کاربر:Hoosinrasooli/صفحه تمرین
| محمد بن عبیدالله بن عتبه | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | جعفر بن محمد بن عبیدالله بن عتبه |
| اطلاعات شخصی | |
| روز تولد | 235ق. |
| روز درگذشت | 305ق. |
| دین | اسلام، شیعه |
| استادان | ایوب بن نوح |
| شاگردان | ابن عقده كوفی |
| فعالیت‌ها | محدث |
جعفر بن محمد بن عبیدالله بن عتبه، از محیط خانواده و دوران تحصیل و هم‌بحثان او اطلاعی در دست نیست. وی دوران تحصیل و حیات علمی خود را در كوفه سپری كرده باشد زیرا استاد و شاگردش هر دو در كوفه سكونت داشتند.
معرفی اجمالی
جعفر بن محمد بن عبیدالله بن عتبه، می‌دانیم كه وی از ایوب بن نوح نقل حدیث كرده است، بنابراین وی هنگامی كه نزد این استاد خود، مشغول استماع حدیث بود از سن كافی(بیست ساله) برخوردار بوده و زمان تولد او را می‌توان حدود 235هجری در نظر گرفت. وفات او نیز ممكن است در اواخر سده سوم یا اوایل سده چهارم اتفاق افتاده باشد، زیرا ابن عقده كوفی از شاگردان او بوده است و در این‌جا ترجیحاً تاریخ وفات او را در اوایل سده چهارم حدود 305هجری در نظر گرفته‌ایم. از محیط خانواده و دوران تحصیل و هم‌بحثان او اطلاعی در دست نیست. گمان می‌رود وی دوران تحصیل و حیات علمی خود را در كوفه سپری كرده باشد زیرا استاد و شاگردش هر دو در كوفه سكونت داشتند اما به هر حال در منابع گزارشی از شرح‌حال او نیامده و شخصیت او كاملاً برای ما مجهول است. به نظر می‌رسد از آنجا كه شاگرد و استاد او از دانشمندان نامدار شیعه به شمار می‌آیند، وی در زمان خود از شخصیت‌های مشهور و شناخته‌شده بود لكن استماعات حدیثی او هیچ‌گاه به آیندگان انتقال پیدا نكرد و شخصیت او در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت.
اساتید
از میان اساتید وی تنها نام ایوب بن نوح در منابع ذکر شده است.
شاگردان
از میان شاگردان وی تنها نام ابن عقده كوفی در منابع ذکر شده است.
منابع
- ایضاح الاشتباه، ص133 شماره 140؛
- رجال نجاشی، ص215 ذیل شماره 561؛
- طبقات اعلام الشیعه، ج1ص77.
جعفر بن محمد بن قولويه قمي، (حدود 280 – 368ق)
ابوالقاسم. فقيه و محدث مشهور امامي. نام ديگر او «جعفر بن محمد بن مسرور» است، زيرا نام‌هاي جد او «مسرور» و «قولويه» بوده است. از زادگاه و تاريخ ولادت او اطلاعي در دست نيست اما شاگردي او نزد «سعدبن عبدالله اشعري»(م301ق) نشانگر آن است كه وي هنگام وفات استادش، از سن كافي براي استماع حديث(بيست ساله) برخوردار بوده است، بنابراين ميتوان تولد او را حدود 280هجري در نظر گرفت. وفات او در سال 368هجري در بغداد روي داد و در كاظمين كنار مرقد مطهر دو امام شيعيان(و نزديك امام جواد «ع») به خاك سپرده شد. همچنين قبر شاگرد نامدارش «شيخ مفيد»(م413ق) نيز در همانجاست. وي در يك خانواده علمي و مذهبي ديده به جهان گشود. پدرش «ابوجعفر محمد بن قولويه»(م301ق) معروف به «مسلمه» يا «ممله» از محدثان بزرگ بود كه در قم درگذشته و در كنار بقعه «علي بن بابويه قمي»(م329ق؟) به خاك سپرده شده است. برادرش «ابوالحسين علي بن محمد بن قولويه» نيز از محدثان شيعه بوده و كتاب «فضل العلم و آدابه» از اوست. وي از برادرش كوچكتر بوده و نزد او شاگردي نموده است اما برادرش در سنين جواني از دنيا رفت. پسرش «ابواحمد عبدالعزيز» نيز از راويان حديث بوده است. در باره محل پرورش او اگرچه در منابع چيزي ذكر نشده است اما وي بيترديد در قم پرورش يافته و نيمه نخست حيات علمي خود را در آنجا سپري كرده است، زيرا بسياري از اساتيد او اهل قم بودهاند و استماع او نزد «سعد بن عبدالله اشعري»(م301ق) نيز