مبانی قرآنی اندیشه امام خمینی در نامگذاری روز جهانی قدس: تفاوت میان نسخه‌ها

ایه شریفه تحریك و تهییجى است براى تمامى مؤمنین ، چه آنهایى كه ایمانشان خالص است و چه آنهایى كه ایمانشان ضعیف و ناخالص است ، اما آنهایى كه ایمانشان خالص و دلهایشان پاك است ، براى به حركت در آمدنشان به سوى قتال همان یاد خداى عز و جل كافى است ، تا براى اقامه حق ، و لبیك گفتن به نداى پروردگارشان ، و اجابت دعوت داعى او ، به پا خیزند ، و اما آنهایى كه ایمانشان ناخالص است ، اگر یاد خدا تكانشان نداد این معنا تكان شان خواهد داد  كه اولا این قتال ، در راه خدا است ، و ثانیا قتال در راه نجات جمعی از مردم ناتوان است ، كه به دست كفار استضعاف شده‌اند ،

... پیام آیه شریفه به افراد ضعیف الایمان  این است که  اگر ایمان تان  به خداوند ضعیف است ، حد اقل غیرت و تعصب كه دارید ، و همین غیرت و تعصب اقتضا مىكند از جاى برخیزید و شر دشمن را از زنان ، کودکان ومردان ضعیف كوتاه كنید[۵] .

...الثانی أن الله سبحانه لا یجعل للكافرین على المؤمنین سبیلا منه إلا أن تتواصوا بالباطل ولا تتناهوا عن المنكر وتتقاعدوا عن التوبة فیكون تسلیط العدو من قبلكم وهذا نفیس جدا[۱۶]

اصل دیگرى هست كه باز از اصول مهم است كه مسلمین نباید تحت سلطه كفار باشند. خداى تبارك و تعالى براى هیچ یك از كفار سلطه بر مسلمین قرار نداده است و نباید مسلمین این سلطه كفار را قبول بكنند. این از اصولى‏ [مى‏باشد] كه از امور سیاسى است و قرآن كریم طرح كرده است و مسلمین را به آن دعوت كرده است.

...اى مسلمانهاى جهان! قدرتهاى بزرگ دارند با حیله گرى‏هایى كه دارند و با تبلیغاتى كه دارند و با كسانى كه وابسته به آنهاست، در داخل كشورهاى اسلامى بر همه چیز اسلام سلطه پیدا مى‏كنند؛ پیدا كرده‏اند. اسلام را دریابید.[۲۱]

ایشان که از مفسران بزرگ اهل سنت هستند در التفسیر الوسیط للقران الکریم ذیل ایه شریفه "ولا یَطَؤُنَ مَوْطِئاً یَغِیظُ الْكُفَّارَ " می نویسد :  أى : ولا یدوسون مكانا من أمكنة الكفار بأرجلهم أو بحوافر خیولهم من أجل إغاظتهم وإزعاجهم[۲۳]

وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ ۚ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ" (انفال(۸) : ۶۰)

... دشمن منافع یك جامعه اسلامى دشمن منافع تمامى افراد است ، و بر همه افراد لازم است قیام نموده و دشمن را از خود و از منافع خویش  دفع کنند ، ونیزلازم است براى چنین روزى نیرو و اسلحه فراهم نموده  ، تا بتوانند منافع خود را از خطر دستبرد دشمن محفوظ دارند ، هرچند  تهیه برخی از ذخیره هاى دفاعى جز از عهده حكومتها بر نمىآید ، لیكن پاره اى از انها دردسترس دیگران بوده و امکان تهیه ان بدون حکومت نیز مقدور می باشد ، چون حكومت هر قدر هم نیرومند و داراى امكانات زیادى باشد به افراد مردم محتاج است ، پس مردم هم باید فنون جنگى را آموخته و خود را براى روز مبادا آماده كنند . پس تكلیف « و اعدوا . . . » ، تكلیف به همه است .

