برائت در حج ابراهیمی (مقاله)

برائت در حج ابراهیمی، از جمله مناسک عبادی، سیاسی و اجتماعی است. حج، علاوه بر آن که دارای احکام فردی و شخصی است، ابعاد سیاسی و اجتماعی گسترده‌­ای نیز دارد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و با درایت امام خمینی این رکن، جان تازه‌ای به خود گرفت و توجه خاصی به آن شد. در این میان حکم فقهی «اعلان برائت از مشرکان» و دشمنان اسلام جایگاه ویژه‌­ای پیدا کرد و شیعیان و برخی از اهل‌سنت به پیروی از فتوای امام خمینی سعی بر اجرای آن داشته­‌اند. در علم فقه نیز مسأله تبری از مشرکین نوعی ارتباط خاص و منفی مسلمین با مشرکین است که نمود عینی آن را می‌­توان در «اعلان برائت از مشرکین» در حج دانست.

مفهوم برائت

برائت در لغت

اصل واژه «برء» و «براء» و «تبرّی» به معنای کناره‌گیری و بیزاری جستن از هر چیزی است که مجاورت با آن مورد کراهت و نکوهش باشد.

برائت در اصطلاح

برائت به این معنا، با معنای لغوی آن بی تناسب نیست و در واقع، مفهوم برائت، از بیزاری که یک امر قلبی و عاطفی باشد، فراتر رفته و مستلزم کناره گیری، منزوی ساختن و طرد عمل مشرکان و توطئه گران است و همانگونه که مفسران گفته اند: به معنای رفع امان و سلب مصونیت و عدم تعهد در برابر مشرکان و حتی جنگ با آنان می باشد، چه، آنان آغازگر توطئه بوده و نقض عهد کرده و مهلت و مدت پیمانشان به پایان رسیده است.

برائت و تبرّی در برابر ولایت و تولّی، دو فرع از فروع دین، مسلمانان محسوب می‌شوند. در اصطلاح دینی، برائت به بیزاری از دشمنان خداوند اطلاق می‌گردد. استفاده از تعبیر «برائت از مشرکان» امروز به تلاش‌هایی اشاره دارد که در بُعد سیاسی و بین‌المللی حج به‌شکل اجتماعی و در مراسم برائت از مشرکان به‌طور عمومی در جهان اسلام و در عربستان سعودی در سرزمین منا به‌طور ویژه صورت می‌گیرد. و خداوند متعال در قرآن می فرماید: أَنَّ اللّهَ بری ءٌ مِنْ المُشرِکینَ و رسولُهُ در ترجمه های فارسی «برائت» به واژه «بیزاری» تعبیر شده است و شاید این واژه به خاطر بُعد احساسی و عاطفی آن، برای بیان معنا و مفهوم اصل برائت رسا و کافی نباشد. برائت به معنای دوری جستن و کناره گیری کردن و منزوی ساختنِ دشمن است واین درزمان صلح،به منظور بازداشتن دشمن از سوء استفاده از روابط صلح آمیز، برضد اسلام و امّت اسلامی، به شیوه ای مناسب وبا مقتضای زمان، انجام می گیرد. و بالأخره برائت از مشرکین، تعبیری است قرآنی به مفهوم بیزاری و اجتناب از مشرکین و دشمنان مسلمانان و قطع پیوند با آنها. این تعریف، توسعا، به فعالیت هایی که در بُعد سیاسی حج به صورت اجتماعی انجام می گیرد نیز اطلاق می شود.

برائت از دیدگاه امامین انقلاب

دیدگاه امام خمینی

امام خمینی در مورد شیوه‌های اعلان برائت از مشرکین معتقدند که هر عصر و زمانی شیوه‌های خاص خود را می طلبد و درواقع چنین نیست که یک شیوه در هر عصری کاربرد داشته باشد بلکه با توجه به شرایط و اوضاع و احوال زمانی، باید شیوه خاص آن شرایط را به کار برد. «اعلان برائت در هر عصر و زمانى جلوه‏‌ها و شیوه‌‏ها و برنامه‏‌هاى متناسب خود را مىی‌طلبد و باید دید که در عصرى همانند امروز که سران کفر و شرک همه موجودیت توحید را به خطر انداخته‏اند و تمامى مظاهر ملى و فرهنگى و دینى و سیاسى ملت‌ها را بازیچه هوس‌ها و شهوت‌ها نموده‌‏اند چه باید کرد. آیا باید در خانه‏‌ها نشست و با تحلیل‌هاى غلط و اهانت به مقام و منزلت انسان‌ها و القاى روحیه ناتوانى و عجز در مسلمانان، عملًا شیطان و شیطان‌زادگان را تحمل کرد و جامعه را از وصول به خلوص که غایت کمال و نهایت آمال است، منع کرد و تصور نمود که مبارزه انبیا با بت و بت‏‌پرست‌ها منحصر به سنگ و چوب‌هاى بیجان بوده است و نعوذ باللَّه پیامبرانى همچون ابراهیم در شکستن بت‌ها پیشقدم و اما در مصاف با ستمگران، صحنه مبارزه را ترک کرده‏‌اند؟».

جستارهای وابسته

• تبری
• تولی
• مکه