افزودن پیوند

    ابوالعباس سبتی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'سبته' به 'سبته')
    بدون خلاصۀ ویرایش
    خط ۱: خط ۱:
    '''سَبَتى، احمد بن جعفر''' ، [[صوفى]] و [[فقیه]] مراکشى سدۀ ششم و هفتم است. شناخت این شخصیت از جهت اثری که وی بر وحدت مذاهب اسلامی می‌تواند داشته باشد، حائز اهمیت است.
    '''سَبَتى، احمد بن جعفر''' ، [[تصوف|صوفى]] و [[فقیه]] مراکشى سدۀ ششم و هفتم است. شناخت این شخصیت از جهت اثری که وی بر وحدت مذاهب اسلامی می‌تواند داشته باشد، حائز اهمیت است.


    ==پیشینه==
    ==پیشینه==
    او اصالتآ از قبیله [[خزرج]] بود <ref>ابن ‌موقت، 2003، ص 22</ref>. وى در 524 در سَبَته متولد شد <ref>[[مقرى]]، ج 7، ص 267؛ [[ابن‌ موقت]]، همان، ص20ـ21</ref> و در سال 601 در [[مراکش]] درگذشت.<ref>مقرى، ج 7، ص 267</ref>. او را در خارج باب تاغزوت به خاک سپردند <ref>ابن ‌موقت، 2003، ص 91ـ92؛ معلمة المغرب، ج 14، ص 4853</ref>.
    او اصالتآ از قبیله خزرج بود <ref>ابن ‌موقت، 2003، ص 22</ref>. وى در 524 در سَبَته متولد شد <ref>[[مقرى]]، ج 7، ص 267؛ [[ابن‌ موقت]]، همان، ص20ـ21</ref> و در سال 601 در [[مراکش]] درگذشت.<ref>مقرى، ج 7، ص 267</ref>. او را در خارج باب تاغزوت به خاک سپردند <ref>ابن ‌موقت، 2003، ص 91ـ92؛ معلمة المغرب، ج 14، ص 4853</ref>.


    ==تحصیلات==
    ==تحصیلات==
    سبتی ده ساله بود که پدرش را از دست داد و مادرش، براى تأمین معاش خانواده، او را به کار پارچه ‌بافى گماشت، اما او از آن کار گریخت و نزد [[ابوعبداللّه فخار]]، شاگرد [[قاضى عیاض]] (فقیه [[مالکى]])، به تحصیل پرداخت و پس از مدتى (در شانزده یا بیست سالگى) [[قرآن]] را از حفظ کرد و فنون ادب و عربى و احکام فقهى را فراگرفت <ref>مقرى، ج 7، ص 268؛ ابن ‌موقت، همان، ص 22ـ23؛ [[سملالى]]، ج 1، ص 279ـ280؛ د. [[اسلام]]، ذیل مادّه</ref>.
    سبتی ده ساله بود که پدرش را از دست داد و مادرش، براى تأمین معاش خانواده، او را به کار پارچه ‌بافى گماشت، اما او از آن کار گریخت و نزد ابوعبداللّه فخار، شاگرد قاضى عیاض (فقیه [[مالکى]])، به تحصیل پرداخت و پس از مدتى (در شانزده یا بیست سالگى) [[قرآن]] را از حفظ کرد و فنون ادب و عربى و احکام فقهى را فراگرفت <ref>مقرى، ج 7، ص 268؛ ابن ‌موقت، همان، ص 22ـ23؛ [[سملالى]]، ج 1، ص 279ـ280؛ د. [[اسلام]]، ذیل مادّه</ref>.


    سبتى در شانزده یا بیست سالگى، براى دیدار مشایخ و طلب علم، از سبته عازم شهر [[مراکش]] (در کشور [[مغرب]]) شد، اما چون شهر در محاصرۀ [[موحدون]] بود، در کوهى سکنا گزید <ref>ابن ‌موقت، همان، ص 22، 24؛ همو، 2002، ج 2، ص 284؛ غرمینى، ص 355</ref>.
    سبتى در شانزده یا بیست سالگى، براى دیدار مشایخ و طلب علم، از سبته عازم شهر [[مراکش]] (در کشور [[مغرب]]) شد، اما چون شهر در محاصرۀ [[موحدون]] بود، در کوهى سکنا گزید <ref>ابن ‌موقت، همان، ص 22، 24؛ همو، 2002، ج 2، ص 284؛ غرمینى، ص 355</ref>.


