نسخهٔ کنونی تا ‏۲ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۵۵

تَیَمُّم عملی است عبادی که در مواردی به جای وضو یا غسل واجب می‌شود. کلمه تیمم در قرآن كریم به صورت فعل و در روایات در هیئت‌های مختلف فعلی و اسمی بكار رفته است. دو آیه در قرآن و بیش از ۲۲۰ روایت در جوامع حدیثی به موارد وجوب و شرایط آن پرداخته‌اند. طهارت به دوگونه اختیاری و اضطراری تقسیم می‌شود.

اولی طهارت با آب است كه به صورت وضو یا غسل انجام می‌گیرد.
دومی، طهارت با خاك است كه تیمم نامیده می‌شود.

بنابراین حقیقت تیمم، طهارت اضطراری است یعنی طهارت بدل از وضو یا غسل در مواردی كه عقلا یا شرعا امكان تحصیل طهارت با آب وجود ندارد، برای بجا آوردن نماز و دیگر عبادات مشروط به طهارت از اسباب، شرایط و احكام تیمم در باب طهارت سخن رفته است.

تیمم چیست

تَیَمُّم عملی عبادی است که در مواردی به جای وضو یا غسل واجب می‌شود.

فلسفه تیمم

بسیاری می‌پرسند دست زدن به روی خاك و به پیشانی و پشت دست‌‌ها كشیدن چه فایده‌ای می‌تواند داشته باشد؟ به خصوص اینكه می‌دانیم بسیاری از خاك‌ها آلوده‌اند و ناقل میكروب‌ها. در پاسخ این گونه‌ایرادها باید به دو نكته توجه داشت:

فایده اخلاقی:

تیمّم یكی از عبادات است، و روح عبادت به معنی واقعی كلمه در آن منعكس می‌باشد زیرا انسان پیشانی خود را كه شریف‌ترین عضو بدن است با دستی كه بر خاك زده لمس می‌كند تا فروتنی و تواضع خود را در پیش‌گاه او آشكار سازد یعنی پیشانی من و هم‌چنین دست‌‌های من در برابر تو تا آخرین حد خاضع و متواضعند، و به دنبال این كار متوجه نماز و یا سایر عباداتی كه مشروط به وضو و غسل است می‌شود و به این ترتیب «در پرورش روح تواضع و عبودیت و شكرگزاری بندگان اثر می‌گذارد.

فایده بهداشتی:

امروز ثابت شده كه خاك به خاطر داشتن باكتری‌های فراوان می‌تواند آلودگی‌ها را از بین ببرد این باكتری‌ها كه كار آنها تجزیه كردن مواد آلی و از بین بردن انواع عفونت‌ها است معمولاً در سطح زمین و اعماق كم كه از هوا و نور آفتاب بهتر می‌توانند استفاده كنند فراوانند به همین دلیل هنگامی كه لاشه‌های حیوانات و یا بدن انسان پس از مردن زیر خاك دفن می‌شود و همچنین مواد آلوده گوناگونی كه روی زمین‌ها می‌باشد در مدت نسبتاً كوتاهی تجزیه شده و بر اثر حمله باكتری‌ها كانون عفونت از هم متلاشی می‌گردد مسلم است اگر این خاصیت در خاك نبود كره زمین در مدت كوتاهی مبدل به یك كانون عفونت می‌شد اصولاً خاك خاصیتی شبیه مواد «آنتی بیوتیك» دارد و تأثیر آن در كشتن میكروب‌ها فوق‌العاده زیاد است.

بنابراین خاك پاك نه تنها آلوده نیست بلكه از بین برنده آلودگی‌ها است و می‌تواند از این نظر تا حدودی جانشین آب شود، با این تفاوت كه آب حلال است، یعنی میكروب‌ها را حل كرده و با خود می‌برد ولی خاك میكرب‌كش است. اما باید توجه داشت كه خاك تیمم كاملاّ پاك باشد همان طور كه قرآن در تعبیر جالب خود می‌‌گوید:(طیباً). قابل توجه این كه تعبیر به (صعید) كه از ماده (صعود) گرفته شده اشاره به این است كه بهتر است خاك‌های سطح زمین برای این كار انتخاب شود همان خاك‌هایی كه در معرض تابش آفتاب و مملوّ از هوا و باكتری‌های میكروب‌كش است اگر چنین خاكی طیب و پاكیزه نیز بود تیمم با آن اثرات فوق را دارد بدون اینكه كمترین زیانی داشته باشد.

