اشرف علی تهانوی

اشرف علی تهانوی
نام کامل	اشرف تهانوی
نام‌های دیگر	عارف بالله
اطلاعات شخصی
محل تولد	هند
محل درگذشت	تهانه
دین	اسلام، مذهب سنی
استادان	محمود حسن دیوبندی محمود نانوتوی یعقوب نانوتوی
آثار	ترجمه کتاب بهشتی زیور و تفسیر بیان القرآن
فعالیت‌ها	موسسه هیات خانقاه امدادیه

اشرف‌علی بن عبدالحق فاروقی ‌تَهانَوی (۱۲۸۰-۱۳۶۲ق)، یکی از عالمان اهل سنت مکتب دیوبندیه هند بوده و به القابات حکیم الامت، محدث عارف‌ بالله‌ و فقیه، واعظ و عارف، مؤلف حنفی مشهور شده بود. وی به تصوف گرایش داشت و تهانوی در زبان‌های اردو، فارسی و عربی کتاب‌های نوشته است.

زندگی

مولانا اشرف علي تهانوي در پنجم ربيع الثاني در سال 1280 هجري قمري در تهانه بهون كه يكي از شهرهاي مظفر نگر هندوستان مي باشد، در روز چهارشنبه به وقت طلوع صبح صادق چشم به جهان گشود. حافظ غلام مرتضي مجذوب كه يكي از بزرگان و صاحب كشف و كرامت آن زمان بود، او را قبل از ولادتش اشرف علي نام نهاد . وی به پنج سالگي رسيد مادرش در گذشت و كاملاً تحت تربيت و پرورش پدرش قرار گرفت، و او هم با كمال شفقت و محبت به او پيش آمده و كاملاً حق تربيتش را به نحو احسن ادا نمود. چون بسيار تيزهوش و كوشا بود در مسير علوم ديني به سرعت پيش مي‌رفت بدين خاطر دوستي و محبت پدرش با او فوق العاده بود و آثار كمالاتي كه خداوند متعال بعداً به او عنايت بخشيد از دوران طفوليت نمودار بود. هنگامي كه به سيزده سالگي رسيد در آخر شب از بستر برخاسته و تهجد مي‌خواند و به اوراد و وظايف خود مشغول مي‌شد و مي‌فرمود: شوق و رغبت تهجد از فيض استاد ابتدايي ام مولانا فتح محمد نصيبم گرديد چون مولانا شيخ محمد محدث تهانوي خليفه خاص مولانا نور محمد رح او را ديد فرمود: اين پسر بعد از من جاي مرا خواهد گرفت، چنانكه همان طور هم شد و از نظر كمالات ظاهري و باطني بعد از او شهرت يافت.

تحصیلات

مولانا اشرف علي تهانوي بعد از خواندن كتب ابتدايي فارسي، پيش حافظ حسين علي قرآن مجيد را حفظ نمود سپس كتب ابتدايي عربي و كتب متوسط فارسي را پيش مولانا فتح محمد رح خواند و برخي از ادبيات فارسي را پيش دايي اش واجد علي كه اديبي كامل در زبان فارسي بود خواند، سپس براي تحصيل بيشتر در ماه ذي القعده، سال 1295 هجري قمري به دارالعلوم ديوبند رفت، و كتب مختلفي از مولانا محمد يعقوب، مولانا شيخ الهند محمود الحسن، مولانا سيد احمد، مولانا عبدالعلي، ملا محمود و غيره آموخت و چون بسيار تيزهوش و كوشا بود، به زودي مورد توجه خاص تمام استادان قرار گرفت و در سال 1301 هجري قمري فارغ التحصيل دارالعلوم ديوبند درآمد. و در تمام علوم و فنون مهارت تامه داشت، در فن مناظره، قرائت، تحرير، تقرير، فتوا استاد كامل بود.

روش تدريس

روش تدریس اشرف علي تهانوي رح به شرح ذيل بود:

• در مطالعه بسيار مي‌كوشيد كه درس را به ساده ترين روشي آماده كرده و به طلاب بفهماند.
• درسهاي بسيار مشكل و بحث هاي پيچيده را با بيان ساده چنان توضيح مي‌داد كه عموم طلبه مي‌فهميدند و احساس دشواري نمي‌كردند.
• هنگام تدريس بيش از نياز توضيح نمي‌داد.
• با جلسات مناظره و تبليغ هفتگي طلاب هم اختلاف نظر داشت كه چنين برنامه ها در امور درسي اثر مي‌گذارد.
• اگر طلاب به سه چيز كاملاً توجه دهند به آنها استعداد علمي حاصل مي‌گردد. 1- درسي كه مي‌گيرند، قبلاً بخوبي مطالعه نمايند.2- درس استاد را بخوبي گوش كرده و بفهمد و بدون فهميدن جلوتر نرود.3- آن درسي كه از استادش ميگيرد را تكرار نمايد.

