حديث: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
حدیث | حدیث | ||
حدیث اصطلاحی در فرهنگ اسلامی و علوم دینی است که بیانگر سخنان نقل شده از زبان پیامبر(ص) و دیگر معصومین(ع) یا حاکی از رفتار و سلوک ایشان باشد. | حدیث اصطلاحی در فرهنگ اسلامی و علوم دینی است که بیانگر سخنان نقل شده از زبان پیامبر(ص) و دیگر [[معصومین(ع)]] یا حاکی از رفتار و سلوک ایشان باشد. | ||
<div class="wikiInfo"> | <div class="wikiInfo"> | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
</div> | </div> | ||
== حدیث == | ==حدیث== | ||
حدیث اصطلاحی در فرهنگ اسلامی و علوم دینی است که بیانگر سخنان نقل شده از زبان پیامبر(ص) و دیگر معصومین(ع) یا حاکی از رفتار و سلوک ایشان باشد. | حدیث اصطلاحی در فرهنگ اسلامی و علوم دینی است که بیانگر سخنان نقل شده از زبان پیامبر(ص) و دیگر معصومین(ع) یا حاکی از رفتار و سلوک ایشان باشد. | ||
== معنای لغوی حدیث == | ==معنای لغوی حدیث== | ||
حدیث در لغت به معناى چیز تازه<ref>العین, خلیل‌بن احمد، ج 2، ص 177، ذیل «حدث»</ref> ، ضد قدیما<ref>لمنهل الروی,ابن‌جماعه، ص 30</ref> است. و به كلام و خبر نیز حدیث می گویند، خواه كم باشد خواه زیاد.<ref>تهذیب اللغه ازهرى، ج 4، ص 405، ذیل «حدث</ref> و به تعریف جامع‌تر، هر سخنى است كه انسان از طریق شنیدن یا وحى، در خواب یا بیدارى، با آن مواجه شود.<ref>المفردات، راغب اصفهانى، ذیل «حدث</ref>. سخن و كلام را از آن‌رو حدیث نامیده‌اند كه اجزاى آن به‌تدریج و پی‌درپى پدیدار می‌شوند.<ref>المنهل الروی، ابن‌جماعه، ص 30</ref> جمع حدیث، برخلاف قاعده، احادیث است <ref>]رجوع کنید به لسان العرب, ابن‌منظور، ذیل «حدث</ref>، زیرا مفرد احادیث، اُحدوثه است كه مترادف است با حدیث. <ref>رجوع کنید به تهذیب اللغه ازهرى، ج 4، ص 405، ذیل «حدث»</ref> واژه حدیث در قرآن 28 بار، 23 بار به صورت مفرد و 5 بار به صورت جمع آمده است. کاربرد واژه حدیث به صورت مفرد و جمع در قرآن برای اشاره به سرگذشت پیشینیان و در موارد متعددى به معناى مطلق كلام و خبر به كار رفته است <ref>براى نمونه رجوع کنید به تحریم: 3؛ طه: 9؛ طور: 34؛ نجم: 59؛ نساء: 78، 140</ref> | حدیث در لغت به معناى چیز تازه<ref>العین, خلیل‌بن احمد، ج 2، ص 177، ذیل «حدث»</ref> ، ضد قدیما<ref>لمنهل الروی,ابن‌جماعه، ص 30</ref> است. و به كلام و خبر نیز حدیث می گویند، خواه كم باشد خواه زیاد.<ref>تهذیب اللغه ازهرى، ج 4، ص 405، ذیل «حدث</ref> و به تعریف جامع‌تر، هر سخنى است كه انسان از طریق شنیدن یا وحى، در خواب یا بیدارى، با آن مواجه شود.<ref>المفردات، راغب اصفهانى، ذیل «حدث</ref>. سخن و كلام را از آن‌رو حدیث نامیده‌اند كه اجزاى آن به‌تدریج و پی‌درپى پدیدار می‌شوند.<ref>المنهل الروی، ابن‌جماعه، ص 30</ref> جمع حدیث، برخلاف قاعده، احادیث است <ref>]رجوع کنید به لسان العرب, ابن‌منظور، ذیل «حدث</ref>، زیرا مفرد احادیث، اُحدوثه است كه مترادف است با حدیث. <ref>رجوع کنید به تهذیب اللغه ازهرى، ج 4، ص 405، ذیل «حدث»</ref> واژه حدیث در قرآن 28 بار، 23 بار به صورت مفرد و 5 بار به صورت جمع آمده است. کاربرد واژه حدیث به صورت مفرد و جمع در قرآن برای اشاره به سرگذشت پیشینیان و در موارد متعددى به معناى مطلق كلام و خبر به كار رفته است <ref>براى نمونه رجوع کنید به تحریم: 3؛ طه: 9؛ طور: 34؛ نجم: 59؛ نساء: 78، 140</ref> | ||