    به گزارش تذکره‌ها <ref>رجوع کنید به مقرى، ج 1، ص 275؛ ابن ‌موقت، همان، ج 2، ص 285؛ سملالى، ج 1، ص 239، 320</ref>، سبتى در آغاز ورودش به مراکش در مسافرخانه‌اى سکونت داشت و حساب و [[نحو]] تدریس می‌کرد و اجرت حاصل از آن را براى طلبه‌هاى دور از وطن [[انفاق]] می‌نمود. وى در امور دینى به مردم تذکر می‌داد و با آنهایى که [[نماز]] نمی‌خواندند به‌شدت برخورد می‌کرد. احتمالا این گزارش، به دورۀ [[عبدالمؤمن بن على]] (یکى از خلفاى موحدون) مربوط است <ref>رجوع کنید به [[غرمینى]]، ص 355</ref>. سبتى به کوه برگشت تا اینکه [[یعقوب منصور]]، فرزند و وارث عبدالمؤمن، با تکریم او را از آنجا به شهر آورد و مدرسه و [[زاویه]] و خانه‌اى به سبتى اختصاص داد و وى در آنجا ازدواج کرد <ref>رجوع کنید به ابن ‌موقت، همان، ج 2، ص 289؛ سملالى، ج 1، ص 262؛ غرمینى، ص 368</ref>.
    به گزارش تذکره‌ها <ref>رجوع کنید به مقرى، ج 1، ص 275؛ ابن ‌موقت، همان، ج 2، ص 285؛ سملالى، ج 1، ص 239، 320</ref>، سبتى در آغاز ورودش به مراکش در مسافرخانه‌اى سکونت داشت و حساب و نحو تدریس می‌کرد و اجرت حاصل از آن را براى طلبه‌هاى دور از وطن انفاق می‌نمود. وى در امور دینى به مردم تذکر می‌داد و با آنهایى که نماز نمی‌خواندند به‌شدت برخورد می‌کرد. احتمالا این گزارش، به دورۀ عبدالمؤمن بن على (یکى از خلفاى موحدون) مربوط است <ref>رجوع کنید به [[غرمینى]]، ص 355</ref>. سبتى به کوه برگشت تا اینکه یعقوب منصور، فرزند و وارث عبدالمؤمن، با تکریم او را از آنجا به شهر آورد و مدرسه و زاویه و خانه‌اى به سبتى اختصاص داد و وى در آنجا ازدواج کرد <ref>رجوع کنید به ابن ‌موقت، همان، ج 2، ص 289؛ سملالى، ج 1، ص 262؛ غرمینى، ص 368</ref>.


    ==شاگردان ومعاصران==
    ==شاگردان ومعاصران==
    [[عیسی ‌بن شعیب]]، [[ابوبکر بن مساعد]]، [[ابویعقوب یوسف ‌بن احمد]] معروف به حکیم، از شاگردان او بودند <ref>ابن ‌موقت، همان، ج 2، ص 285، 292؛ سملالى، ج 1، ص250، 275</ref>.
    عیسی ‌بن شعیب، ابوبکر بن مساعد، ابویعقوب یوسف ‌بن احمد معروف به حکیم، از شاگردان او بودند <ref>ابن ‌موقت، همان، ج 2، ص 285، 292؛ سملالى، ج 1، ص250، 275</ref>.


