن یافتند.

درباره اعجاز قرآن از جهت هماهنگی بر سه موضوع تأکید شده است:

آیات قرآن از هماهنگی کامل در همه ابعادش برخوردار است.
ملازمه و ارتباط وثیقی بین از سوی بشر بودن قرآن و راه یافتن اختلاف و ناهماهنگی فراوان در آن وجود دارد.
این ملازمه و آن هماهنگی با تدبّر در آیات شریفه برای انسان‌ها قابل کشف و دریافتن است^[۱۳].

در توضیح بیشتر می‌توان گفت: قرآن که در طول 23 سال تدریجاً در مکه و مدینه و در حالات مختلف مثلاً در جنگ و صلح و ..... بر پیامبر نازل شده است و از طرفی درباره همه امور از حِکَم و مواعظ گرفته تا مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، اعتقادی و هنری سخن گفته است، در عین حال یک یکنواختی و همسویی شگفتی در این کتاب آسمانی به چشم می‌خورد و هیچ اختلافی مشاهده نمی‌شود. ولی اگر این کتاب، توسط دست بشری ساخته شده بود در آن موارد متعددی از اختلاف و ناهماهنگی مشاهده می‌شد؛ زیرا انسان همواره از نقصی برخوردار است.

فصاحت و بلاغت (اعجاز بیانی)

در این باره نیز از سوی قرآن تحدی صورت گرفته، هر چند که در آیات تحدی، تعبیری که دال بر اعجاز قرآن در فصاحت و بلاغت باشد به روشنی دیده نمی‌شود، ولی آیات پنجگانه تحدی، ناظر بر این وجه از اعجاز می‌باشد؛ زیرا همانطور که می‌دانیم پیامبران معجزاتی هماهنگ و هم سنخ با آنچه که در زمان آنها مشهور بود، می‌آوردند تا اعجاز آن اثبات گردد. مثلاً در زمان حضرت موسی علیه‌السلام که سحر و جادوگری به اوج خود رسیده بود معجزه ایشان همسان با سحر یعنی تبدیل عصا به اژدها بود. بر این اساس آنچه هم که در زمان نزول قرآن در میان اعراب رواج داشت، برتری فصاحت و بلاغت آنها دست کم بر امت‌های معاصر خود بود، لذا معجزه پیامبر هم باید دارای این وجه از وجوه اعجاز باشد و مخاطبان خود را از این طریق به تحدی دعوت کند^[۱۴].

در مورد معنای لغوی بلاغت آمده است: «به نهایت رساندن معنا و اکمال آن»^[۱۵]، یا بلاغت: «یعنی رساندن معنا به بهترین قالب‌های الفاظ» و فصاحت به معنای «شیوایی کلمات و روانی تلفظ آنها و گوش‌نواز بودن سخن».

برخی از محققان اعجاز بیانی را در سه شکل زیر عنوان کرده‌اند:

الف- فصاحت در الفاظی که بر معنایی حمل می‌شوند و عاری از پیچیدگی و روان و گویا هستند.

ب- بلاغت در معنا که محتوای بهترین سیاق ارائه شده است.

ج- پایه‌ریزی نظم و سیاق بر بهترین شکل نظم^[۱۶].

سید محمد حسین طباطبایی نیز اعجاز بیانی را در سه بخش بیان می‌کند:

تسلط بر زبان، واژه‌ها و شناخت آنها
قدرت بیان
قدرت فکر و لطافت ذوق^[۱۷]

به طور خلاصه می‌توان گفت: اعجاز بیانی قرآن در موارد زیر نهفته است:

گزینش واژه‌ها؛ که ویژگی کلی واژه‌های قرآن را در استواری و درستی واژه‌ها، آشنایی واژه‌ها، خوشآهنگ بودن واژه‌ها، ادب در گزینش واژه‌ها، نکته رسانی در گزینش واژه‌ها، هماهنگی آهنگ واژه‌ها با معانی، عمیق بودن واژه‌ها و ..... می‌توان دانست^[۱۸].
برخورداری تعابیر قرآن (اعم از حروف و کلمات آن) از جایگاهی خاص و سنجیده
نفی مترادفات در قرآن؛ به این معنا که هر لفظی در قرآن به جای خود به کار رفته و قابل جایگزین شدن نمی‌باشد.
روانی الفاظ و عبارات آن.
در قرآن «استعارات»، «تشبیهات»، «کنایات» و ..... در جای خاص خود به کار رفته است^[۱۹].
تناسب آیات و رعایت فواصل؛ هر چند که آیات قرآن در حالات و مراحل مختلف بر پیامبر نازل شده‌ا‌ند و هر کدام مربوط به حادثه خاصی بوده ولی مجموع آیات، در ارتباط با هم و برای هدف واحدی نازل شده‌اند. تناسب فاصله هم از اعجاز و شگفتی‌های قرآن است. در قرآن، رعایت فواصل به بهترین شکل آن تصور شده است.
آغاز سوره‌ها، آغاز هر کدام از سوره‌های قرآن نیز از بلاغت و زیبایی خاصی برخوردار است؛ بعضی با حروف مقطعه، حمد و ثنای الهی، قسم، سؤال و ..... آغاز شده‌اند^[۲۰].

امّی بودن آورنده

سوّمین وجه از وجوه اعجاز که قرآن به آن تأکید و تحدّی نموده راجع به شخصیت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و درس نخوانده و به مکتب نرفته بودن ایشان است. در قرآن آمده است: وَ ما کُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کِتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِیَمینِکَ إِذاً لاَرْتابَ الْمُبْطِلُونَ ^{[عنکبوت–48]}‎؛ و تو پیش از فرود آمدن قرآن، نوشته‌ای را نمی‌خواندی و نه به دستانت آن را می‌نوشتی در آن صورت یاوه‌گویان دو دل می‌شدند.

این آیه بر این امر دلالت دارد که اعجاز قرآن با امی بودن پیامبر به گونه‌ای مطرح می‌شود که حتی برای یاوه‌گویان هم جای شک و تردید باقی نمی‌ماند^[۲۱].