== معنای اصطلاحی حدیث == | ==معنای اصطلاحی حدیث== | ||
معنای اصطلاحی حدیث برای اهل سنت و شیعه متفاوت است | معنای اصطلاحی حدیث برای اهل سنت و شیعه متفاوت است | ||
=== معنای اصطلاحی حدیث نزد اهل سنت === | ===معنای اصطلاحی حدیث نزد اهل سنت=== | ||
حدیث در اصطلاح اهل‌سنّت عبارت است از آنچه به پیامبر اكرم نسبت داده شود.<ref>ابن‌حجر عسقلانى، 1300ـ1301، ج 1، ص 173</ref> ، از قول و فعل و تقریرا<ref>ابن‌تیمیه، ص 5؛ سخاوى، ج 1، ص 21؛ سیوطى، همانجا؛ انصارى، ص 41</ref> و صفاتِ خَلقى و خُلقى و حتى حركات و سكنات آن حضرت در خواب و بیدارى.<ref>سخاوى، همانجا</ref> به سیره، فضائل و ویژگیهاى پیامبر اكرم در پیش از بعثت نیز حدیث اطلاق شده است<ref>رجوع کنید به ابن‌تیمیه، ص 7ـ8</ref> عده‌اى حدیث را شامل قول، فعل و تقریرِ صحابه و تابعین <ref>رجوع کنید به سیوطى؛ انصارى، همانجاها</ref> و علما و صُلحا<ref>براى نمونه رجوع کنید به شهیدثانى، ص 54</ref> نیز دانسته‌اند.ظاهرا وجه نام گذاری حدیث از آن جهت است که در مقابل قرآن (که هر دو بیان احکام الهی است) قرار گرفته، زیرا بیشتر اهل سنت، قایل به قدم قرآن می‌باشند و از این رو، احکامی را که از شخص پیغمبر(ص) صادر شده است (حدیث) در مقابل قرآن (قدیم) نامیده‌اند.<ref>فتح الباری، ج۱</ref> | حدیث در اصطلاح [[اهل‌سنّت]] عبارت است از آنچه به پیامبر اكرم نسبت داده شود.<ref>ابن‌حجر عسقلانى، 1300ـ1301، ج 1، ص 173</ref> ، از قول و فعل و تقریرا<ref>ابن‌تیمیه، ص 5؛ سخاوى، ج 1، ص 21؛ سیوطى، همانجا؛ انصارى، ص 41</ref> و صفاتِ خَلقى و خُلقى و حتى حركات و سكنات آن حضرت در خواب و بیدارى.<ref>سخاوى، همانجا</ref> به سیره، فضائل و ویژگیهاى پیامبر اكرم در پیش از بعثت نیز حدیث اطلاق شده است<ref>رجوع کنید به ابن‌تیمیه، ص 7ـ8</ref> عده‌اى حدیث را شامل قول، فعل و تقریرِ صحابه و تابعین <ref>رجوع کنید به سیوطى؛ انصارى، همانجاها</ref> و علما و صُلحا<ref>براى نمونه رجوع کنید به شهیدثانى، ص 54</ref> نیز دانسته‌اند.ظاهرا وجه نام گذاری حدیث از آن جهت است که در مقابل قرآن (که هر دو بیان احکام الهی است) قرار گرفته، زیرا بیشتر اهل سنت، قایل به قدم قرآن می‌باشند و از این رو، احکامی را که از شخص پیغمبر(ص) صادر شده است (حدیث) در مقابل قرآن (قدیم) نامیده‌اند.<ref>فتح الباری، ج۱</ref> | ||
=== معنای اصطلاحی حدیث نزد شیعه === | ===معنای اصطلاحی حدیث نزد شیعه=== | ||
حدیث در اصطلاح علماى شیعه عبارت است از كلامى كه قول، فعل یا تقریر معصوم را گزارش كند<ref>رجوع کنید به شیخ بهائى، ص 412؛ میرزاى قمى، ج 1، ص 409؛ مامقانى، ج 1، ص 57</ref> و اطلاق آن بر آنچه از غیر معصوم رسیده از باب مَجاز است [۱۷]. <ref>رجوع کنید به شیخ بهائى، همانجا؛ صدر، ص 81</ref> | حدیث در اصطلاح علماى شیعه عبارت است از كلامى كه قول، فعل یا تقریر معصوم را گزارش كند<ref>رجوع کنید به شیخ بهائى، ص 412؛ میرزاى قمى، ج 1، ص 409؛ مامقانى، ج 1، ص 57</ref> و اطلاق آن بر آنچه از غیر معصوم رسیده از باب مَجاز است [۱۷]. <ref>رجوع کنید به شیخ بهائى، همانجا؛ صدر، ص 81</ref> | ||