    [[ابومدین اندلسى]] از معاصران سبتى است. عیسى، بنابر شواهدى، این احتمال را که ابومدین شاگرد سبتى بوده باشد، درست نمی‌داند <ref>عیسى، ص 95ـ96؛ غرمینى، ص 356</ref>. [[ابن‌ عربى]]، سبتى را ملاقات کرده و از او به صاحب صدقه و «شیخنا» یاد نموده و حکایاتى از او نقل کرده است <ref>ابن‌ عربى، ج 1، ص 557، ج 3، ص 292،560</ref>. همچنین در موضعى از فتوحات <ref>ج 4، ص 121</ref>، از تعجیل سبتى در دستیابى به برخى تصرفها در این دنیا، از جمله احیا و اماته، انتقاد نموده است.
    ابومدین اندلسى از معاصران سبتى است. عیسى، بنابر شواهدى، این احتمال را که ابومدین شاگرد سبتى بوده باشد، درست نمی‌داند <ref>عیسى، ص 95ـ96؛ غرمینى، ص 356</ref>. [[ابن‌ عربى]]، سبتى را ملاقات کرده و از او به صاحب صدقه و «شیخنا» یاد نموده و حکایاتى از او نقل کرده است <ref>ابن‌ عربى، ج 1، ص 557، ج 3، ص 292،560</ref>. همچنین در موضعى از فتوحات <ref>ج 4، ص 121</ref>، از تعجیل سبتى در دستیابى به برخى تصرفها در این دنیا، از جمله احیا و اماته، انتقاد نموده است.


    [[ابن‌ رشد]] نیز شخصى را براى آشنایى با طریقۀ سبتى نزد او فرستاد و در پایان، طریق عرفانى او را همانند یکى از [[فیلسوفان]] قدیم - که قائل بودند «[[وجود]]» صرفآ با «[[جود]]» منفعل می‌شود - ارزیابى کرد. گفته‌اند که ابن ‌رشد شخصآ براى دیدار سبتى به مراکش رفته است <ref>عیسى، ص 386؛ غرمینى، ص360؛ د. اسلام، همانجا</ref>. او را صاحب همت، [[قطب]]، داراى توانایى فوق‌العاده در [[مناظره]] و پاسخگویى به مسائل، و از [[ملامتیه]] دانسته‌اند <ref>[[مقرى]]، ج 7، ص 271؛ تنبکتى، ج 1، ص70؛ سملالى، ج 1، ص 286ـ287</ref>، البته دربارۀ او اظهارنظرهاى متضادى شده است؛ برخى او را قطب و عده‌اى او را [[زندیق]] و [[ساحر]] تلقى می‌کردند <ref>معلمة المغرب، همانجا</ref>.  
    [[ابن‌ رشد]] نیز شخصى را براى آشنایى با طریقۀ سبتى نزد او فرستاد و در پایان، طریق عرفانى او را همانند یکى از فیلسوفان قدیم - که قائل بودند «وجود» صرفآ با «جود» منفعل می‌شود - ارزیابى کرد. گفته‌اند که ابن ‌رشد شخصآ براى دیدار سبتى به مراکش رفته است <ref>عیسى، ص 386؛ غرمینى، ص360؛ د. اسلام، همانجا</ref>. او را صاحب همت، قطب، داراى توانایى فوق‌العاده در مناظره و پاسخگویى به مسائل، و از [[ملامتیه]] دانسته‌اند <ref>[[مقرى]]، ج 7، ص 271؛ تنبکتى، ج 1، ص70؛ سملالى، ج 1، ص 286ـ287</ref>، البته دربارۀ او اظهارنظرهاى متضادى شده است؛ برخى او را قطب و عده‌اى او را زندیق و ساحر تلقى می‌کردند <ref>معلمة المغرب، همانجا</ref>.  


    ==مشرب فکری و علمی==
    ==مشرب فکری و علمی==
    [[عَلّال بَختى]] <ref>ص 79، 94</ref> طریقۀ ابوالعباس را [[تصوف]] فلسفىِ مشتمل بر عقاید اسلامى، فلسفۀ مشرق زمین و عقاید [[گِنوسى]] دانسته است. مشرب عرفانى سبتى مبتنى بر «صدقه» و «جود» است، چنان‌که سخاوت نفس، سلامت صدر، صدقه و [[ایثار]] را موجب وصول به مرتبۀ قُصواى اصحاب رسول اللّه(ص) تلقى کرده و افزون بر آن، سایر اصول شرع را به صدقه تحویل نموده است <ref>[[ابن ‌قُنفُذ]]، ص 8؛ ابن ‌موقت، 2002، ج 2، ص 284، 2003، ص 31ـ32؛ سَملالى، ج 1، ص 235، 237</ref>.  
    عَلّال بَختى <ref>ص 79، 94</ref> طریقۀ ابوالعباس را تصوف فلسفىِ مشتمل بر عقاید اسلامى، فلسفۀ مشرق زمین و عقاید [[گِنوسى]] دانسته است. مشرب عرفانى سبتى مبتنى بر «صدقه» و «جود» است، چنان‌که سخاوت نفس، سلامت صدر، صدقه و ایثار را موجب وصول به مرتبۀ قُصواى اصحاب رسول اللّه(ص) تلقى کرده و افزون بر آن، سایر اصول شرع را به صدقه تحویل نموده است <ref>[[ابن ‌قُنفُذ]]، ص 8؛ ابن ‌موقت، 2002، ج 2، ص 284، 2003، ص 31ـ32؛ سَملالى، ج 1، ص 235، 237</ref>.  