همچنین در آیه دیگری هم به امی بودن پیامبر اشاره شده است: فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الَّذی یُؤْمِنُ بِاللَّهِ ^{[أعراف–158]}‎؛ پس به خدا و فرستاده درس ناخوانده او که به خدا ایمان دارد، ایمان بیاورید.

در واقع پیامبری که چهل سال از عمر خود را پیش از بعثت گذارند و از او هیچ نثری و شعری دیده نشده، ولی ناگهان چنین پیامبری کتابی را عرضه می‌دارد که عقلای روزگار در مقابلش در حیرت می‌مانند. قرآن به این نکته اشاره کرده است: قُلْ لَوْ شاءَ اللَّهُ ما تَلَوْتُهُ عَلَیْکُمْ وَ لا أَدْراکُمْ بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فیکُمْ عُمُراً مِنْ قَبْلِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ ^{[یونس–16]}‎؛ بگو اگر خدا می‌خواست آن را بر شما نمی‌خواندم و خدا شما را بدان آگاه نمی‌گردانید. قطعاً پیش از آن روزگاری در میان شما به سر بردهام. آیا فکر نمی‌کنید؟

این آیه در واقع زندگی قبل از بعثت پیامبر را گواه بر از سوی خدا بودن قرآن دانسته است. هم‌چنین قرآن سخن کسانی را که می‌گفتند پیامبر معلمی رومی‌ داشته را رد می‌کند^[۲۲]: وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّما یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسانُ الَّذی یُلْحِدُونَ إِلَیْهِ أَعْجَمِیٌّ وَ هذا لِسانٌ عَرَبِیٌّ مُبین‏ ^{[نحل–103]}‎؛ و نیک می‌دانیم که آنان می‌گویند: جز این نیست که بشری به او می‌آموزد، زبان کسی که این نسبت را به او می‌دهند غیر عربی است و این قرآن به زبان عربی روشن است.

می‌توان گفت که پیامبری که امّی و درس نخوانده است کتابی را آورد، که هم الفاظش و هم معانی‌اش فوقالعاده و معجزه است و از این جهت به شخص پیامبر تحدی شده که اگر می‌توانند مثل چنین قرآنی بیاورند^[۲۳].

اعجاز اخبار از غیب

یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن، تحدی آن به اخبار غیبی است. علامه طباطبایی در این مورد بیان می‌نماید: خداوند در آیات زیادی به اخبار غیبی خود تحدی نموده و فرموده که اگر در آسمانی بودن این کتاب شک دارید کتابی مثل آن شامل اخبار غیبی بیاورید^[۲۴].

به عنوان مثال فرموده است: تِلْکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحیها إِلَیْکَ ما کُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقین‏ ^{[هود–49]}‎؛ این از خبرهای غیب است که آن را به تو وحی می‌کنیم، پیش از این نه تو آن را می‌دانستی و نه قوم تو. اخبار غیبی قرآن بگونه‌ای است که هم خبر از گذشته و سرگذشت انبیای پیشین و امت‌های آن می‌دهد و هم خبر از آینده می‌دهد^[۲۵].

اخبار غیبی از این جهت اعجاز است که:

این پیشگوئی‌ها قاطع و محکم است و تردید، شاید و گمان در آنها نیست.
این پیشگوئی‌ها را بعد از تحقق ما نشان اعجاز می‌دانیم و گرنه صرف پیشگویی که معجزه نیست. بدون تردید برخی از پیشگوئی‌های دیگر قرآن نیز حتماً تحقق خواهد یافت.
این پیشگوئی‌ها متکی به آمار، شواهد و قرائن نیست. خبرهایی از تاریخ است بدون هیچ زمینه موجودی^[۲۶].

اکنون نمونه‌هایی از اخبار غیبی و پیشگوئی‌های قرآن را بیان می‌کنیم:

الف ـ خبر از گذشته: مانند اخباری از سرنوشت گذشتگان مثل قوم سبأ، قوم عاد، قوم ثمود و ..... خداند در این زمینه می‌فرماید: قیلَ یا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا وَ بَرَکاتٍ عَلَیْکَ. تِلْکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحیها إِلَیْکَ ما کُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ‏ ^{[هود–48ـ 49]}‎؛ به نوح گفته شد: ای نوح! سلامت و برکت ما بر تو و بر تمام امت‌ها که با تو هستند، فرودآی ..... اینها از خبرهای غیبی است که بر تو وحی می‌کنیم نه تو و نه قوم تو، قبل از این، اینها را نمی‌دانستند.

اینها آیاتی است که درباره نوح و سرگذشت عبرت‌انگیزش آمده و سپس اشاره می‌کند که این اخبار، غیبی بوده و کسی از آنها آگاهی نداشته است.

ب ـ خبر از آینده مانند غلبه روم

امپراطور روم در سال هفتم میلادی رو به ضعف و ناتوانی بود و از سوی دیگر خسرو پرویز با توجه به این موضوع به سرزمین روم می‌تاخت و آنجا را یکی پس از دیگر فتح می‌کرد. شهرهای بین دجله و فرات و شهرهای سوریه و مصر را تسخیر و بر مرزهای اورشلیم می‌تاخت و همچنان در فکر پیروزی‌های دیگر بود^[۲۷] که این آیات بر مسلمانان نازل شد: غُلِبَتِ الرُّومُ. فی‏ أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ. فی‏ بِضْعِ سِنینَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ ^{[روم–2ـ 3ـ 4]}‎؛ رومیان شکست خوردند و این شکست در سرزمین نزدیکی رخ داد، امّا آنها بعد از مغلوبیت، بزودی غلبه خواهند کرد، در چند سال؛ همه کارها از آن خداست چه قبل و چه بعد و در آن روز مؤمنان به خاطر پیروزی دیگری خوشحال خواهند شد.

در این قسمت از بحث بعضی از وجوه دیگر اعجاز را که تحّدی خاصی نسبت به آن از سوی قرآن صورت نگرفته، ولی دانشمندان آنها را از وجوه اعجاز می‌دانند را بر می‌شمریم.