كه با او حدود 67 سال اختلاف سني دارد، حاكي از آن است كه وي اساساً تحصيلات خود را در قم آغاز كرده است، هر چند روايات او از سعدبن عبدالله از انگشتان يك دست هم تجاوز نميكند، اما در مقابل، احاديث فراوان او از پدرش كه در قم سكونت داشته و از نزديكان و معاصران سعد اشعري بوده عقيده مذكور را بيشتر تأييد مينمايد. وي براي كسب دانش مسافرتهايي به ري، خوزستان و مصر نيز داشته است. همچنين در سال 337هجري هنگامي كه قرامطه حجرالاسود را به مسجدالحرام باز ميگرداندند، وي با علم به اينكه چنين جرياني رخ خواهد داد(زيرا داستانش را در كتابها خوانده بود)، عازم حج شد، ولي بيماري سختي در بغداد بر او عارض شد و از ادامه سفر بازماند و ناچار در همانجا اقامت گزيد. احتمال ميرود كه وي پيشتر نيز به عراق آمده باشد، زيرا شماري از استادان عراقي او پيش از اين تاريخ درگذشته بودند. ابنقولويه از فقهاي صاحب فتوي بود كه سعي داشت راه اجتهاد را در عرصه حديث باز كند. وي در تمام كتابهاي رجالي فردي برجسته، مورد اعتماد و راستگو معرفي شده است. به گفته نجاشي تمام ستايشهايي كه در باره ديگران شده، استحقاق او از همه آنها بيشتر است. در ميان مورخان و رجالشناسان اهلسنت نيز كسي جز به نيكي و بزرگي از او ياد نكرده است. در اين ميان ابنحجر در لسانالميزان پس از ستايش او، هشدار ميدهد كه در بزرگي او همين بس كه از مدرسه او شاگرداني چون «شيخ مفيد» بيرون آمده است. وي در قم، بغداد و مصر نزد اساتيد زيادي بهره برده است. در قم محضر بزرگاني مانند «احمدبن ادريس اشعري»(م306ق)، «علي بن بابويه قمي»(م329ق)، «ابن وليد قمي»(م343ق) و «ابوعبدالله محمدبن ابيالقاسم»(م.ب343ق) معروف به «ماجيلويه» را درك كرده و از آنها حديث شنيده است. در بغداد نيز از محضر بزرگاني چون «محمدبن يعقوب كليني»(م329ق)، «عبدالعزيز يحيي جلودي»(م332ق)، «محمدبن همام اسكافي»(م336ق)، و «ابوعمرو كشي»(م363ق؟) استفاده كرده است. وي همچنين از طريق مكاتبه، اجازه نقل روايات «ابن ابي عقيل عماني»(م.ح329ق) را دريافت نموده است. در مصر نيز برخي از رواياتش را از طريق استادش «محمدبن احمدبن سليم صابوني» نقل كرده است. از شاگردان و راويان وي ميتوان «شيخ صدوق»(م381ق)، «ابن عياش جوهري»(م401ق)، «ابن نوح سيرافي»(م410ق)، «ابن غضائري»(م411ق)، «شيخ مفيد»(م413ق)، «محمدبن شاذان قمي»(م420ق) و «ابن عبدون»(م423ق) را نام برد. از معاصران او «محمدبن هارون تلعكبري»(م385ق) استكه متقابلاً از يكديگر نقل روايت نمودهاند. تأليفات و آثار ابنقولويه بيشتر در زمينه فقه و حديث نوشته شده و در كليه ابواب فقهي مانند: طهارت، صلاه، صوم و مانند اينها آثاري از خود برجاي نهاده است. مشهورترين اثر او كه اكنون نيز در دست است، كتاب «كاملالزيارات» است. اين كتاب يكي از مهمترين منابع اماميه در باب زيارات و آداب آن است. از ديگر آثار او كتابهاي: «الاربعين»، «تاريخ الشهور و الحوادث فيها»، «ادب الحكام»، «قيام الليل» و «النوادر» هستند. وي همچنين اثري با عنوان «العدد في شهر رمضان» داشته كه در آن نظر خود را در باره عدم نقصان ماه رمضان بيان كرده است.
منابع: (طبقات اعلام الشيعه، ج1صص76 و78؛ كامل الزيارات، مقدمه، به قلم شيخ جواد قيومي؛ رجال نجاشي، ص123 شماره 318؛ رجال طوسي، ص418 شماره 6038؛ الفهرست، طوسي، ص91 شماره 141؛ خلاصه الاقوال، ص88؛ امل الآمل، ج2ص55 شماره 143؛ لسان الميزان، ج2ص125؛ معجم المطبوعات النجفيه، ص283 شماره 1184؛ معجم المؤلفين، عمر كحاله، ج3ص146؛ دائره المعارف تشيع، ج1ص359؛ دائره المعارف بزرگ اسلامي، ج4ص491؛ فرج المهموم، ص254)