بهشمیه

‏بهشمیه گروهی از فرقه معتزله و از پیروان ابوهاشم عبدالسلام محمد بن عبدالوهاب جبایی هستند.

موسس

موسس فرقه عبدالسلام بن ابوعلی محمد جبایی و کنیهاش ابوهاشم معروف به جبایی فرزند ابوعلی جبایی است.

تاریخچه

ابوهاشم شاگرد پدر خود ابوعلی جبایی بود که در آن زمان ریاست معتزله بصره را به عهده داشت. با این حال وی در شماری از مسائل کلامی با پدرش اختلاف داشت و هنگامی که رهبری معتزلیان بصره را بر عهده گرفت، گروهی از شاگردان ابوعلی جانشینی او را به دلیل اختلافات کلامی اش با پدرش رد کردند. ابن المرتضى در کتاب «المنیه و الامل»، او را از طبقه نهم «معتزله» آورده است و وى را بسیار ستوده و گوید: در علم کلام کسى به حدّ وى نرسید. وى غالبا با پدر خود، محمد بن عبدالوهاب جبایى مناظره مى‏ کرد و بین آن دو در مسائل کلامى اختلاف بسیار بود. ابوهاشم در علم نحو از شاگردان مبرّد بود و در شعبان سال 321 هجرى درگذشت.

عقاید کلامی

برخی از مهم‌ترین عقاید ابوهاشم از قرار زیر است:

مستحق ذم و عقاب دانستن انسان معتقدند که شارع می‌تواند افراد را بدون آن که مرتکب فعلی شوند مذمت و عقاب کند. ریشه این اعتقاد در آن جا شکل گرفته است که معتزلیان به طور عام معتقد به استطاعت بر فعل با توضیحات خاص به خود هستند، اما ابوهاشم مدافع هم زمانی استطاعت و وقوع فعل بوده است و می‌گفت کسی که نسبت به عمل و فعلی استطاعت دارد چون قدرت بر انجام فعل دارد و اگر فعلی را انجام ندهد مستحق نکوهش و مذمت می‌شود. دوم.

عاصی و مطیع بودن انسان‌ها بهشمیه معتقدند که می‌شود عاصی باشد و حال آن که گناهی انجام نداده باشد و از طرف دیگر می‌تواند مطیع باشد و حال آن که عملی انجام نداده باشد و حتی کافر باشد بدون آن که کار کفر آمیزی کرده باشد.

عدم وجوب امامت بهشمیه همراه با اهل سنت و جماعت درباره امامت معتقد به نص نیستند مبنی بلکه امامت را از امور اختیاری وانتخابی می‌دانند.

عدم پذیرش توبه درباره توبه معتقد است اگر فردی از کار زشتش توبه کند، در حالی‌ که زشتی آن را می‌داند، اما بر کار زشت دیگری که نسبت به زشتی آن هم آگاه است، یا از زشتی آن خبر دارد، هر چند فعل نیکویی باشد و به آن اصرار ورزد، توبه اول او صحیح نیست؛ چراکه زشتی را از آن جهت که زشت است باید ترک کرد و اگر فردی عملی زشت را ترک کند و بر عمل زشت دیگری اصرار ورزد، معلوم می‌شود که به قباحت زشتی پی نبرده است. بنابراین، توبه او صحیح نیست. همچنین معتقد است که توبه از گناه پس از ناتوانی از انجام گناه، درست نیست.

آثار

ابوهاشم دارای تالیفات بسیاری بوده است که شامل کتاب‌ها و پاسخ‌های او می‌باشد که البته همه آن‌ها از بین رفته است. ابن‌ندیم در الفهرست خود برخی از کتاب‌ها را به او منتسب می‌کند که عبارت است از: الجامع الکبیر، الأبواب الکبیر، الأبواب الصغیر، الجامع الصغیر، کتاب الإنسان، العوض، المسائل العسکریات، النقض علی أرسطالیس فی الکون والفساد، الطبائع و النقض علی القائلین بها، کتاب الاجتهاد.