==ارتباط معنایی حدیث با دیگر اصطلاحات مرتبط خبر== | |||
== ارتباط معنایی حدیث با دیگر اصطلاحات مرتبط خبر == | |||
| خط ۴۴: | خط ۴۳: | ||
== سنت == | ==سنت== | ||
در لغت به معنی طریقه یا طریقه پسندیده است و در اینجا مراد از سنت همان گفتار(قول) و کردار(فعل) معصوم یا عمل شخص دیگری است که در حضور وی انجام شود و آن جناب به زبان یا به سکوت خود، آن را امضا فرماید. قسمت اخیر در اصطلاح، «تقریر» معصوم نامیده می شود.تقریر امام از آن جهت حجت است که معصوم، عمل منکری را تقریر و امضا نمی کند، مگر به عنوان تقیه که برای امام جایز است، بنابر این، سنت در مقابل کتاب الله، به نفس فعل و تقریر، و به عبارت دیگر به آنچه طریقه معصوم و منتسب به اوست گفته می شود لذا پاره ای از کتب حدیثی مهم عامه، «سنن » نامیده شده، مانند: سنن نسایی، سنن ابن ماجه، سنن بیهقی، چنان که در فقه، بیشتر به معنی دوم (مستحب) آمده.<ref>درایة الحدیث , مدیرشانچی، کاظم</ref> | در لغت به معنی طریقه یا طریقه پسندیده است و در اینجا مراد از سنت همان گفتار(قول) و کردار(فعل) معصوم یا عمل شخص دیگری است که در حضور وی انجام شود و آن جناب به زبان یا به سکوت خود، آن را امضا فرماید. قسمت اخیر در اصطلاح، «تقریر» معصوم نامیده می شود.تقریر امام از آن جهت حجت است که معصوم، عمل منکری را تقریر و امضا نمی کند، مگر به عنوان تقیه که برای امام جایز است، بنابر این، سنت در مقابل کتاب الله، به نفس فعل و تقریر، و به عبارت دیگر به آنچه طریقه معصوم و منتسب به اوست گفته می شود لذا پاره ای از کتب حدیثی مهم عامه، «سنن » نامیده شده، مانند: سنن نسایی، سنن ابن ماجه، سنن بیهقی، چنان که در فقه، بیشتر به معنی دوم (مستحب) آمده.<ref>درایة الحدیث , مدیرشانچی، کاظم</ref> | ||
== روایت == | ==روایت== | ||
روایت را به معنی حدیث گفته اند.در مجمع البحرین فرموده است: روایت، خبری است که به طریق نقل به معصوم برسد.منتها روایت، در نقل شعر و قرائت قراء قرآن و مقالات ادب عربی بسیار اطلاق شده است.<ref>درایة الحدیث , مدیرشانچی، کاظم</ref> | روایت را به معنی حدیث گفته اند.در مجمع البحرین فرموده است: روایت، خبری است که به طریق نقل به معصوم برسد.منتها روایت، در نقل شعر و قرائت قراء قرآن و مقالات ادب عربی بسیار اطلاق شده است.<ref>درایة الحدیث , مدیرشانچی، کاظم</ref> | ||
== اثر == | ==اثر== | ||
اثر را در کتب لغت مرادف با حدیث و روایت و خبر بر شمرده اند، ولی بعضی اثر را به آنچه از صحابه نقل شود، اختصاص داده اند علامه قاسمی در قواعد التحدیث، اصطلاح مزبور را به محدثان خراسان نسبت می دهد.[۲۱]<ref>درایة الحدیث , مدیرشانچی، کاظم</ref> | اثر را در کتب لغت مرادف با حدیث و روایت و خبر بر شمرده اند، ولی بعضی اثر را به آنچه از صحابه نقل شود، اختصاص داده اند علامه قاسمی در قواعد التحدیث، اصطلاح مزبور را به محدثان خراسان نسبت می دهد.[۲۱]<ref>درایة الحدیث , مدیرشانچی، کاظم</ref> | ||
== اجزاء حدیث == | ==اجزاء حدیث== | ||
=== متن حدیث === | ===متن حدیث=== | ||