اسرار خلقت در قرآن (اعجاز علمی)

یکی از ابعاد اعجاز قرآن که در چند قرن اخیر ظاهر شد و بسیاری از متخصصان علوم را به شگفتی واداشت و برخی صاحب‌نظران علوم قرآن بدان تصریح کرده‌اند، همان گزاره‌های قرآن در مورد مسائل علمی مثل زوجیت گیاهان و حرکت خورشید و زمین است. در حالی که انسان‌ها تا قرنها بعد از نزول قرآن به این مطالب علمی دسترسی نداشتند یا به نظر بطلمیوسی که برخلاف آنهاست معتقد بودند^[۲۸].

آیاتی که مربوط به زوجیت گیاهان است عبارتند از: وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ^[رعد–3]‎؛ و از هرگونه میوه‌ای در آن جفت جفت قرار داد. روز را به شب پوشاند. قطعاً در این برای مردمی که تفکر می‌کنند نشانه‌هایی وجود دارد. مگر در زمین ننگریسته‌اید که چقدر در آن از هرگونه جفت‌های زیبا رویانده‌ایم. قطعاً در این عبرتی است^[۲۹].

پاک [خدایی] که از آنچه زمین می‌رویاند و از خودشان و از آنچه نمی‌دانند همه را نر و ماده گردانیده است^[۳۰].

خداوند متعال در آیات متعددی از خورشید و حرکت آن سخن گفته است که چند نمونه از این آیات را بیان می‌کنیم.

وَ آیَةٌ لَهُمُ اللَّیْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهارَ فَإِذا هُمْ مُظْلِمُونَ. وَ الشَّمْسُ تَجْری لِمُسْتَقَرً ^{[یس–37ـ 38]}‎؛ و نشان‌های برای آنها شب است که روز را از آن بر می‌کنیم و بناگاه آنان در تاریکی فرو می‌روند و خورشید به سوی قرارگاه خود روان است. تقریر آن عزیز دانا این است.

و اوست آن کسی که شب، روز، خورشید و ماه را پدید آورده است. هر کدام از این دو در مداری شناورند^[۳۱].

و خداوند خورشید و ماه را در حالی که هر دو در حال حرکت هستند به نفع شما مقهور و مسخر گردانید^[۳۲]. این‌ها نمونه‌هایی از آیاتی بود که نشان‌دهنده اعجاز علمی قرآن است وگرنه آیات زیادی درباره مسائل علمی دیگر مثل علوم کیهان‌شناسی، علوم زیست‌شناسی، علوم پزشکی در قرآن آمده است، که نیاز به رجوع و تدبر در آیات قرآن دارد.

پانویس

↑ احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج 4، ص232.
↑ فراهیدی، خلیل، العین، ج1، ص216.
↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج3، ص125 و نیز ر. ک. فیومی، مصباح المنیر، ص393.
↑ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص474.
↑ سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ص319.
↑ مترجم، حسینی، سیدحسین، هفده گفتار در علوم قرآنی از سه مفسّر گرانمایه، ص59.
↑ در این باره ر. ک. شیخ مفید، النکت الإعتقادیة، صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم 36 و 37،، ابوالصلاح حلبی، تقریب المعارف، ‌ص154 و 155، ‌شیخ طوسی، ‌ الاقتصاد، ص155، محقق حلی، المسلک فی اصول الدین، ص161، ابن میثم بحرانی، ‌قواعد المرام فی علم الکلام، ص127، سدیدالدین حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج1، ص384، محمدرضا مظفر، عقاید الامامیة، ص52، مرتضی مطهری، وحی و نبوت، ص12، محمدتقی مصباح یزدی، ‌آموزش عقاید، ‌ ج2، ص99-103 و راه شناسی، ‌ ص123 – 133، جعفر سبحانی، محاضرات فی الالهیات، ص258 و رضایی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ص63.
↑ مؤدّب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص15.
↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص82.
↑ زمانی، محمدحسن، مستشرقان و قرآن، ص73.
↑ زمانی، محمدحسن، مستشرقان و قرآن، ص74.
↑ همان، ص77.
↑ مصباح یزدی، محمدتقی، با نگارش محمود رجبی، قرآن‌شناسی، ج 1، ص154.
↑ همان، ص165.
↑ ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج 1، ص302.
↑ مؤدب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص160.
↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص71.
↑ عرفان، حسن، اعجاز در قرآن کریم، ص46.
↑ مؤدب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص161ـ 170.
↑ همان، ص170ـ 176.
↑ مصباح یزدی، محمدتقی، نگارش محمد رجبی، ص179.
↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص63.
↑ مؤدّب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص87.
↑ همان، ص64.
↑ مؤدّب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص189.
↑ عرفان، حسن، اعجاز در قرآن، ص175.
↑ عرفان، حسن، پیشین، ص176.
↑ رضایی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز قرآن، ص75.
↑ سوره شعراء، آیه 7.
↑ سوره یس، آیه 36.
↑ سوره انبیاء، آیه 33.
↑ سوره ابراهیم، آیه 33.

منابع

برگرفته از سایت وجوه اعجاز قرآنhttp://intjz.net

[1] احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج 4، ص232.

[2] فراهیدی، خلیل، العین، ج1، ص216.

[3] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج3، ص125 و نیز ر. ک. فیومی، مصباح المنیر، ص393.

[4] کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص474.

[5] سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ص319.

[6] مترجم، حسینی، سیدحسین، هفده گفتار در علوم قرآنی از سه مفسّر گرانمایه، ص59.

[7] در این باره ر. ک. شیخ مفید، النکت الإعتقادیة، صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم 36 و 37،، ابوالصلاح حلبی، تقریب المعارف، ‌ص154 و 155، ‌شیخ طوسی، ‌ الاقتصاد، ص155، محقق حلی، المسلک فی اصول الدین، ص161، ابن میثم بحرانی، ‌قواعد المرام فی علم الکلام، ص127، سدیدالدین حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج1، ص384، محمدرضا مظفر، عقاید الامامیة، ص52، مرتضی مطهری، وحی و نبوت، ص12، محمدتقی مصباح یزدی، ‌آموزش عقاید، ‌ ج2، ص99-103 و راه شناسی، ‌ ص123 – 133، جعفر سبحانی، محاضرات فی الالهیات، ص258 و رضایی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ص63.

[8] مؤدّب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص15.

