سوره احزاب: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
|۳۳ | |۳۳ | ||
|- | |- | ||
|ترتیب نزول | |ترتیب نزول | ||
|۲۱ و ۲۲ | |۲۱ و ۲۲ | ||
|- | |- | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
</div> | </div> | ||
'''سوره اَحزاب''' [[مدنی]] است و نامگذاری آن به این دلیل است که بخش مهمی از سوره به اتفاقات [[جنگ احزاب]] ([[خندق]]) اختصاص دارد. این سوره به نکوهش رسم جاهلیِ ظِهار و پسرخواندگی می‌پردازد. پس از شرح ماجرای جنگ احزاب و نکوهش منافقان، به مسئلهٔ همسران [[پیامبر]] می‌پردازد و آنان را الگوی زنان [[مسلمان]] معرفی می‌کند. سپس به داستان [[زینب بنت جحش]] اشاره می‌کند و در مورد [[حجاب]] نیز سخن می‌گوید. موضوع [[معاد]] آخرین مبحث این سوره است. | '''سوره اَحزاب''' [[مدنی]] است و نامگذاری آن به این دلیل است که بخش مهمی از سوره به اتفاقات [[جنگ احزاب]]([[خندق]]) اختصاص دارد. این سوره به نکوهش رسم جاهلیِ ظِهار و پسرخواندگی می‌پردازد. پس از شرح ماجرای جنگ احزاب و نکوهش منافقان، به مسئلهٔ همسران [[پیامبر]] می‌پردازد و آنان را الگوی زنان [[مسلمان]] معرفی می‌کند. سپس به داستان [[زینب بنت جحش]] اشاره می‌کند و در مورد [[حجاب]] نیز سخن می‌گوید. موضوع [[معاد]] آخرین مبحث این سوره است. | ||
سوره اي است که مطالب خود را در سه بخش بيان نموده است. بخش اول ابطال | سوره اي است که مطالب خود را در سه بخش بيان نموده است. بخش اول ابطال سنت‌هاي جاهلي و اصلاح سنت‌ها، بخش دوم جريان جنگ احزاب و بخش سوم احکام الهي مربوط به همسران پيامبر(ص) و احکام گسترش حياء و عفت در جامعه و در هر سه بخش به نقش [[منافقان]] در ايجاد بحران در جامعه اشاره دارد. | ||
=احزاب= | =احزاب= | ||
جمع حزب به معنى | جمع حزب به معنى دسته‌هاست ... «احزاب» يازده مرتبه در [[قرآن]] مبين آمده و همه در مقام ذمّ است و مراد از آنها دسته‌هاى اهل كتاب و [[مشركين]] و تكذيب كنندگان پيامبران است<ref>قاموس قرآن، ج 2، ص 126.</ref>. | ||
=مفهوم کلی سوره= | =مفهوم کلی سوره= | ||
* ساماندهى زندگى اجتماعى مسلمانان با بيان قوانين ؛ | *ساماندهى زندگى اجتماعى مسلمانان با بيان قوانين ؛ | ||
* پاكسازى خرافات [[جاهليت]] از ميان مسلمانان ؛ | *پاكسازى خرافات [[جاهليت]] از ميان مسلمانان ؛ | ||
* | *آموزه‌هاى نظامى‌جنگ احزاب و [[بنى‌قريظه]] ؛ | ||
* خاتميت [[پيامبر اسلام(ص)]] و الگو بودن ايشان ؛ | *خاتميت [[پيامبر اسلام(ص)]] و الگو بودن ايشان ؛ | ||
* پاكى و [[عصمت]] [[اهل بيت(ع)]] ؛ | *پاكى و [[عصمت]] [[اهل بيت(ع)]] ؛ | ||
* آداب معاشرت و حجاب زنان<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 297.</ref>. | *آداب معاشرت و حجاب زنان<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 297.</ref>. | ||
=علت نامگذاری= | =علت نامگذاری= | ||