درمواردی که باید تیمم کرد

در هفت مورد به جای وضو و غسل باید تیمم كرد:

آنكه تهیه آب به قدر وضو یا غسل ممكن نباشد.
آنكه به واسطه پیری، یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها یا نداشتن وسیله‌ای كه آب از چاه بكشد، دسترسی به آب نداشته باشد.
آنكه از استعمال آب بر جان خود بترسد، یا بترسد كه به واسطه استعمال آب مرض یا عیبی در او پیدا شود.
آنكه بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یا اطرافیانش از تشنگی بمیرند یا مریض شوند یا به مشقت افتند.
كسی كه بدن یا لباسش نجس است و كمی آب دارد كه اگر با آن وضو بگیرد یا غسل كند، برای آب كشیدن بدن یا لباس او نمی‌ماند.
اگر غیر از آب یا ظرفی كه استعمال آن حرام است آبا یا ظرف دیگری ندارد.
هرگاه وقت به قدری تنگ باشد كه اگر وضو بگیرد، یا غسل كند تمام نماز یا مقداری از آن بعد از وقت خوانده می‌شود^[۱].

مراحل تیمم

ابتدا به قصد انجام امر خدا، کف دو دست را بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است می‌زنیم(بعضی مراجع تقلید کمی ضربه داشتن دست‌ها را ضروری می‌دانند، نه این که به آرامی دست‌ها را بر خاک قرار دهیم).
کف دو دست را بر پیشانی از ابتدای محل رشد مو تا ابروها(و روی ابرو طبق برخی فتاوا) می‌کشیم(موهای سر نباید مانع ایجاد کنند).
تمام کف دست چپ را بر تمام پشت دست راست از مُچ تا نوک انگشتان می‌کشیم.
همین کار را برای دست چپ تکرار می‌کنیم.
بعضی مراجع معتقد هستند پیش از مسح دست‌ها(مرحله۳) لازم است کف دست‌ها یک بار دیگر بر زمین زده شوند و بعضی دیگر علاوه بر چهار مرحله فوق، معتقد هستند کف دست‌ها یک‌بار دیگر بر زمین زده شده و بر پشت دو دست کشیده شوند. (یعنی مراحل ۱، ۳ و ۴ مجددا انجام شوند).

تیمم بر چه چیزهایی صحیح

تیمم بر هر آنچه از زمین محسوب شود، مثل خاک، شن، ریگ، کلوخ (خاک‌های به هم چسبیده)، سنگ(سنگ گچ، سنگ آهک، سنگ سیاه و مانند آن) صحیح است و همچنین بر گچ و آهک پخته و آجر و امثال آنها^[۲].

نکته:

تیمم بر اشیای معدنی که جزء زمین شمرده نمی‌شود، مثل طلا و نقره و امثال آن صحیح نیست، ولی تیمم بر سنگ‌های مرغوبی که عرفاً به آن سنگ معدنی گفته می‌شود، مثل مرمر و غیره صحیح است.
تیمم بر سیمان و موزاییک اشکال ندارد، اگر‌چه احوط(استحبابی) ترک تیمم بر سیمان و موزاییک است.
تیمم بر یخ، زمین نجس، زمین غصبی، خاکستر گیاه، زمینی که نمک روی آن را گرفته باشد، خاکی که با چیز دیگری آمیخته شده باشد، باطل است.

واجبات در تیمم

نیت‌؛
زدن كف دو دست با هم بر چیزی كه تیمم بر آن صحیح است؛
كشیدن كف دو دست به تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی كه موی سر می‌روید، تا ابروها و بالای بینی؛
كشیدن كف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن كشیدن كف دست راست به تمام پشت دست چپ^[۳].