[9] المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص82.

[10] زمانی، محمدحسن، مستشرقان و قرآن، ص73.

[11] زمانی، محمدحسن، مستشرقان و قرآن، ص74.

[12] همان، ص77.

[13] مصباح یزدی، محمدتقی، با نگارش محمود رجبی، قرآن‌شناسی، ج 1، ص154.

[14] همان، ص165.

[15] ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج 1، ص302.

[16] مؤدب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص160.

[17] المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص71.

[18] عرفان، حسن، اعجاز در قرآن کریم، ص46.

[19] مؤدب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص161ـ 170.

[20] همان، ص170ـ 176.

[21] مصباح یزدی، محمدتقی، نگارش محمد رجبی، ص179.

[22] المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص63.

[23] مؤدّب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص87.

[24] همان، ص64.

[25] مؤدّب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص189.

[26] عرفان، حسن، اعجاز در قرآن، ص175.

[27] عرفان، حسن، پیشین، ص176.

[28] رضایی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز قرآن، ص75.

[29] سوره شعراء، آیه 7.

[30] سوره یس، آیه 36.

[31] سوره انبیاء، آیه 33.

[32] سوره ابراهیم، آیه 33.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-÷<div class="references" style="margin: 0px 0px 10px 0px; max-height: 300px; overflow: auto; padding: 3px; font-size:95%; background: #FFA500; line-height:1.4em; padding-bottom: 7px;"><noinclude>
+<div class="wikiInfo">[[پرونده:اعجاز قرآن.jpg |جایگزین=اعجاز قرآن]]</div>
-[[پرونده:Ambox clock.svg|60px|بندانگشتی|راست]]
+'''[[قرآن کریم]]''' معجزه جاویدان [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر خاتم (صلی الله علیه)]] است و دربرگیرنده معارف و مفاهیم عمیقی برای هدایت انسان‌ها به سوی کمال است. اولین گام برای ورود به این دریای بی‌کران شناخت دقیق و فهم صحیح آن است که فهم صحیح آن نیاز به مقدماتی از [[علوم قرآنی]] دارد. یکی از این مقدمات اعجاز قرآن است که از گذشته تاکنون مفسران و قرآن‌پژوهان به اندیشه و تأمل پیرامون آن پرداخته‌اند.
-<br>
-'''''نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است. '''''<br>
-'''یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید. '''
+== معنای لغوی و اصطلاحی معجزه ==
-<br>
+[[معجزه]] از ریشه «عجز» بوده و «عجز» به معانی‌ای هم‌چون بن و پایان یک شی یا به معنای ضعف به کار رفته است<ref>احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج 4، ص232.</ref>؛ چنانکه [[خلیل بن احمد]] می‌نویسد:
-''آخرین مرتبه این صفحه در
-</div>
-<div class="wikiInfo">[[پرونده:اعجاز قرآن.jpg |جایگزین=اعجاز قرآن]]
-{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
-!نام
-!اِعْجاز قرآن
-|-
-|}
-</div>
+«العجز نقیض الحزم»<ref> فراهیدی، خلیل، العین، ج1، ص216.</ref>«عجز نقیض استحکام است.»
+لغویون در تبیین واژه اعجاز نیز با الهام از اصل لغویِ این واژه، ‌ آن را به معنای ناتوان کردن طرفِ مقابل خود دانسته‌اند. طریحی دراین‌باره می‌نویسد:
+«الإعجاز أن یأتی الإنسان بشی‏ء یعجز خصمه و یقصر دونه<ref>طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج3، ص125 و نیز ر. ک. فیومی، مصباح المنیر، ص393.</ref>
-[[رده:]]
+باتوجه به این معانی می‌توان گفت اعجاز به معنی ایجاد ناتوانی و عجز در طرف مقابل می‌باشد.
-[[رده:]]
-[[رده:]]
+در خصوص تعریف اصطلاحی معجزه به چند تعریف از صاحب‌ نظران می‌پردازیم:
+الف) [[علامه حلی|علامه حلی(ره)]] در تعریف معجزه می‌گوید:
+«معجزه، وقوع چیزی است که تحقق آن امر عادی نیست و یا سلب و نفی چیزی می‌باشد که عادی بوده است. در معجزه لازم است تا خرق عادتی صورت بگیرد و مطابق با همان ادعای آورنده آن باشد»<ref> کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص474.</ref>
+ب) [[جلال‌الدین سیوطی|جلال‌الدین سیوطی]] معجزه را این چنین تعریف می‌کند:
+«معجزه عمل و کاری خارق‌العاده و فوق طاقت بشری است که همراه با تحدی و معارضه طلبی است، ضمن آنکه نظیر و مانندی مانند آن وجود ندارد<ref>سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ص319.</ref>».
+ج) شیخ ابوالفتح رازی، مولا [[فیض کاشانی|محسن فیض کاشانی]]، سید [[محمد جواد بلاغی]] این چنین تعریف کرده‌اند: «معجزه کاری است خارق‌العاده و فوق طاقت بشری که با تعلیم و تعلّم بدست نمی‌آید و مدّعی [[نبوت]] به عنایت مخصوص خدا، آن را ابراز می‌دارد تا شاهد صدق نبوّت و ادّعایش باشد<ref>مترجم، حسینی، سیدحسین، هفده گفتار در علوم قرآنی از سه مفسّر گرانمایه، ص59.</ref>».
+== تفاوت‌های معجزه همراه با خوارق عادت دیگر ==
+[[معجزه]] یک امر خارق‌العاده‌ای است که علتی برتر از علل طبیعی دارد. از این رو می‌توان گفت:
+# اولا معجزه قابل آموزش نیست، در حالی‌که امور خارق عادت را می‌توان یاد گرفت؛
