خطیب بغدادی

نام	خطیب بغدادی
نام کامل	ابوبکر احمد بن علی بن ثابت
نامهای دیگر	ح‍اف‍ظ م‍ش‍رق‌ • خ‍طی‍ب‌•اح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ل‍ی • خ‍طی‍ب‌ ب‍غ‍دادی‌ • اب‍وب‍ک‍ر اح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ل‍ی
دین و مذهب	اسلام • سنی شافعی
تاریخ تولد	۱۰ مهٔ ۱۰۰۲• ۲۳ جمادی‌الثانی ۳۹۲
محل تولد	غزیه • روستای در وادی الملک • حجاز
محل زندگی	عراق
تحصیلات	علم حدیث • فقه
پیشه	مدرس • محدث • فقیه • تاریخ‌نگار
دلیل شهرت	تاریخ‌نویسی • حدیث‌شناسی
آثار	تاریخ بغداد • الفصل للوصل المدرج في النقل شرح النظّام • در شرح ابراهیم بن سیار معتزلی • شرف أصحاب الحدیث …
اساتید	ابوحامد اسفراينى • ابن صيدلانى • ابن رزقويه
درگذشت	۵ سپتامبر ۱۰۷۱ (۶۹ سال)• ۷ ذیحجه ۴۶۳

ابوبکر احمد بن على بن ثابت معروف به «خطیب بغدادى» (۳۹۲- ۴۶۳ ق)، از مورخان و محدثان مشهور اهل سنت در قرن ۵ قمری است. کتاب «تاریخ بغداد» از مهمترین آثار اوست.

بغدادی کیست

احمدبن على بن ثابت، محدّث و مورخ مشهور قرن پنجم و مؤلف تاریخ بغداد*. او در جمادى الآخره ۳۹۲ در قریه هَنیقِیا در اطراف نَهُرالمَلِک به دنیا آمد. ظاهراً هنیقیا قریهاى در نزدیکى درزیجان بوده که پدر خطیب، ابوالحسن على بن ثابت بیست سال امامت جماعت و قرائت خطبه را در آن برعهده داشته است

پدرِ خطیب از زمره حافظان قرآن بود که آن را بر ابوحفص کتّانى قرائت کرده بود . او در ۴۱۲ وفات کرد و در مقبره باب حرب به خاک سپرده شد . خطیب بغدادى بنابر خبرى که از پدر خود نقل کرده، تبارى عربى داشته و از عشیرهاى بوده است که در حصّاصه از نواحى فُرات سکونت داشته اند.

درباره اطلاق لقب خطیب بر وى، از این حیث که نسبت پدرش به او رسیده یا خود او این شغل را داشته است، باید خاطر نشان کرد که به نوشته یاقوت حموى از قول عبدالعزیزبن محمد نخشبى (متوفى ۴۵۶) خطیب بغدادى در برخى روستاهاى بغداد به ایراد خطبه مى پرداخت.

اساتید و مشایخ

وى خواندن و نوشتن را در نزد هلال بن عبداللّه بن محمد فراگرفت ، اما معلوم نیست که خواندن و نوشتن را در درزیجان فراگرفت یا در بغداد. چون پدرش در این ایام در بغداد به سر مى برد و در همانجا وفات کرد و خطیب هم در ۴۰۳ براى اولین بار در بغداد سماع حدیث کرده ، به نظر مى رسد خواندن و نوشتن را در بغداد فراگرفته باشد

خطیب بغدادى سپس به تشویق پدرش به سماع حدیث و تعلم فقه پرداخت نخستین سماع وى چنانکه گفته شد در یازده سالگى و در نزد ابن رِزقویه بود. سپس به فراگیرى فقه مشغول و در مسجد عبداللّه بن مبارک به درس ابوحامد اسفراینى* (متوفى ۴۰۶) حاضر شد ، اما به سبب صِغَرِ سن از محضر درس او استفاده چندانى نبرد.

اولین کسى که به گفته خطیب از درس فقه او بهره برد و از آن یادداشت برداشت، ابوالحسن احمدبن محمد معروف به ابن المَحامِلى، شاگرد اسفراینى بود. در عین حال نخستین استاد حقیقى خطیب بغدادى در فقه، قاضى ابوالطیب طاهربن عبداللّه طبرى بود که شیخ شافعیان بغداد محسوب مى شد.

