علوی بن طاهر الحداد

علوی بن طاهر الحداد (1301 - 1382 ه.ق) مفتی، مورخ و زبان شناس از خانواده ای بود که علما و فقهای بسیاری از خاندان باعلوی در حضرموت به دنیا آمد. به علم و نویسندگی و شعر اشتغال داشت. او به جزیره جاوه مهاجرت کرد و از سنگاپور دیدن کرد و در هر دوی آنها به درگاه خداوند مناجات کرد و عضو یک انجمن خیریه مدرسه سازی در اندونزی و یکی از شرکای موسس انجمن علوی در آن بود. سپس به مالزی سفر کرد و فتوا را در سلطنت جوهر به عهده گرفت. او کتاب های بسیاری در هنرهای مختلف نوشته است که از جمله آنها می توان به «کلام پایانی بنی هاشم فضل» و «فیلم جامع تاریخ حضرموت» اشاره کرد.

نسب

علوی بن طاهر بن عبدالله بن طه بن عبدالله بن طه بن عمر بن علوی بن محمد بن أحمد بن عبدالله بن محمد بن علوی بن أحمد الحداد بن أبی‌بکر الطویل بن أحمد مسرفة بن محمد بن عبدالله بن الفقیه أحمد بن عبدالرحمن بن علوی عم الفقیه المقدم بن محمد صاحب مرباط بن علی خالع قسم بن علوی بن محمد بن علوی بن عبیدالله بن أحمد المهاجر بن عیسى بن محمد النقیب بن علی العریضی بن جعفر الصادق بن محمد‌الباقر بن علی زین‌العابدین بن الحسین بن امام علی بن أبی‌طالب، و امام علی، همسر فاطمه دختر محمد، صلی الله علیه و آله است .

وی سی و پنجمین نوه رسول خدا محمد صلی الله علیه و آله و سلم است.

تولد و تربیت

در شانزدهم شوال 1301 ه. ق در روستای قیدون (Qaydun) از وادی دوعن (Dawan) در حضرموت به دنیا آمد. سن او از یک سال بیشتر نگذشته بود که پدرش از دنیا رفت، پس در دامان مادرش بزرگ شد و تحت سرپرستی عموهای مادری خود از خاندان عیسی الحبشی زندگی کرد و آنها از سرشناسان شهر قیدون بودند و فتوا و قضاوت در خانه آنها بود. قبل از سن بلوغ و در زادگاهش قیدون طالب علم بود و از اساتید آن شهر و سپس از علما و اساتید حوطه احمد بن زین که شهر دایی های پدرش بود و نیز اساتید شهر الغرفه بهره برد. در این میان استاد بزرگ حضرموت یعنی عیدروس بن عمرالحبشی را درک کرد.

او از کودکی علم آموزی را دوست داشت و تیزهوشی فوق العاده ای داشت تا آنجا که قرآن کریم و «ألفیة ابن مالک» را در سه ماه با هم حفظ کرد و دوازده سال بیشتر نداشت که کتاب «إحیاء علوم الدین» غزالی را خواند. قبل از بیست سالگی به تدریس و سخنرانی و موعظه پرداخت. او در سایر علوم و تفسیر و حدیث و فقه و عرفان و اصالت و ادب و تاریخ و نجوم و فلسفه سرآمد بود و در تبلیغ دین اسلام مانند بسیاری از حضرمیان برجسته بود.