+# ثانیا معجزه قابل معارضه و هم‌آوردی از سوی انسان‌ها نیست، در حالی‌که امور خارق عادت را می‌توان مغلوب کرد؛
+# ثالثا هدف معجزه اثبات [[نبوت]] شخص مدعی نبوت است، در حالیکه هدف در امور خارق عادت غیر از این است<ref>در این باره ر. ک. شیخ مفید، النکت الإعتقادیة، صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم 36 و 37،، ابوالصلاح حلبی، تقریب المعارف، ‌ص154 و 155، ‌شیخ طوسی، ‌ الاقتصاد، ص155، محقق حلی، المسلک فی اصول الدین، ص161، ابن میثم بحرانی، ‌قواعد المرام فی علم الکلام، ص127، سدیدالدین حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج1، ص384، محمدرضا مظفر، عقاید الامامیة، ص52، مرتضی مطهری، وحی و نبوت، ص12، محمدتقی مصباح یزدی، ‌آموزش عقاید، ‌ ج2، ص99-103 و راه شناسی، ‌ ص123 – 133، جعفر سبحانی، محاضرات فی الالهیات، ص258 و رضایی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ص63.</ref>.
+== ضرورت ارائه معجزه از سوی پیامبران ==
+ارائه معجزه از سوی [[پیامبران]] دلیلی برای اثبات حقانیت آنها و صدق گفتارشان است. در این میان مردم دو دسته هستند. کسانی که با طهارت باطنی خود درستی گفتار پیامبران را قبول می‌نمایند. بدون اینکه معجزهای برای آنها آورده شود، ولی بعضی از انسان‌ها تا زمانی که شواهد و قرائنی درباره ادعای پیامبری اشخاص نبینند به او [[ایمان]] نمی‌آورند، لذا طبیعی است که از مدعّی پیامبری درخواست معجزه نمایند تا یقین کنند او از سوی خداست. در این صورت آوردن معجزه از سوی پیامبر، امری ضروری است<ref>مؤدّب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص15.</ref>. علامه طباطبائی دراین‌باره می‌فرماید: «اعجاز برای اثبات معارف الهی نیست، اعجاز برای اثبات رسالت و تصدیق پیامبری آنهاست»<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص82.</ref>.
+از سویی دیگر می‌توان گفت معجزه پیامبران راه را بر مدّعیان دروغین پیامبری می‌بندد؛ زیرا همین‌که آنها ادعای پیامبری کنند، مردم از آنها معجزه می‌خواهند و وقتی نتوانستند معجزه‌ای ارائه دهند نادرستی ادعایشان ثابت می‎شود.
+== تحدی قرآن، دلیل اعجاز آن ==
+تحدی یعنی مبارزه‌طلبی قرآن که دلیل اعجاز [[قرآن]] است؛ زیرا [[جن]] و [[انس]] را به آوردن همانند آن حتی به یک سخن مثل قرآن طلبیده است. در مورد آیات تحدی توجه به چند نکته حائز اهمیت است:
+# '''دعوت جهانی''': قرآن می‌فرماید:  {{متن قرآن |لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی‏ أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ |سوره = اسراء |آیه = 88 }}؛ اگر همه افراد انسان‌ها و حتی جنّها جمع شوند نمی‌توانند مثل قرآن را بیاورند. این همانند‌خواهی و مبارزه‌طلبی یک دعوت جهانی و ضروری همه افراد بشری و جنیان است.
+# '''شامل همه زمان‌ها''': این تحدی از زمان [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم)]] شروع شده و همچنان ادامه دارد و محدود به زمان خاصی نیست. چنانکه [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن |فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا |سوره = بقره |آیه = 24 }}؛ اگر در گذشته نتوانستید مثل قرآن را بیاورید هرگز هم نخواهید توانست.
+# '''دعوت به همکاری کفر پیشگان''': خداوند در این مورد می‌فرماید: {{متن قرآن |أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَیاتٍ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ |سوره = هود |آیه = 13 }}؛ آیا کفر پیشگان می‌گویند: رسول، قرآن را به هم بافته، بگو اگر راست می‌گویید هر که را غیر خدا می‌خواهید دعوت کنید و ده سوره همانند قرآن بیاورید. در این آیه از [[کافران]] به صورت گروهی و با همکاری هم خواسته شده تا اگر می‌توانند ده سوره مثل قرآن بیاورند.
+# این دعوت و همانند سازی به چندین شیوه در قرآن آمده است؛ گاهی دعوت به آوردن کتابی مثل قرآن، گاهی آوردن ده سوره مانند قرآن، گاهی آوردن یک سوره و گاهی آوردن سخنی مانند قرآن خواسته شده است.
+== معارضه ‌کنندگان با تحدی قرآن در طول تاریخ ==
+اینک به ذکر چند نفر از کسانی که به معارضه با قرآن برخاسته‌اند و تلاش‌شان نافرجام بوده است می‌پردازیم:
+اسود عَنسی یمنی: وی در زمان پیامبر ادعای نبوت کرد. او به [[یمن]]، نجران و صنعا حمله کرده و حاکم آنجا شد. وی که فردی کاهن و شعبده‌‌باز بود مورد لعن پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) قرار گرفت و بعد از رحلت پیامبر به دست فیروز دیلمی ایرانی کشته شد. برخی از آیات ساخته شده وی عبارتند از: «سبح اسم ربک الاعلی، الذی یسَّر علی الحبلی. فاخرج منها نمسة تسعی، من بین اضلاع و حشی فمنهم من یموت و یدسّن فی الندی، و منهم من یعیش و یبقی<ref> زمانی، محمدحسن، مستشرقان و قرآن، ص73.</ref>».
+[[مسیلمه کذاب]]: وی از یمامه جنوب غربی بحرین قیام و ادعای نبوت کرد. آمده است که در سال هفتم هجری پیامبرصلی الله علیه نامه‌ای به فرمانداری یمامه فرستاد و آنها را به [[اسلام]] دعوت کرد. مردم آنجا [[مسلمان]] شدند و گروهی را با مسیلمه نزد پیامبر فرستادند. مسیلمه وقتی به وطن برگشت ادعا کرد که با محمّد در نبوت شریک شده است و نامه‌ای به این مضمون به پیامبر نوشت: «من مسیلمه رسول الله الی محمد رسول الله! اما بعد فان لنا نصف الارض و لقریش نصفها و لکن قریش لا ینصفون والسلام علیک».
