اشرف علی تهانوی

اشرف علی تهانوی
نام کامل	اشرف تهانوی
نام‌های دیگر	عارف بالله
اطلاعات شخصی
محل تولد	هند
محل درگذشت	تهانه
دین	اسلام، مذهب سنی
استادان	محمود حسن دیوبندی محمود نانوتوی یعقوب نانوتوی
آثار	بهشتی زیور و تفسیر بیان القرآن
فعالیت‌ها	موسسه هیات خانقاه امدادیه

اشرف‌علی بن عبدالحق فاروقی ‌تَهانَوی (۱۲۸۰-۱۳۶۲ق)، یکی از عالمان اهل سنت مکتب دیوبندیه هند بوده و به القابات حکیم الامت، محدث عارف‌ بالله‌ و فقیه، واعظ و عارف، مؤلف حنفی مشهور شده بود. وی به تصوف گرایش داشت و تهانوی در زبان‌های اردو، فارسی و عربی کتاب‌های نوشته است.

زندگی

مولانا اشرف علی تهانوی در پنجم ربیع الثانی در سال 1280 هجری قمری در تهانه بهون که یکی از شهرهای مظفر نگر هندوستان است، در روز چهارشنبه به وقت طلوع صبح صادق چشم به جهان گشود. حافظ غلام مرتضی مجذوب که یکی از بزرگان و صاحب کشف و کرامت آن زمان بود، او را قبل از ولادتش اشرف علی نام نهاد . وی به پنج سالگی رسید مادرش درگذشت و کاملاً تحت تربیت و پرورش پدرش قرار گرفت، و او هم با کمال شفقت و محبت به او پیش آمده و کاملاً حق تربیتش را به نحو احسن ادا نمود. چون بسیار تیزهوش و کوشا بود در مسیر علوم دینی به سرعت پیش می‌رفت بدین خاطر دوستی و محبت پدرش با او فوق‌العاده بود و آثار کمالاتی که خداوند متعال بعداً به او عنایت بخشید از دوران طفولیت نمودار بود. هنگامی که به سیزده سالگی رسید در آخر شب از بستر برخاسته و تهجد می‌خواند و به اوراد و وظایف خود مشغول می‌شد و می‌فرمود: شوق و رغبت تهجد از فیض استاد ابتدایی‌ام مولانا فتح محمد نصیبم گردید چون مولانا شیخ محمد محدث تهانوی خلیفه خاص مولانا نور محمد رح او را دید فرمود: این پسر بعد از من جای مرا خواهد گرفت، چنانکه همان طور هم شد و از نظر کمالات ظاهری و باطنی بعد از او شهرت یافت.

تحصیلات

مولانا اشرف علی تهانوی بعد از خواندن کتب ابتدایی فارسی، پیش حافظ حسین علی قرآن مجید را حفظ نمود سپس کتب ابتدایی عربی و کتب متوسط فارسی را پیش مولانا فتح محمد رح خواند و برخی از ادبیات فارسی را پیش دایی اش واجد علی که ادیبی کامل در زبان فارسی بود خواند، سپس برای تحصیل بیشتر در ماه ذی القعده، سال 1295 هجری قمری به دارالعلوم دیوبند رفت، و کتب مختلفی از مولانا محمد یعقوب، مولانا شیخ الهند محمود الحسن، مولانا سید احمد، مولانا عبدالعلی، ملا محمود و غیره آموخت و چون بسیار تیزهوش و کوشا بود، به زودی مورد توجه خاص تمام استادان قرار گرفت و در سال 1301 هجری قمری فارغ التحصیل دارالعلوم دیوبند درآمد. و در تمام علوم و فنون مهارت تامه داشت، در فن مناظره، قرائت، تحریر، تقریر، فتوا استاد کامل بود.

روش تدریس

روش تدریس اشرف علی تهانوی رح به شرح ذیل بود:

• در مطالعه بسیار می‌کوشید که درس را به ساده ترین روشی آماده کرده و به طلاب بفهماند.
• درسهای بسیار مشکل و بحث های پیچیده را با بیان ساده چنان توضیح می‌داد که عموم طلبه می‌فهمیدند و احساس دشواری نمی‌کردند.
• هنگام تدریس بیش از نیاز توضیح نمی‌داد.
• با جلسات مناظره و تبلیغ هفتگی طلاب هم اختلاف نظر داشت که چنین برنامه ها در امور درسی اثر می‌گذارد.
• اگر طلاب به سه چیز کاملاً توجه دهند به آنها استعداد علمی حاصل می‌گردد. 1- درسی که می‌گیرند، قبلاً بخوبی مطالعه نمایند.2- درس استاد را بخوبی گوش کرده و بفهمد و بدون فهمیدن جلوتر نرود.3- آن درسی که از استادش میگیرد را تکرار نماید.

