مکروه
مکروه اصطلاحی فقهی و دینی و دارای کاربردهای متفاوت و متغیر می‌باشد، ولی در تعریف رایج به معنای عملی است که انجام آن نزد شارع اگر‌چه حرام نیست، اما ناخوشایند است. کراهت گاهی مربوط به عبادات و گاهی مربوط به کسب و کار و معاملات است. کراهت در عبادات به معنای کم شدن ثواب آن عبادت نسبت به عبادت‌های مشابه می‌باشد و کراهت در معامله به معنای ناخوشایندی شارع در انجام آن است.
مفهوم‌شناسی مکروه
مکروه در لغت
مکروه در لغت از ریشه “کره” [۱][۲] و به معنای سختی‌ای است که بر انسان وارد می‌شود.[۳]
مکروه در اصطلاح فقهی
مکروه در اصطلاح فقهی یعنی عملی که ترک آن بهتر از انجام آن است. [۴] این لغت در فقه برای اشاره به عملی به کار می‌رود که انجام آن گرچه حرام نیست، اما ترک آن بهتر است. [۵]
تعداد مکروهات
اگر بخواهیم تعداد مکروهات را بشماریم، از حد خواهد گذشت، زیرا ترک هر مستحبی خود مکروه به حساب می‌آید. در ادامه و فقط به عنوان نمونه به برخی از مصادیق مکروه اشاره می‌شود. 1. ایستاده بول کردن؛ [۶] 2.[۷] 3.[۸]
مکروه از احکام پنج‌گانه
مکروه در کنار موضوعاتی چون واجب، حرام، مستحب و مباح یکی از احکام پنج‌گانه بشمار می‌رود. [۹]
مکروه در عبادات
مکروه درباره عبادات با معانی متفاوتی به کار می‌رود. مثلا نماز خواندن در حمام و قبرستان[۱۰] یا خواندن قرآن برای فرد جنب [۱۱] یا برای خانم‌هایی که در عادت ماهیانه هستند؛ [۱۲] مکروه است. البته کراهت در مثال‌های مورد نظر به این معنا نیست که بهتر است آن عمل ترک شود، بلکه به این معنا می‌باشد که انجام عمل مکروه، ثواب عبادت را کمتر می‌کند. یعنی ثواب نماز خواندن در حمام کمتر از نماز خواندن در غیر حمام است، و یا ثواب تلاوت قرآن برای فرد جنب کمتر از فرد غیرجنب است.
کراهت تشکیکی است
همه کراهت‌ها در یک درجه و اندازه نیست، بلکه برخی نسبت به دیگری شدت بیشتری دارد.
اقسام مکروه
مکروه تحریمی
مکروه تحریمی عملی است که شارع از آن کراهت زیادی دارد. مانند ترک مستحبات مؤکد. [۱۳]
مکروه تنزیهی
مکروه تنزیهی عملی است که انجامش هر چند مورد نهی شارع است، اما درباره اعمال مشابه دارای کمترین ثواب است، مثل روزه گرفتن در عاشورا (زمانی که قصد توهین نداشته باشد و گرنه روزه‌اش باطل است.) و یا نماز خواندن در مکانی که روبروی نمازگزار عکس و مجسمه باشد. [۱۴]
مکروه مطلق و مقید/ از جهت وضعیت کراهت در دستور شارع
مکروه مطلق به فعلی گفته می‌شود که کراهت آن بر چیزی متوقف و مشروط نیست، مانند: خوردن گوشت اسب و تخم مرغ. [۱۵] اما مکروه معلق به فعلی گفته می‌شود که کراهت آن بر چیزی متوقف و مشروط است، مانند: نماز به شرطی که در حمام خوانده شود.
