احمد زروق

مقبره شیخ احمد زَرّوق در مصراته لیبی

نام	أحمد بن أحمد بن محمد بن عيسى البرنسي الفاسي
نام‎های دیگر	زرّوق
درگذشت	899ق

أحمد بن أحمد بن محمد بن عيسى البرنسي الفاسي معروف به زرّوق (846 هـ - 899 هـ) فقیه مشهور مالکی مذهب که تالیفات مورد تأیید مالکیان و از مهم ترین کسانی که در نوشته های اسلامی به جنبه تربیتی و رفتاری توجه داشته است.در بسیاری از منابع اشاره شده است که الزروق حرکتی اصلاحی برای تصوف آغاز کرد. حاصل سالها آموختن و سفر به شهرهای علمی جهان اسلام بود که بسیاری از مورخان آن را نمایش عرفان از نظر قرآن و سنت به عنوان یک سبک زندگی تلفیقی می دانستند.

زندگی

در شهر تازه ی کشور مغرب به سال 846 هجری قمری به دنیا آمد، پدرش در خردسالی وی از دنیا رفت، یتیم تربیت شد و پدربزرگ مادری اش او را تربیت کرد و مادرش به زهد و تقوا و نیکی شهرت داشت.زروق نام مستعار پدربزرگش بود که چشمانی آبی داشت و به این نام شهرت یافت و پس از او بر فرزندانش تسری یافت. او مالکی مذهب بود و رساله ابن أبي زيد ایروانی در فقه مالكي را خواند.او دوستدار تصوف بود، پس طریقت تصوف را به دست شیخ عبد اللّه مکی ، محمد بن القاسم القوری و دیگرانی از این دست فرا گرفت.وی در سال 899 هجری قمری در شهر مصراته (غرب لیبی) درگذشت.

اساتید

يحيی العيدلي ،أبي عبد الله الفخار ، القوري ،الزرهوني ،المجاصي ،عبد الرحمن المجدولي ،السنهوري، الدميري السخاوي ،الرصاع ،الأخضر ،إبراهيم المازني ،المشدالي ،ابن المهدي المواسي ،أحمد بن عقبى الحضرمي،الشهاب الأفشيطي و عده ی زیادی از علمای مغرب ، تونس و مصر.

سفر به مصر

از بجایه در ساحل کشور الجزایر عازم مصر شد و در اواخر سال 1479 میلادی مطابق با سال 884 هجری قمری خانقاه سید احمد زروق برنسی را تأسیس کرد. در قاهره با شیخ ابی العباس الحضرمی ملاقات کرد و طریقت را از او گرفت و مراداو در رفتار در سلوک و رفتار شد. او در مصر به علوم زبان عربی و اصول فقه اشتغال داشت از این رو در درس الجوجري و علمای دیگر شرکت می کرد، بلوغ المرام را خواند، و علم اصطلاحات را از السخاوی آموخت و بسیارتحت تاثیر آن قرار گرفته بود. او در سرزمین مصر شهرت زیادی داشت و در مسجد الازهر درس می گفت و بیش از شش هزار شاگرد در درس او شرکت می کردند. او رهبری و مرجعیت مذهب مالکیان را بر عهده گرفت و افراد زیادی از محضر او بهره برده اند.

جایگاه

شیخ زروق یکی از مهم ترین مراجع علمای مالکی به شمار می رود و تقریباً تمامی آثار در فقه مالکی بدون ذکر فتاوا،نظرات و شروح وی نیست.همچنین شیخ زروق یکی از مهمترین نظریه پردازان و متولیان تصوف است. او تلاش کرد تا بر این نکته تأکید کند که تصوف یکی از آموزه های مهم اسلام بوده است.چرا که معانی ای چون خدمت به خلق و تزکیه را ترویج وآموزش می دهد. او به متعصبان صوفیه توجهی نداشت و بدعت ها و انحرافات آنان را تأیید نمی کرد و به تبیین تصوف واقعی که مورد تأیید علمای سلف بود، مانند بزرگان مالکی،شیخ زروک یکی از مهم ترین مراجع علمای مالکی به شمار می رود و تقریباً تمامی آثار در فقه مالکی بدون ذکر فتاوای و فقه و توضیحات وی نیست. همچنین شیخ زروک از مهمترین نظریه پردازان و متولیان تصوف است.او تلاش کرد تا بر این نکته تأکید کند که تصوف یکی از آموزه های مهم اسلام است.زیرا بر احسان وتزکیه نفس تاکید دارد. و به متعصبان صوفیه توجهی نداشت و بدعت ها و تجاوزات آنان را تأیید نمی کرد و به تبیین تصوف واقعی که مورد تأیید علمای سلف بود مانند ائمه مالکی ، شافعی و احمد بن حنبل بود روی آورد.

