دهریه

دهريه‏ گروهى از فيلسوف مسلكان مادى بودند كه معتقد به «سرمدى بودن» دهر يا روزگارند و آنان منسوب به دهرند.

معنای لغوی دهر

«دهر» در لغت به معنای زمان بى ‏پايان است و می گویند که زمان چيزى است كه مى‏ گذرد و منقضى و سپرى مى ‏شود امّا «دهر» سرمدى و دائم است. جرجانى در «تعريفات» مى ‏نويسد: «دهر» زمان دائمى است كه امتداد حضور الهى مى ‏باشد و آن باطن زمان است و به توسط آن «ازل» به «ابد» مى ‏پيوندد و «سرمدى» مى‏ شود

دهريه نام خود را از اين آيه قرآن:

«وَ قالُوا ما هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما يُهْلِكُنا إِلَّا الدَّهْرُ ...» جاثيه/ 23.

گرفته‏اند. بنابراين آيه اصطلاح دهر بر كسانى اطلاق مى‏شود كه اعتقاد به خدا ندارند و منكر آفرينش عالم و عنايت الهى شدند. آنچه را كه در اديان حقه و شرايع آسمانى از رستاخيز و وعد و وعيد آمده دهريه قبول ندارند. گويند: مادّه فانى نشود و آنچه را كه در عالم «حادث» مى‏شود بر اساس قوانين طبيعى است و قايل به «قدم» و ديرينگى زمان هستند. شهرستانى گويد: دهريه منكر «معقولات» شدند و جز به «محسوسات» اعتراف نكردند به قول جاحظ: آنان منكر شياطين و جن و ملائكه هستند. غزّالى در «المنقذ من الضلال» بين دهريه و طبيعيون فرق گذاشته و گويد: اينان منكر جوهريت نفسند. سيد جمال الدين افغانى رساله‏اى در ردّ دهريه به نام «نيچريه» نگاشته است. عبد اللّه علاء الدين بغدادى دهلوى رساله‏اى به نام «الدرة السنية فى الرد على المادية و اثبات النواميس الشرعية بالادلة العقلية» در ردّ آن گروه نوشته است. مذهب دهريه به جهت انكار خداوند و اصالت ماده مورد ردّ علماى اهل كتاب قرار گرفته چنان كه سعيد فيومى از علماى يهود در ردّ ايشان كتابى به تحرير در آورده است. بعضى از دانشمندان مانند زكرياى رازى از پيروان اين مذهب بوده‏اند و از اين جهت ابو حاتم رازى كتاب «اعلام النبوه» را در ردّ او نوشته است. دائرة المعارف الاسلاميه، ج 9، ص 326- 340. تعريفات جرجانى.

                       فرهنگ فرق اسلامى، متن، ص: 196