+پیامبر در پاسخ نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم من محمد النبی الی مسیلمة الکذّاب، اما بعد فان الارض لله یورث‌ها من یشاء من عباده و العاقبه للمتقین، والسلام علی من اتبع الهدی». یکی از آیات ساخته شده مسیلمه کذّاب از این قرار است: «الم تر الی ربک فصل بالحبلی اخرج منها شمة تسع من بین صفات وحشی. مدّتها از او خواسته شد تا دست از ادعای دروغینش بردارد ولی نپذیرفت تا اینکه سرانجام در سال یازده هجری خالد بن ولید با سپاهی فتنه او را برکند<ref> زمانی، محمدحسن، مستشرقان و قرآن، ص74.</ref>.
+لازم به ذکر است که در سپتامبر 1997 شرکتی آمریکایی 4 سوره جعلی در اینترنت منتشر کرد به نامهای سورة التجسد، سورة الایمان، سورة الوصایا، سورة المسلمون که این سوره‌ها بارها توسط فضلا نقد شده و بی پایگی آن اثبات شده است<ref> همان، ص77.</ref>.
+== وجوه اعجاز قرآن ==
+اعجاز قرآن از جهات مختلفی می‌تواند باشد. برخی از این جهات را خود قرآن درباره آنها تأکید دارد و تحدی کرده. نسبت به برخی دیگر در قرآن تحدی خاصّ وجود ندارد و نسبت به این موارد از وجوه اعجاز دیدگاه‌های مختلف وجود دارد. در ابتدا وجهی از اعجاز قرآن را که خود آیات قرآن آنها را بیان کرده می‌پردازیم.
+== هماهنگی و عدم اختلاف ==
+خداوند در قرآن به این وجه از اعجاز اشاره کرده و می‌فرماید: {{متن قرآن |أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فیهِ اخْتِلافاً کَثیراً |سوره = نساء |آیه = 82 }}؛ آیا به تدبر در قرآن نمی‌اندیشند، اگر آن از سوی غیرخدا می‌بود ناهماهنگی بسیاری در آن یافتند.
+درباره اعجاز قرآن از جهت هماهنگی بر سه موضوع تأکید شده است:
+# آیات قرآن از هماهنگی کامل در همه ابعادش برخوردار است.
+# ملازمه و ارتباط وثیقی بین از سوی بشر بودن قرآن و راه یافتن اختلاف و ناهماهنگی فراوان در آن وجود دارد.
+# این ملازمه و آن هماهنگی با تدبّر در آیات شریفه برای انسان‌ها قابل کشف و دریافتن است<ref> مصباح یزدی، محمدتقی، با نگارش محمود رجبی، قرآن‌شناسی، ج 1، ص154.</ref>.
+در توضیح بیشتر می‌توان گفت: قرآن که در طول 23 سال تدریجاً در [[مکه]] و [[مدینه]] و در حالات مختلف مثلاً در جنگ و صلح و ..... بر پیامبر نازل شده است و از طرفی درباره همه امور از حِکَم و مواعظ گرفته تا مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، اعتقادی و هنری سخن گفته است، در عین حال یک یکنواختی و همسویی شگفتی در این کتاب آسمانی به چشم می‌خورد و هیچ اختلافی مشاهده نمی‌شود. ولی اگر این کتاب، توسط دست بشری ساخته شده بود در آن موارد متعددی از اختلاف و ناهماهنگی مشاهده می‌شد؛ زیرا انسان همواره از نقصی برخوردار است.
+== فصاحت و بلاغت (اعجاز بیانی) ==
+در این باره نیز از سوی قرآن تحدی صورت گرفته، هر چند که در آیات تحدی، تعبیری که دال بر اعجاز قرآن در فصاحت و بلاغت باشد به روشنی دیده نمی‌شود، ولی آیات پنجگانه تحدی، ناظر بر این وجه از اعجاز می‌باشد؛ زیرا همانطور که می‌دانیم پیامبران معجزاتی هماهنگ و هم سنخ با آنچه که در زمان آنها مشهور بود، می‌آوردند تا اعجاز آن اثبات گردد. مثلاً در زمان [[حضرت موسی|حضرت موسی علیه‌السلام]] که [[سحر]] و جادوگری به اوج خود رسیده بود معجزه ایشان همسان با سحر یعنی تبدیل عصا به اژدها بود. بر این اساس آنچه هم که در زمان نزول قرآن در میان اعراب رواج داشت، برتری فصاحت و بلاغت آنها دست کم بر امت‌های معاصر خود بود، لذا معجزه پیامبر هم باید دارای این وجه از وجوه اعجاز باشد و مخاطبان خود را از این طریق به تحدی دعوت کند<ref>همان، ص165.</ref>.
+در مورد معنای لغوی بلاغت آمده است: «به نهایت رساندن معنا و اکمال آن»<ref>ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج 1، ص302.</ref>، یا بلاغت: «یعنی رساندن معنا به بهترین قالب‌های الفاظ» و فصاحت به معنای «شیوایی کلمات و روانی تلفظ آنها و گوش‌نواز بودن سخن».
+برخی از محققان اعجاز بیانی را در سه شکل زیر عنوان کرده‌اند:
+الف- فصاحت در الفاظی که بر معنایی حمل می‌شوند و عاری از پیچیدگی و روان و گویا هستند.
+ب- بلاغت در معنا که محتوای بهترین سیاق ارائه شده است.
+ج- پایه‌ریزی نظم و سیاق بر بهترین شکل نظم<ref>مؤدب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص160.</ref>.
+[[سید محمدحسین طباطبایی|سید محمد حسین طباطبایی]] نیز اعجاز بیانی را در سه بخش بیان می‌کند:
+# تسلط بر زبان، واژه‌ها و شناخت آنها
+# قدرت بیان
+# قدرت فکر و لطافت ذوق<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص71.</ref>
+به طور خلاصه می‌توان گفت: اعجاز بیانی قرآن در موارد زیر نهفته است:
+# گزینش واژه‌ها؛ که ویژگی کلی واژه‌های قرآن را در استواری و درستی واژه‌ها، آشنایی واژه‌ها، خوشآهنگ بودن واژه‌ها، ادب در گزینش واژه‌ها، نکته رسانی در گزینش واژه‌ها، هماهنگی آهنگ واژه‌ها با معانی، عمیق بودن واژه‌ها و ..... می‌توان دانست<ref> عرفان، حسن، اعجاز در قرآن کریم، ص46.</ref>.
