مکروه

مکروه اصطلاحی فقهی و دینی و دارای کاربردهای متفاوت و متغیر می‌باشد، ولی در تعریف رایج، به معنای عملی است که انجام آن نزد شارع اگر چه حرام نیست، اما ناخوشایند است. کراهت‌، گاهی مربوط به عبادات و گاهی مربوط به کسب و کار و معاملات است. کراهت در عبادات یعنی شدن ثواب آن عبادت نسبت به عبادت‌های مشابه می‌باشد و کراهت در معامله به معنای ناخوشایند دانستن شارع در انجام آن است.

مفهوم شناسی مکروه

مکروه در لغت

مکروه در لغت از ریشه “کره” و به معنای سختی‌ای است که بر انسان وارد می‌شود.

مکروه در اصطلاح فقهی

مکروه در اصطلاح فقهی یعنی عملی که ترک کردن آن بهتر از انجام آن است. این لغت در فقه برای اشاره به عملی به کار می‌رود که انجام آن گرچه حرام نیست، اما ترک‌کردن آن بهتر است. اگر بخواهیم تعداد مکروهات را بشماریم، از حد خواهد گذشت، زیرا ترک هر مستحبی خود مکروه به حساب می‌آید. در ادامه و فقط به عنوان نمونه به برخی از موارد اشاره می‌شود. مثل ایستاده بول کردن؛ پوشیدن لباس سیاه در نماز؛ خوردن گوشت اسب یا الاغ.

مکروه از احکام پنج‌گانه

مکروه در کنار موضوعاتی چون واجب، حرام، مستحب و مباح یکی از احکام پنج‌گانه بشمار می‌رود.

مکروه در عبادات

مکروه درباره عبادات با معانی متفاوتی به کار می‌رود. مثلا نماز‌خواندن در حمام و قبرستان یا خواندن قرآن برای فرد جنب یا خانم‌هایی که در عادت ماهیانه هستند؛ مکروه دانسته شده است. در مثال‌های مورد نظر، و اما کراهت درباره مثال‌های مورد نظر به این معنا نیست که بهتر است آن عمل ترک شود، بلکه به این معنا می‌باشد که انجام عمل مکروه ثواب عبادت را کمتر می‌کند. یعنی ثواب نماز خواندن در حمام کمتر از نماز خواندن در غیر حمام است، و یا ثواب تلاوت قرآن برای فرد جنب کمتر از فرد غیرجنب است.

کراهت تشکیکی است

همه کراهت‌ها در یک درجه و اندازه نیستند، بلکه برخی نسبت به دیگری شدت بیشتری دارند. از جمله مواردی که جزو کراهت‌های شدید به شمار می‌رود، نزدیکی با همسر از پشت است.

اقسام مکروه

مکروه تحریمی

مکروه تحریمی عملی است که شارع از آن کراهت زیادی دارد. مانند ترک مستحبات مؤکد.

مکروه تنزیهی

مکروه تنزیهی، عملی است که انجامش هر چند مورد نهی شارع است، اما نسبت به اعمال مشابه دارای کمترین ثواب است مثل روزه گرفتن در عاشورا (زمانی که قصد توهین نداشته باشد و گرنه روزه‌اش باطل است.) و یا نماز خواندن در مکانی که روبروی نمازگزار عکس و مجسمه باشد.

مکروه مطلق و مقید/ از جهت وضعیت کراهت در دستور شارع

مکروه مطلق، به فعلی گفته می‌‏شود که کراهت آن، بر چیزی متوقف و مشروط نیست، مانند: خوردن گوشت اسب و تخم ‏مرغ. اما مکروه معلق، به فعلی گفته می‌‏شود که کراهت آن بر چیزی متوقف و مشروط است، مانند: نماز، به شرطی که در حمام خوانده شود.

مکروه اصلی و تبعی/از جهت تعلق کراهت

مکروه اصلی به عملی گفته می‌شود که شارع به صورت مستقل، آن‌را مکروه معرفی کرده است؛ مانند نماز خواندن در حمام. مکروه تبعی، به عملی گفته می‌‏شود که خطاب مستقلی بر کراهت آن دلالت نمی‌‎کند، بلکه کراهت شارع از راه‌های دیگری فهمیده می‌شود؛ مانند نهی از نماز خواندن در حمام که به صورت ضمنی، رفتن به حمام به قصد نماز خواندن را نیز نشان می‌دهد.

مکروه نفسی و غیری/ از جهت کیفیت مطلوب بودن متعلق تکلیف

مکروه نفسی، عملی است که کراهت آن برای خودش است نه به این جهت که مقدمه انجام عمل مکروه دیگری است. مکروه غیری، عملی است که به خودی خود، انجامش کراهتی ندارد، اما از آنجا که انجامش مقدمه انجام مکروه دیگری است، آنرا مکروه تبعی می‌گویند؛ مانند کراهت حمام رفتن برای خواندن نماز که حکم کراهت از جانب کراهت نماز خواندن برای رفتن به حمام نیز اثبات شده است.

مکروه معلق و منجّز/ از جهت کیفیت دستور شارع

مکروه معلق، به فعلی گفته می‌‏شود که وجودش بر امر غیر مقدوری متوقف است، هرچند کراهت آن فعلی است؛ به بیان دیگر، مکروه معلق، به عملی گفته می‏‌شود که کراهتش فعلی، ولی وجود مکروه استقبالی است. مکروه منجّز، عملی است که هم کراهت آن و هم خود عمل مکروه، در یک زمان وجود دارند و حالت انتظاری ندارد.

مکروهات معروف

عبادت مکروه

عبادات معروف عبادتی است که انجام دادنش ثواب کمتری از عبادت‌های مشابهش دارد؛ به عنوان مثال، روزه در روز عاشورا، نسبت به روزه در روز‌های دیگر، ثواب کمتری دارد. اما کراهت در غیر عبادت به معنای نقصانی است که در خود آن عمل وجود دارد و شارع دوست ندارد آن کار انجام شود، هرچند انجامش را ممنوع نکرده است. [۱۰] برخی از عبادات مکروه عبارتند از: نماز خواندن در حمام. نماز خواندن در برابر انسان. نماز خواندن در برابر درب باز. نماز خواندن در محل عبور و مرور مردم مانند خیابان و کوچه. نماز خواندن در برابر آتش. نماز خواندن در آشپرخانه. نماز خواندن در برابر عکس و مجسمه. نماز خواندن در برابر قبر، یا روی قبر و یا بین دو قبر در قبرستان. نماز هنگام خواب آلودگی. نماز خواندن با جوراب تنگ. روزه روز عاشورا. روزه در روزی که انسان شک دارد روز عرفه است یا عید قربان.

معاملات مکروه

برخی از کسب و کارها مکروه دانسته شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از: قصابی. کفن‌فروشی. معامله با انسان‌های پست. معامله بین اذان و اقامه و اول طلوع آفتاب. خرید و فروش گندم و جو به صورتی که شغل شخص باشد. صرافی.