    در همین راستا او برخى مفاهیم قرآنى، از جمله «فساد در زمین» <ref>[[هود]]: 116</ref> و «امانت» <ref>[[احزاب]] : 72</ref> و «سعى» <ref>[[نجم]]: 39</ref>، را به‌ترتیب به بخل، رزق، انفاق تفسیر کرده است <ref>مقرى، ج 7، ص 275ـ276؛ غرمینى، ص 361ـ362</ref>. وى در سیرۀ عملى خود نیز بسیار کریم و بخشنده بود <ref>غرمینى، ص 357</ref>. به گزارش غرمینى <ref>ص 363ـ364</ref>، سبتى نزد عامۀ مردم بیشتر به فقاهت مشهور بود و مشرب او به فقیهان نزدیک‌تر بود، چنان‌که برخى مفاهیم ذوقى، ازجمله خمر و تغزل در اشعار، را به الفاظ شرعى تغییر می‌داد.
    در همین راستا او برخى مفاهیم قرآنى، از جمله «فساد در زمین» <ref>[[هود]]: 116</ref> و «امانت» <ref>[[احزاب]] : 72</ref> و «سعى» <ref>[[نجم]]: 39</ref>، را به‌ترتیب به بخل، رزق، انفاق تفسیر کرده است <ref>مقرى، ج 7، ص 275ـ276؛ غرمینى، ص 361ـ362</ref>. وى در سیرۀ عملى خود نیز بسیار کریم و بخشنده بود <ref>غرمینى، ص 357</ref>. به گزارش غرمینى <ref>ص 363ـ364</ref>، سبتى نزد عامۀ مردم بیشتر به فقاهت مشهور بود و مشرب او به فقیهان نزدیک‌تر بود، چنان‌که برخى مفاهیم ذوقى، ازجمله خمر و تغزل در اشعار، را به الفاظ شرعى تغییر می‌داد.


    برخى <ref>[[حاجی ‌خلیفه]]، ج 2، ص 948؛ [[زرکلى]]، ج 1، ص 107</ref> علم [[زایچه]] را به او منسوب دانسته‌اند <ref>قس د. اسلام، ذیل مادّه، که شخصى دیگر اما همنام او را صاحب علم مذکور می‌داند</ref>. به او کراماتى نسبت داده‌اند. برخى سلاطین و شخصیتهاى مشهور در قرون بعد بر این عقیده بودند که از برکات معنوى او برخوردار شده‌اند <ref>براى نمونه رجوع کنید به سملالى، ج 1، ص 262، 271ـ273؛ د. اسلام، همانجا</ref>.  
    برخى <ref>[[حاجی ‌خلیفه]]، ج 2، ص 948؛ [[زرکلى]]، ج 1، ص 107</ref> علم زایچه را به او منسوب دانسته‌اند <ref>قس د. اسلام، ذیل مادّه، که شخصى دیگر اما همنام او را صاحب علم مذکور می‌داند</ref>. به او کراماتى نسبت داده‌اند. برخى سلاطین و شخصیتهاى مشهور در قرون بعد بر این عقیده بودند که از برکات معنوى او برخوردار شده‌اند <ref>براى نمونه رجوع کنید به سملالى، ج 1، ص 262، 271ـ273؛ د. اسلام، همانجا</ref>.  