وی در سال 886 هجری قمری مطابق با 1448 میلادی مرکز اسلامی را در مصراته تأسیس کرد و ریاست آن را بر عهده گرفت که این مرکز به زاویه سیدی احمد زروق البرونسی معروف بود و این امر تأثیر بسزایی در حیات علمی، اجتماعی و تربیتی در سطح جهان اسلام داشت.

ازاحمد زروق نسخ خطی بسیاری در کتابخانه های مختلف جهان وجود دارد که محققان در زمینه های مختلف دینی و تصوف به آنها مراجعه می کنند.

نظرات علما

عبد الرؤوف المناوي در مورد او می گوید:او عابد بحر غيب و در قناعت ، عفت ، علم فقه ، عرفان و اصول و ... سرآمداست. او حافظه بسیار خوبی داشت و اهل ادب بود.

شيخ الخروبي در مورد او به این جمله تاکید داشته که او چهل سال نماز جماعت را ترک نکرد.

معاصران

باعبدالواحد الدکالی محبت و همراهی زیادی داشت زیرا آنها در مصر دوستان یکدیگر بودند و در لیبی دائماً در تماس بوده و همانطور که شیخ زروق در کودکی با شیخ عبدالسلام الاسمر ملاقات کرد و احساس کرد که اسمر آینده درخشانی خواهد داشت.

شاگردان

شمس الدين اللقاني ناصر الدين اللقاني الحطاب الكبير الخروبي الصغير إبراهيم الزرهوني عبد العزيز القسنطيني

کتابخانه

کتابخانه شیخ احمد زروق در همان خانقاهی است که وی در شهر مصراته لیبی تأسیس کرده است و همچنین با مراکز علمی خارج از لیبی در ارتباط است و در ادامه فهرستی از بعضی مطالب این کتابخانه از جمله کتاب و نسخ خطی گرانبها آورده شده است:

کتب

شرح الوغليسية.

صور المراتب وتكميل المراغب.

فتح المواهب وكنز المطالب.

جواهر الإكليل في نظم مختصر خليل.

عدة المريد الصادق.

الوظيفة الزرّوقية.

شرح حكم ابن عطاء الله السكندري.

ولله الأسماء الحسنى فادعوه بها.

بعضی نسخ خطی گرانبها

مناسك الحج في الفقه.

شرح القطابية في الفقه.

شرح الدقائق والحقائق للتلمساني

تعليق على البخاري.

تعليق على مسلم.

شرح مختصر خليل.

البدع والحوادث.

علم مصطلح الحديث.

تالیفات

تعدادی از تالیفات زروق عبارتند از:

الجنة للمعتصم من البدع بالسنّة.

تفسير القرآن العظيم.

شرح رسالة أبي زيد القيرواني.

ثلاثة شروح على متن القرطبية.

ستة وثلاثون شرحاً على الحكم العطائية (نوشته ابن عطاء الله السكندري).

شرح لكتاب دلائل الخيرات.

النصيحة الكافية لمن خصّه الله بالعافية.

قواعد التصوف على وجه يجمع بين الشريعة والحقيقة ويصل الأصول والفقه بالطريقة.

العقائد الخمس.

شرح حزب البحر للإمام الشاذلي.

شرح كتاب صدور الترتيب.

شرح أسماء الله الحسنى، المسمى المقصد الاسما.