ایشان فقره " تُرْهِبُونَ بِه عَدُوَّ اللَّه وَعَدُوَّكُمْ " در ایه مذکور را علت فقره نخست ایه "« وَأَعِدُّوا لَهُمْ » دانسته و می فرماید :

مفهوم این فراز از ایه  ان است كه مسلمانان مکلفند امكانات دفاعى خویش را به مرحله ای برسانند که دشمنان خدا و دشمنان خویش را ترسانده و از آنان زهر چشم بگیرند.

طبری نیز در جامع البیان از ابن عباس نقل می کند که در معنای ترهبون به عدو الله و عدوکم اظهار داشت : ترهبون به عدو الله وعدوكم قال : تخزون به[۲۷] و ابن ابی حاتم در تفسیر خویش درمعنای فقره مذکور می نویسد: " ترهبون به " یعنی تخوفون بالسلاح- با سلاحهای خود سبب خوف انان گردید- . [۲۸]

الف - "وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَلِكَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آَیَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ " ( ال عمران (۳): ۱۰۳ )؛

عظمت الهى وحدتى كه این آیه مطرح نموده است از چند موضوع روشن مىشود :

موضوع یكم ، كلمهء حبل اللَّه است كه بمعناى دستاویز الهى است ، نه طبیعى و نژادى و حقوقى و فرهنگى و احساساتى و غیر ذلك . بنظر مىرسد كه معناى حبل اللَّه در این آیهء شریفه همان عقائد و دستورات الهى است كه با داشتن و عمل كردن به آنها گردیدن تكاملى اختیارى بوجود مىآید و احساس وحدت عالى میان انسانها بدنبال آن گردیدن بجریان مىافتد ، چنانكه نتیجه بدنبال مقدّمات خود مىافتد .

موضوع دوم ، جملهء  ( فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِكُمْ ) است . پیوستن دلها بهم و بوجود آمدن تألیف حقیقى میان آنها ، بدون تردید نیازمند همان گردیدن است كه در بالا متذكَّر شدیم .

موضوع سوم ، جملهء  ( فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِه إِخْواناً ) است . در این جمله ، عامل آن هماهنگى و اخوّت میان مردم دوران پیامبر اكرم صلَّى اللَّه علیه و آله و سلَّم ، نعمت خداوندى معرّفى شده و قطعى است كه نعمت خداوندى نمىتواند وسیلهء خودخواهى و مال پرستى و جاه و مقام خواهى بوده باشد ، بلكه این نعمت همان عامل الهى است كه خصومتها را به برادرى تبدیل نموده است .[۳۰]

"والمراد بالحبل هنا الإسلام ، ومعنى الآیة بمجموعها ان المسلمین ما داموا أتباع دین واحد ، ورسول واحد ، وكتاب واحد ، فعلیهم جمیعا أن یراعوا هذه الرابطة الدینیة التی هی أقوى من الرابطة النسبیة ، وان یحرصوا علیها ، ویعملوا بموجبها ، ولا یتفرقوا شیعا وأحزابا"

ان تدعیم الرابط بین اتباع الدین الواحد ، تماما كتدعیمها بین أفراد الحزب الواحد ، أو الأسرة الواحدة . . ولا تلازم بین هذا التدعیم ، وبین التعصب ضد الآخرین . . بل على العكس بالنسبة إلى الإسلام ، حیث یدعو إلى التعاطف والتآلف بین جمیع أعضاء الأسرة الانسانیة بصرف النظر عن أدیانهم وأفكارهم وقومیاتهم . . وعلیه تكون الاخوة الاسلامیة قوة ودعامة للاخوة الانسانیة .[۳۱]

ما مفتخریم و ملت عزیز سرتاپا متعهد به اسلام و قرآن مفتخر است كه پیرومذهبی است كه می خواهد حقایق قرآنی ، كه سراسر آن از وحدت بین مسلمین بلكه بشریت دم می زند، از مقبره ها و گورستانها نجات داده و به عنوان بزرگترین نسخه نجات دهنده بشر از جمیع قیودی كه بر پای و دست و قلب و عقل اوپیچیده است و او را به سوی فنا و نیستی و بردگی و بندگی طاغوتیان می كشاندنجات دهد[۳۴].