    در مراکش و [[الجزایر]]، دهقانان و کشاورزان براى برکتِ محصولات و بارش باران به او متوسل می‌شوند. در فرهنگ عامۀ مراکش، وى یکى از «[[سبعة رجال]]» یا هفت اولیایى است که مردم به زیارت آنان اعتقاد فراوان دارند <ref>د. اسلام، همانجا</ref>. برخى مصلحان مراکشى قرن چهاردهم/ بیستم، همچون ابن ‌موقت، براى نیل به عدالت اجتماعى، او را الگوى خود دانسته‌اند <ref>د. اسلام، همانجا</ref>.  
    در مراکش و الجزایر، دهقانان و کشاورزان براى برکتِ محصولات و بارش باران به او متوسل می‌شوند. در فرهنگ عامۀ مراکش، وى یکى از «[[سبعة رجال]]» یا هفت اولیایى است که مردم به زیارت آنان اعتقاد فراوان دارند <ref>د. اسلام، همانجا</ref>. برخى مصلحان مراکشى قرن چهاردهم/ بیستم، همچون ابن ‌موقت، براى نیل به عدالت اجتماعى، او را الگوى خود دانسته‌اند <ref>د. اسلام، همانجا</ref>.  


    کتابى از سبتى در دست نیست، اما برخى تذکره‌ها کتاب [[نزهة الخاطر فى اخراج الضمایر]] را منسوب به او دانسته‌اند <ref>[[زرکلى]]، همانجا</ref>. کتابهایى دربارۀ مناقب و فضائل سبتى نوشته شده <ref>براى آگاهى از آنها رجوع کنید به معلمة المغرب، ج 14، ص 4852؛ ابن ‌موقت، 2003، ص 11</ref>و اشعارى نیز از او برجاى مانده است <ref>رجوع کنید به ابن ‌موقت 2003، ص70ـ71</ref>.
    کتابى از سبتى در دست نیست، اما برخى تذکره‌ها کتاب نزهة الخاطر فى اخراج الضمایر را منسوب به او دانسته‌اند <ref>[[زرکلى]]، همانجا</ref>. کتابهایى دربارۀ مناقب و فضائل سبتى نوشته شده <ref>براى آگاهى از آنها رجوع کنید به معلمة المغرب، ج 14، ص 4852؛ ابن ‌موقت، 2003، ص 11</ref>و اشعارى نیز از او برجاى مانده است <ref>رجوع کنید به ابن ‌موقت 2003، ص70ـ71</ref>.


    =پانویس=
    =پانویس=
    خط ۳۳: خط ۳۳:


    =منابع:=
    =منابع:=
    # [[ابن‌ عربى]]، [[الفتوحات المکیه]]، [[بیروت]]، بی‌تا؛
    # ابن‌ قنفذ، [[انس الفقیر]]، به اهتمام محمد فاس و ادولف‌ نور، 1965؛
    # ابن ‌موقت، [[تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس]]، احمد متفکر، مراکش، 2003م؛
    # همو، [[السعادة الابدیه]]، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش، 1423ه /2002م؛
    # [[احمد بابا تنکبتى]]، [[نیل الابتهاج]]، عبدالحمید عبداللّه العرانه، [[طرابلس]]، 1398ه /1989؛
    # حاجى خلیفه، [[خیرالدین زرکلى]]، [[الاعلام]]، بیروت، 1999؛
    # عباس ‌بن ابراهیم سملاکى، [[الاعلام بمن حَلّ مراکش و اغمات من الأعلام]]، [[عبدالوهاب ‌بن منصور]]، [[رباط]]، 1413ه /1993؛
    # جمال علال ‌بختى، [[الحضورالصوفى]]، [[قاهره]]، 1426ه /2005؛
    # عبدالسلام غرمینى، المدارس [[الصوفیه المغربیة و الاندلسیه]]، [[مغرب]]، 1420ه /2000م؛
    # لطفى عیسى، [[مغرب‌ المتصوفة]]، [[تونس]]، 2005م؛
    # [[معلمة المغرب]]، رباط، 1423ه / 2001م؛
    # احمد بن محمد مقرى تلمسانى، [[نفخ ‌الطیب]]، احسان عباس، بیروت، 1388ه /1968م؛
    # EI2, s.v. "Alsabti" (by H. Bencheveb).


