خناقیه

خنّاقیه‏شاخه‌ای از فرقه «غلاة» شیعه و پیرو ابو‌منصور عجلی کوفی بودند.

شرح حال موسس

اَبومَنْصورِ عِجْلی ملقب به کِسف، از غالیان مشهور شیعی در اوایل سده دوم هجری قمری بوده و پیروانش به منصوریه شهرت داشتند و چنان که از زندگی و تعالیم وی پیدا است، اهدافی سیاسی در سر داشته است و بدین جهت از سوی عمال حکومت اموی کشته شد. بعضی او را با عنوان منصور‌بن‌سعید یاد کرده‌اند. برخی گفته‌اند که که وی از قبیله عبدالقیس بود در حالی‌که در منابع دیگر او را ابو‌منصور عجلی خوانده‌اند. با توجه به این گزارش‌ها ثابت می‌شود که ابو‌منصور از موالی نبوده، بلکه عرب بادیه نشین و ساکن کوفه بوده است و از سواد خواندن و نوشتن بهره‌ای نداشته است.

وجه تسمیه

به گزارش برخی از منابع ابومنصور در شمار افرادی بود که معروف به خنّاق بودند و حتی نقل کرده‌اند اول شخصی که از میان غالیان شیعی به خنق یعنی خفه کردن مخالفان فتوا داد، ابو‌منصور بود. وی اصحابش را به کشتن غافل‌گیرانه مخالفان فرا می‌خواند. این‌گونه کشتن مخالفان نیز که در گفتاری مربوط به واصل‌بن‌عطا به غالیان نسبت داده شده، در تفسیر کلام وی مراد از غالیان را منصوریه و مغیریه دانسته‌اند. جاحظ عمرو، البیان و التبیین، به کوشش حسن سندوبی، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م. وی قتل مخالفانش را جهاد خفی می‌دانست.

شهرت ابو منصور به کسف

نقل شده است از آنجا که ابومنصور مدعی بود که به معراج رفته است، آیة «وَ اِنْ یرَوا کشفاً مِنَ السَّماءِ ساقِطاً…» را مربوط به خودش می‌دانسته و خود را همان قطعه افتاده از آسمان معرفی می‌کرد. از همین روست که ابومنصور به کسف شهرت یافت. [۲۲] در برخی از منابع آمده است که ابومنصور بر این باور بود که حضرت علی (ع) که کسف ساقط است و در سحاب (ابر) به سر می‌ برد. و اضافه کرده است که او نمرده و قبل از قیامت، خود و همراهانش به دنیا رجعت خواهند کرد.

اعتقادات

امامت و پیامبری

ابو‌منصور مطابق با افکار غلو آمیزش خود را از منسوبین امام باقر ‌علیه‌السلام می‌دانست، اما از طرف امام مطرود شد و حضرت از وی تبری جست. پس از آن بود که ادعای امامت کرد و بعد از شهادت حضرت اعلام کرد که امامت به او منتقل شده است. و نیز مدعی بود که امر امامت را شخص امام به وی تفویض کرده و او را وصی خویش خوانده است. با این حال به نقل برخی از منابع ابو منصور مدعی مهدویت امام باقر ‌علیه‌السلام بوده و بر همین اساس خود را در زمان غیبت و انتظار، خلیفه حضرت معرفی می‌کرد. همچنین می‌گفت که امام علی ع، امام حسن (ع)، امام حسین (ع)امام علی بن حسین(ع) و امام امام باقر (ع) و در ادامه خود وی به نبوت و رسالت رسیده‌اند. او خود را همچون ابراهیم، خلیل الله می‌دانست. و گمان می‌کرد که جبرئیل بر وی نازل می‌شود و منزلت وی نزد رسول (ص) چون منزلت یوشع بن نون نزد موسی (ع) است. از دیگر اعتقادات وی این بود که می‌گفت سلسله رسولان الهی خاتمه نمی‌یابد. و نیز مدعی بود که پس از خودش امر رسالت در 6 تن از فرزندانش ادامه خواهد داشت که آخرین آن مهدی موعود است.

بهشت و دوزخ

ابومنصور معتقد بود که مراد از بهشت یعنی شخصی که مامور به دوستی و پیروی از او هستیم وشخص مورد نظر، امام حاضر و امام وقت است و مقصود از جهنم یعنی شخصی که با امام دشمنی دارد و همگی مأمورند تا با او دشمن باشند و به این نتیجه می‌رسد که اگر کسی به شناخت امام زمانش نایل شد، چون به بهشت کمال رسیده است، پس تمام تکالیف از او ساقط می‌شود.

حلال کردن محرمات

سعد بن عبدالله اشعری گزارش کرده است که ابومنصور برای پیروانش همه محرمات را حلال و واجبات و فرائض را از آنان ساقط کرده است. همان طور که ابوالحسن اشعری اشعری، از آنها نقل کرده که از دیدگاه ابو‌منصور، همه محرمات اسامی کسانی است که خداوند دوستی و ولایت آنان را منع کرده است و واجبات اسماء رجالی است که ولایت آنان واجب و فرض است.

تشبیه خدا

ابومنصور مدعی بود که خداوند با وی سخن گفته و دستش را بر سر او کشیده و به وی گفته است: «برو ای فرزند و مردم را به سوی من بخوان. این عقیده ثابت می‌کند که ابومنصور مثل بسیاری از غالیان شیعی، تشبیه‌گرا بوده است.

سخت‌گیری بر مخالفان

ابومنصور بر مخالفانش سخت می‌‌گرفت. از احمد بن حنبل نقل می‌کنند این فرقه اعتقاد داشتند که اگر شخصی از این فرقه چهل نفر از مخالفان را بکشد، اهل بهشت است.

سر‌انجام ابو منصور

با توجه به آن چه درباره ابومنصور بیان شد، می‌توان گفت که او و پیروانش یک هدف سیاسی را دنبال می‌‌کرده‌اند. از این رو، به گزارش منابع گروهی از منصوریه از قبیله بنی‌کنده در کوفه خروج کردند و یوسف بن عمر ثقفی، والی کوفه، ابومنصور را دربند کرد و او را به دار آویخت.