خدمات دینی

بعد از فراغت، جهت تدریس به مدرسه (( فیض العام)) کانپور خوانده شد و در مدت کوتاهی در میان استادان به علم و فضل شهرت یافته، و در ضمن به مواعظ، تصنیفات و افتاء مشغول بود و با مواعظ حسنه اش تمام مردم کانپور را شیفته خود کرده بود چون اراکین مدرسه دیدند که سخنرانی وی چنان جذاب و پر کشش است که در مدتی بسیار کوتاه توانسته تمام مردم را به طرف خود جذب کند. وی در مسجد جامع محله، به تدریس پرداخت و آنجا مدرسه ای بنام (جامع العلوم) تاسیس نمود بعد از چهارده سال بناء به دستور مرشد خود حاجی امداد‌الله مهاجر مکی کانپور را ترک گفته و به تهانه بهون رفت.

طریقت

وی در سفر حج از حاجی امداداللّه تهانوی مهاجر مکی و از رهبران شورش هندیان بر ضد انگلستان که دلبستگی به مثنوی داشت و پیوسته در جوار کعبه شرح مثنوی می‌گفت. طریقت را فرا گرفت و مدتی با وی مصاحبت کرد و سپس به هند بازگشت و در کانپور به تدریس مشغول شد. وی پس از مدتی احوال باطنی بر او غلبه کرده بود چنانکه تدریس را ترک کرد و به مسافرت در مناطق مختلف هند پرداخت. او بار دیگر به حجاز رفت و مدتی را در صحبت حاجی امداد اللّه گذراند. تهانوی در ۱۳۱۵ به زادگاه خود بازگشت و تا پایان عمر، جز بندرت، از آن‌جا خارج نشد و به ارشاد مریدان و اصلاح نفوس و کتابت و تألیف و تدریس و وعظ و خطابه پرداخت.

آثار

شمار تصنیفات تهانوی در فارسی و عربی و اردو در موضوعات مختلف، از فقه و تفسیر و حدیث و منطق و کلام و عرفان و قرائت، به سیصد اثر می‌رسد. در ذیل به برخی آثار وی اشاره می‌گردد:

عربی

• سبق الغایات فی نسق آلایات
• انوار الوجود
• التجلی العظیم
• حواشی تفسیر بیان القرآن
• تصویر المقطات
• التلخیصات العشر
• مأۀ دروس
• الخطب المأثوره
• وجوه المثانی
• سبع سیاره
• جامع آلاثار مع تابع آلاثار
• تائید الحقیقه بآلایات العنیقه

فارسی

• مثنوی زیروبم
• عقائد بانی

اردو

• تفسیر بیان القرآن چار جلدی
• بهشتی زیور مع بهشتی گوهر
• اصلاح الرسوم
• قصد السبیل
• شوق وطن
• تبلیغ دین
• حیوۀ المسلمین
• تعلیم الدین
• اصلاح انقلاب
• مقبول مناجات
• مجموعۀ ملفوظات
• سائنس و اسلام
• اشرف الجواب
• اصلاح الخیال
• مواعظ
• الانتباهات المفیده
• قصد السبیل
• تربیت السالک
• التکشف
• کلید مثنوی .

ترجمه

برخی از آثار تهانوی به زبان فارسی ترجمه شده است:

• اخلاق بد و راه های درمان آن.
• اشرف الجواب.

مناجات مقبول دعاهای منتخب از قرآن و سنت.

• تزکیه و اصلاح.
• بهشتی زیور.
• جمال‌القرآن: حکیم‌الامه علامه اشرف علی تهانوی.
• خلاصه هدایة الحکمة اثیرالدین ابهری، که در دهلی چاپ شده است.
• کرامات امدادیه و کمالات امدادیه، که هر دو در شرح حالات امداداللّه تهانوی است .
• شرحی بر ابیات عارفانه حافظ که بارها به نام عرفان حافظ چاپ شده است .

مترجم قرآن مجید به زبان اردو بوده است. از این ترجمه معلوم می‌شود بر‌ فارسی‌ هم تسلّط کامل داشته‌ و احتمالا از ترجمه‌ها و تفسیرهای فارسی در ترجمۀ اردوی خویش بسیار سود برده است.

منابع

1. حکیم الامت مولانا اشرف علی تهانوی (رح)، blogfa.com
2. حسنی،عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج۸.
3. اردو دائرة معارف اسلامیّه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «اشرف علی تهانوی» (از ابوسعید بزمی انصاری)
4. محمد عبد الحق، تألیفات اشرفیه، دهلی هندوستان.
5. فروشگاه کتاب اهل سنت اندیشه. google.com
6. اشرف علی تهانوی، جمال القرآن، gisoom.com
7. قاموس الکتب اردو، ج ۲: تاریخیات، ج۲، ص۲۶۸، کراچی ۱۹۷۵.
8. اکبر ثبوت، گوشه‌هایی از جایگاه مثنوی در تاریخ و فرهنگ ما، ج۱،در ادبیات معاصر دری افغانستان، چاپ شریف حسین