«سوره احزاب» تنها نام اين سوره، احزاب به معناى | «سوره احزاب» تنها نام اين سوره، احزاب به معناى حزب‌ها و گروه‌هاست، و سبب نام‌گذارى آن، آيات بیست و بیست ودوم اين سوره است كه در آنها سخن از احزاب و گروه‌ها گفته شده است<ref>همان، ص 299.</ref>. | ||
=اهداف و آموزه‌ها= | =اهداف و آموزه‌ها= | ||
اساسى ترين | اساسى ترين هدف‌هاى سوره احزاب عبارت اند از: | ||
#سازماندهى زندگى اجتماعى مسلمانان با بيان مقررات و قوانين زندگى براى آنان؛ | |||
#هدايت مسلمانان در دورۀ سخت هجوم مشركان و خيانت [[يهوديان]] طى دو جنگ احزاب و بنى‌قريظه؛ | |||
#مبارزه با رسوبات خرافات جاهلى در ميان مسلمانان<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 300.</ref>. | |||
# | |||
=محتوا و موضوعات= | =محتوا و موضوعات= | ||
سوره احزاب يكى از پربارترين | سوره احزاب يكى از پربارترين سوره‌هاى [[قرآن مجيد]] است، و مسائل متنوع و بسيار مهمى را در زمينه اصول و فروع [[اسلام]] تعقيب مى‌كند. | ||
بحثهايى را كه در اين سوره آمده است | بحثهايى را كه در اين سوره آمده است مى‌توان به هفت بخش تقسيم كرد: | ||
بخش اول سرآغاز سوره است كه [[پيامبر اسلام(ص)]] را به اطاعت [[خداوند]] و ترك تبعيت از [[كافران]] و پيشنهادهاى منافقان دعوت | بخش اول سرآغاز سوره است كه [[پيامبر اسلام(ص)]] را به اطاعت [[خداوند]] و ترك تبعيت از [[كافران]] و پيشنهادهاى منافقان دعوت مى‌كند، و به او اطمينان مى‌دهد كه در برابر كارشكنيهاى آنها از وى حمايت خواهد فرمود. | ||
بخش دوم به پاره اى از خرافات زمان جاهليت مانند مساله ظهار كه آن را وسيله [[طلاق]] و جدايى زن و مرد از هم | بخش دوم به پاره اى از خرافات زمان جاهليت مانند مساله ظهار كه آن را وسيله [[طلاق]] و جدايى زن و مرد از هم مى‌دانستند، و همچنين مساله پسرخواندگى (تبنى) اشاره كرده و قلم بطلان بر آنها مى‌كشد، و پيوندهاى خويشاوندى را در پيوندهاى واقعى و طبيعى منحصر مى‌سازد. | ||
بخش سوم كه مهمترين بخش اين سوره است مربوط به جنگ احزاب و حوادث تكان دهنده آن، و پيروزى | بخش سوم كه مهمترين بخش اين سوره است مربوط به جنگ احزاب و حوادث تكان دهنده آن، و پيروزى اعجاز‌آميز مسلمين بر [[كفار]] و كارشكني‌ها و بهانه جوئي‌هاى گوناگون منافقان و پيمان شكنى آنان مى‌باشد، و در اين زمينه دستورهاى جامع و جالبى بيان شده است. | ||
بخش چهارم مربوط به همسران پيامبر است كه بايد در همه چيز الگو و اسوه براى زنان مسلمان باشند، و در اين زمينه دستورات | بخش چهارم مربوط به همسران پيامبر است كه بايد در همه چيز الگو و اسوه براى زنان مسلمان باشند، و در اين زمينه دستورات مهمى به آنها مى‌دهد. | ||
بخش پنجم به داستان زينب‌دخترجحش كه روزى همسر [[زید]] پسر خوانده پيغمبر(ص) بود و از او جدا شد، به فرمان خدا با پيامبر(ص) ازدواج كرد و دستاويزى براى منافقان گشت قرآن در اين زمينه پاسخ كافى به بهانه جويان | بخش پنجم به داستان زينب‌دخترجحش كه روزى همسر [[زید]] پسر خوانده پيغمبر(ص) بود و از او جدا شد، به فرمان خدا با پيامبر(ص) ازدواج كرد و دستاويزى براى منافقان گشت قرآن در اين زمينه پاسخ كافى به بهانه جويان مى‌دهد. | ||