متن حدیث دراصطلاح عبارت است از الفاظ حدیث که معنا را افاده می‌کند <ref>عبدالرحمان بن ابی‌بکر سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، ج۱، ص۲۳، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.</ref> | متن حدیث دراصطلاح عبارت است از الفاظ حدیث که معنا را افاده می‌کند <ref>عبدالرحمان بن ابی‌بکر سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، ج۱، ص۲۳، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.</ref> | ||
=== سند حدیث === | ===سند حدیث=== | ||
به زنجیره راویان متن حدیث سند می گویند. | به زنجیره راویان متن حدیث سند می گویند. | ||
== علوم مرتبط با حدیث == | ==علوم مرتبط با حدیث== | ||
به دلیل اهمیت بالای حدیث برای مسلمانان علوم مختلفی ناظر به بررسی محتوایی و سندی احادیث پدید آمده است که تحت عنوان علوم حدیث دسته بندی می‌شوند. علوم مرتبط با حدیث عبارتند از: | به دلیل اهمیت بالای حدیث برای مسلمانان علوم مختلفی ناظر به بررسی محتوایی و سندی احادیث پدید آمده است که تحت عنوان علوم حدیث دسته بندی می‌شوند. علوم مرتبط با حدیث عبارتند از: | ||
1.درایه الحدیث که از آن به اصول الحدیث یا مصطلح الحدیث نیز یاد می شود. | 1.درایه الحدیث که از آن به اصول الحدیث یا مصطلح الحدیث نیز یاد می شود. | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۶: | ||
== منابع حدیثی == | ==منابع حدیثی== | ||
در عصر نبوی علی علیه‌السلام و عده‌ای از صحابه احادیث پیامبر(ص) را می‌نوشتند. پس از رحلت پیامبر(ص) اوضاع کتابت حدیث در بین اهل سنت با شیعه تفاوت زیادی پیدا کرد. خلیفه اول و دوم و به دنبال آنها عثمان و تا زمان عمر بن عبدالعزیز سیاست رسمی حکومت مخالفت با نقل و کتابت و تدوین احادیث پیامبر(ص) بود تا جایی که تعداد زیادی از مکتوبات حدیثی را سوزاندند. عمر بن عبدالعزیز سیاست رسمی را تغییر داد و تدوین کتابهای روایی آغاز گشت اما منع تدوین حدیث آثار مخرب خود در اصالت منابع بعدی را به جای گذاشت.البته شیعیان از همان دوران رسول خدا و پس از ایشان در زمان ائمه معصومین(ع) تا غیبت صغری احادیث را می‌نوشتند. به مرور زمان در میان اهل سنت و شیعیان کتابهای حدیث و جوامع بزرگ روایی با ویژگی های خاص خود شکل گرفتند | در عصر نبوی علی علیه‌السلام و عده‌ای از صحابه احادیث پیامبر(ص) را می‌نوشتند. پس از رحلت پیامبر(ص) اوضاع کتابت حدیث در بین اهل سنت با شیعه تفاوت زیادی پیدا کرد. خلیفه اول و دوم و به دنبال آنها عثمان و تا زمان عمر بن عبدالعزیز سیاست رسمی حکومت مخالفت با نقل و کتابت و تدوین احادیث پیامبر(ص) بود تا جایی که تعداد زیادی از مکتوبات حدیثی را سوزاندند. عمر بن عبدالعزیز سیاست رسمی را تغییر داد و تدوین کتابهای روایی آغاز گشت اما منع تدوین حدیث آثار مخرب خود در اصالت منابع بعدی را به جای گذاشت.البته شیعیان از همان دوران رسول خدا و پس از ایشان در زمان ائمه معصومین(ع) تا غیبت صغری احادیث را می‌نوشتند. به مرور زمان در میان اهل سنت و شیعیان کتابهای حدیث و جوامع بزرگ روایی با ویژگی های خاص خود شکل گرفتند | ||
== منابع مهم روایی اهل سنت == | ==منابع مهم روایی اهل سنت== | ||
| خط ۹۱: | خط ۹۰: | ||
== منابع مهم روایی شیعه == | ==منابع مهم روایی شیعه== | ||