خطیب نزد بیشتر مشایخ بغداد سماع حدیث کرد، از جمله از سال ۴۰۶ تا ۴۱۲ به مدت شش سال نزد ابن رزقویه حدیث آموخت و به صورت اجازه یا سماع، تألیفات پرشمار و مشهور ۲۴ تن از مؤلفان را ــکه بیشتر در زمینه حدیث و رجال بودــ از وى شنید.

خطیب سپس به ابوبکر احمدبن محمدبن غالب خوارزمى، معروف به بَرْقانى*، محدّث و مؤلف مشهور، پیوست و سالها در مصاحبت او احادیث بسیار سماع کرد ، برقانى هم متقابلا احادیث فراوانى از خطیب شنید او درباره روش علمى آینده خود از برقانى مشورت و راهنمایى مىگرفت

خطیب در ۴۱۲ در بصره بود و در این سفر از شمارى از مشایخ آنجا اخذ حدیث کرد، از جمله ابوالحسن على بن قاسم بن حسن شاهد و ابومحمد حسن بن على سابورى. در ۴۱۵، به منظور اخذ احادیث بیشتر به فکر سفر به مراکز علمى افتاد ولى در اینکه به کدام شهر برود دچار تردید گشت و پس از مشورت با برقانى راهى نیشابور شد و در رمضان ۴۱۵ به آنجا رسید. خطیب در مسیر خود تا نیشابور، در برخى شهرها همچون نهروان و دینور سماع حدیث کرد و به رى نیز وارد شد. در این سفر ابن القُنّى همراه وى بود.

آثار

عمرى مجموعه آثار خطیب را در ده بخش موضوعى معرفى کرده است:

حدیث

• الامالى،
• کتاب فیه حدیث «الامامُ ضامِنٌ و المؤذن مؤتمَنٌ»،
• کتاب فیه حدیث «نضّراللّه امْرءاً سَمِع منّا حدیثاً»،
• طریق حدیث قبض العلم، «طلب العلم فریضه على کل مسلم»،
• مسند ابى بکر الصدیق،
• مسند صفوان بن عسّال.

تخریج احادیث:

• کتاب اطراف الموطأ، جزء فیه احادیث مالک بن انس عوالى،
• امالى الجوهرى،
• فوائد ابى القاسم النرسى،
• الفوائدالمنتخبه الصحاح و
• الغرائب از ابوالقاسم مهروانى.

مصطلح الحدیث

الکفایه فى علم الروایه

آداب محدّثان

• اقتضاءُ العلمِ العملَ در باب ضرورت قرین بودن علم و عمل،
• شرف اصحاب الحدیث
• نصیحه اهل الحدیث
• الرحله فى طلب الحدیث
• تقیید العلم
• الجامع لاخلاق الراوى و
• آداب السامع.

علم رجال حدیث

الاسماءالمبهمه فى الأنباء المحکمه تلخیص المتشابه فى الرسم و حمایه ما اشکل منه عن بوادرالتصحیف و الوهم تالى التلخیص (ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۷) به عنوان مستدرک کتاب پیشین، غُنیه الملتمس فى ایضاح الملتبس

السابق واللاحق فى تباعد مابین وفاه الراویین عن شیخ واحد در باب کسانى که دو راوى از آنها روایت کرده اند و زمان وفات آنها تفاوت زیادى باهم دارد. این کتاب براساس حروف الفبا تنظیم شده و شاید تنها نمونه در نوع خود باشد، کتاب موضّح اوهامالجمع و التفریق

تاریخ

• تاریخ مدینه السلام یا تاریخ بغداد،
• مناقب الشافعى، مناقب احمدبن حنبل.

عقاید

مسأله الکلام فى الصفات، القول فى علم النجوم.

اصول فقه

الفقیه و المتفقّه

فقه

• نهج الصواب فى ان التسمیه آیه من فاتحه الکتاب،
• ابطال النکاح بغیر ولى،
• اذا اُقیمت الصلاه فلاصلاه الا المکتوبه،
• الجهر ببسم اللّه الرحمن الرحیم فى الصلاه،
• الحیل،
• ذکر صلاهالتسبیح و
• الاحادیث التى رویت عنالنبى صلى اللّه علیه وسلم فیها و اختلاف الفاظ الناقلین.

زهدیات

المنتخب من کتاب الزهد و الرقائق

ادبیات

• البُخلاء
• التطفیل و
• حکایات الطفیلیین (نجف ۱۳۸۶)

منبع

برگرفته از سایت زندگینامه احمد خطیب بغدادى(متوفی۴۶۳ه ق) - علماوعرفا