بخش ششم از مساله حجاب سخن | بخش ششم از مساله حجاب سخن مى‌گويد كه با بخشهاى گذشته نيز رابطه نزديك دارد و همه زنان با [[ايمان]] را به رعايت اين دستور اسلامى‌توصيه مى‌كند. | ||
بخش هفتم كه آخرين بخش را تشكيل | بخش هفتم كه آخرين بخش را تشكيل مى‌دهد، اشاره اى به مساله مهم معاد دارد، و راه نجات در آن عرصه عظيم و همچنين مساله امانت دارى بزرگ انسان يعنى مساله تعهد و تعهد و تكليف و مسئوليت او را شرح مى‌دهد<ref>تفسير نمونه، ج 17، ص 184</ref>. | ||
=فضائل، خواص و ثواب قرائت= | =فضائل، خواص و ثواب قرائت= | ||
| خط ۹۱: | خط ۹۲: | ||
با توجه به اینکه سوره احزاب در [[مدینه]] و در ایام جنگ احزاب نازل شده است و حکومت نوپای اسلامی در آن موقع در حال قدرت گرفتن بود فضای نزول سوره فضایی آموزشی است آموزش احکام و اخلاق اسلامی و نیز بطلان خرافات دوران جاهلی و همچنین برخی وقایع و رویدادهای همان زمان در این سوره آمده است با توجه به تنوع مطالب این سوره به طور کلی شان نزول‌های ریزتر این سوره مطالب و محتویات ذیل می‌باشد: | با توجه به اینکه سوره احزاب در [[مدینه]] و در ایام جنگ احزاب نازل شده است و حکومت نوپای اسلامی در آن موقع در حال قدرت گرفتن بود فضای نزول سوره فضایی آموزشی است آموزش احکام و اخلاق اسلامی و نیز بطلان خرافات دوران جاهلی و همچنین برخی وقایع و رویدادهای همان زمان در این سوره آمده است با توجه به تنوع مطالب این سوره به طور کلی شان نزول‌های ریزتر این سوره مطالب و محتویات ذیل می‌باشد: | ||
اول: | اول: پسرخوانده‌ها پسران واقعى نيستند، احكام پسران واقعى در حق آنها جارى نمى‌باشد، آنها را بايد با نام پدران اصلي‌شان صدا كرد. | ||
دوم: پيامبر براى [[مؤمنان]] از خودشان مقدم‌تر است، زنان پيامبر مادران مؤمنان هستند، ازدواج با آنان [[حرام]] | دوم: پيامبر براى [[مؤمنان]] از خودشان مقدم‌تر است، زنان پيامبر مادران مؤمنان هستند، ازدواج با آنان [[حرام]] مى‌باشد حتى بعد از رحلت آن حضرت. | ||
سوم: جريان جنگ احزاب به طور مفصل. | سوم: جريان جنگ احزاب به طور مفصل. | ||
| خط ۹۹: | خط ۱۰۰: | ||
چهارم: اجلاء [[يهود بنى‌قريظه]] از مدينه و تصرف اراضى آنها. | چهارم: اجلاء [[يهود بنى‌قريظه]] از مدينه و تصرف اراضى آنها. | ||
پنجم: جريان زيد و زينب و طلاق زينب و اينكه خدا بعد از طلاق زيد زينب را به رسولش تزويج كرد تا مردم در تزويج زنان | پنجم: جريان زيد و زينب و طلاق زينب و اينكه خدا بعد از طلاق زيد زينب را به رسولش تزويج كرد تا مردم در تزويج زنان پسرخوانده‌ها بعد از طلاقشان محذورى نداشته باشند. | ||