اصول اربعمائه اولین مجموعه های حدیثی در بین شیعیان بودند که برخی از آنها در حال حاضر موجود است. همچنین کتاب المحاسن تألیف احمد بن محمد بن خالد برقی و تحف العقول تألیف ابن شعبه حرانی از اولین مجموعه های حدیثی شیعه به شمار می آید. و اما مهمترین جوامع حدیثی شیعه که بین سالهای 300 تا 450 هجری قمری تألیف شد و به کتب اربعه معروف است عبارتند از | اصول اربعمائه اولین مجموعه های حدیثی در بین شیعیان بودند که برخی از آنها در حال حاضر موجود است. همچنین کتاب المحاسن تألیف احمد بن محمد بن خالد برقی و تحف العقول تألیف ابن شعبه حرانی از اولین مجموعه های حدیثی شیعه به شمار می آید. و اما مهمترین جوامع حدیثی شیعه که بین سالهای 300 تا 450 هجری قمری تألیف شد و به کتب اربعه معروف است عبارتند از | ||
| خط ۱۰۶: | خط ۱۰۵: | ||
== طبقه بندی احادیث == | ==طبقه بندی احادیث== | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۱: | ||
== طبقه بندی موضوعی == | ==طبقه بندی موضوعی== | ||
در این روش طبقه بندی احادیث بر اساس موضوعات مطرح شده در آنها انجام می شود بیشتر جوامع بزرگ روایی بر چنین مبنایی طبقه بندی شده اند | در این روش طبقه بندی احادیث بر اساس موضوعات مطرح شده در آنها انجام می شود بیشتر جوامع بزرگ روایی بر چنین مبنایی طبقه بندی شده اند | ||
== طبقه بندی سندی == | ==طبقه بندی سندی== | ||
مسانيد که از سده 3ق تأليف آنها آغاز شده بود، نوشته هايی بودند که نه به ترتيب موضوعی، بلکه به ترتيب صحابيانی مرتب شده بودند که نخستين ناقل حديث از پيامبر (ص) شمرده می شدند.مرتب کردن احاديث يک کتاب بر اساس چهارده معصوم نيز شيوه ای نزديک به شيوه ياد شده است | مسانيد که از سده 3ق تأليف آنها آغاز شده بود، نوشته هايی بودند که نه به ترتيب موضوعی، بلکه به ترتيب صحابيانی مرتب شده بودند که نخستين ناقل حديث از پيامبر (ص) شمرده می شدند.مرتب کردن احاديث يک کتاب بر اساس چهارده معصوم نيز شيوه ای نزديک به شيوه ياد شده است | ||
== ترتيب الفبايی مطلع == | ==ترتيب الفبايی مطلع== | ||
در طی سده های متمادی، شيوه ديگری برای بازيابی زمينه پيدايی طيفی از کتب شده است؛ در اين شيوه، مطلع متن حديث مبنای طبقه بندی بود و هدف ارائه احاديث با ترتيب الفبايی مطلع آنها بود. | در طی سده های متمادی، شيوه ديگری برای بازيابی زمينه پيدايی طيفی از کتب شده است؛ در اين شيوه، مطلع متن حديث مبنای طبقه بندی بود و هدف ارائه احاديث با ترتيب الفبايی مطلع آنها بود. | ||
== تقسیمات حدیث == | ==تقسیمات حدیث== | ||
در علوم حدیث دسته بندی‌های متنوعی برای فهم بهتر سند یا متن روایات به کار می‌رود. این تقسیمات عبارتند از: | در علوم حدیث دسته بندی‌های متنوعی برای فهم بهتر سند یا متن روایات به کار می‌رود. این تقسیمات عبارتند از: | ||
| خط ۱۳۴: | خط ۱۳۳: | ||
تقسیم بر اساس عمل به روایت: حجت و لاحجت، مقبول، ناسخ و منسوخ | تقسیم بر اساس عمل به روایت: حجت و لاحجت، مقبول، ناسخ و منسوخ | ||
== جعل حدیث == | ==جعل حدیث== | ||
| خط ۱۴۳: | خط ۱۴۲: | ||
== پدیده نقل به معنا == | ==پدیده نقل به معنا== | ||
| خط ۱۵۰: | خط ۱۴۹: | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
1. دایره المعارف بزرگ اسلامی | 1. دایره المعارف بزرگ اسلامی | ||
| خط ۱۶۱: | خط ۱۶۰: | ||
منبع : دانشنامه اسلامي | منبع : دانشنامه اسلامي | ||
<references /> | |||