علامه طباطبائی در تبیین  ایه "من كان یرید العزة فلله العزة جمیعا" (فاطر(۳۵): ۱۰) می فرماید :

موجودی که قاهر و شكست ناپذیر است ، مختص خداوند متعال می باشد ، چون غیر از خداى عز و جل ، همه موجودات  در ذات شان  فقیر ، و در نفس شان ذلیل هستند ، مگر آنكه خدا به او عنایت نموده و و سهمى از عزت به او بدهد ، چنان كه همین كار را با مؤمنین به خود كرده ، و فرموده : « وَلِلَّه الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِه وَلِلْمُؤْمِنِینَ - عزت خاص خدا و رسول خدا و مؤمنین است[۴۱]

تا وحدت كلمه نباشد، تا رؤساى اسلام، وحدت كلمه در خودشان ایجاد نكنند، تا فكر نكنند بر بدبختیهاى ملتهاى اسلام، بدبختیهاى اسلام، بدبختیهاى احكام اسلام، غربت اسلام و قرآن كریم، سیادت نمى‏توانند بكنند. باید فكر كنند، عمل كنند، تا سیادت كنند. و اگر این مطلب را انجام بدهند، سید دنیا خواهند شد. اگر اسلام را آن طورى كه هست به دنیا معرفى كنند و آن طورى كه هست عمل بكنند، سیادت با شماست؛ بزرگى با شماست: لِلَّهِ‏ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ. [۴۵]

"كُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ " (ال عمران(۲) :۱۱۰)

و هذا ما ینبغی أن تدركه الأمة المسلمة؛ لتعرف حقیقتها و قیمتها، و تعرف أنها أخرجت لتكون طلیعة، و لتكون لها القیادة، بما أنها هی خیر أمة. و اللّه یرید أن تكون القیادة للخیر لا للشر فی هذه الأرض. و من ثم لا ینبغی لها أن تتلقى من غیرها من أمم الجاهلیة[۴۷]

قد سبق فی السیاق الأمر التكلیفی للجماعة المسلمة أن ینتدب من بینها من یقومون بالدعوة إلى الخیر، و الأمر بالمعروف و النهی عن المنكر، أما هنا فقد وصفها اللّه سبحانه بأن هذه صفتها. لیدلها على أنها لا توجد وجودا حقیقیا إلا أن تتوافر فیها هذه السمة الأساسیة، التی تعرف بها فی المجتمع الإنسانی. فإما أن تقوم بالدعوة إلى الخیر و الأمر بالمعروف و النهی عن المنكر- مع الإیمان باللّه- فهی موجودة و هی مسلمة. و إما أن لا تقوم بشی‏ء من هذا فهی غیر موجودة، و غیر متحققة فیها صفة الإسلام.[۴۸]

ایشان در ادامه تفسیر ایه مذکور به روایاتی که بیانگر نقش مهم امر بمعروف و نهی از منکر در صلاح و فساد جامعه است نیز استناد می کند، نظیر روایت نبوی : و الذی نفسی بیده لتأمرن بالمعروف و لتنهون عن المنكر، أو لیوشكن اللّه أن یبعث علیكم عقابا منه، ثم تدعونه فلا یستجیب لكم[۴۹].