ششم: مطالب مفصلى درباره زنان [[رسول خدا(ص)]] در رابطه با محفوظ ماندن مقام رهبرى چنان كه خواهد آمد. | ششم: مطالب مفصلى درباره زنان [[رسول خدا(ص)]] در رابطه با محفوظ ماندن مقام رهبرى چنان كه خواهد آمد. | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۶: | ||
هفتم: آداب دخول و خروج به محضر رسول(ص). | هفتم: آداب دخول و خروج به محضر رسول(ص). | ||
هشتم: بررسى حالات و | هشتم: بررسى حالات و تفتين‌هاى منافقان مدينه و تهديد آنان به [[تبعيد]] و اعدام و تعقيب. | ||
نهم: آيۀ امانت و حمل انسان امانت خدا را<ref>تفسير احسن‌الحديث، ج 8، ص 304 با اندکی تصرف در ابتدای عبارت.</ref>. | نهم: آيۀ امانت و حمل انسان امانت خدا را<ref>تفسير احسن‌الحديث، ج 8، ص 304 با اندکی تصرف در ابتدای عبارت.</ref>. | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۲: | ||
=ویژگی= | =ویژگی= | ||
سوره احزاب از سور مثانی | سوره احزاب از سور مثانی می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده اند<ref>زاد المسير فى علم التفسير، ج 4، ص 141</ref>. | ||
سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر<ref>التمهید في علوم القرآن، ج1، ص 313.</ref>. | |||
روايتى است كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و | روايتى است كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد<ref>جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>. | ||
آيۀ مهم تطهير كه در مورد اهل‌البيت عليهم‌السلام و پاكى آنان نازل شده آيۀ سی‌ودوم همين سوره است و در اين سوره به داستان جنگ مهم احزاب اشاره شده است<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 300.</ref>. | آيۀ مهم تطهير كه در مورد اهل‌البيت عليهم‌السلام و پاكى آنان نازل شده آيۀ سی‌ودوم همين سوره است و در اين سوره به داستان جنگ مهم احزاب اشاره شده است<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 300.</ref>. | ||
نسخهٔ ۲۴ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۴۶
| نام | سوره احزاب |
|---|---|
| شماره سوره | ۳۳ |
| ترتیب نزول | ۲۱ و ۲۲ |
| جزء | ۹۰ |
| مکی/مدنی | مدنی |
| تعداد آیات | ۷۳ |
| تعداد کلمات | ۱۳۰۷ |
| تعداد حروف | ۵۷۸۷ |
سوره اَحزاب مدنی است و نامگذاری آن به این دلیل است که بخش مهمی از سوره به اتفاقات جنگ احزاب(خندق) اختصاص دارد. این سوره به نکوهش رسم جاهلیِ ظِهار و پسرخواندگی می‌پردازد. پس از شرح ماجرای جنگ احزاب و نکوهش منافقان، به مسئلهٔ همسران پیامبر می‌پردازد و آنان را الگوی زنان مسلمان معرفی می‌کند. سپس به داستان زینب بنت جحش اشاره می‌کند و در مورد حجاب نیز سخن می‌گوید. موضوع معاد آخرین مبحث این سوره است. سوره اي است که مطالب خود را در سه بخش بيان نموده است. بخش اول ابطال سنت‌هاي جاهلي و اصلاح سنت‌ها، بخش دوم جريان جنگ احزاب و بخش سوم احکام الهي مربوط به همسران پيامبر(ص) و احکام گسترش حياء و عفت در جامعه و در هر سه بخش به نقش منافقان در ايجاد بحران در جامعه اشاره دارد.