اساتید

او تحصیلات خود را با تعدادی از اساتید در شهر خود از دوعن آغاز شد و از ایشان بهره فراوان برد و نیز از دیگر محققان و شیوخ بزرگ حضرموت استفاده کرد. از تریم، سیئون، و شیبام دیدن کرد و در سفرهای خارج از حضرموت با برخی از شیوخ و اساتید ملاقات کرد، برخی را در شهر عدن و برخی را در حرمین شریفین ملاقات کرد، آنها را به تفصیل در کتاب «الخلاصة الشافیة» بیان کرده است . از جمله:

طاهر بن عمرالحداد

محمد بن طاهر بن عمرالحداد

عمه صالح بن عبدالله الحداد

خاله عبدالرحمن بن عیسى الحبشی

عبدالله بن أبی‌بکر باراسین

عمر بن سعید باراسین

أبوبکر بن أحمد الخطیب

أحمد بن حسن العطاس

عیدروس بن عمرالحبشی

عمر بن محمد بن عثمان

عبدالرحمن بن محمد خرد

حسین بن محمد البار

زین بن أحمد خرد

عمر بن أحمد الجیلانی

عبدالقادر بافقیه

محمد بن أحمد باعقیل

حسین بن محمد الحبشی

علی بن محمد الحبشی

محمد بن سالم السری

أحمد بن عبدالله الخطیب

علوی بن أحمد السقاف

عیدروس بن حسین العیدروس

محمد بن سعید بابصیل

برخی از اساتیدی که از طریق مکاتبه به علوی بن طاهر الحداد اجازه داده اند:

أبوبکر بن عبدالرحمن بن شهاب الدین

أحمد إدریسی بن محمد الأهدل

داوود بن محمد المرزوقی الزبیدی

حسین بن علی العمری

یحیى بن محمد حمید الدین

محمد بن الصدیق البطاح الأهدل

محمد زاهد بن حسن الکوثری

محمد عبدالحی الکتانی

محمد راغب الطباخ

شاگردان

بسیاری از علماء، شاگردان بن طاهر بودند و از محضر ایشان فارغ التحصیل شدند ، از جمله کسانی که از او بهره بردند و از او نقل روایت کرده اند، عبارتند از:

علوی بن شیخ بلفقیه

حسن بن محمد المشاط

عمر بن حمدان المحرسی

علوی بن عباس المالکی

سالم بن أحمد بن جندان

أبوبکر بن عبدالله الحبشی

محمد یاسین الفادانی

محمد بن أحمد الحداد

عبدالله بن عبدالقادر بلفقیه

أحمد مشهور الحداد

أحمد بن عمر بازرعة

إبراهیم الختنی

إبراهیم بن عمر بن عقیل

عمر بن عبدالله الخطیب

عبدالإله بن حسن بلفقیه

علی بن محمد بن یحیى

سالم بن حفیظ

علی بن محمد باعبود

محمد بن أحمد الشاطری

محمد بن أحمد بن سمیط

حامد بن عبدالهادی الجیلانی

محمد رشاد البیتی

سفرها

به سواحل و حبشه و یمن و حرمین شریفین و جاوه سفر کرد و در سفرها تبلیغ دین اسلام می کرد و علم را گسترش می داد و به هر آنچه برای اسلام و مسلمین سودمند و خیر است کمک می کرد. او در مکلا، زنگبار، جاوه و غیره تدریس می کرد. او در سال 1328 هجری قمری وارد حبشه شد و در صدد ساخت مسجد معروف دیردوه و مسجد دیگری در آدیس آبابا برآمد. او همچنین یکی از طرفداران تأسیس مدرسه معروف بازرعه در عدن بود. سپس در سال 1336 هجری قمری به عنوان بازدیدکننده وارد جاوه شد، سپس به حضرموت بازگشت و در رباط العالم الشریف که به کمک برادرش در قیدون تأسیس کرد به تدریس پرداخت و چون دید کار و آزار بر او تشدید شد، از حضرموت به اندونزی هجرت کرد و آخرین عزیمتش در سال 1341 هجری قمری بود و در جزیره جاوه به تبلیغ و تدریس پرداخت. او از بنیانگذاران انجمن خیریه و مدرسه یتیم خانه جاکارتا بود و مسئولیت اتحادیه علویان را در آنجا به عهده گرفت. ایشان دارای مقالات ارزشمندی در مجله رابطة العلویة دارد که از سال 1346 تا 1351 هجری قمری هر دو ماه یکبار منتشر می شد. در سال 1353 هجری شمسی با تصدی ولایت ابراهیم بن ابی‌بکر سلطان جوهر، وظیفه صدور فتوا در ایالت جوهر، یکی از ایالت های مالزی را به عهده گرفت، چرا که قانون اساسی کشور ایجاب می کند که مفتی یکی از سادات علوی باشد. او نزد سلطان دارای منزلت و جایگاه والایی بود، پس در شهر جوهر سکنی گزید تا از دنیا رفت.