جستارهای وابسته

پانویس

↑ ر. ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, ص386 الی398.
↑ ر. ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م684.
↑ ر. ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م700.

منابع

[1] ر. ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, ص386 الی398.

[2] ر. ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م684.

[3] ر. ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م700.

[۱]

[۲]

[۳]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class="references" style="margin: 0px 0px 10px 0px; max-height: 300px; overflow: auto; padding: 3px; font-size:95%; background: #FFA500; line-height:1.4em; padding-bottom: 7px;"><noinclude>
+[[پرونده:تیمم-1.jpg|بی‌قاب|چپ]]
-[[پرونده:Ambox clock.svg|60px|بندانگشتی|راست]]
+'''تَیَمُّم''' عملی است عبادی که در مواردی به جای [[وضو]] یا [[غسل]] [[واجب]] می‌شود. کلمه تیمم در [[قرآن|قرآن كریم]] به صورت فعل و در [[حدیث|روایات]] در هیئت‌های مختلف فعلی و اسمی بكار رفته است. دو [[آیه]] در [[قرآن]] و بیش از ۲۲۰ [[حدیث|روایت]] در جوامع حدیثی به موارد وجوب و شرایط آن پرداخته‌اند.
-<br>
+طهارت به دوگونه اختیاری و اضطراری تقسیم می‌شود.
-'''''نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است. '''''<br>
+* اولی طهارت با آب است كه به صورت وضو یا غسل انجام می‌گیرد.
+* دومی، طهارت با خاك است كه تیمم نامیده می‌شود.
+بنابراین حقیقت تیمم، [[طهارت]] اضطراری است یعنی طهارت بدل از وضو یا غسل در مواردی كه [[عقل|عقلا]] یا [[شرع|شرعا]] امكان تحصیل طهارت با آب وجود ندارد، برای بجا آوردن [[نماز]] و دیگر عبادات مشروط به طهارت از اسباب، شرایط و احكام تیمم در باب طهارت سخن رفته است.
-'''یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید. '''
+== تیمم چیست ==
-<br>
+[[تیمم|تَیَمُّم]] عملی [[عبادت|عبادی]] است که در مواردی به جای [[وضو]] یا [[غسل]] [[واجب]] می‌شود.
-''آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ''{{#time:H:i، j F Y|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}؛
-<noinclude>
+== فلسفه تیمم ==
-</div>
+بسیاری می‌پرسند دست زدن به روی خاك و به پیشانی و پشت دست‌‌ها كشیدن چه فایده‌ای می‌تواند داشته باشد؟ به خصوص اینكه می‌دانیم بسیاری از خاك‌ها آلوده‌اند و ناقل میكروب‌ها.
-<div class="wikiInfo">[[پرونده:تیمم.jpg|جایگزین=تیمم|بندانگشتی|تیمم]]
+در پاسخ این گونه‌ایرادها باید به دو نكته توجه داشت:
-{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |نام
-!نام
-!تَیَمُّم
-|-
-|}
-</div>
-'''تیمم'''عملی عبادی است که در مواردی به جای [[وضو]] یا [[غسل]] [[واجب]] می‌شود. کلمه تیمم در [[قرآن كریم]] به صورت فعل و در [[روایات]] در هیئت‌هاى مختلف فعلى و اسمى بكار رفته است. دو [[آیه]] در [[قرآن]] و بیش از ۲۲۰ [[روایت]] در جوامع حدیثی به موارد وجوب و شرایط آن پرداخته‌اند. طهارت به دوگونه اختیارى و اضطرارى تقسیم مى‌شود. اولى طهارت با آب است كه به صورت وضو یا غسل انجام مى‌گیرد و دومى، طهارت با خاك است كه تیمم نامیده مى‌شود.
+# '''فایده اخلاقی''':