امربمعروف ونهی ازمنکر  یكى از اركانى است كه به نصّ صریح متون اسلامى و گفته پیغمبر اكرم اگر از بین برود تمام تعلیمات اسلامى از بین رفته است. اگر این اصل منسوخ شود، جامعه اسلامى به صورتى كه باید وجود داشته باشد هرگز وجود نخواهد داشت.  جامعه از بین می رود . [۵۰]

امر به معروف و نهى از منكر یگانه اصلى است كه ضامن بقاى اسلام است؛ به اصطلاح، علت مُبقیه است. اصلًا اگر این اصل نباشد، اسلامى نیست.[۵۱]

متأسفانه كارنامه ما مسلمین در این زمینه درخشان نیست. از آن نظر كارنامه درخشانى نیست كه اولًا ما آن حساسیتى را كه اسلام در این زمینه دارد نداریم، یعنى آن اهمیتى را كه اسلام به این موضوع داده است درك نكرده‏ایم و ثانیاً در حدودى هم كه به حساب و خیال خودمان به اهمیت این موضوع پى برده‏ایم، واجد شرایط آن نبوده‏ایم. [۵۲]

ایشان در ادامه می فرماید : كارنامه ما در زمینه همبستگى، همدردى و تعاون اسلامى، در زمینه تعارف (به تعبیر قرآن) یعنى شناسایى اسلامى كه یكدیگر را بشناسیم، به احوال یكدیگر آگاه و به سرنوشتهاى یكدیگر علاقه‏مند باشیم، كارنامه بسیاربسیار ضعیفى است، اگر نگویم تاریك و ننگین است.[۵۳]

معروف و منكر از نظر اسلام محدود به حدّ معین نمى‏شود. تمام هدفهاى مثبت اسلامى داخل در معروف و تمام هدفهاى منفى اسلامى داخل در منكر است، [۵۴]

ایشان در تبیین ایه شریفه وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ امَّةٌ یَدْعونَ الَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرونَ‏بِالْمَعْروفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ اولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحونَ» می فرماید :

باید در میان شما یك امت، یك جمعیت كارش امر به معروف و نهى از منكر باشد. [این معنى درصورتى است كه‏] «مِن» را «مِن» تبعیضى بگیریم. اگرطور دیگر تفسیر كنیم معنایش این است: از شما امت ، چنین امتى باید ساخته شود، یعنى همه شما باید چنین امتى باشید (امر به معروف و نهى از منكر كنید).

هر دو تفسیر درست است و با هم منافات ندارند، چون امر به معروف و نهى از منكر یك وظیفه عمومى است براى همه مردم و وظیفه خاصى است براى یك طبقه معین كه از حد عامّه مردم بیرون است. باید از میان شما چنین جمعیتى باشد یا باید شما امت چنین امتى باشید كه كارتان دعوت به خیر، امر به معروف و نهى از منكر باشد. «وَ اولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحونَ» تنها چنین امتى كه در میان آنها دعوت به خیر، امر به معروف و نهى از منكر وجود دارد مى‏تواند رستگار، سرفراز، سعادتمند و مستقل باشد، صلاح و رستگارى داشته باشد[۵۵]

باید گفت : در اثبات قرانی بودن اندیشه امام ره در اعلام  روز جهانی قدس  علاوه بر ایات مذکور در مقاله ،  به  ایات دیگری نیز می توان استناد نمود -که بدلیل اختصار از تبیین ان صرف نظر می کنیم -  ،  نظیر ایه :" َتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ" (مائده (۵): ) و  نیز ایه :  "مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ" (فتح (۴۸): ۲۹) که از ایه نخست ،  اصل لزوم همکاری و مشارکت در امور خیر و از ایه دوم ،  اصل صلابت و خشونت در برابر دشمن  بدست می اید .  