    # ابن‌ عربى ،  الفتوحات المکیه ،  بیروت ، بی‌تا؛
    #ابن‌ قنفذ،  انس الفقیر ، به اهتمام محمد فاس و ادولف‌ نور، 1965؛
    #ابن ‌موقت،  تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس ، احمد متفکر، مراکش، 2003م؛
    #همو،  السعادة الابدیه ، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش، 1423ه /2002م؛
    # احمد بابا تنکبتى ،  نیل الابتهاج ، عبدالحمید عبداللّه العرانه،  طرابلس ، 1398ه /1989؛
    #حاجى خلیفه،  خیرالدین زرکلى ،  الاعلام ، بیروت، 1999؛
    #عباس ‌بن ابراهیم سملاکى،  الاعلام بمن حَلّ مراکش و اغمات من الأعلام ،  عبدالوهاب ‌بن منصور ،  رباط ، 1413ه /1993؛
    #جمال علال ‌بختى،  الحضورالصوفى ،  قاهره ، 1426ه /2005؛
    #عبدالسلام غرمینى، المدارس  الصوفیه المغربیة و الاندلسیه ، [ مغرب ، 1420ه /2000م؛
    #لطفى عیسى،  مغرب‌ المتصوفة ،  تونس ، 2005م؛
    # معلمة المغرب ، رباط، 1423ه / 2001م؛
    #احمد بن محمد مقرى تلمسانى،  نفخ ‌الطیب ، احسان عباس، بیروت، 1388ه /1968م؛
    #EI2, s.v. "Alsabti" (by H. Bencheveb).


    [[رده: عالمان اهل سنت]]
    [[رده: عالمان اهل سنت]]
    [[رده: شخصیت ‌های دینی مراکش]]
    [[رده: شخصیت ‌های دینی مراکش]]
    [[رده: شخصیت ها]]
    [[رده: شخصیت ها]]

    نسخهٔ ‏۲۸ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۳۲

    سَبَتى، احمد بن جعفر ، صوفى و فقیه مراکشى سدۀ ششم و هفتم است. شناخت این شخصیت از جهت اثری که وی بر وحدت مذاهب اسلامی می‌تواند داشته باشد، حائز اهمیت است.

    پیشینه

    او اصالتآ از قبیله خزرج بود [۱]. وى در 524 در سَبَته متولد شد [۲] و در سال 601 در مراکش درگذشت.[۳]. او را در خارج باب تاغزوت به خاک سپردند [۴].

    تحصیلات

    سبتی ده ساله بود که پدرش را از دست داد و مادرش، براى تأمین معاش خانواده، او را به کار پارچه ‌بافى گماشت، اما او از آن کار گریخت و نزد ابوعبداللّه فخار، شاگرد قاضى عیاض (فقیه مالکى)، به تحصیل پرداخت و پس از مدتى (در شانزده یا بیست سالگى) قرآن را از حفظ کرد و فنون ادب و عربى و احکام فقهى را فراگرفت [۵].

    سبتى در شانزده یا بیست سالگى، براى دیدار مشایخ و طلب علم، از سبته عازم شهر مراکش (در کشور مغرب) شد، اما چون شهر در محاصرۀ موحدون بود، در کوهى سکنا گزید [۶].

    به گزارش تذکره‌ها [۷]، سبتى در آغاز ورودش به مراکش در مسافرخانه‌اى سکونت داشت و حساب و نحو تدریس می‌کرد و اجرت حاصل از آن را براى طلبه‌هاى دور از وطن انفاق می‌نمود. وى در امور دینى به مردم تذکر می‌داد و با آنهایى که نماز نمی‌خواندند به‌شدت برخورد می‌کرد. احتمالا این گزارش، به دورۀ عبدالمؤمن بن على (یکى از خلفاى موحدون) مربوط است [۸]. سبتى به کوه برگشت تا اینکه یعقوب منصور، فرزند و وارث عبدالمؤمن، با تکریم او را از آنجا به شهر آورد و مدرسه و زاویه و خانه‌اى به سبتى اختصاص داد و وى در آنجا ازدواج کرد [۹].

    شاگردان ومعاصران

    عیسی ‌بن شعیب، ابوبکر بن مساعد، ابویعقوب یوسف ‌بن احمد معروف به حکیم، از شاگردان او بودند [۱۰].

