عبدالعزیز جوهری بصری بغدادی

احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری بغدادی
نام کامل	احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری بغدادی
اطلاعات شخصی
سال تولد	245 ق، ۲۳۸ ش‌، ۸۵۹ م
محل تولد	بصره
سال درگذشت	323 ق، ۳۱۴ ش‌، ۹۳۵ م
محل درگذشت	بصره
دین	اسلام، شیعه
استادان	احمد بن اسحاق بن صالح امحمد بن زكریا بن دینار غلابی جوهری اابوزید عمر بن شبه اابویوسف یعقوب بن شیبه ااحمد بن منصور رمادی
شاگردان	ابوالمفضل شیبانی ابوالفرج اصفهانی ابوبكر دوری وراق ابوعبیده محمد بن عمران مرزبانی سلیمان بن احمد طبرانی ابواحمد حسن بن عبدالله عسكری
آثار	السقیفه فدك
فعالیت‌ها	دانشمند ادیب مورخ محدث

احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری بغدادی، دانشمند، ادیب، مورخ، محدث و صاحب کتاب «السقیفه». در علوم حدیث و تاریخ تبحر داشت. وی تألیفات بسیاری داشته که اکثر آنها از بین رفته است. از کتاب‏‌های مهم و معروف او که اکنون در دست است کتاب «السقیفه و فدک» است که در آن داستان سقیفه و خطبه حضرت زهراء (سلام الله علِیها) و ماجرای فدک گزارش شده است.

معرفی اجمالی

احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری بغدادی، دانشمند، ادیب، مورخ، محدث و صاحب کتاب «السقیفه». وی در اواسط قرن سوم حدود 245 هجری در بصره چشم به جهان گشود زیرا بعضی از اساتید او در 262هجری وفات یافته‌‏اند. بنابراین وی در این هنگام حداقل به سن جوانی رسیده بود. وفات او به گفته معاصرش ابوبکر صولی شطرنجی (م335ق) در 323هجری در زادگاهش بصره اتفاق افتاده است. وی دوران کودکی و جوانی را در بصره سپری کرد و پس از آن به بغداد آمد و نزد اساتید آن‌جا شاگردی نمود و در علوم حدیث و تاریخ تبحر یافت. وی هم‌چنین سفری به سامراء داشته و نزد استاد خود احمد بن اسحاق بن صالح (م281ق) که در این شهر اقامت دائم داشت و در همین شهر درگذشته است، احادیثی فراگرفته است. اساتید او عمدتاً از اهل‏‌سنت هستند و از استادان شیعی او تنها می‏‌توان به «محمد بن زکریا بن دینار غلابی جوهری» اشاره نمود. از استادان سنی او «ابوزید عمر بن شبه» (م262ق)، «ابویوسف یعقوب بن شیبه» (م262ق)، «احمد بن منصور رمادی» (م265ق) و «احمد بن اسحاق بن صالح» (م281ق) هستند.

درباره اعتقاد او سخن قاطعی نمی‌‏توان گفت. از یک‌سو شیخ طوسی نام او را در فهرست خود یاد کرده و اشاره‏ای به فساد اعتقاد او ننموده است. روشن است که بنای شیخ در این کتاب بر آن است که جز دانشمندان شیعی را ذکر نکند؛ و از سوی دیگر ابن ‏ابی‏ الحدید به صراحت وی را از عالمان سنی برشمرده است. از احادیث و اخباری که وی خود در کتاب «السقیفه» گزارش کرده نیز نمی‏‌توان به حقیقت اعتقاد او پی برد هر چند وی در این و از سوی دیگر ابن ‏ابی‏ الحدید به صراحت وی را از عالمان سنی برشمرده است.

بسیاری از دانشمندان شیعه، سخن شیخ طوسی را بر گفته ابن ‏ابی‏ الحدید ترجیح داده و وی را امامی معرفی کرده‏‌اند و شاید به همین دلیل مورخان بزرگ اهل‌‏سنت مانند خطیب بغدادی، ابن‌حجر عسقلانی و دیگران متعرض شرح‏ حال او نشده‏‌اند، چنان‌که برخی از اخبار او درباره فضیلت علی (علیه‌السلام) و تنقیص معاویه و نیز گزارش او درباره تخلف خلیفه اول از لشگر اسامه، می‌‏تواند گواه تشیع او باشد. وی تألیفات بسیاری داشته که اکثر آن‌ها از بین رفته است. از کتاب‏‌های مهم و معروف او که اکنون در دست است کتاب «السقیفه و فدک» است که در آن داستان سقیفه و خطبه حضرت زهراء (سلام الله علِیها) و ماجرای فدک گزارش شده است. اصل این کتاب تا قرن هفتم هجری موجود بوده است اما از آن پس ابن ابی‏ الحدید معتزلی (م655ق) در شرح نهج ‏البلاغه و ابوالفتح اربلی (م693ق) در کشف ‏الغمه، از روی نسخه عتیقه‏ ای که در اختیار داشتند متن آن را در کتاب‏‌های‌شان درج نموده و به آیندگان انتقال داده‏‌اند.

استادان

اساتید او عمدتاً از اهل‏‌سنت هستند و از استادان شیعی او تنها می‏‌توان به محمد بن زکریا بن دینار غلابی جوهری (م298ق) اشاره نمود. از استادان سنی او ابوزید عمر بن شبه (م262ق)، ابویوسف یعقوب بن شیبه (م262ق)، احمد بن منصور رمادی (م265ق) و احمد بن اسحاق بن صالح (م281ق) هستند.

شاگردان

از شاگردان شیعی و سنی او ابوالمفضل شیبانی (م387ق)، ابوالفرج اصفهانی (م356ق)، ابوبکر دوری وراق (شیعی متعصب و متوفا 379هجری)، ابوعبیده محمد بن عمران مرزبانی (م385ق)، سلیمان بن احمد طبرانی و ابواحمد حسن بن عبدالله عسکری (م382ق) هستند.

آثار

از کتاب‏‌های مهم و معروف او که اکنون در دست است کتاب السقیفه و کتاب فدک است که در آن داستان سقیفه و خطبه حضرت زهراء (سلام الله علِیها) و ماجرای فدک گزارش شده است.

منابع

1. اعیان الشیعه(قطع بزرگ، ج3ص6 شماره3؛
2. الامالی، طوسی، ص503 حدیث1153، وص594 حدیث1229؛
3. تنقیح المقال(حجری)، ج1ص64 شماره 382؛
4. الذریعه، ج12ص206 شماره 1364؛
5. السقیفه و فدک، مقدمه، به قلم دکتر محمدهادی امینی؛
6. شرح نهج‌البلاغه، ابن ابی ‏الحدید، جزء16ص210؛
7. طبقات اعلام الشیعه، ج1ص28؛
8. الفهرست، طوسی، ص83 شماره 110؛
9. کتابخانه ابن طاوس، اتان گلبرگ، ص514 شماره 532؛
10. المسترشد، ابن جریر طبری، ص116؛
11. مناقب امیرالمؤمنین(ع)، محمدبن سلیمان کوفی، ج1ص400، پاورقی.