۳- الأحمدی المیانجی،  الشیخ علی، مكاتیب الرسول ( صلى الله علیه وآله وسلم(  ،المطبعة : دار الحدیث، الناشر : دار الحدیث الطبعة : الأولى - ۱۹۹۸ م

۴-البخاری الجعفی، محمد بن إسماعیل بن إبراهیم ، صحیح البخاری ، دار الفكر۱۴۰۱ ه‍ - ۱۹۸۱ م

۱۱-البحرانی ، الشیخ یوسف ، الحدائق الناضرة فی أحكام العترة الطاهرة ، مؤسسة النشر الاسلامی لجماعة المدرسین –قم

۱۲-الثعالبی المالكی ، عبد الرحمن بن محمد بن مخلوف أبی زید ، تفسیر الثعالبی المسمى بالجواهر الحسان فی  

۱۳-تفسیر القرآن ، تحقیق : الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبد الموجود وشارك فی تحقیقه الأستاذ الدكتور عبد الفتاح أبو سنة ، دار احیاء التراث العربی ، بیروت - لبنان

۱۷-السمرقندی،  أبو اللیث،  تفسیر السمرقندی ، وفات : ، ۳۸۳ تحقیق : د.محمود مطرجی دار الفكر بیروت -

۱۸-الشافعی ، أبی القاسم علی بن الحسن ابن هبة الله بن عبد الله المعروف بابن عساكر، تاریخ مدینه دمشق، دراسة وتحقیق :  علی شیری ، دار الفكر ۱۴۱۵ ه‍ / ۱۹۹۵ م بیروت- لبنان

۲۰-الطبری،  أبی جعفر محمد بن جریر، المتوفى سنة ۳۱۰ ه‍ ، جامع البیان عن تأویل آی القرآن ، ضبط وتوثیق وتخریج : صدقی جمیل العطار،  دار الفكر ۱۴۱۵ ه‍ / ۱۹۹۵ م

۲۱-الفیض الكاشانی، المولى محمد محسن ، الأصفى فی تفسیر القرآن ، تحقیق :  مركز الأبحاث والدراسات الاسلامیة۱۰۰۷ - ۱۰۹۱ ه مركز النشر: مكتب الاعلام الاسلامی ،۱۳۷۶ -قم

۲۳-الواسطی، علی بن محمد اللیثی، عیون الحكم والمواعظ ،تحقیق : الشیخ حسین الحسینی البیرجندی، الطبعة : الأولى ،سنة الطبع۱۳۷۶، الناشر : دار الحدیث ،المطبعة : دار الحدیث

۲۴- ا لحر العاملی ، محمد بن الحسن ، الكتاب : وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة ، ، تحقیق : مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، ناشر : مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث ، الطبعة : الثانیة ، المطبعة : مهر - قم ، سنة الطبع : ۱۴۱۴

۲۷-قرشى ، سید علی اكبر ، قاموس قران  چاپ : ش ناشر : دار الكتاب الاسلامی ، چاپخانه : فردوسى۱۳۵۲

۲۸-مغنیّة ، محمّد جواد ، التّفسیر الكاشف، دار العلم للملایین،  الطبعة الثالثة ، بیروت -لبنان

۲۹-محمد بن عبدالله بن ابوبكر ابن العربی ، أحكام القرآن ، تحقیق : محمد عبد القادر عطا ، ناشر : دار الفكر – لبنان

[۴] الاحمدی میانجی ،علی ،( ۱۹۹۸ م) مكاتیب الرسول ،ج ۳،ص ۱۳۳؛

[۹] الشافعی ، أبی القاسم علی بن الحسن ابن هبة الله بن عبد الله المعروف بابن عساكر، تاریخ مدینه دمشق ،(۱۴۱۵ ه‍ )،ج ۲۲ص ۱۶۸

[۱۰]مغنیّة ، محمّد جواد ، التّفسیر الكاشف، بی تا ، ج ۶ص ۵۲۹-۵۳۰

[۱۶] محمد بن عبدالله بن ابوبكر ابن العربی ، أحكام القرآن ،بی تا ،ج ۱،ص ۶۴۰؛

[۲۲] مغنیّة ، محمّد جواد ، التّفسیر الكاشف، بی تا ،ج ۴، ص ۱۱۷؛

[۳۱] مغنیّة ، محمّد جواد ، التّفسیر الكاشف، بی تا، ج ۲،ص ۱۲۳-۱۲۲؛