+# برخورداری تعابیر قرآن (اعم از حروف و کلمات آن) از جایگاهی خاص و سنجیده
+# نفی مترادفات در قرآن؛ به این معنا که هر لفظی در قرآن به جای خود به کار رفته و قابل جایگزین شدن نمی‌باشد.
+# روانی الفاظ و عبارات آن.
+# در قرآن «استعارات»، «تشبیهات»، «کنایات» و ..... در جای خاص خود به کار رفته است<ref>مؤدب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص161ـ 170.</ref>.
+# تناسب آیات و رعایت فواصل؛ هر چند که آیات قرآن در حالات و مراحل مختلف بر پیامبر نازل شده‌ا‌ند و هر کدام مربوط به حادثه خاصی بوده ولی مجموع آیات، در ارتباط با هم و برای هدف واحدی نازل شده‌اند. تناسب فاصله هم از اعجاز و شگفتی‌های قرآن است. در قرآن، رعایت فواصل به بهترین شکل آن تصور شده است.
+# آغاز سوره‌ها، آغاز هر کدام از سوره‌های قرآن نیز از بلاغت و زیبایی خاصی برخوردار است؛ بعضی با حروف مقطعه، حمد و ثنای الهی، قسم، سؤال و ..... آغاز شده‌اند<ref> همان، ص170ـ 176.</ref>.
+== امّی بودن آورنده ==
+سوّمین وجه از وجوه اعجاز که قرآن به آن تأکید و تحدّی نموده راجع به شخصیت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و درس نخوانده و به مکتب نرفته بودن ایشان است. در قرآن آمده است: {{متن قرآن |وَ ما کُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کِتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِیَمینِکَ إِذاً لاَرْتابَ الْمُبْطِلُونَ |سوره = عنکبوت |آیه = 48 }}؛ و تو پیش از فرود آمدن قرآن، نوشته‌ای را نمی‌خواندی و نه به دستانت آن را می‌نوشتی در آن صورت یاوه‌گویان دو دل می‌شدند.
+این آیه بر این امر دلالت دارد که اعجاز قرآن با امی بودن پیامبر به گونه‌ای مطرح می‌شود که حتی برای یاوه‌گویان هم جای شک و تردید باقی نمی‌ماند<ref> مصباح یزدی، محمدتقی، نگارش محمد رجبی، ص179.</ref>.
+همچنین در آیه دیگری هم به امی بودن پیامبر اشاره شده است:{{متن قرآن |فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الَّذی یُؤْمِنُ بِاللَّهِ |سوره = أعراف |آیه = 158 }}؛ پس به خدا و فرستاده درس ناخوانده او که به خدا ایمان دارد، ایمان بیاورید.
+در واقع پیامبری که چهل سال از عمر خود را پیش از [[بعثت]] گذارند و از او هیچ نثری و شعری دیده نشده، ولی ناگهان چنین پیامبری کتابی را عرضه می‌دارد که عقلای روزگار در مقابلش در حیرت می‌مانند. قرآن به این نکته اشاره کرده است: {{متن قرآن |قُلْ لَوْ شاءَ اللَّهُ ما تَلَوْتُهُ عَلَیْکُمْ وَ لا أَدْراکُمْ بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فیکُمْ عُمُراً مِنْ قَبْلِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ |سوره = یونس |آیه = 16 }}؛ بگو اگر خدا می‌خواست آن را بر شما نمی‌خواندم و خدا شما را بدان آگاه نمی‌گردانید. قطعاً پیش از آن روزگاری در میان شما به سر بردهام. آیا فکر نمی‌کنید؟
+این آیه در واقع زندگی قبل از بعثت پیامبر را گواه بر از سوی خدا بودن قرآن دانسته است. هم‌چنین قرآن سخن کسانی را که می‌گفتند پیامبر معلمی رومی‌ داشته را رد می‌کند<ref> المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص63.</ref>: {{متن قرآن |وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّما یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسانُ الَّذی یُلْحِدُونَ إِلَیْهِ أَعْجَمِیٌّ وَ هذا لِسانٌ عَرَبِیٌّ مُبین‏ |سوره = نحل |آیه = 103 }}؛ و نیک می‌دانیم که آنان می‌گویند: جز این نیست که بشری به او می‌آموزد، زبان کسی که این نسبت را به او می‌دهند غیر عربی است و این قرآن به زبان عربی روشن است.
+می‌توان گفت که پیامبری که امّی و درس نخوانده است کتابی را آورد، که هم الفاظش و هم معانی‌اش فوقالعاده و معجزه است و از این جهت به شخص پیامبر تحدی شده که اگر می‌توانند مثل چنین قرآنی بیاورند<ref>مؤدّب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص87.</ref>.
+== اعجاز اخبار از غیب ==
+یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن، تحدی آن به اخبار غیبی است. علامه طباطبایی در این مورد بیان می‌نماید: خداوند در آیات زیادی به اخبار غیبی خود تحدی نموده و فرموده که اگر در آسمانی بودن این کتاب شک دارید کتابی مثل آن شامل اخبار غیبی بیاورید<ref>همان، ص64.</ref>.
+به عنوان مثال فرموده است: {{متن قرآن |تِلْکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحیها إِلَیْکَ ما کُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقین‏ |سوره = هود |آیه = 49 }}؛ این از خبرهای غیب است که آن را به تو [[وحی]] می‌کنیم، پیش از این نه تو آن را می‌دانستی و نه قوم تو.
+اخبار غیبی قرآن بگونه‌ای است که هم خبر از گذشته و سرگذشت انبیای پیشین و امت‌های آن می‌دهد و هم خبر از آینده می‌دهد<ref> مؤدّب، سیدرضا، اعجاز قرآن، ص189.</ref>.
+'''اخبار غیبی از این جهت اعجاز است که''':
+# این پیشگوئی‌ها قاطع و محکم است و تردید، شاید و گمان در آنها نیست.
