محمد بن حسن صفار قمی
| محمد بن حسن صفار قمی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابو جعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی |
| نام‌های دیگر | اعرج |
| اطلاعات شخصی | |
| سال درگذشت | 290 ق، ۲۸۲ ش، ۹۰۳ م |
| محل درگذشت | قم |
| دین | اسلام، شیعه |
| استادان |
|
| شاگردان |
|
| فعالیت‌ها | فقیه، محدث شیعی |
ابو جعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی از محدثان بلند مرتبه امامی مذهب و از هم عصران و یاران امام حسن عسکری(ع) است. صفار رسالات متعدد حدیثی داشته که به شکل مستقل به ما نرسیده است. وی همچنین فقیهی سرشناس بوده است. کتاب بصائرالدرجات که مجموعه‌ای حدیثی با موضوع فضایل و ویژگی‌ها و دلائل امامان شیعه است، منسوب به اوست[۱].
معرفی
وی از یاران امام حسن عسکری (علیه السلام) می باشد واز چهره های سرشناس یاران ائمه (علیهم السلام) و راویان حدیث به شمار می آید. او را می توان از بزرگان قرن سوم هجری برشمرد. صفار در دورانی زندگی می کرد که ظلم و جنایت و خفقان بنی عباس به نهایت خود رسیده بود. بسیاری از شیعیان و یاران ائمه (علیهم السلام) در زندان ها و شکنجه گاه ها به سر می بردند وحتی امامان معصوم نیز در خانه های خود تحت مراقبت ونظر به سر می بردند. صفار یکی از چهره های درخشان آن روزگاراست که با استفاده های فراوان از شخصیت های علمی آن زمان و نوشتن نامه های خصوصی ومخفیانه خدمت امام حسن عسکری (علیه السلام) خود را به آن حضرت مرتبط می کرد و شیعیان را از نور وجود ایشان بهره مند می ساخت.
زندگی
محمد بن حسن صفار قمی معروف به اعرج (به معنای لنگ)، از موالیان ایرانی تبار عیسی بن موسی بن طلحه اشعری بود[۲] و از همین رو نسبت «اشعری» داشت. تاریخ ولادت وی معلوم نیست. سال وفاتش ۲۹۰ قمری مقارن با دوران غیبت صغری است[۳]. به گفته شیخ طوسی، وی از اصحاب امام حسن عسکری(ع) بود.اصلی‌ترین شاهد بر این مدعا مجموعه پرسش هایی است که وی از طریق نامه از آن حضرت پرسیده بود[۴].این نامه نگاری‌ها می‌تواند نشانه‌ای بر مقام وکالت و نمایندگی او از سوی امام نزد شیعیان باشد. در منابع حدیث گاه از او با لقب مموله نیز یاد شده است. این لقب در برخی از منابع به شکل حموله آمده است. صفت مموله در برخی از منابع به مجموعه سوالاتی که وی از امام حسن عسکری(ع) پرسیده بوده است، اطلاق شده است[۵].
آثار و جایگاه علمی
محمد بن حسن صفار را از برجسته‌ترین شیوخ حدیث قم دانسته‌اند و رجالیان با عباراتی که حاکی از بلندی جایگاه علمی وی و وثاقتش است از او سخن رانده‌اند[۶].
تحصیلات
قم از دیر باز پایگاه شیعیان بوده است وچهره های فراوانی در این شهر درخشیده اند که حافظان وپاسداران معارف ائمه معصومین (علیهم السلام) بوده اند. یکی از این چهره ها محمد بن حسن صفار می باشد. او را به عنوان یکی از چهره های سرشناس شیعه در شهر قم می شناسند که با حفظ و نقل روایات، خدمت بزرگی به جهان تشیع نموده و شخصیت هایی همچون کلینی با نقل روایات او تلاش او را به نتیجه رسانده است. نجاشی درباره او می فرماید: محمد بن حسن بن فروخ صفار یکی از چهره های درخشان شیعه در شهر قم بوده، وی شخصیتی مورد اطمینان و دارای ارزشی والا است. روایات او بر بسیاری از روایات ترجیح داده می شود. او تألیفات فراوانی نیز دارد. شیخ طوسی در کتاب فهرست می فرماید: محمد بن حسن صفار اهل قم می باشد. وی تألیفات فراوانی دارد و نامه هایی نیز به امام حسن عسکری (علیه السلام) فرستاده است که آن نامه ها و جواب آنها موجودند و در اختیار می باشند. علامه حلی در کتاب خلاصه می فرماید: محمد بن حسن بن فروخ از چهره های سرشناس شیعه در شهر قم و مورد اطمینان است و شخصیتی عظیم الشأن است که روایات او برتر می باشند.
اساتید
صفار از شخصیت های کم نظیر راویان شیعه به شمار می آید و از محضر علمای فراوانی از یاران ائمه (علیهم السلام) بهره برده است که اینک به برخی از آنها اشاره می کنیم:
۱. ابراهیم بن اسحاق.
۲. احمد بن ابی عبدالله برقی.
۳. احمد بن حسن بن علی بن فضال.
۴. احمد بن محمد بن ابی نصر.
۵. احمد بن محمد بن مسلم.
۶. ایوب بن نوح.
۷. حسن بن علی بن فضال.
۸. علی بن ابراهیم .