فعالیت ها

شاید بزرگترین کار او شرکت با برادرش عبدالله بن طاهر در ساخت مرکز علمی (رباط العلم الشریف) در قیدون در سال 1331 هجری قمری باشد. دلیل ایجاد این مرکز علمی رواج جاهلیت و بی فرهنگی دینی در میان مردم حتی در فرزندان منازل اهل علم و فضیلت بود. دلیل این بی فرهنگی کمبود مبلغ دینی و تذکر دهنده در سطح جامعه و کم شدن اهل علم بود. این مرکز علمی تعدادی از جوانان و نوجوانان قیدون و خارج از قیدون را جذب کرد و کار خود را آغاز نمود و سمینارهایی برای آموزش قرآن کریم و تدریس فقه برگزار کرد. زمانی که به همراه برادرش به جاوه سفر کرد، مدرسه ای برای فرزندان مهاجران عرب که همان مدرسه خیریه در سورابایا است را با موفقیت تاسیس کرد. مدرسه ای که بعدها به چراغ دانش و پیشرفت در شرق آسیا تبدیل شد.

تالیفات

علوی بن طاهر به دانش گسترده و توانایی درخشان در نگارش معروف بود و هوش و حافظ قوی اش به او کمک می کرد، از این رو آسان و سریع می نوشت. نوشته‌های او متنوع بود و در زمینه هنر و موضوعات تخصصی و مقالات منتشر شده است. در روزنامه‌ها به مسائل زمان خود و بسیاری از مشکلات جامعه حضرمی خود به‌ویژه در دیاسپورای اندونزی می‌پرداخت. کتابهای او شامل امور اجتماعی و سیاسی، ایمان و تاریخ و همچنین ویرایش فتاوای دینی در بخش افتاء بود. وی بیش از شصت کتاب تألیف کرد که مهمترین آنها عبارتند از:

«القول الفصل فیما لبنی هاشم وقریش والعرب من الفضل»

«الشامل فی تاریخ حضرموت ومخالفیها»

«الخلاصة الشافیة فی الأسانید العالیة»

«الأطراف من أخبار الأشراف»

«دروس السیرة النبویة»

«إعانة الناهض فی علم الفرائض»

«الزهر الفائح فی تخریج أحادیث النصائح»

«أنوار القرآن فی الرد على دجال قادیان»

«الرد على بعض المتصوفة فی تلاعبهم فی بلفظ الجلالة»

«عقود الألماس بمناقب الإمام العارف بالله الحبیب أحمد بن حسن العطاس»

«المدخل إلى تاریخ الإسلام فی الشرق الأقصى»

«الفرائد اللؤلؤیة فی القواعد النحویة»

«إثمد البصائر فی مذهب المهاجر»

«مجموعة من علوم الفلک»

فرزندان

از او هشت پسر و هشت دختر به جای ماند و اما پسران: طاهر، حمید، محمد اعظم، عبدالله، حسین کبیر، علی، حسین صغیر و محمد صغیر.

وفات

وی در نوزدهم جمادی الثانی سال 1382 هجری قمری در شهر جوهر مالزی درگذشت و در قبرستان محمودیه در جنوب شهر به خاک سپرده شد .

منبع

الحداد, علوی بن طاهر (1438 هـ). الشامل فی تاریخ حضرموت ومخالفیها. عمّان، الأردن: دار الفتح. مؤرشف من الأصل فی 10 دیسمبر 2019.