    ابومدین اندلسى از معاصران سبتى است. عیسى، بنابر شواهدى، این احتمال را که ابومدین شاگرد سبتى بوده باشد، درست نمی‌داند [۱۱]. ابن‌ عربى، سبتى را ملاقات کرده و از او به صاحب صدقه و «شیخنا» یاد نموده و حکایاتى از او نقل کرده است [۱۲]. همچنین در موضعى از فتوحات [۱۳]، از تعجیل سبتى در دستیابى به برخى تصرفها در این دنیا، از جمله احیا و اماته، انتقاد نموده است.

    ابن‌ رشد نیز شخصى را براى آشنایى با طریقۀ سبتى نزد او فرستاد و در پایان، طریق عرفانى او را همانند یکى از فیلسوفان قدیم - که قائل بودند «وجود» صرفآ با «جود» منفعل می‌شود - ارزیابى کرد. گفته‌اند که ابن ‌رشد شخصآ براى دیدار سبتى به مراکش رفته است [۱۴]. او را صاحب همت، قطب، داراى توانایى فوق‌العاده در مناظره و پاسخگویى به مسائل، و از ملامتیه دانسته‌اند [۱۵]، البته دربارۀ او اظهارنظرهاى متضادى شده است؛ برخى او را قطب و عده‌اى او را زندیق و ساحر تلقى می‌کردند [۱۶].

    مشرب فکری و علمی

    عَلّال بَختى [۱۷] طریقۀ ابوالعباس را تصوف فلسفىِ مشتمل بر عقاید اسلامى، فلسفۀ مشرق زمین و عقاید گِنوسى دانسته است. مشرب عرفانى سبتى مبتنى بر «صدقه» و «جود» است، چنان‌که سخاوت نفس، سلامت صدر، صدقه و ایثار را موجب وصول به مرتبۀ قُصواى اصحاب رسول اللّه(ص) تلقى کرده و افزون بر آن، سایر اصول شرع را به صدقه تحویل نموده است [۱۸].

    در همین راستا او برخى مفاهیم قرآنى، از جمله «فساد در زمین» [۱۹] و «امانت» [۲۰] و «سعى» [۲۱]، را به‌ترتیب به بخل، رزق، انفاق تفسیر کرده است [۲۲]. وى در سیرۀ عملى خود نیز بسیار کریم و بخشنده بود [۲۳]. به گزارش غرمینى [۲۴]، سبتى نزد عامۀ مردم بیشتر به فقاهت مشهور بود و مشرب او به فقیهان نزدیک‌تر بود، چنان‌که برخى مفاهیم ذوقى، ازجمله خمر و تغزل در اشعار، را به الفاظ شرعى تغییر می‌داد.

    برخى [۲۵] علم زایچه را به او منسوب دانسته‌اند [۲۶]. به او کراماتى نسبت داده‌اند. برخى سلاطین و شخصیتهاى مشهور در قرون بعد بر این عقیده بودند که از برکات معنوى او برخوردار شده‌اند [۲۷].

    در مراکش و الجزایر، دهقانان و کشاورزان براى برکتِ محصولات و بارش باران به او متوسل می‌شوند. در فرهنگ عامۀ مراکش، وى یکى از «سبعة رجال» یا هفت اولیایى است که مردم به زیارت آنان اعتقاد فراوان دارند [۲۸]. برخى مصلحان مراکشى قرن چهاردهم/ بیستم، همچون ابن ‌موقت، براى نیل به عدالت اجتماعى، او را الگوى خود دانسته‌اند [۲۹].

    کتابى از سبتى در دست نیست، اما برخى تذکره‌ها کتاب نزهة الخاطر فى اخراج الضمایر را منسوب به او دانسته‌اند [۳۰]. کتابهایى دربارۀ مناقب و فضائل سبتى نوشته شده [۳۱]و اشعارى نیز از او برجاى مانده است [۳۲].