تدریس و شاگردان
چهره های فراوانی نیز از محضر درس این شخصیت بزرگ بهره برده اند مانند:
۱. احمد بن ادریس.
۲. علی بن حسین بابویه.
۳. احمد بن داود بن علی.
۴. احمد بن محمد.
۵. سعد بن عبد الله.
۶. محمد بن جعفر مؤدب.
۷. محمد بن حسن بن ولید.
۸. محمد بن حسین.
۹. محمد بن یحیی عطار.
۱۰. محمد بن یعقوب کلینی.
بصائر الدرجات
از جمله آثار وی که امروزه در دسترس ماست، کتاب بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد مشهور به بصائر الدرجات از منابع معتبر حدیثی شیعه است. این کتاب، اثری روایی با رویکرد کلامی محسوب می گردد که احادیث آن درباره مسأله امامت، شناخت امام و فضائل ائمه اطهار(ع) است.
آثار دیگر
نجاشی عناوین دیگر آثار او را چنین برشمرده است[۷]: • کتاب الصلاه
• کتاب الوضوء
• کتاب الجنائز
• کتاب الصیام
• کتاب الحج
• کتاب النکاح
• کتاب الطلاق
• کتاب العتق و التدبیر و المکاتبه
• کتاب التجارات
• کتاب المکاسب
• کتاب الصید و الذبائح
• کتاب الحدود
• کتاب الدیات
• کتاب الفرائض
• کتاب المواریث
• کتاب الدعا
• کتاب المزار
• کتاب الرد علی الغلاه
• کتاب الاشربه
• کتاب المروه
• کتاب الزهد
• کتاب الخمس
• کتاب الزکاه
• کتاب الشهادات
• کتاب الملاحم
• کتبا التقیه
• کتاب المومن
• کتاب الایمان و النذور و الکفارات
• کتاب المناقب
• کتاب المثالب
• کتاب ما روی فی شعبان
• کتاب ما روی فی اولاد الائمه(ع)
• کتاب الجهاد
• کتاب فضل القران
• کتاب المثالب
چنان که از عناوین کتاب‌های صفار معلوم است، بیشتر آثار او موضوعات فقهی داشته و بیش از همه راوی احادیث فقهی بوده است[۸]. بااین حال برخی از کتاب‌هایش در موضوعات کلامی و اعتقادی بوده است. افزون بر این آثار، وی مجموعه‌ای از سوالات را از امام حسن عسکری(ع) از طریق نامه پرسیده بود که این نامه‌ها به شکل مکتوب تا مدتی باقی بوده و شیخ صدوق آن را در اختیار داشته است[۹]. محمد بن حسن بن صفار در علم فقه نیز از علمای سرشناس بود. یکی از آرای فقهی وی که در منابع نقل شده، حکم به صحت خواندن قنوت به زبان فارسی است[۱۰].
مشایخ
محمد بن حسن صفار افزون بر امام حسن عسکری(ع) از مشایخ بسیاری روایت کرده که فهرست زیر[۱۱] بخشی از آنانند:
• ابی اسحاق الخفاف
• ابراهیم بن هاشم
• احمد بن ابی عبدالله
• احمد بن ابی عبدالله البرقی
• احمد بن اسحاق بن سعد
• احمد بن الحسن بن علی بن فضال
• احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری
• ایوب بن نوح
• حسن بن احمد بن سلمه کوفی
• علی بن حسان واسطی
• عمران بن موسی
• فضل بن عامر
• فضل بن غانم
• محمد بن خالد برقی
• محمد بن سندی
• محمد بن عبدالحمید طائی
• محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری
• محمد بن عیسی بن عبید یقطینی
• هیثم بن ابی مسروق نهدی
• یعقوب بن زید
راویان از صفار
راویانی که احادیث وی را روایت کرده‌اند[۱۲] عبارتند از:
• احمد بن داود قمی
• محمد بن جعفر المودب
• محمد بن حسن بن ولید
• محمد بن یحیی العطار
• احمد بن ادریس
رحلت
سرانجام پس از عمری خدمت به علوم آل محمد (صلوات الله علیهم) در سال ۲۹۰ ه. ق و در شهر قم به دیار باقی شتافت.
پانویس
- ↑ محمد بن حسن صفار قمی
- ↑ رجال نجاشی،نجاشی، ص۳۵۴
- ↑ مکتب حدیثی قم ،جباری، محمدرضا ص۱۹۵
- ↑ الفهرست،طوسی، ص۲۲۰
- ↑ (الابواب) رجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی ، طوسی،ج۱، ص۴۰۲
- ↑ رجال نجاشی،نجاشی، ص۳۵۴
- ↑ رجال نجاشی، نجاشی، ص۳۵۴
- ↑ تبارشناسی کتاب بصائر الدرجات و هویت نویسنده آن ، انصاری، حسن،ص ۶۴
- ↑ من لایحضره الفقیه ، صدوق، ج۱، ص۱۴۲؛ ۱۵۴
- ↑ مختلف الشیعه ،حلی،ج۲، ص۱۸۱
- ↑ معجم رجال الحدیث،خویی، ابوالقاسم ، ج۱۵، ص۲۵۷
- ↑ معجم رجال الحدیث،خویی، ابوالقاسم ، ج۱۵، ص۲۵۸