احزاب
جمع حزب به معنى دسته‌هاست ... «احزاب» يازده مرتبه در قرآن مبين آمده و همه در مقام ذمّ است و مراد از آنها دسته‌هاى اهل كتاب و مشركين و تكذيب كنندگان پيامبران است[۱].
مفهوم کلی سوره
- ساماندهى زندگى اجتماعى مسلمانان با بيان قوانين ؛
- پاكسازى خرافات جاهليت از ميان مسلمانان ؛
- آموزه‌هاى نظامى‌جنگ احزاب و بنى‌قريظه ؛
- خاتميت پيامبر اسلام(ص) و الگو بودن ايشان ؛
- پاكى و عصمت اهل بيت(ع) ؛
- آداب معاشرت و حجاب زنان[۲].
علت نامگذاری
«سوره احزاب» تنها نام اين سوره، احزاب به معناى حزب‌ها و گروه‌هاست، و سبب نام‌گذارى آن، آيات بیست و بیست ودوم اين سوره است كه در آنها سخن از احزاب و گروه‌ها گفته شده است[۳].
اهداف و آموزه‌ها
اساسى ترين هدف‌هاى سوره احزاب عبارت اند از:
- سازماندهى زندگى اجتماعى مسلمانان با بيان مقررات و قوانين زندگى براى آنان؛
- هدايت مسلمانان در دورۀ سخت هجوم مشركان و خيانت يهوديان طى دو جنگ احزاب و بنى‌قريظه؛
- مبارزه با رسوبات خرافات جاهلى در ميان مسلمانان[۴].
محتوا و موضوعات
سوره احزاب يكى از پربارترين سوره‌هاى قرآن مجيد است، و مسائل متنوع و بسيار مهمى را در زمينه اصول و فروع اسلام تعقيب مى‌كند.
بحثهايى را كه در اين سوره آمده است مى‌توان به هفت بخش تقسيم كرد:
بخش اول سرآغاز سوره است كه پيامبر اسلام(ص) را به اطاعت خداوند و ترك تبعيت از كافران و پيشنهادهاى منافقان دعوت مى‌كند، و به او اطمينان مى‌دهد كه در برابر كارشكنيهاى آنها از وى حمايت خواهد فرمود.
بخش دوم به پاره اى از خرافات زمان جاهليت مانند مساله ظهار كه آن را وسيله طلاق و جدايى زن و مرد از هم مى‌دانستند، و همچنين مساله پسرخواندگى (تبنى) اشاره كرده و قلم بطلان بر آنها مى‌كشد، و پيوندهاى خويشاوندى را در پيوندهاى واقعى و طبيعى منحصر مى‌سازد.
بخش سوم كه مهمترين بخش اين سوره است مربوط به جنگ احزاب و حوادث تكان دهنده آن، و پيروزى اعجاز‌آميز مسلمين بر كفار و كارشكني‌ها و بهانه جوئي‌هاى گوناگون منافقان و پيمان شكنى آنان مى‌باشد، و در اين زمينه دستورهاى جامع و جالبى بيان شده است.
بخش چهارم مربوط به همسران پيامبر است كه بايد در همه چيز الگو و اسوه براى زنان مسلمان باشند، و در اين زمينه دستورات مهمى به آنها مى‌دهد.
بخش پنجم به داستان زينب‌دخترجحش كه روزى همسر زید پسر خوانده پيغمبر(ص) بود و از او جدا شد، به فرمان خدا با پيامبر(ص) ازدواج كرد و دستاويزى براى منافقان گشت قرآن در اين زمينه پاسخ كافى به بهانه جويان مى‌دهد.
بخش ششم از مساله حجاب سخن مى‌گويد كه با بخشهاى گذشته نيز رابطه نزديك دارد و همه زنان با ايمان را به رعايت اين دستور اسلامى‌توصيه مى‌كند.