    پانویس

    1. ↑ ابن ‌موقت، 2003، ص 22
    2. ↑ مقرى، ج 7، ص 267؛ ابن‌ موقت، همان، ص20ـ21
    3. ↑ مقرى، ج 7، ص 267
    4. ↑ ابن ‌موقت، 2003، ص 91ـ92؛ معلمة المغرب، ج 14، ص 4853
    5. ↑ مقرى، ج 7، ص 268؛ ابن ‌موقت، همان، ص 22ـ23؛ سملالى، ج 1، ص 279ـ280؛ د. اسلام، ذیل مادّه
    6. ↑ ابن ‌موقت، همان، ص 22، 24؛ همو، 2002، ج 2، ص 284؛ غرمینى، ص 355
    7. ↑ رجوع کنید به مقرى، ج 1، ص 275؛ ابن ‌موقت، همان، ج 2، ص 285؛ سملالى، ج 1، ص 239، 320
    8. ↑ رجوع کنید به غرمینى، ص 355
    9. ↑ رجوع کنید به ابن ‌موقت، همان، ج 2، ص 289؛ سملالى، ج 1، ص 262؛ غرمینى، ص 368
    10. ↑ ابن ‌موقت، همان، ج 2، ص 285، 292؛ سملالى، ج 1، ص250، 275
    11. ↑ عیسى، ص 95ـ96؛ غرمینى، ص 356
    12. ↑ ابن‌ عربى، ج 1، ص 557، ج 3، ص 292،560
    13. ↑ ج 4، ص 121
    14. ↑ عیسى، ص 386؛ غرمینى، ص360؛ د. اسلام، همانجا
    15. ↑ مقرى، ج 7، ص 271؛ تنبکتى، ج 1، ص70؛ سملالى، ج 1، ص 286ـ287
    16. ↑ معلمة المغرب، همانجا
    17. ↑ ص 79، 94
    18. ↑ ابن ‌قُنفُذ، ص 8؛ ابن ‌موقت، 2002، ج 2، ص 284، 2003، ص 31ـ32؛ سَملالى، ج 1، ص 235، 237
    19. ↑ هود: 116
    20. ↑ احزاب : 72
    21. ↑ نجم: 39
    22. ↑ مقرى، ج 7، ص 275ـ276؛ غرمینى، ص 361ـ362
    23. ↑ غرمینى، ص 357
    24. ↑ ص 363ـ364
    25. ↑ حاجی ‌خلیفه، ج 2، ص 948؛ زرکلى، ج 1، ص 107
    26. ↑ قس د. اسلام، ذیل مادّه، که شخصى دیگر اما همنام او را صاحب علم مذکور می‌داند
    27. ↑ براى نمونه رجوع کنید به سملالى، ج 1، ص 262، 271ـ273؛ د. اسلام، همانجا
    28. ↑ د. اسلام، همانجا
    29. ↑ د. اسلام، همانجا
    30. ↑ زرکلى، همانجا
    31. ↑ براى آگاهى از آنها رجوع کنید به معلمة المغرب، ج 14، ص 4852؛ ابن ‌موقت، 2003، ص 11
    32. ↑ رجوع کنید به ابن ‌موقت 2003، ص70ـ71

    منابع:

    1. ابن‌ عربى ، الفتوحات المکیه ، بیروت ، بی‌تا؛
    2. ابن‌ قنفذ، انس الفقیر ، به اهتمام محمد فاس و ادولف‌ نور، 1965؛
    3. ابن ‌موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس ، احمد متفکر، مراکش، 2003م؛
    4. همو، السعادة الابدیه ، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش، 1423ه /2002م؛
    5. احمد بابا تنکبتى ، نیل الابتهاج ، عبدالحمید عبداللّه العرانه، طرابلس ، 1398ه /1989؛
    6. حاجى خلیفه، خیرالدین زرکلى ، الاعلام ، بیروت، 1999؛
    7. عباس ‌بن ابراهیم سملاکى، الاعلام بمن حَلّ مراکش و اغمات من الأعلام ، عبدالوهاب ‌بن منصور ، رباط ، 1413ه /1993؛
    8. جمال علال ‌بختى، الحضورالصوفى ، قاهره ، 1426ه /2005؛
    9. عبدالسلام غرمینى، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه ، [ مغرب ، 1420ه /2000م؛
    10. لطفى عیسى، مغرب‌ المتصوفة ، تونس ، 2005م؛
    11. معلمة المغرب ، رباط، 1423ه / 2001م؛
    12. احمد بن محمد مقرى تلمسانى، نفخ ‌الطیب ، احسان عباس، بیروت، 1388ه /1968م؛
    13. EI2, s.v. "Alsabti" (by H. Bencheveb).
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=ابوالعباس_سبتی&oldid=26927»