+تیمّم یكی از عبادات است، و روح [[عبادت]] به معنی واقعی كلمه در آن منعكس می‌باشد زیرا [[انسان]] پیشانی خود را كه شریف‌ترین عضو بدن است با دستی كه بر خاك زده لمس می‌كند تا فروتنی و تواضع خود را در پیش‌گاه او آشكار سازد یعنی پیشانی من و هم‌چنین دست‌‌های من در برابر تو تا آخرین حد خاضع و متواضعند، و به دنبال این كار متوجه [[نماز]] و یا سایر عباداتی كه مشروط به [[وضو]] و [[غسل]] است می‌شود و به این ترتیب «در پرورش روح تواضع و عبودیت و شكرگزاری بندگان اثر می‌گذارد.
+# '''فایده بهداشتی''':
+امروز ثابت شده كه خاك به خاطر داشتن باكتری‌های فراوان می‌تواند آلودگی‌ها را از بین ببرد این باكتری‌ها كه كار آنها تجزیه كردن مواد آلی و از بین بردن انواع عفونت‌ها است معمولاً در سطح زمین و اعماق كم كه از هوا و نور آفتاب بهتر می‌توانند استفاده كنند فراوانند به همین دلیل هنگامی كه لاشه‌های حیوانات و یا بدن انسان پس از مردن زیر خاك دفن می‌شود و همچنین مواد آلوده گوناگونی كه روی زمین‌ها می‌باشد در مدت نسبتاً كوتاهی تجزیه شده و بر اثر حمله باكتری‌ها كانون عفونت از هم متلاشی می‌گردد مسلم است اگر این خاصیت در خاك نبود كره زمین در مدت كوتاهی مبدل به یك كانون عفونت می‌شد اصولاً خاك خاصیتی شبیه مواد «آنتی بیوتیك» دارد و تأثیر آن در كشتن میكروب‌ها فوق‌العاده زیاد است.
-بنابراین حقیقت تیمم، [[طهارت]] اضطرارى است یعنى طهارت بدل از وضو یا غسل در مواردى كه عقلا یا شرعا امكان تحصیل طهارت با آب وجود ندارد، براى بجا آوردن [[نماز]] و دیگر عبادات مشروط به طهارت از اسباب، شرایط و احكام تیمم در باب طهارت سخن رفته است.
+بنابراین خاك پاك نه تنها آلوده نیست بلكه از بین برنده آلودگی‌ها است و می‌تواند از این نظر تا حدودی جانشین آب شود، با این تفاوت كه آب حلال است، یعنی میكروب‌ها را حل كرده و با خود می‌برد ولی خاك میكرب‌كش است.
+اما باید توجه داشت كه خاك تیمم كاملاّ پاك باشد همان طور كه [[قرآن]] در تعبیر جالب خود می‌‌گوید:(طیباً).
+قابل توجه این كه تعبیر به (صعید) كه از ماده (صعود) گرفته شده اشاره به این است كه بهتر است خاك‌های سطح زمین برای این كار انتخاب شود همان خاك‌هایی كه در معرض تابش آفتاب و مملوّ از هوا و باكتری‌های میكروب‌كش است اگر چنین خاكی طیب و پاكیزه نیز بود تیمم با آن اثرات فوق را دارد بدون اینكه كمترین زیانی داشته باشد.
-=پانویس=
+== درمواردی که باید تیمم کرد ==
-{{پانویس|2}}
+در هفت مورد به جای وضو و غسل باید تیمم كرد:
-[[رده:احکام فقهی]]
+# آنكه تهیه آب به قدر وضو یا غسل ممكن نباشد.
-[[رده:اصطلاحات نماز]]
+# آنكه به واسطه پیری، یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها یا نداشتن وسیله‌ای كه آب از چاه بكشد، دسترسی به آب نداشته باشد.
+# آنكه از استعمال آب بر جان خود بترسد، یا بترسد كه به واسطه استعمال آب مرض یا عیبی در او پیدا شود.
+# آنكه بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یا اطرافیانش از تشنگی بمیرند یا مریض شوند یا به مشقت افتند.
+# كسی كه بدن یا لباسش [[نجس]] است و كمی آب دارد كه اگر با آن وضو بگیرد یا غسل كند، برای آب كشیدن بدن یا لباس او نمی‌ماند.
+# اگر غیر از آب یا ظرفی كه استعمال آن [[حرام]] است آبا یا ظرف دیگری ندارد.