مکروه اصلی و تبعی/از جهت تعلق کراهت
مکروه اصلی به عملی گفته می‌شود که شارع به صورت مستقل آن را مکروه معرفی کرده است؛ مانند نماز خواندن در حمام. مکروه تبعی به عملی گفته می‌شود که خطاب مستقلی بر کراهت آن دلالت نمیکند، بلکه کراهت شارع از راه‌های دیگری فهمیده می‌شود؛ مانند نهی از نماز خواندن در حمام که به صورت ضمنی رفتن به حمام به قصد نماز خواندن را نیز نشان می‌دهد. [۱۶]
مکروه نفسی و غیری/ از جهت کیفیت مطلوب بودن متعلق تکلیف
مکروه نفسی عملی است که کراهتش ذاتی است نه که مقدمه انجام عمل مکروه دیگری باشد. مکروه غیری عملی است که انجامش به خودی خود کراهتی ندارد، اما از آنجا که انجامش مقدمه انجام مکروه دیگری است، آن را مکروه تبعی می‌گویند؛ مانند کراهت حمام رفتن برای خواندن نماز که حکم کراهت از جانب کراهت نماز خواندن برای رفتن به حمام نیز اثبات شده است.[۱۷]
مکروه معلق و منجّز/ از جهت کیفیت دستور شارع
مکروه معلق به فعلی گفته می‌شود که وجودش بر امر غیر مقدوری متوقف است، هرچند کراهت آن فعلی است. به بیان دیگر مکروه معلق به عملی گفته می‌شود که کراهتش فعلی ولی وجود مکروه استقبالی است.[۱۸] مکروه منجّز عملی است که هم کراهت آن و هم خود عمل مکروه در یک زمان وجود دارند و حالت انتظاری ندارد. [۱۹]
مکروهات معروف
عبادات مکروه
عبادات معروف عباداتی است که انجام دادنش ثواب کمتری از عبادت‌های مشابهش دارد؛ به عنوان مثال، روزه در روز عاشورا، نسبت به روزه در روز‌های دیگر، ثواب کمتری دارد. اما کراهت در غیر عبادت به معنای نقصانی است که در خود آن عمل وجود دارد و شارع دوست ندارد آن کار انجام شود، هرچند انجامش را ممنوع نکرده است. [۱۰] برخی از عبادات مکروه عبارتند از: نماز خواندن در حمام. نماز خواندن در برابر انسان. نماز خواندن در برابر درب باز. نماز خواندن در محل عبور و مرور مردم مانند خیابان و کوچه. نماز خواندن در برابر آتش. نماز خواندن در آشپرخانه. نماز خواندن در برابر عکس و مجسمه. نماز خواندن در برابر قبر، یا روی قبر و یا بین دو قبر در قبرستان. [۲۰] نماز هنگام خواب آلودگی. نماز خواندن با جوراب تنگ. [۲۱] روزه روز عاشورا. روزه در روزی که انسان شک دارد روز عرفه است یا عید قربان.[۲۲]
معاملات مکروه
برخی از کسب و کارها مکروه دانسته شده است که مهم‌ترین آنها عبارت است از: قصابی. کفن‌فروشی. معامله با انسان‌های پست. معامله بین اذان و اقامه و اول طلوع آفتاب. خرید و فروش گندم و جو به صورتی که شغل شخص باشد. [۲۳] صرافی. [۲۴] [۲۵]
پانویس
- ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، نشر دار الکفر، ۱۴۱۴ق، ج ۱۲، ص۸۰، ذیل ماده کُره
- ↑ دهخدا علی اکبر، لغت‌نامه، ذیل واژه مکروه.
- ↑ صاحب بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۱۴ق. ج۳، ص۳۵۵
- ↑ ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول – قم، ۱۳۷۹ ش، ج۲، ص۹۴
- ↑ وهبه زحیلی، اصول الفقه الاسلامی، دمشق، نشر دارالفکر، سال ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، قم، نشر جامعه مدرسین، چاپ اول، سال ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۸۰.
- ↑ پوشیدن لباس سیاه در نماز، فلاح‌زاده محمد حسین، آموزش فقه، قم، نشر الهادی، ص 22
- ↑ خوردن گوشت اسب یا الاغ، فلاح‌زاده محمد حسین، آموزش فقه، قم، نشر الهادی، ص ۲۲
- ↑ وهبه زحیلی، اصول الفقه الاسلامی، دمشق، نشر دارالفکر، سال ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ یزدی سید محمد کاظم، العروة الوثقی، بیروت، نشر موسسه الاعلمی للمطبوعات، سال ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۹۳.
- ↑ یزدی سید محمد کاظم، العروة الوثقی، بیروت، نشر موسسسه الاعلمی للمطبوعات، سال ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۹۲.
- ↑ یزدی سید محمد کاظم، العروة الوثقی، بیروت، نشر موسسه الاعلمی للمطبوعات، سال ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۴۹.
- ↑ ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول – قم، ۱۳۷۹ ش، ج۲، ص۲۰۴
- ↑ https://hadana.ir/%D9%85%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%87-%D8%A8%D9%87-%DA%86%D9%87-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%AA/
- ↑ اصفهانی، محمد حسین، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیه، ۱۴۰۴ق، ص 82
- ↑ فاضل لنکرانی، محمد، شرح کفایة الاصول، قم، نشر نوح، ۱۳۸۵ش، چاپ پنجم، ج۲، ص۴۲۱
- ↑ اصفهانی، محمد حسین، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیه، ۱۴۰۴ق، ص 82
- ↑ اصفهانی، محمد حسین، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیه، ۱۴۰۴ق، ص 82
- ↑ اصفهانی، محمد حسین، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیه، ۱۴۰۴ق، ص 82
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، رساله شانزده مرجع، مسئله ۸۹۸:چیزهایی که در لباس نمازگزار مکروه است.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، رساله شانزده مرجع، مسئله ۱۱۵۸چیزهایی که در نماز مکروه است
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، رساله شانزده مرجع، مسئله ۱۱۴۷روزه‌های حرام و مکروه
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، رساله سیزده مرجع، مسأله ۲۰۵۴
- ↑ خمینی، سیدروح‌الله، نجاة العباد، تهران، موسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۲ق، ص۲۲۵
- ↑ برای اطلاع بیشتر از مکروهات اخلاقی در دین اسلام، به کتاب‌های مفاتیح الحياة آية الله عبدالله جوادی آملی و حلیه المتقین محمد تقی مجلسی و درباره مکروهات فقهی به رساله‌های توضیح المسائل که ذیل هر عمل عبادی و معامله‌ای مطرح شده است، مراجعه شود.