خدمات دینی

بعد از فراغت، جهت تدريس به مدرسه (( فيض العام)) كانپور خوانده شد و در مدت كوتاهي در ميان استادان به علم و فضل شهرت يافته، و در ضمن به مواعظ، تصنيفات و افتاء مشغول بود و با مواعظ حسنه اش تمام مردم كانپور را شيفته خود كرده بود چون اراكين مدرسه ديدند كه سخنراني وي چنان جذاب و پر كشش است كه در مدتي بسيار كوتاه توانسته تمام مردم را به طرف خود جذب كند. وی در مسجد جامع محله، به تدريس پرداخت و آنجا مدرسه اي بنام (جامع العلوم) تاسيس نمود بعد از چهارده سال بناء به دستور مرشد خود حاجي امداد الله مهاجر مكي كانپور را ترك گفته و به تهانه بهون رفت.

طریقت

وی در سفر حج از حاجی امداداللّه تهانوی مهاجر مکی و از رهبران شورش هندیان بر ضد انگلستان که دلبستگی به مثنوی داشت و پیوسته در جوار کعبه شرح مثنوی می‌گفت. طریقت را فرا گرفت و مدتی با وی مصاحبت کرد و سپس به هند بازگشت و در کانپور به تدریس مشغول شد. وی پس از مدتی احوال باطنی بر او غلبه کرده بود چنانکه تدریس را ترک کرد و به مسافرت در مناطق مختلف هند پرداخت. او بار دیگر به حجاز رفت و مدتی را در صحبت حاجی امداد اللّه گذراند. تهانوی در ۱۳۱۵ به زادگاه خود بازگشت و تا پایان عمر، جز بندرت، از آن‌جا خارج نشد و به ارشاد مریدان و اصلاح نفوس و کتابت و تألیف و تدریس و وعظ و خطابه پرداخت.

آثار

شمار تصنیفات تهانوی در فارسی و عربی و اردو در موضوعات مختلف، از فقه و تفسیر و حدیث و منطق و کلام و عرفان و قرائت، به سیصد اثر می‌رسد. در ذیل به برخی آثار وی اشاره می‌گردد:

عربی

• سبق الغایات فی نسق آلایات
• انوار الوجود
• التجلی العظیم
• حواشی تفسیر بیان القرآن
• تصویر المقطات
• التلخیصات العشر
• مأۀ دروس
• الخطب المأثوره
• وجوه المثانی
• سبع سیاره
• جامع آلاثار مع تابع آلاثار
• تائید الحقیقه بآلایات العنیقه

فارسی

• مثنوی زیروبم
• عقائد بانی

اردو

• تفسیر بیان القرآن چار جلدی
• بهشتی زیور مع بهشتی گوهر
• اصلاح الرسوم
• قصد السبیل
• شوق وطن
• تبلیغ دین
• حیوۀ المسلمین
• تعلیم الدین
• اصلاح انقلاب
• مقبول مناجات
• مجموعۀ ملفوظات
• سائنس و اسلام
• اشرف الجواب
• اصلاح الخیال
• مواعظ
• الانتباهات المفیده
• قصد السبیل
• تربیت السالک
• التکشف
• کلید مثنوی .

ترجمه

برخی از آثار تهانوی به زبان فارسی ترجمه شده است:

• اخلاق بد و راه های درمان آن.
• اشرف الجواب.

مناجات مقبول دعاهای منتخب از قرآن و سنت.

• تزکیه و اصلاح .
• بهشتی زیور.
• جمال‌القرآن: حکیم‌الامه علامه اشرف علی تهانوی .
• خلاصه هدایة الحکمة اثیرالدین ابهری، که در دهلی چاپ شده است.
• کرامات امدادیه و کمالات امدادیه، که هر دو در شرح حالات امداداللّه تهانوی است.
• شرحی بر ابیات عارفانه حافظ که بارها به نام عرفان حافظ چاپ شده است.

مترجم قرآن مجید به زبان اردو بوده است. از این ترجمه معلوم می‌شود بر‌ فارسی‌ هم تسلّط کامل داشته‌ و احتمالا از ترجمه‌ها و تفسیرهای فارسی در ترجمۀ اردوی خویش بسیار سود برده است.