+# این پیشگوئی‌ها را بعد از تحقق ما نشان اعجاز می‌دانیم و گرنه صرف پیشگویی که معجزه نیست. بدون تردید برخی از پیشگوئی‌های دیگر قرآن نیز حتماً تحقق خواهد یافت.
+# این پیشگوئی‌ها متکی به آمار، شواهد و قرائن نیست. خبرهایی از تاریخ است بدون هیچ زمینه موجودی<ref>عرفان، حسن، اعجاز در قرآن، ص175.</ref>.
+اکنون نمونه‌هایی از اخبار غیبی و پیشگوئی‌های قرآن را بیان می‌کنیم:
+الف ـ خبر از گذشته: مانند اخباری از سرنوشت گذشتگان مثل [[قوم سبأ]]، [[قوم عاد]]، [[قوم ثمود]] و ..... خداند در این زمینه می‌فرماید: {{متن قرآن |قیلَ یا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا وَ بَرَکاتٍ عَلَیْکَ. تِلْکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحیها إِلَیْکَ ما کُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ‏ |سوره = هود |آیه = 48ـ 49 }}؛ به نوح گفته شد: ای نوح! سلامت و برکت ما بر تو و بر تمام امت‌ها که با تو هستند، فرودآی ..... اینها از خبرهای غیبی است که بر تو [[وحی]] می‌کنیم نه تو و نه قوم تو، قبل از این، اینها را نمی‌دانستند.
+اینها آیاتی است که درباره نوح و سرگذشت عبرت‌انگیزش آمده و سپس اشاره می‌کند که این اخبار، غیبی بوده و کسی از آنها آگاهی نداشته است.
+ب ـ خبر از آینده مانند غلبه روم
+[[امپراطور روم]] در سال هفتم میلادی رو به ضعف و ناتوانی بود و از سوی دیگر [[خسرو پرویز]] با توجه به این موضوع به سرزمین [[روم]] می‌تاخت و آنجا را یکی پس از دیگر فتح می‌کرد. شهرهای بین [[دجله]] و [[فرات]] و شهرهای [[سوریه]] و [[مصر]] را تسخیر و بر مرزهای [[اورشلیم]] می‌تاخت و همچنان در فکر پیروزی‌های دیگر بود<ref>عرفان، حسن، پیشین، ص176.</ref> که این آیات بر مسلمانان نازل شد: {{متن قرآن |غُلِبَتِ الرُّومُ. فی‏ أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ. فی‏ بِضْعِ سِنینَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ |سوره = روم |آیه = 2ـ 3ـ 4 }}؛ رومیان شکست خوردند و این شکست در سرزمین نزدیکی رخ داد، امّا آنها بعد از مغلوبیت، بزودی غلبه خواهند کرد، در چند سال؛ همه کارها از آن خداست چه قبل و چه بعد و در آن روز مؤمنان به خاطر پیروزی دیگری خوشحال خواهند شد.
+در این قسمت از بحث بعضی از وجوه دیگر اعجاز را که تحّدی خاصی نسبت به آن از سوی قرآن صورت نگرفته، ولی دانشمندان آنها را از وجوه اعجاز می‌دانند را بر می‌شمریم.
+== اسرار خلقت در قرآن (اعجاز علمی) ==
+یکی از ابعاد اعجاز قرآن که در چند قرن اخیر ظاهر شد و بسیاری از متخصصان علوم را به شگفتی واداشت و برخی صاحب‌نظران علوم قرآن بدان تصریح کرده‌اند، همان گزاره‌های قرآن در مورد مسائل علمی مثل زوجیت گیاهان و حرکت خورشید و زمین است. در حالی که انسان‌ها تا قرنها بعد از نزول قرآن به این مطالب علمی دسترسی نداشتند یا به نظر بطلمیوسی که برخلاف آنهاست معتقد بودند<ref>رضایی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز قرآن، ص75.</ref>.
+آیاتی که مربوط به زوجیت گیاهان است عبارتند از: {{متن قرآن |وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ |سوره = رعد |آیه = 3 }}؛ و از هرگونه میوه‌ای در آن جفت جفت قرار داد. روز را به شب پوشاند. قطعاً در این برای مردمی که تفکر می‌کنند نشانه‌هایی وجود دارد. مگر در زمین ننگریسته‌اید که چقدر در آن از هرگونه جفت‌های زیبا رویانده‌ایم. قطعاً در این عبرتی است<ref> سوره شعراء، آیه 7.</ref>.
+پاک [خدایی] که از آنچه زمین می‌رویاند و از خودشان و از آنچه نمی‌دانند همه را نر و ماده گردانیده است<ref> سوره یس، آیه 36.</ref>.
+خداوند متعال در آیات متعددی از خورشید و حرکت آن سخن گفته است که چند نمونه از این آیات را بیان می‌کنیم.
+{{متن قرآن |وَ آیَةٌ لَهُمُ اللَّیْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهارَ فَإِذا هُمْ مُظْلِمُونَ. وَ الشَّمْسُ تَجْری لِمُسْتَقَرً |سوره = یس |آیه = 37ـ 38 }}؛ و نشان‌های برای آنها شب است که روز را از آن بر می‌کنیم و بناگاه آنان در تاریکی فرو می‌روند و خورشید به سوی قرارگاه خود روان است. تقریر آن عزیز دانا این است.
+و اوست آن کسی که شب، روز، خورشید و ماه را پدید آورده است. هر کدام از این دو در مداری شناورند<ref>سوره انبیاء، آیه 33.</ref>.
+و خداوند خورشید و ماه را در حالی که هر دو در حال حرکت هستند به نفع شما مقهور و مسخر گردانید<ref>سوره ابراهیم، آیه 33.</ref>.
+این‌ها نمونه‌هایی از آیاتی بود که نشان‌دهنده اعجاز علمی قرآن است وگرنه آیات زیادی درباره مسائل علمی دیگر مثل علوم کیهان‌شناسی، علوم زیست‌شناسی، علوم پزشکی در قرآن آمده است، که نیاز به رجوع و تدبر در آیات قرآن دارد.
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
+== منابع ==
+[http://intjz.net/maqalat/t-ejaz-quran.htm برگرفته از سایت وجوه اعجاز قرآنhttp://intjz.net]
+[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]]
+[[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]]
+[[رده:قرآن]]