سوره حمد

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در

نام	سوره حمد
شماره سوره	۱
جزء	۱
ترتیب نزول	۵
مکی/مدنی	مکی
تعداد آیات	۷
تعداد کلمات	۲۹
تعداد حروف	۱۴۳

سوره حمد یا سوره فاتحه نخستین سوره قرآن کریم، ملقب به ام الکتاب، از سوره‌های مکی و در جزء یک قرار دارد. این سوره از سوره‌های «قصار» است که در عین اختصار، بنا بر روایات، در معنا بزرگ و اساس قرآن است. سورهٔ فاتحه در نمازهای واجب و مستحب خوانده می‌شود و محتوای اصلی آن، توحید و سپاس خداوند است. این سوره که به ام‌الکتاب نیز ملقب است، هفت آیه و در جزء یک قرار دارد. چون در این سوره، خدا، حمد و ثنا شده، این سوره حمد خوانده شده‌است. محتوای اصلی آن، توحید و سپاس خداوند است.

نامهای دیگر

سوره فاتحة الکتاب، سوره فاتحة القرآن، سوره ام الکتاب، سوره ام القرآن، سوره سبع المثاني، سوره قرآن العظيم، سوره حمد، سوره صلاة(سوره نماز)، سوره شفاء، سوره شافيه، سوره رِقيّه، سوره اساس، سوره وافيه، سوره کافيه، سوره کنز، سوره شکر، سوره ثناء، سوره مناجات، سوره تفويض، سوره دعاء، سوره نور، سوره تعليم المسأله، سوره سؤال، سوره حمد أولی، سوره حمد قصری، سوره منت.

معنای حمد و مفهوم کلی سوره

حمد به معنای ستایش و ثناگویی می باشد. مفهوم کلی سوره ستايش، نيايش است.

علت نام‌گذاری سوره

«سوره فاتحة الکتاب»؛ زيرا که آغازگر قرآن است و آموزش قرآن و قرائت نماز نيز با آن آغاز مى گردد. «سوره ام‌ الکتاب»؛ اُمّ هر شى ء اصل آن مى باشد و اين سوره هم اصل قرآن است زيرا كه تمام اغراض و هدفهاى قرآن و علوم و حكمت‌هاى آن را متضمن است. «سوره سبع المثانی»؛ سبع به خاطر اينکه هفت آيه دارد و مثانی هم يا از ثناست يا از تثنيه به خاطر دوبار نازل شدن يا اعادۀ آن در هر رکعت و .... «سوره قرآن العظيم»؛ احمد از ابوهريره روايت كرده كه پيامبر اكرم(ص) از ام القرآن چنين توصيف فرمود: «آن ام القرآن و سبع المثانى و قرآن عظيم است»، و علت اين تسميه آن است كه بر آنچه در قرآن هست مشتمل است. «سوره حمد و سوره شکر و سوره ثناء»؛ به خاطر آنکه با حمد، شکر و ثنای الهی آغاز مي شود. «سوره صلاة»؛ به سبب اينکه صحت نماز متوقف بر آن است. «سوره نماز»؛ به دليل حديث قدسى كه مى گويد: «نماز را بين خود و بنده ام به دو نيم تقسيم كردم ...» يعنى سوره را. مرسى مى گويد: براى اينكه اين سوره از لوازم نماز است كه از باب نام‌گذارى شى ء به اسم لازمش مى باشد. «سوره شفاء، سوره شافيه، سوره رقيه»؛ به جهت روايتهای خواص اين سوره. «سوره اساس»؛ براى اينكه اصل قرآن است و نخستين سوره آن.

«سوره وافيه»؛ در کشاف آمده است که سفيان‌بن‌عيينه آن را به اين اسم مى خواند زيرا كه تمام معانى قرآن در آن ايفا شده است. و ثعلبى گفته است براى اينكه هر سوره را مى توان در نماز دو نيم كرد نيمى را در يك ركعت و نيمى در ركعت ديگر به جز اين سوره را كه نصف ناپذير است، و مرسى گفته به خاطر اينكه آنچه براى خداوند و آنچه براى بنده هست جمع كرده است.

«سوره کافيه»؛ براى آنكه در نماز از غير خودش كفايت مى كند ولى چيزى از سوره هاى ديگر از آن كفايت نمى كند. «سوره کنز»؛ به خاطر وجود روايتی از علی(ع) که مي فرمايد: سوره فاتحه از گنج زير عرش خدا نازل شده است. «سوره مناجات»؛ به جهت ذکر مناجات بنده با پروردگارش در اين سوره که مى گويد: (إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ). «سوره تفويض»؛ تفويض واگذارى امر به خداوند است؛ زيرا كه مشتمل است بر (إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ). «سوره دعاء»؛ براى اينكه در (اهدنا) دعا مى كنيم.

«سوره نور»؛ قرآن كريم از كتب آسمانی با تعبير نور ياد مي‌كند و هدف آنها را نورانی كردن انسانها مي‌داند بنابراين، سوره‌ای كه عصارۀ كتابِ نور است ، خود نيز نوری باهر و نوراني‌كننده انسانهاست.

«سوره تعليم المسأله»؛ براى اينكه در آن آداب سؤال و درخواست از خداوند هست كه به ثناگوئى خداوند پيش از سؤال ابتدا شده است. «سوره سؤال»؛ به خاطر وجود الفاظ دعا و سؤال از خداوند متعال است. «سوره حمد أولی و سوره حمد قصري»؛ نام گرفتن سوره به اين دو نام به اين جهت است كه در ميان سُوَر حامدات، اوّلين و كوتاهترين سوره، حمد است. «سوره منت»؛ به خاطر لحن منتی قول خداوند که مي‌فرمايد: «ما به تو سبع‌المثانی و قرآن عظيم را داديم».

اهداف و آموزه‌ها

مقاصد و اهداف كلى سوره حمد عبارت اند از: بيان اصول اساسى دين، يعنى توحيد، نبوت و معاد؛ بيان نياز و عشق و دعا؛ اول اين سوره ستايش، وسط آن اخلاص و پايانش نيايش بى واسطه با خدا، و نوعى آموزش سخن گفتن مستقيم با اوست.

محتوا و موضوعات

هفت آيه اى كه در سوره حمد وجود دارد هر كدام اشاره به مطلب مهمى است:

بِسْمِ اللَّهِ سر آغازى است براى هر كار، و استمداد از ذات پاك خدا را به هنگام شروع در هر كار به ما مى آموزد. الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ درسى است از باز گشت همه نعمت‌ها و تربيت همه موجودات به اللَّه، و توجه به اين حقيقت كه همه اين مواهب از ذات پاكش سرچشمه مى گيرد. الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ اين نكته را بازگو مى كند كه اساس خلقت و تربيت و حاكميت او بر پايه رحمت و رحمانيت است، و محور اصلى نظام تربيتى جهان را همين اصل تشكيل مى دهد. مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ توجهى است به معاد، و سراى پاداش اعمال، و حاكميت خداوند بر آن دادگاه عظيم. إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ، توحيد در عبادت و توحيد در نقطه اتكاء انسانها را بيان مى كند. اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ ، بيانگر نياز و عشق بندگان به مساله هدايت و نيز توجهى است به اين حقيقت كه هدايتها همه از سوى او است.

سرانجام آخرين آيه اين سوره، ترسيم واضح و روشنى است از صراط مستقيم راه كسانى است كه مشمول نعمتهاى او شده اند، و از راه مغضوبين و گمراهان جدا است.