+# هرگاه وقت به قدری تنگ باشد كه اگر وضو بگیرد، یا [[غسل]] كند تمام [[نماز]] یا مقداری از آن بعد از وقت خوانده می‌شود<ref>ر. ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, ص386 الی398.</ref>.
+== مراحل تیمم ==
+# ابتدا به قصد انجام امر [[خدا]]، کف دو دست را بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است می‌زنیم(بعضی [[مرجع تقلید|مراجع تقلید]] کمی ضربه داشتن دست‌ها را ضروری می‌دانند، نه این که به آرامی دست‌ها را بر خاک قرار دهیم).
+# کف دو دست را بر پیشانی از ابتدای محل رشد مو تا ابروها(و روی ابرو طبق برخی [[فتوا|فتاوا]]) می‌کشیم(موهای سر نباید مانع ایجاد کنند).
+# تمام کف دست چپ را بر تمام پشت دست راست از مُچ تا نوک انگشتان می‌کشیم.
+# همین کار را برای دست چپ تکرار می‌کنیم.
+# بعضی مراجع معتقد هستند پیش از مسح دست‌ها(مرحله۳) لازم است کف دست‌ها یک بار دیگر بر زمین زده شوند و بعضی دیگر علاوه بر چهار مرحله فوق، معتقد هستند کف دست‌ها یک‌بار دیگر بر زمین زده شده و بر پشت دو دست کشیده شوند. (یعنی مراحل ۱، ۳ و ۴ مجددا انجام شوند).
+=تیمم بر چه چیزهایی صحیح=
+تیمم بر هر آنچه از زمین محسوب شود، مثل خاک، شن، ریگ، کلوخ (خاک‌های به هم چسبیده)، سنگ(سنگ گچ، سنگ آهک، سنگ سیاه و مانند آن) صحیح است و همچنین بر گچ و آهک پخته و آجر و امثال آنها<ref>ر. ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م684.</ref>.
+'''نکته''':
+* تیمم بر اشیای معدنی که جزء زمین شمرده نمی‌شود، مثل طلا و نقره و امثال آن صحیح نیست، ولی تیمم بر سنگ‌های مرغوبی که عرفاً به آن سنگ معدنی گفته می‌شود، مثل مرمر و غیره صحیح است.
+* تیمم بر سیمان و موزاییک اشکال ندارد، اگر‌چه [[احوط]]([[مستحب|استحبابی]]) ترک تیمم بر سیمان و موزاییک است.
+* تیمم بر یخ، زمین نجس، زمین غصبی، خاکستر گیاه، زمینی که نمک روی آن را گرفته باشد، خاکی که با چیز دیگری آمیخته شده باشد، باطل است.
+== واجبات در تیمم ==
+# نیت‌؛
+# زدن كف دو دست با هم بر چیزی كه تیمم بر آن صحیح است؛
+# كشیدن كف دو دست به تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی كه موی سر می‌روید، تا ابروها و بالای بینی؛
+# كشیدن كف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن كشیدن كف دست راست به تمام پشت دست چپ<ref>ر. ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م700.</ref>.
+== جستارهای وابسته ==
+* [[وضو]]
+* [[غسل]]
+* [[طهارت]]
+* [[نماز]]
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
+== منابع ==
+* [https://www.beytoote.com/religious/din-ahkam/religion-land.html برگرفته از سایت چگونه تیمم کنیم؟ - بیتوتهhttps://www.beytoote.com]
+* # [https://www.pasokh.org/fa/Article/View/3533/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D9%88%D8%B6%D9%88-%D8%AA%D9%8A%D9%85%D9%85-%D9%88-%D8%BA%D8%B3%D9%84?CID=21335 برگرفته از سایت فلسفه وضو، تیمم و غسل - مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهاتhttps://www.pasokh.org]
+* [https://pasokh.org/fa/Article/View/1650/%D8%AA%D9%8A%D9%85%D9%85?CID=21461 برگرفته از سایت تیمم - مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهاتhttps://pasokh.org]
+[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]]
+[[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]]