بخش هفتم كه آخرين بخش را تشكيل مى‌دهد، اشاره اى به مساله مهم معاد دارد، و راه نجات در آن عرصه عظيم و همچنين مساله امانت دارى بزرگ انسان يعنى مساله تعهد و تعهد و تكليف و مسئوليت او را شرح مى‌دهد[۵].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيغمبر(ص) روايت نموده كه آن حضرت فرمود: «كسى كه سوره احزاب را قرائت نموده و آن را به خانواده خود و هر كس كه در تحت تملّك اوست تعليم نمايد خداوند متعال او را از عذاب قبر ايمنى دهد».
عبد اللَّه‌بن‌سنان از امام صادق(ع) روايت کرده كه فرمودند: «كسى كه زياد سوره احزاب را قرائت كند روز قيامت در همسايگى پيامبر(ص) و خاندان و همسران آن حضرت خواهد بود[۶]».
محل و زمان نزول
سوره احزاب در مدينه بر پيامبر اسلام(ص) نازل شده است[۷]. سوره احزاب در بين سال دوم تا پنجم هجرى نازل شده است[۸].
فضای نزول
با توجه به اینکه سوره احزاب در مدینه و در ایام جنگ احزاب نازل شده است و حکومت نوپای اسلامی در آن موقع در حال قدرت گرفتن بود فضای نزول سوره فضایی آموزشی است آموزش احکام و اخلاق اسلامی و نیز بطلان خرافات دوران جاهلی و همچنین برخی وقایع و رویدادهای همان زمان در این سوره آمده است با توجه به تنوع مطالب این سوره به طور کلی شان نزول‌های ریزتر این سوره مطالب و محتویات ذیل می‌باشد:
اول: پسرخوانده‌ها پسران واقعى نيستند، احكام پسران واقعى در حق آنها جارى نمى‌باشد، آنها را بايد با نام پدران اصلي‌شان صدا كرد.
دوم: پيامبر براى مؤمنان از خودشان مقدم‌تر است، زنان پيامبر مادران مؤمنان هستند، ازدواج با آنان حرام مى‌باشد حتى بعد از رحلت آن حضرت.
سوم: جريان جنگ احزاب به طور مفصل.
چهارم: اجلاء يهود بنى‌قريظه از مدينه و تصرف اراضى آنها.
پنجم: جريان زيد و زينب و طلاق زينب و اينكه خدا بعد از طلاق زيد زينب را به رسولش تزويج كرد تا مردم در تزويج زنان پسرخوانده‌ها بعد از طلاقشان محذورى نداشته باشند.
ششم: مطالب مفصلى درباره زنان رسول خدا(ص) در رابطه با محفوظ ماندن مقام رهبرى چنان كه خواهد آمد.
هفتم: آداب دخول و خروج به محضر رسول(ص).
هشتم: بررسى حالات و تفتين‌هاى منافقان مدينه و تهديد آنان به تبعيد و اعدام و تعقيب.
نهم: آيۀ امانت و حمل انسان امانت خدا را[۹].
ویژگی
سوره احزاب از سور مثانی می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده اند[۱۰].
سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر[۱۱].
روايتى است كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد[۱۲].
آيۀ مهم تطهير كه در مورد اهل‌البيت عليهم‌السلام و پاكى آنان نازل شده آيۀ سی‌ودوم همين سوره است و در اين سوره به داستان جنگ مهم احزاب اشاره شده است[۱۳].
منبع
برگرفته از سایت معرفی سوره احزاب - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج 2، ص 126.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 297.
- ↑ همان، ص 299.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 300.
- ↑ تفسير نمونه، ج 17، ص 184
- ↑ ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 20، ص 3.
- ↑ همان
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 299
- ↑ تفسير احسن‌الحديث، ج 8، ص 304 با اندکی تصرف در ابتدای عبارت.
- ↑ زاد المسير فى علم التفسير، ج 4، ص 141
- ↑ التمهید في علوم القرآن، ج1، ص 313.
- ↑ جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 300.